PROFILAKTYKA SPOŁECZNA DR. BOBEŁ EGZAMIN 16.12.2011r
Wincenty Okoń definiuje profilaktykę, jako ogół działań zapobiegających niepożądanym zjawiskom w rozwoju i zachowaniu się ludzi. Celem działalności profilaktycznej jest zapobieganie negatywnym stanom rzeczy zarówno tym, które dopiero maja zaistnieć jak i tym, które w postaci zalążkowej już istnieją. Każda odmiana profilaktyki zapobiega negatywnym staną, które dotyczą różnych sfer życia społecznego, dlatego ogólnie mówi się o profilaktyce społecznej. Również w wychowaniu podobnie jak w innych dziedzinach życia powinien skutecznie funkcjonować odpowiedni system działań zwany profilaktyką wychowawczą. Profilaktyka wychowawcza jest systemem racjonalnych działań zapobiegających występowaniu i rozpowszechnianiu się zjawisk patologii społecznej określonych, jako niedostosowanie czy też wykolejenie społeczne młodzieży. Profilaktyka jest działaniem zamierzającym do stworzenia odpowiednich warunków rozwojowych i edukacyjnych szczególnie dla dzieci i młodzieży oraz zapobiegania różnym zjawiskom, które mogą prowadzić w konsekwencji do złego funkcjonowania i dysfunkcjonalności człowieka. Zamiennym terminem bardzo często używanym z profilaktyką jest prewencja, która obejmuje różnego rodzaju działania opiekuńcze, edukacyjne nastawione na zapobieganie niesprzyjającym zdarzeniom sytuacją chorobą i uszkodzeniom funkcjonalnym człowieka.
Aby dobrze zrozumieć istotę profilaktyki społecznej należy potraktować ją jako składową globalnego problemu tzn. należy poznać i zrozumieć zagrożenia i zjawiska zaburzonego funkcjonowania społecznego oraz przyczyny patologii społecznej w Polsce a w konsekwencji należy przedstawić sposoby niedopuszczania do nich rozszerzenia się a także należy przedstawić zaplanowane działania naprawcze. Przyczyny patologii społecznej na świecie wywodzą się przede wszystkim z postępu cywilizacji np. automatyzacji, komputeryzacji pracy oraz wysokiego rozwoju informatyzacji czynności umysłowych. Procesy te sprawiają iż coraz więcej osób na rynku pracy tworzy społeczność ludzi niepotrzebnych. W kategoriach tradycyjnych mówi się i nich jako bezrobotnych obecnie odrzuconych. Oczywiście tego typu patologie społeczne przyjmuje te formę traktuje się jako nieodłączny element życia społecznego. Polityka Państw ukierunkowana jest na wspieranie inicjatyw indywidualnych zwana aktywną politykę subsydiarną. Biorąc pod uwagę przyczyny patologi społecznej w Polsce można je poklasyfikować w sposób następujący:
Wzrost rodzin patologicznych i dewiacji w rodzinach : rodziny nie mogące przystosować się do zmiany i pozostające bez wsparcia ze strony państwa liberalnego stają się środowiskiem patogennym. Podkreśla się, ze to nie istnienie rodzin dysfunkcji jest źródłem patologii społeczne ale ich wzrost.
Błędna polityka społeczna Państwa wobec rodziny zarówno funkcjonalnej jak i przejawiającej różne dewiacje chodzi o brak środków finansowych na uaktywnienie rodzin brak systemu środowiskowej pracy społecznej
Dysfunkcjonalność systemu edukacji pozbywanie się uczniów trudnych i kierowanie ich do placówek opiekuńczo-wychowawczych
Patogenne oddziaływanie środowisk oraz instytucji które powinny jako normatywne przeciwdziałać patologii społecznej i promować zachowanie prospołeczne.
Franciszek Kozaczuk autor publikacji pt. „ Profilaktyka pedagogiczna wobec zagrożeń cywilizacyjnych” twierdzi że po przewrocie ustrojowym wbrew oczekiwaniom sytuacja dzieci i młodzieży pogorszyła się polityka edukacyjna zdrowotna i socjalna sukcesywnie ograniczają prawa dzieci do wszechstronnego rozwoju wiele dzieci na skutek trudnej sytuacji socjalnej żyje w nędzy.
Przez profilaktykę pedagogiczną należy rozumieć profilaktykę stosująca jako środki przeciwdziałania realizację wartości edukacyjnych w szczególności w środowisku szkoły. W naukach pedagogicznych wyróżnia się trzy rodzaje prewencji czyli zapobiegania:
Prewencje stopnia I- ogólna prewencja polega na usuwaniu przyczyn kryminogennych (alkohol, nędza, bezradność), jest to działanie przez podnoszenie ogólnego poziomu życia zdrowia, jakości życia w rodzinie upowszechnianie edukacji wspierania subsydrialności.
II stopnia stosowana jest a wczesnym etapie ujawniania sie zaburzeń osobowości i dewiacji w zachowaniu czyli dotyczy początku procesu niedostosowania społecznego
III stopnia prewencja to zapobieganie recydywie i skutkom procesu niedostosowania społecznego.
Lesław Pytka wyróżnił i zdefiniował czwarty rodzaj prewencji a mianowicie profilaktykę kreatywną czyli działalność wzmacniającą i podtrzymującą formę i sposoby zachowania, które maja charakter prospołeczny tym samym godnym naśladowania, które pozytywnie wpływają na ludzi zagłuszając i tłumiąc siłę oddziaływania innych szkodliwych czynników konkurencyjnych autor uważa, że należy promować dobro żeby nie dopuścić do zła.
Kierunki i zadania profilaktyki społecznej: Profilaktyka społeczną rozumiemy jako zorganizowana działalność zbiorowa której celem jest niedopuszczenia do powstania zjawisk szkodliwych dla funkcjonowania społeczeństwa działania profilaktyczne mogą być skierowane na:
Rodzina zagrożona patologie
Na szkołę w której występujące dewiacje stanowią zagrożenia dla rozwoju uczniów
Na środowiska i instytucje lokalne
Na społeczeństwo jako całość
Profilaktykę społeczną rozumie się bardzo szeroko jako oddziaływania zapobiegawcze zarówno na jednostkę jak i na stosunki interpersonalne sterowane wartościami ogólnoludzkimi oraz wpływanie na stanowieniu dobrego prawa zgodnego homostazą (współdziałanie z naturą),społeczna a nie interesami grup biznesowych politycznych czy urzędniczych.
Dobre prawo i prawidłowo układające stosunki interpersonalne to najbardziej znaczące okoliczności wspomagające nie tylko profilaktykę i opiekę ale także resocjalizacje i terapię gdy już zaistnieje zło społeczne.
Do głównych zadań tak rozumianej profilaktyki społecznej należą:
Oddziaływanie na rodzinne zagrożona patologie (opieka socjalna, wszelkiego rodzaju pomoc)
Pomoc w tworzeniu różnego rodzaju profilaktyki programów środowiskowych
Pomoc w realizacji tych programów o ich ewaluacji
Edukacja ustawiczna całego społeczeństwa w zakresie grożącej mu patologii w sposobach obrony zbiorowej przed nią możliwościach wpływania na decydentów by zabezpieczali odpowiednie środki na realizacje programów profilaktyki.
Do tak rozumianej szczegółowo profilaktyki dodatkowym zadaniem jest wspieranie współczesnej edukacji, która uczy, jako rozumieć siebie i otaczający nas świat jak go oceniać, jakie podejmować działania. Następnym dodatkowym działaniem podstawowym zadaniem jest selekcje i gromadzenie wiedzy dotyczącej zagrożeń ekosfery i uwarunkowań cywilizacyjno-kulturowych patologii i psychospołecznych uwarunkowań oraz informacji o programach skutkach i wdrożeń i propozycjach optymalizowania, czyli doskonalenia ze względu na zmieniające się okoliczności.
Kolejnym szczegółowym zadaniem profilaktyki społecznej jest diagnoza zagrożeń dla społeczeństwa, jakie wynikają z istnienia różnych form i środowisk społecznych nie mniej ważnym zadaniem jest zapobieganie wzrostowi dewiacji w rożnych środowiskach dotkniętych już patologię np.: w zakładach karnych czy placówki opiekuńczo-resocjalizacyjnych. W ramach profilaktyki subsydialnej należy pomagać społeczeństwu w zrozumieniu akceptacji i realizacji takich wartości jak: autonomia, branie odpowiedzialności za siebie, rozumienie i pomaganie innym czynne promowanie dobra czyli współtworzenie warunków do optymalnego rozwoju jak największej ilości społeczeństwa.
Struktura systemu profilaktyki społecznej: działania zbiorowe w tym działalność profilaktyki ma sens i jest skuteczna wtedy gdy stanowi system integrujący działania podejmowane przez jednostki np.: wolontariusze przez zespoły skupiające zarówno specjalistów jak i niespecjalistów instytucje państwowe i organizacje pozarządowe czyli są to podmioty które podejmują działalność profilaktyczną lub ją wspierają. Zdaniem Adama Krukowskiego w skład tej struktury można zaliczyć także dwa podsystemy profilaktyki, którymi są:
Profilaktyka przed przestępcza zapobiegają wystąpieniu zachowań przestępczych
Profilaktyka po przestępcza mająca na celu niedopuszczenie do powrotności do przestępstwa, która obejmuje nadzór kontrole osób, które uprzednio weszły konflikt z prawem
Istotnym elementem tego systemu jest psychoprofilaktyka, czyli oddziaływania na psychikę prze wychowanie do wartości, jako zabezpieczenie przed popełnieniem zła. Podsumowując: system profilaktyki społecznej musi być sprzężony z innymi działaniami takimi jak promocja zdrowia z dialogiem społecznym, który jest warunkiem sukcesów w profilaktyce musi być sprzężony z ruchem higieny psychicznej jak również z profilaktyką w środowisku lokalnym, czyli pomocą osobą uzależnionym ruchem samopomocowym ruchem AA klubami abstynenta różnymi stowarzyszeniami i organizacjami zajmującymi się z uzależnieniem od narkotyków np. Monar.
Godnym podkreślenia w strukturze działań systemu profilaktyki społecznej jest kościół i wartości religijne głoszone prze niego.
Przemoc w rodzinie profilaktyka I stopnia-zapobieganie przemocy fizycznej, psychicznej i seksualnej wobec członka rodziny to nie dopuszczenie do wystąpienia przemocy lub przeciwdziałanie powtarzania się aktów przemocy obie techniki interwencji najczęściej są wykorzystywane dopiero wówczas, gdy dojdzie do przemocy w rodzinie. Obecnie coraz częściej kładzie się nacisk na zapobieganie przemocy małżeńskiej i niedopuszczalne do sytuacji, w których ktoś staje sie ofiarą stosunkowo nowym podejściem do przemocy domowej są działania prewencyjne w obszarze prewencji pierwszego stopnia podejmowane na poziomie ogólno społecznym. Cel tych działań jest ograniczenie incydentów maltretowania a w rodzinie i całkowite zapobieganie występowania przemocy. Tego typu interwencje są realizowane zarówno przez organizacje lokalne jak i ogólnokrajowe na poziomie ogólnospołecznym głównie przybierają formę kampanii zwiększających świadomość istnienia takiego zjawiska oraz wykorzystują grupy nacisku. Ich celem jest uruchomienie mechanizmów społecznych prawnych i edukacyjnych sprzyjających promowaniu dobrych związków w zdrowej rodzinie. Taka kampania kieruje się przede wszystkim do kobiet które postrzegane są jako potencjalne ofiary kampania ta dostarcza informacji o możliwościach uzyskania pomocy adresu i telefonów odpowiednich ośrodków.
II stopień prewencji polega na przeciwdziałaniu prawdopodobieństwa wystąpienia przemocy dzięki zidentyfikowaniu czynników pojawiających się z reguły przypadkowych interakcji albo przejawiali systematyczne w interakcjach, w których obecna jest agresja i przemoc. Drugim etapem jest rozpoznawanie czynników w współwystępujących z przemocą i eliminowaniu zagrożenia, zatem pracownicy służby zdrowia i służb socjalnych każdą z rodzin, z którą maja kontakt mogą badać pod kątem występowania ryzyka przemocy tak nadzór to podstawa prewencji II stopnia. Jej celem jest ograniczenie czasu trwania i częstości występowania zachowań opartych na przymusie oraz wczesnej negatywnych zachowań w rodzinie. Działalność taką mogą prowadzić również poradnie małżeńskie zajmujące się udzielaniem porad czy psychoterapii w formie indywidualnego kontaktu z jedna parą małżeńską lub grup małżeństw.
III stopień podejmuje się interwencje wówczas, gdy stwierdzono już występowanie przemocy w rodzinie i nadal ma ona miejsce może to dotyczyć sytuacji, w których występowały powtarzające się epizody maltretowania i stosowanie przemocy które zostało utrwalona już w układzie rodziny. Ma ona na celu zmniejszenie ryzyka ponawiania urazów fizycznych i szkód psychicznych by zminimalizować niebezpieczeństwo uszkodzenia upośledzenia lub śmierci ofiary.
Wśród stosowanych na tym etapie strategii, czyli prewencji trzeciego stopnia można wymienić następujące typy podejmowanych działań:
Tworzenie schronisk dla ofiar przemocy, jako miejsce, w których na żądanie ofiary przemocy osoba taka może znaleźć natychmiastowe schronienie przed oprawcą a także może osiągnąć poradę medyczną psychologiczną, socjalna, prawna oraz wsparcie np. odzież, posiłek.
Prawna ochrona przed przemocą, bowiem Kodeks Karny i Kodeks wykroczeń zawierają wiele przepisów chroniących prawa osób ulegających zachowaniom związanym ze stosowaniem przemocy jednak w Polsce problem stanowi egzekucje obowiązującego prawa. Wyjątkowa rola policji w udzielaniu pomocy wynikającej ze szczególnych obowiązków i uprawnień.
Terapia psychologii skierowana w stronę ofiary przemocy szczególnie dzieci ofiar i sama ofiara może mieć to również związek z udzieleniem pomocy psychologicznej, gdy występuje w rodzinie uzależnienie od alkoholu.
Samobójstwa: z jednym przejawów patologii społecznej jest samobójstwo, które nie jest pragnieniem śmierci, co lękiem przed życiem zjawisko to stanowi poważny problem w dzisiejszym świecie, ponieważ statystyki mówią iż na świecie każdego dnia ponad 1500 osób próbuje popełnić samobójstwo. Można przyjąć ze samobójstwo jest to świadome zachowanie jednostki, której przynajmniej jednym z bezpośrednich celów jest pozbawianie siebie życia.
Zapobieganie samobójstw to ogromne wyzwanie działania profilaktyczne można prowadzić w kilku podstawowych kierunkach:
Edukacja społeczna upowszechniająca postawy akceptujące życie oraz ułatwiające sposoby rozwiązywania problemów życiowych oraz wzmacniania umiejętności adaptacji do różnych nowych okoliczności życiowych.
Działania skierowane do populacji zagrożonej potencjalnie samobójstwem np. osoby przewlekle chore, które utraciły wzrok, osoby uzależnione, osoby przeżywające żałobę
Działania wpływ instytucjonalne i poza instytucjonalne na osoby znajdujące się w sytuacji przed samobójstwem działania te są następujące: telefon zaufania, działania służb i środków interwencji kryzysowej, ośrodki pomocy społecznej. Pomoc w sytuacji kryzysowej przez bezpośrednie motywowanie (pozytywne myślenia), osób pragnących wtargnąć się na własne życie maja na uwadze trzy stopnie prewencji można mówić o zapobieganiu samobójstwa w sposób następujący.
Profilaktyka I rzędowa to zapobieganie wszelkim patologii także samobójstwom wiąże się z modyfikacją warunków życia nauki pracy społeczeństwa, przy czym chodzi tu przede wszystkim o poprawę stosunków międzyludzkich zapobieganie sytuacji konfliktowych frustracyjnych oraz oddziaływanie na warunki, kiedy czynny są nieadekwatne do bodźca.
Profilaktyka II rządowa zwana jest wczesną identyfikacją ma na celu ujawnienie osób najbardziej zagrożonych wystąpieniem zaburzeń w zakresie przeżywania swoich porażek a także umożliwienie takim osobom sposobów wycofania się z zachowań ryzykownych szczególnie narażone na ryzyko popełnienia samobójstwa są osoby przeżywające kryzys emocjonalny wynikający z różnych sytuacji życiowych w takich sytuacjach najważniejsza jest pomoc w przetrwaniu momentu niebezpieczeństwa stymulowanie pozytywnego rozwoju oraz przemiany po pierwotnie pojawiającej się bezradności i panice często zmienia się ocena sytuacji w jednostronność ustępuje miejsca coraz szerszemu widzenia problemu a poprzez wsparcie pojawiają się nowe rozwiązania. Najważniejszym zadaniem w interwencji kryzysowej jest „bycie przy kimś, „aby osoba ta miała siłę przetrwania.
III rządowa jest interwencja już po wystąpieniu dysfunkcji w przypadku samobójstw obejmuje działania po nieudanych próbach samobójczych włącza się wówczas nie tylko rodzinne, przyjaciół ale również dalsze otoczenie niedoszłej ofiary ważne jest aby osoby które są w bezpośrednim kontakcie z osobą która jest niedoszłym samobójcą nie powinna: pouczać, obwiniać, prawic kazań, krytykować jego zachowania, pozostawić tą osobę samą czyli obrażać się na nią i unikać z nią kontaktów, trzymać w tajemnicy zagrożenia samobójstwem przez otoczeniem, nie powinniśmy reagować zbyt emocjonalnie i silnie.
Obok zjawisk czynów samobójczych we współczesnym świecie pojawiają się coraz częściej zaburzenia psychiczne jednostek jest to poważny proces zdrowotny społeczeństwa szacuje się iż 30% spośród wszystkich osób poszukujących wsparcie to osoby z chorobą psychiczną. Największy odsetek to zanurzenia nerwicowe, osobowości oraz tzw. zaburzeniami nastroju. Najpoważniejszą choroba psychiczną ciągle pozostaje schizofrenia, na którą cierpi około 1% osób całej populacji, aby pomóc osobą cierpiącym na zaburzenia psychiczne najważniejsze jest promocja zdrowia umożliwiająca ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem jego poprawą i utrzymanie w dobrostanie każde państwo formułuje wachlarz działań w zakresie promowania zdrowia:
Buduje się prozdrowotna politykę społeczną wzmacnia się środowiska sprzyjające zdrowiu szczególnie rozwija się w społeczeństwie świadomość wypoczynku, relaksu, jego roli w życiu człowieka. Jeżeli chodzi o działania profilaktyki skierowane są do całego społeczeństwa oraz do osób indywidualnych poprzez odpowiednie instytucje i służby medyczne istotną rolę w działaniach profilaktycznych odgrywa psychoterapia a w szczególności sytuacjach farmakologii preferuje się leczenie pacjentów z zaburzeniom psychicznym w środowisku domowym poza szpitalem to jest leczenie ambulatoryjne środowiskowe gdzie pośrednia forma leczenia psychicznego są oddziały dzienne ośrodki wsparcia psychicznego, warsztaty terapii zajęciowej lub w trudniejszych sytuacjach tworzy się oddziały hospitalizacji domowej odchodzi się od długotrwałego leczenia szpitalnego ze względu na negatywny wpływ izolacji pacjenta i pozbawienia go poczucia bezpieczeństwa.