RODZAJE WYKŁADNI

Przez wykładnie prawa rozumiemy ogół czynności prowadzących do ustalenia właściwej treści tekstu prawnego . 
Jeśli chodzi o wykładnie prawa to sprawa jest o tyle istotna, że niektóre przepisy są niejasne lub wieloznaczne. W takim przypadku aby wyinterpretować zawartą w tych przepisach normę prawną stosujemy właśnie wykładnię. Istnieje wiele rodzajów wykładni, przy czym co do niektórych istnieją określone zakazy.
Teorie Wykładni. Są trzy grupy teorii wykładni: 
1. Wykładnia statystyczna,
2. Wykładnia dynamiczna, 
3. Wykładnia mieszana
Ad 1. Za wykładnie statyczną uznaje się wykładnie prowadzącą do ustalenia intencji ustawodawcy, która przyświecała mu przy wydawaniu danego aktu. 
Ustalenie tego, co miał na myśli ustawodawca, tworząc akt normatywny, jest co najmniej trudne. 
Na pierwszy plan wysuwa się pytanie, co faktycznie miał zamiar uczynić ustawodawca. Prawo w myśl tej koncepcji jest tworzone tylko w celu rozwiązania konkretnych sytuacji, dlatego nie daje się ono stosować do rozwiązywania kwestii, do których regulowana konkretnie nie zostało ono stworzone.
Ad 2. Wykładnia dynamiczna polega na tym, że wykonujemy wykładni testu prawnego wraz ze zmieniającymi się warunkami społeczno-politycznymi. Przepisy prawa są tu traktowane jako pewna materia, którą można zmienić wraz ze zmianą sytuacji.
Ad 3. Wykładnia mieszana zakłada, ze normy prawne, które nie ulegają częstym zmianom, należy interpretować w taki sposób, jak życzyłby sobie tego obecny ustawodawca.

Moc obowiązująca wykładni.Z uwagi na moc obowiązującą wykładni dzielimy ją na trzy grupy:
1. Wykładnia doktrynalna 
2. Wykładnia autentyczna
3. Wykładnia legalna
a) Odpowiedzi prawne
b) Zasady prawa
c) Wytyczne
4. Wykładnia operatywna
Ad 1. Wykładnia doktrynalna jest dokonywana przez prawników, najczęściej naukowców . Nie ma ona mocy wiążącej, wskazuje jedynie, jak należy rozumieć dany tekst prawny. To tu prawnicy wypowiadają swoje poglądy, nie zawsze znajdując odzwierciedlenie w poglądach sędziów czy ustawodawcy.
Ad 2. Wykładni autentycznej dokonuje podmiot, który wydał dany akt normatywny, to obowiązek dokonania wykładni spoczywa na nim. Wykładnia autentyczna sprawdza się w praktyce jedynie w przypadku jedno osobowych organów. 
Ad 3. Wykładnia legalna dokonywana jest przez osoby uprawnione do tego, Np. w PRL uprawniona do wydawania tej wykładni była Rada Państwa, obecnie czyni to Sąd Najwyższy i Trybunał Konstytucyjny.
|
Są trzy metody dokonywania wykładni przez Sąd Najwyższy:
a) Odpowiedzi prawne. Sąd Rejonowy lub Wojewódzki mający do rozpoznania skomplikowaną sprawę może zwrócić się z zapytaniem prawnym do Sądu Najwyższego.
Ten udziela odpowiedzi prawnej lub nie. Nieudzielanie odpowiedzi prawnej wiąże się ze wskazaniem przez Sad Najwyższy przepisów lub innych sposobów wykładni, które tę kwestię jednoznacznie rozstrzygną.
b) Zasady prawa ustanawia co najmniej siedemnastoosobowy skład sędziów Sądu Najwyższego. Orzeczenia tego składu dotyczące wyjątkowo ważnych i zmierzających ku ujednoliceniu stosowania prawa zagadnień wpisywane są do Księgi Zasad Prawnych. Prowadzi ją Sąd Najwyższy. Zasady te wiążą wyłącznie wszystkie składy sędziowskie Sądu Najwyższego.
c) Wytyczne wydawane były w celu ujednolicenia praktyki sądowej. Obowiązują one wszystkie składy sędziowskie. Wydawano je na wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Ministra Sprawiedliwości lub Prokuratora Generalnego.

Ad 4. Do wykładni operatywnej zaliczamy wszystkie przypadki wykładni dokonywanej przez sądy i inne organy stosujące prawo w toku rozpoznawania indywidualnych spraw karnych, cywilnych i innych. 

Fazy Wykładni. Istnieją dwie fazy wykładni:
1. Wykładnia dosłowna
2. Wykładnia korygująca
a) Wykładnia rozszerzająca
b) Wykładnia zwężająca
Ad 1. Wykładnia dosłowna. Jeśli reguły językowe wyznaczają tylko jeden możliwy sposób rozumienia normy, a stopień jej sprecyzowania jest oceniony przez interpretatora jako wystarczający dla określonych potrzeb, wykładnie używa się w zasadzie za zakończoną. 
Ad 2. Wykładnia korygująca jest obecnie w Polsce dość szeroko stosowana. Obowiązywanie wielu przestarzałych aktów prawnych nie dostosowanych do zmian w polityce, gospodarce i życiu społecznym. Korygowanie treści prawa za pomocą wykładni jest często koniecznością. 
Wykładnia korygująca może mieć postać wykładni rozszerzającej bądź zwężającej.
a) Wykładnia rozszerzająca polega na przypisaniu normie szerszego zakresu. Występuje wiele szczególnych ograniczeń jej stosowania :
• Wykładni rozszerzonej nie wolno dokonywać w prawie karnym, jeśli wykładnia taka miała by prowadzić do rozszerzania odpowiedzialności karnej oskarżonego, 
• także nie wolno dokonywać w prawie podatkowym, jeśli taka wykładnia miałaby prowadzić do rozszerzająco należności podatkowych,
• nie wolno rozszerzając interpretować prawa określającego wyjątki od zasad,
b) Wykładnia zwężająca polega na przypisaniu norm węższego zakresu na podstawie reguł wykładni pozajęzykowej niż zakres wynikający wprost z dosłownego brzmienia normy. 

Rodzaje wykładni to sposoby dokonywania wykładni. Oto trzy podstawowe rodzaje wykładni:
1. Wykładnia językowa
2. Wykładnia systemowa
3. Wykładnia funkcjonalna

Ad 1. Wykładnie językową przeprowadza się w pierwszej kolejności. Ze względu na to, że sama nauka o języku byłaby niewystarczająca, do pełnej interpretacji stosuje się też reguły wypracowane przez nauki prawnicze, tzw. dyrektywy wykładni językowej. 
a) Dyrektywa interpretacyjna. Zwrotom nie można przypisywać swoistego znaczenia prawnego. Swoiste znaczenie to takie, które odmienne od znaczenia potocznego i występuje w danej dziedzinie nauki dla określenia pewnej kwestii.
b) Interpretowanym zwrotom, które znacznie zostało przypisane w języku prawnym, nie można nadawać innego specjalnego znaczenia oprócz tego, które wyraźnie im nadano.
c) Nie można w interpretacji tekstu prawnego określenia użytego przez ustawodawcę zmieniać, rozszerzać, czy zwężać.
d) To samo pojęcie w tym samym akcie normatywnym musi mieć to samo znaczenie.
e) Temu samemu pojęciu musi być przyporządkowane to samo znaczenie w obrębie danej gałęzi prawa.
f) Nie wolno traktować żadnego fragmentu interpretowanego przepisu prawnego jako zbędnego. Ustawodawca kieruje się intencją precyzyjnego wyjaśnienia wszystkich zagadnień, dlatego nie można ominąć żadnej części wypowiedzi prawnej.
g) Do interpretacji tekstu prawnego mają zastosowanie wszelkie reguły używane w nauce o języku. Tekst prawny musi być sporządzony zgodnie z regułami gramatyki.

Ad 2. Wykładnia systemowa polega na ustaleniu znaczenia interpretowanej normy w kontekście całego systemu prawa. Podstawowe dyrektywy wykładni systemowej są następujące:
a) Znaczenie ustalonego przepisu nie może być sprzeczne z ogólnymi zasadami danego systemu prawa.
b) Znaczenie musi być zgodne z regułami danej części systemu, czyli gałęzi prawa.
c) Interpretacji tekstu prawnego dokonuje, uwzględniają systematykę budowy danego aktu normatywnego, zatem wyciąganie wniosków dotyczących interpretacji części przepisu może nastąpić dopiero po zdefiniowaniu podstawowych pojęć przez ustawodawcę.

Ad 3. Wykładnia funkcjonalna. Jest to wykładnia, w której obrębie ustalamy interpretowanej normy przez uwzględnienie całego , bardzo złożonego, kontekstu funkcjonalnego. W jego skład wchodzą takie elementy, jak ustrój ekonomiczny, 
społeczno – polityczny, kultura społeczna oraz ideologie propagowane przez decydentów. 
W tej interpretacji prawnicy kierują się przede wszystkim celem, który przyświecał ogłoszeniu danej normy, koncentrując się na zbadaniu kontekstu, w jakim została ona wydana. Interpretując daną normę, muszą przede wszystkim ustalić, jaki cel chciał osiągnąć ustawodawca, wprowadzając ją w życie.

1. UNIA EUROPEJSKA

Zasadnicza rewizja traktatów europejskich nastąpiła poprzez Jednolity Akt Europejski (JAE), podpisany 17 lutego 1986 r. w Luksemburgu i 28 lutego ", po ratyfikacjach obowiązujący od l lipca 1987 r. Właśnie w JAE po raz pierwszy jako cel Wspólnot określono Unię Europejską, zawarto wskazówki e do współpracy w dziedzinie polityki zagranicznej, zakres wspólnych Wspólnot rozszerzono o zagadnienia ochrony środowiska, badania naukowe i rozwój technologii. Ustalono zrealizowanie do l stycznia 1993 r. „rynku wewnętrznego", rozumianego jako przestrzeń gospodarcza bez wewnętrznych granic. Koncepcja wspólnej Europy, stworzona przez JAE, ewoluowała w kierunku unii politycznej. Traktat o Unii Europejskiej (TUE) podpisano 7 lutego 1992 r. w Maastricht. Traktat z Maastricht wprowadził zasadnicze zmiany do traktatów założycielskich Wspólnot. Wprowadził obywatelstwo Unii (przysługujące wszyst­kim osobom posiadającym obywatelstwo państw członkowskich), unię gospodar­czą i walutową — prowadzącą do wprowadzenia wspólnej waluty i systemu europejskich banków centralnych, w skład którego wejdą Europejski Bank Central­ny i narodowe banki centralne. Traktat wprowadził też wspólną politykę za­graniczną i w sprawach bezpieczeństwa, która w przyszłości ma się przekształcić w rzeczywisty wspólny system obronny.

Od l listopada 1993 r., czyli po wejściu w życie traktatu z Maastricht (traktatu o Unii Europejskiej), Wspólnota Europejska (dawniej EWG), EWWiS i Euratom stanowiły główny trzon, na podstawie którego budowana jest Unia Europejska. Obecnie wszystkie obszary aktywności Wspólnot przyporządkowuje się poszcze­gólnym politykom — chodzi tu o swobodny przepływ towarów, rolnictwo, swobodę poruszania się, swobodny przepływ usług i kapitału, a także kulturę (art. 128 TR), ochronę zdrowia (art. 129 TR), ochronę konsumenta (art. 129a TR), sieci transeuropejskie (art. 129b TR), politykę przemysłową (art. 130) i współpracę w zakresie rozwoju (art. 130u TR).

Na mocy traktatu z Maastricht każde państwo europejskie może ubiegać się o status członka Unii Europejskiej. Polska była państwem stowarzyszonym ze Wspólnotami od l lutego 1994 r., tj. od wejścia w życie Układu Europejskiego, ustanawiającego stowarzyszenie między Rzecząpospolitą Polską a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, sporządzonego w Brukseli 16 grud­nia 1991 roku.

Rzeczpospolita Polska jest członkiem Unii Europejskiej od l maja 2004 roku.

Do systemu prawa pochodnego można zaliczyć umowy międzynarodowe, które Wspólnota Europejska zawiera z państwami trzecimi. Traktowane są one jako akty organów Wspólnoty i dlatego uważa się je za prawo pochodne, a nie pierwotne. W hierarchii źródeł prawa znajdują się niżej od prawa pierwotnego, ale mają pierwszeństwo przed zwykłym pochodnym prawem wspólnotowym. Umowy międzynarodowe mogą obowiązywać bezpośrednio.

W świetle (ale nie na podstawie) art. 189 TR, Rada i Komisja mogą wydawać wymienione dalej rodzaje aktów prawnych, zaliczanych do systemu prawa pochodnego.

A. Rozporządzenia

W prawie europejskim nie ma, znanego w prawie krajowym, rozróżnienia między ustawą a rozporządzeniem, przeto w literaturze zgodnie twierdzi się, że rozporządzenie (art. 189 ust. 2 TR) zawiera regulację generalną i abstrakcyjna i jest „ustawą" Wspólnoty. Stopień ogólności i abstrakcyjności różni je od decyzji, która niezależnie od nazwy (niekiedy decyzja przybiera nazwę „rozporządzenie") za­wsze jest konkretna i indywidualna. Rozporządzenie jest wiążące we wszystkich swych częściach — tym różni się od dyrektywy, która jest wiążąca tylko co do celu, oraz od zaleceń i opinii, które nie są wiążące.

Rozporządzenie obowiązuje bezpośrednio (bezpośrednia skuteczność). Nie wymaga aktu transformacji do porządku wewnętrznego ani ogłoszenia zgodnego z przepisami prawa krajowego. Musi być jednak opublikowane w „Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej" (dawniej: Wspólnot Europejskich; Dz. Urz. UE — „Journal officiel de 1'Union europeenne", d. „Journal officiel des Communautes europeennes").

B. Dyrektywy

Dyrektywy (art. 189 ust. 3 TR) nie mają odpowiednika w prawie krajowym. Skierowane są wyłącznie do państw członkowskich. Dyrektywa wiąże tylko to państwo (organy państwowe), do którego jest skierowana, nie wiąże podmiotów indywidualnych (osób fizycznych, prawnych). Jednostka nie może powoływać się na postanowienia dyrektywy wobec innych podmiotów prywatnych.

Państwo, do którego skierowano dyrektywę, ma obowiązek wydać w okreś­lonym terminie przepisy krajowe, odpowiadające treści dyrektywy. Jest to zateim dwustopniowy proces stanowienia prawa.

Dyrektywa wiąże państwo tylko co do celu, jaki należy osiągnąć. Wybór sposobu osiągnięcia tego celu pozostawiony jest temu państwu. W niezbędnych przypadkach cel może być sformułowany w dyrektywie drobiazgowo, wówczas adresat dyrektywy nie ma żadnego pola manewru, nawet odnośnie do sposobu jego realizacji. Formą realizacji dyrektywy na ogół jest ustawa albo rozporządzenie. Blankietowe ustawy lub podlegające łatwym zmianom przepisy wykonawcze lub instrukcyjne nie stanowią prawidłowej realizacji dyrektywy.

Dyrektyw z reguły nie można stosować bezpośrednio. Podlegają one transformacji do prawa wewnętrznego. Mimo to Trybunał Sprawiedliwości uznał bezpośrednią skuteczność dyrektyw w wyjątkowych przypadkach. Dyrektywa może być bezpośrednio skuteczna dopiero po upływie terminu realizacji, bowiem do tej chwili nie wiąże ona państwa członkowskiego, do którego jest skierowana. Po dokonaniu transformacji należy zbadać, czy dyrektywę zrealizowano w całości sposób prawidłowy. Jeżeli akt transformacji nie jest zgodny z postulatami dyrektywy, to w tym zakresie może ona obowiązywać bezpośrednio (skuteczność bezpośrednia).

W przypadkach, w których dyrektywy nie zrealizowano całkowicie, Komisja lub inne państwa członkowskie mogą wszcząć postępowanie w sprawie narusze­nia traktatu rzymskiego przeciwko państwu naruszycielowi albo po upływie terminu realizacji dyrektywy może ona skutkować bezpośrednio, albo odnośne przepisy krajowe należy interpretować w jej duchu — by jak najbardziej zbliżyć się do przewidzianego przez nią celu, albo wreszcie osobie fizycznej lub prawnej może przysługiwać wynikające z prawa wspólnotowego roszczenie odszkodowaw­cze wobec państwa. Zależy to jednak od spełnienia pewnych dodatkowych warunków.

Jeżeli natomiast dyrektywę zrealizowano prawidłowo i całkowicie, to organy państwowe i sądy powinny dokonywać wykładni przepisów krajowych w jej świetle — zgodnie z oznaczonym w niej celem.

Zasada zaufania głosi, że jeżeli państwo członkowskie nie wywiązuje się z obowiązku realizacji dyrektywy, to tym naruszeniem traktatu i swoim niewłaś­ciwym postępowaniem nie może ono obciążać podmiotu indywidualnego. Zatem Podmiot indywidualny może w swoim interesie powoływać się wobec państwa na niebudzące wątpliwości i jasne postanowienia dyrektywy.

C. Decyzje

Decyzje (art. 189 ust. 4 TR) regulują przypadki indywidualne i konkretne. Mogą być skierowane tak do osób fizycznych lub prawnych, jak również Państw członkowskich. Jeżeli ich adresatem są podmioty indywidualne, można je porównać do znanych prawu krajowemu decyzji administracyjnych, typu decyzje są bezpośrednio skuteczne w stosunku do adresata i nie podlegają transformacji. Natomiast decyzje skierowane do państw członkowskich wykazują cechy zbliżone do dyrektyw, bowiem zwykle wymagają transformacji do prawa wewnętrznego. Osoba fizyczna lub prawna może we własnym interesie powołać się na decyzję, jeżeli nakłada ona na państwo członkowskie jasne i jednoznaczne oraz niczym nieuwarunkowane zobowiązania.

D. Zalecenia i opinie

Zalecenia i opinie Komisji nie wymagają specjalnego upoważnienia. Komisja może wydawać zalecenia i opinie nie tylko w przypadkach przewidzianych w traktacie (art. 155 pkt 2 TR), lecz zawsze, gdy uznaje to za konieczne. Natomiast Rada może wydawać zalecenia i opinie tylko na podstawie art. 235 TR, chyba że upoważnienie znajduje się w innym specjalnym przepisie (np. art. 43 ust. 2 TR).

Zalecenia i opinie nie są wiążące. Wiążące może być jedynie zobowiązanie do zasięgnięcia (wydania) opinii. Zalecenia i opinie nie ustanawiają żadnych praw ani obowiązków wobec ich adresatów lub osób trzecich.

Zalecenie może stanowić podstawę interpretacji prawa krajowego, jeżeli państwo członkowskie kształtuje prawo krajowe zgodnie z danym zaleceniem.

W przedmiocie pochodnego prawa wspólnotowego traktat paryski posługuje się nieco odmienną terminologią. EWWiS wydaje ogólne decyzje, zalecenia, decyzje indywidualne i opinie jako odpowiedniki (w tej samej kolejności) rozpo­rządzenia, dyrektywy, decyzji oraz zaleceń i opinii.

Natomiast w drodze praktyki WE wytworzono także wiele nieoznaczonych aktów prawnych, nazywanych rezolucjami, deklaracjami, programami (np. Pro­gram ERASMUS) czy uchwałami. Niewłaściwe uchwały Rady, o których wspomniano wcześniej, nie są jednak źródłami prawa wspólnotowego.
Akty nienazwane, (sui generis); noszą one różne nazwy, np. uchwały, rezolucje, deklaracje, wyjaśnienia, komunikaty, sprawozdania, zawiadomienia, memoranda, programy, plany. Charakter takich aktów jest niejednolity. Niektóre z nich wywołują skutki prawne ( te akty są często zwane uchwałami), w większości jednak mają charakter prawnie nie wiążący (np. rezolucje). Przedmiotem wielu aktów są sprawy wewnętrzne, organizacyjne WE i jej aparatu, a inne akty są skierowane do adresatów usytuowanych na zewnątrz wspólnotowych struktur organizacyjnych. Niewiążące akty instytucji wspólnotowych, zaliczane są do tzw. miękkiego prawa wspólnotowego, tj. do prawa niewiążącego formalnie, ale mimo to mającego praktyczne znaczenie. Akty sui generis powinny być zgodne z prawem pierwotnym oraz z aktami prawa pochodnego oraz by były ogłoszone stosownie do ich treści, charakteru i kręgu adresatów.
Umowy Wspólnoty i państw członkowskich.