1. Założenia i główne tezy klasycznych paradygmatów psychologicznych: introspekcjonizmu, psychoanalizy i behawioryzmu.

1. Introspekcjonizm, psychologia introspekcyjna – technika zbierania danych, rozwijana przez XIX-wiecznych psychologów, m.in. Wundta, kładąca nacisk na bezpośrednie i subiektywne badanie świadomości – introspekcję. Badania prowadzone były z punktu widzenia nauk przyrodniczych. Wynikało to z tendencji myśli XIX-wiecznej do przekształcania dziedzin filozofii zajmujących się człowiekiem w nauki empiryczne. W introspekcjonizmie psychika była rozumiana jako świadomość indywidualna.

Metoda introspekcyjna (introspekcja) - metoda empiryczna, bada bezpośrednio fenomeny psychiczne. Polega na wewnętrznej obserwacji własnych stanów przeżyć psychicznych (Samoobserwacja). Wiedza w ten sposób uzyskana, uznana była za jedyną wiedzę pewną.

Psychologia introspekcyjna to nauka o człowieku i jego duchowości. Introspekcja została odrzucona przez behawiorystów.

1. Psychoanaliza- metoda poznania i leczenia człowieka, teoria psychoapatologii i teoria pozwalającą wyjaśnić różne zjawiska społeczne i kulturowe. Została zapoczątkowana na przełomie XIX i XX wieku przez wiedeńskiego lekarza Zygmunta Freuda.

W klinicznym znaczeniu psychoanaliza odkrywa i bada nieświadome konflikty wewnętrzne, motywacje i znaczenie objawów. Dąży do modyfikacji systemu mechanizmów obronnych oraz integracji różnych części psychiki.

Obszary świadomości:

• świadomość: treści stanowiące przedmiot uwagi

• przed świadomość: treści które nie są momentalnie dostępne świadomości, można je odkryć na zasadzie kontekstu i kojarzenia;

• nieświadomość: treści których nie można sobie uświadomić bezpośrednio, mimo podejmowanych w tym celu prób

Struktura umysłu:

„Id” – dziedzina naturalnych popędów i instynktów;

„Ego” –odzwierciedla postrzegane treści

„Superego” –ideały i normy moralne.

Dwie zasady procesu psychicznego:

• zasada przyjemności (dążenie popędu do uzyskania rozkoszy)

• zasada rzeczywistości (próbuje doprowadzić do kompromisu, kierując się zasadą rzeczywistości aby wymogi były moralne)

Teoria rozwoju:

Psychoanaliza wychodzi z założenia, że osobowość człowieka rozwija się przez całe życie a szczególne znaczenie ma faza wczesnego rozwoju.

Dziecko już od samych narodzin (a nawet wcześniej) jest istotą seksualną, która nie ma jeszcze stabilnej tożsamości seksualnej, przez co praktykuje różne formy zdobywania rozkoszy.

Rozwój libido dziecięcego przebiega w trzech fazach:

fazie oralnej (1-3 rok życia)

fazie analnej (3-5 rok życia)

fazie fallicznej (5-7 rok życia).

Trauma /uraz psychiczny - ostry, nagły uraz (szok), który może spowodować zaburzenia psychiczne i somatyczne.

Psychoanaliza powinna likwidować złudzenia, które za sprawą traum zostały wyparte do nieświadomości. Przyczyną nerwicy są wspomnienia powstałe w chwili traumatycznej.

1. Behawioryzm – kierunek psychologiczny, który rozwinął się w XX wieku, przede wszystkim w USA. J.B. Watson (prekursor). Próba użycia metod badawczych do badania ludzkiej psychiki. Kładzie nacisk na różnice między bodźcem a reakcją. Ludzie opierają się na stałych, odruchowych, wyuczonych reakcjach na bodźce. METODA PORZUCONA!

Założenia behawioryzmu:

1. zjawiska psychiczne są ubocznymi efektami działania mózgu, których nie da się badać metodami naukowymi, bo nie są dostępne obserwacji.

2. Rzetelna nauka – ludzi poddaje się określonym działaniom bodźców i obserwuje się ich reakcję (eksperymenty)

2.Podział układu nerwowego:

Układ zbudowany z tkanki nerwowej i glejowej

• integruje działalność organizmu

• rejestruje bodźce - przetwarza zawartą w nich informację

• steruje czynnościami organizmu: ruchem mięśni oraz wydzielaniem hormonów.

1. Układ nerwowy somatyczny - nastawiony na łączność ze światem zewnętrznym, odbiera informacje za pośrednictwem narządów zmysłów, zarządza aparatem ruchowym, umożliwiając poruszanie się w przestrzeni i reagowanie na bodźce zewnętrzne.

2. Układ nerwowy autonomiczny lub wegetatywny - jego rolą jest sprawowanie kontroli nad przemianą materii oraz prawidłowym działaniem narządów wewnętrznych. Zbudowany z nerwów. Nie mamy wpływu na jego pracę.

Układ ośrodkowy (centralny) składa się z mózgu i rdzenia kręgowego. Odpowiada za kontrolę nad całością organizmu.

Przywspółczulny układ nerwowy (parasympatyczny) – pobudza wydzielanie łez, wodnistej śliny,

Współczulny układ nerwowy (sympatyczny)- rozszerzanie źrenic, pocenie dłoni

Podstawowym elementem układu nerwowego jest neuron. Neurony kontaktują się ze sobą za pośrednictwem łącz, zwanych synapsami. Głównym zadaniem neuronów jest przyjmowanie, przetwarzanie i przekazywanie informacji w postaci bodźców elektrycznych.

3.Działanie układu autonomicznego: część układu nerwowego, którego nerwy unerwiają narządy wewnętrzne. Powoduje reakcje niezależne od naszej woli, czyli np. wydzielanie soku żołądkowego.

Układ sympatyczny(współczulny) –rozszerzone źrenice i oskrzela

Układ parasympatyczny(przywspólny) – zwęża źrenice/oskrzela, pobudza trawienie

<-uzupełniają się w działaniu.

Autonomiczny układ nerwowy składa się z:

• zespołu ośrodków nerwowych,

• dróg nerwowych odśrodkowych,

• dróg nerwowych dośrodkowych.

Najważniejsze czynności tego układu to:

• rozszerzanie lub zwężanie źrenicy;

• pobudzanie ślinianek do wydzielania śliny lub ich hamowanie;

• przyśpieszanie lub hamowanie czynności serca;

• rozkurczanie lub zwężanie oskrzeli;

• rozszerzanie/ kurczenie pęcherza moczowego.

4. Struktura mózgu:

Mózg (mózgowie) – to część ośrodkowego(centralnego) układu nerwowego. Umieszczony w obrębie czaszki i otoczony trzema oponami: (błonami łącznotkankowymi)

1. OPONA MIĘKKA - przylega bezpośrednio do mózgu, jest silnie unaczyniona. Pomiędzy nią a oponą pajęczynówkową znajduje się JAMA PODPAJĘCZYNÓWKOWA wypełniona płynem mózgowo – rdzeniowym. Utrzymuje we właściwym kształcie konsystencję mózgowia i rdzenia kręgowego.

2. OPONA POŚREDNIA (PAJĘCZYNÓWKĄ) – otacza oponę miękką, jest od niej oddzielona jamą podtwardówkową.

3. OPONA TWARDA – zbudowana z zbitej tkanki łącznej, ma dwie blaszki –

a) wewnętrzną (tworzy wypustki/fałdy – sierp mózgu (oddziela półkule); sierp móżdżku (przedłużenie s. mózgu do otworu potylicznego), namiot móżdżku ( oddziela półkule mózgu od móżdżku); przepona siodła (oddziela przysadkę od dołu czaszki)

b) zewnętrzną ( tworzy okostną czaszki),

Mózgowie składa się z dwóch półkul mózgowych, móżdżku(odpowiada za koordynację ruchów i utrzymanie równowagi ciała), pnia mózgu.

PÓŁKULE MÓZGU

1. różnią się między sobą morfologicznie i funkcjonalnie

2. obydwie półkule oddzielone są od siebie szczeliną podłużną mózgu,

3. jego kształt przypomina jajowatą bryłę

4. można wyodrębnić u niego powierzchnię górno - boczną, przyśrodkową i podstawną,

oraz bieguny : czołowy, ciemieniowy, potyliczny i skroniowy.

1. na zewnątrz półkule okrywa kora mózgowa, czyli istota szara (zbudowana z kilku warstw komórek nerwowych różnokształtnych)

5. Budowa i działanie neuronu:

Neuron - Przetwarza i Przewodzi informacje w postaci sygnału elektrycznego. Podstawowy elementem układu nerwowego. Najwięcej neuronów znajduje się w ośrodkowym układzie nerwowym w skład którego wchodzi mózgowie oraz rdzeń kręgowy.

Zbudowany z:

1. Ciało neuronu: część cytoplazmy zawierająca jądro komórkowe z jąderkiem, mitochondria, aparat Golgiego, siateczkę śród plazmatyczną,

2. Akson: pojedyncza, długa, słabo rozgałęziona wypustka protoplazmatyczna przewodząca impulsy od ciała neuronu do innych neuronów

3. Dendryt: liczne, krótkie, silnie rozgałęzione wypustki protoplazmatyczne, przewodzące impulsy od obwodu do innych neuronów

4. Synapsa- miejsce komunikacji

6. Budowa i działanie oka:

Oko – narząd receptorowy umożliwiający widzenie.

1. Twardówka - pełni rolę ochronną, otacza całe oko

2. Rogówka - przeźroczysta błona, skupia promienie

3. Tęczówka - Reguluje ilość światła jaka wpada do wnętrza oka

źrenica – otwór odpowiedzialny za ilość światła padającego na siatkówkę

1. Soczewka - przezroczysty, elastyczny narząd ogniskujący promienie świetlne tak, by tworzyły obraz odwrócony i pomniejszony na siatkówce.

2. Ciało szkliste – galaretowata substancja, która wypełnia wnętrze oka. Nadaje kształt gałce ocznej oraz chroni siatkówkę.

3. Siatkówka - Elementem odbierający bodźce wzrokowe. Zbudowana z pręcików i czopków

4. Nerw wzrokowy - początek połączenia pomiędzy okiem a mózgiem. Przejmuje impulsy wytworzone przez siatkówkę i przekazuje je dalej.

Działanie:

Światło odbite od przedmiotów przechodzi przez rogówkę i wpada do oka. Ilość światła zależy od rozszerzenia źrenicy. Im ciemniejsze światło tym źrenica jest bardziej rozszerzona. Następnie światło przechodzi przez soczewkę, która je załamuje. Załamane światło pada na siatkówkę, na której powstaje obraz odwrócony. Siatkówka przetwarza impulsy świetlne na odpowiednie sygnały nerwowe, które poprzez nerw wzrokowy wędrują do mózgu.

7. Działanie procesu ewolucji:

Ewolucja - powolny, nieodwracalny proces rozwoju organizmów, efektem jest różnorodność i organizacja świata żywego któremu podlegają całe populacje.

• Dziedziczność – organizmy dziedziczą cechy swoich przodków, zgodnie z zasadami genetyki.

• Zmienność – proces dziedziczności nie jest dokładny i wprowadza przypadkowe zmiany zwane mutacjami.

• Ograniczone zasoby – organizmy muszą konkurować o te same zasoby środowiska

• Dostosowanie – pewne cechy ułatwiają konkurencję o zasoby

• Różnicowa przeżywalność – osobniki bardziej dostosowane mają większe szanse przeżycia i wydania na świat potomstwa niż osobniki mniej dostosowane.

8. Mechanizmy adaptacyjne leżące u podłoża: altruizmu, preferencji żywieniowych, wyboru partnera i oceny atrakcyjności.

Altruizm: zachowanie polegające na działaniu na korzyść innych. Polega na dobrowolnym ponoszeniu pewnych kosztów przez jednostkę na rzecz innej jednostki lub grupy. Zachowania mogą występować wśród ludzi i w obrębie innych gatunków biologicznych. A. krewniaczy (pomoc w rodzinie), A Odwzajemniony. (koszt pomocy niski, korzyści duże), A. transakcyjny (wymienny, ogólna pomoc)

9. Warunkowanie klasyczne:

Warunkowanie klasyczne (warunkowanie pawłowowskie) – forma uczenia się. Eksperymenty nad warunkowaniem przeprowadził jako pierwszy Iwan Pawłow.

• BB-bodziec bezwarunkowy

• RB-reakcja warunkowa

• BW-bodziec warunkowy

• RW-reakcja warunowa

↓

BB(pokarm) -> RB(ślinienie się)

BW(dźwięk) -> BB(pokarm) -> BW(wydzielanie śliny)

Po kilkakrotnym wystąpieniu BW łącznie z BB -> BW(dźwięk) -> RW(ślinienie się).

To warunkowanie można stosować w terapiach np. uzależnieniach alkoholowych.

10. Warunkowanie instrumentalne:

Warunkowanie instrumentalne (warunkowaniem sprawczym). Jest to forma uczenia się, która polega na modyfikowaniu frekwencji pojawiania się jakiegoś zachowania poprzez jego nagradzanie lub karanie. Pierwszymi badaczami warunkowania instrumentalnego byli Jerzy Konorski oraz Stefan Miller.

• Prawo efektu – uczenie wzmacnia, jeśli przyjmuje się nagrodę

• Prawo ćwiczenia- im częściej nagradzamy tym nauka jest lepsza

11. Terapia behawioralna:

Terapia behawioralna: Ma na celu przyswajanie nowych zachowań i usuwanie utrwalonych które są niekorzystne. Początki przypadają na lata dwudzieste XX w. Wywodzi się z behawioryzmu. Psychoterapia behawioralna skupia się wyłącznie na zachowaniu człowieka, jako jego naturalnej reakcji na wpływy otoczenia.

W procesie terapii behawioralnej wyodrębnia się cztery fazy:

• diagnostyczną - przeprowadzenie wywiadu, zidentyfikowanie zaburzenia

• wzbudzania motywacji - wzbudzeniu w pacjencie pozytywnych oczekiwań wobec leczenia

• zastosowania określonej procedury terapeutycznej

• utrwalania zmian powstałych podczas psychoterapii - ustalenie zadań, które pacjent wykonuje sam bądź przy pomocy członków rodziny mające utrwalić pożądane zachowania.

12. Podział, funkcje i własności pamięci:

Pamięć - jedna z funkcji ludzkiego umysłu, zdolność poznawcza do przechowywania, magazynowania i odtwarzania informacji o doświadczeniach.

Podział pamięci ze względu na czas:

1. Sensoryczną: krótki czas, duża pojemność, zlokalizowana w każdym zmyśle,

2. Krótkotrwałą: przechowuje niewielkie ilości informacji przez krótki czas

3. Długotrwałą: nieograniczonej pojemności i czasie przechowywania.

Podział pamięci ze względu na typ informacji:

1. Deklaratywna: stosunkowo łatwo wydobyte i uświadomione (koń-zwierzę)

2. Niedeklaratywna: gromadzi wiedzę o tym jak wykonywać czynności (jazda na koniu)

Etapy tworzenia pamięci:

• zapamiętywanie

• przechowywanie informacji

• przypominanie

Cechy pamięci:

1) trwałość – czas w jakim przetrzymywane są wiadomości

2) szybkość – czas/liczba powtórzeń aby zapamiętać

3) wierność (dokładność)

4) gotowość - łatwość przypominania sobie materiału

5) pojemność - ilość i różnorodność materiału, który może być zapamiętany.

13. Efekt pierwszeństwa i świeżości:

Efekt pierwszeństwa – informacja otrzymana wcześniej wywiera zazwyczaj większy wpływ na tworzenie się ogólnego wrażenia, niż informacja otrzymana później. Pierwsza informacja stanowi punkt odniesienia dla kolejnych informacji, jakie do nas docierają. Efekt pierwszeństwa tłumaczy m.in. fakt, że szybko wyrabiamy sobie zdanie o nowo poznanej osobie i późniejsze zachowanie tej osoby interpretujemy w sposób zgodny z naszym pierwszym wrażeniem.

Efekt świeżości polega na silniejszym oddziaływaniu informacji, które nadeszły jako ostatnie (najświeższych), niż tych, które pojawiły się wcześniej. Efekt świeżości kontrastuje z efektem pierwszeństwa.

14. Przyczyny zapominania:

• Teoria upływu czasu – Wg tej teorii sam upływ czasu powoduje, że informacje są tracone.

• Pamięć krótkotrwała

• Teoria utraty dostępu - Niekiedy informacje przechowywane są pamięci, ale pojawia się trudność z ich wydobywaniem. Np. gdyby ktoś chciał przypomnieć sobie co robił dokładnie trzy lata temu w tym miesiącu, to mogłoby to być trudne. W odpowiednich warunkach informacje te możemy jednak sobie przypomnieć. Jeśli na przykład ktoś zapyta nas: "pamiętasz jak trzy lata temu wyjechaliśmy do...", informacja stanie się dostępna.

• Teoria wyparcia – Proces zapominania jest umotywowany. Mechanizm obronny osobowości, którego zadaniem jest nie dopuszczanie do świadomości pewnych przeżyć, doznań, myśli, afektów, impulsów, wspomnień

• Pamięć ultrakrótka (machanie kijkiem rozżarzonym)

• Pamięć długotrwała – pod upływem czasu

• Teoria interferencji - ślady pamięciowe mogą się nakładać, czego skutek jest taki, że wzajemnie się "zamazują".

Zapominanie – utrata zdolności do przypominania sobie, rozpoznawania lub reprodukowania tego, co poprzednio zostało zapamiętane.

15. Rozumowanie indukcyjne i dedukcyjne:

Rozumowanie indukcyjne - typ rozumowania redukcyjnego określany jako wnioskowanie "od szczegółu do ogółu", tj. wnioskowanie z prawdziwości racji o prawdziwości następstw. Prawdziwość przesłanek nie gwarantuje pewności wniosku. Rozumowania indukcyjne bywają uważane za główne narzędzie tzw. nauk empirycznych

Rozumowanie dedukcyjne: to rodzaj rozumowania logicznego, mającego na celu dojście do określonego wniosku na podstawie założonego wcześniej zbioru przesłanek. Nie wymaga tworzenia nowych twierdzeń czy pojęć tylko wyciąga proste wnioski. Jeśli jest przeprowadzone poprawnie, to wnioski wyciągnięte w wyniku rozumowania dedukcyjnego są nieodparcie prawdziwe i nie można ich zasadnie zakwestionować.

16. Heurystyki –

• wydawania sądów – uproszczone reguły wnioskowania. Ludzie automatycznie wydają szybkie sądy, często prowadzące do wystąpienia błędów poznawczych.

• Dostępności - metoda wnioskowania polegająca na przypisywaniu większego prawdopodobieństwa zdarzeniom, które łatwiej przywołać do świadomości i są bardziej nacechowane emocjonalnie.

• Reprezentatywności - metoda wnioskowania polegająca na dokonywaniu klasyfikacji na podstawie częściowego podobieństwa do przypadku typowego, charakterystycznego, reprezentatywnego, który już znamy.

• Zakotwiczenia i dostosowania - metoda wnioskowania polegająca na oparciu się na jakiejś informacji, a następnie dostosowaniu się do niej w celu uzyskania odpowiedzi na pytanie lub wydania sądu.

17. Torowanie i bodźce podprogowe:

Zjawisko polegające na zwiększeniu prawdopodobieństwa wykorzystania określonej kategorii poznawczej w procesach percepcyjnych i myślowych wskutek wielokrotnej ekspozycji bodźca zaliczanego do tej kategorii.

Przekaz podprogowy - rejestrowanie informacji bez świadomości ich spostrzegania. Dotyczy bodźców wzrokowych lub słuchowych, które trwają zbyt krótko, [jedz frytki] by mogły zostać świadomie zarejestrowane

18. Fazy snu:

Sen – stan czynnościowy ośrodkowego układu nerwowego, cyklicznie pojawiający się i przemijający w rytmie okołodobowym, podczas którego następuje zniesienie świadomości i bezruchu.

Sen dzieli się na dwie fazy:

1. Sen o wolnych ruchach gałek ocznych –NREM, podzielony na 4 stadia, trwa ok.80-100min:

• stadium 1, w którym świadomość bodźców docierających ze środowiska stopniowo maleje, pojawiają się wolne ruchy gałek ocznych, znikają fale alfa

• Stadium 2 charakteryzuje się brakiem reaktywności na bodźce oraz występowaniem wrzecion snu i zespołów K.

• Stadium 3 - fale o częstości 2 Hz lub wolniejsze

• Stadium 4 zawiera więcej niż 50% fal wolnych

1. Sen o szybkich ruchach gałek ocznych – REM, trwa ok. 15 min: W tej fazie występują najczęściej marzenia senne oraz całkowite rozluźnienie mięśni, dlatego śniący o ruchu człowiek nie porusza się.

19. Teoria aktywacji i syntezy:

Teoria aktywacji: Moruzziego i Magouna (1949)

Układ siatkowaty pnia mózgu produkuje niespecyficzną aktywację zwaną pobudzeniem korowym, której wyrazem są spontaniczne potencjały elektryczne mózgu rejestrowane w zapisie EEG

Koncepcje te odwołują się do różnych struktur i funkcji UN odpowiedzialnych za poziom aktywacji

Tezy:

• pod względem poziomu aktywacji (pobudzenia) zachodzą stałe różnice indywidualne (niektóre jednostki mają z reguły wyższy poziom aktywacji, a inne – niższy);

• aktywowalność to cecha, od której zależą różnice indywidualne w poziomie aktywacji. Jednostki różnią się poziomem aktywowalności, tj. chroniczną tendencją do utrzymywania podwyższonego lub obniżonego poziomu aktywacji.

20. Działanie hipnozy: Stan psychofizjologicznego odprężenia organizmu, pomiędzy jawą a snem, wywołany najczęściej działaniem jednostajnych bodźców słownych, wypowiadanych przez drugiego człowieka. Hipnoza to stan zbliżony do snu, wywołany bez środków farmakologicznych, w którym zostaje zachowany kontakt słowny i znacznie wzrasta podatność na sugestie. Podatność na sugestie wynika ze zmniejszenia bodźców z otoczenia i maksymalnego zacieśnienia związku z hipnotyzerem.

Hipnotyzer może wywoływać dowolne stany emocjonalne, jak również zasugerować objawy odczuć fizycznych, takie jak: ból, znieczulenie, po czym może spowodować niepamięć treści seansu leczniczego.

21. Interpretacja ilorazu inteligencji.

Prekursorem był był francuski psycholog Alfred Binet.

22. Struktura inteligencji:

Inteligencja – rozumiana jako sprawność umysłowa, ma wiele znaczeń i wiele różnych definicji.

Szkot Charles Spearman - rozpatrywał inteligencję jako energię mentalną i zaproponował podział aktywności umysłowej na trzy podstawowe czynności poznawcze: nabywanie doświadczeń, wnioskowanie o relacjach i wnioskowanie o współzależności.

Joy Paul Guilford- zbudował model "trójwymiarowy”:

• ocenianie, pamięć, poznawanie

• rodzaj materiału, na którym operacja była wykonywana: symboliczna, behawioralna

• wytwory: jednostki, klasy, relacje,systemy

23. Dziedziczność inteligencji: jest bardzo dużo genów, które wpływają na inteligencję człowieka, trudno oddzielić to co otrzymamy od rodziców między tym czym przesiąkniemy od nich. Część inteligencji nabywamy z tradycją. Dziedziczenie inteligencji następuje w ok. 50%. (prof. S. Cebrat)

24. Teorie typów i cech:

Osobowość - zespół cech wzajemnie wpływających na siebie, które manifestowane są poprzez ludzkie zachowania.

1. Teoria typów :

• Teoria Hipokratesa – wyodrębnia cztery podstawowe typy temperamentu: choleryk, sangwinik, melancholik i flegmatyk;

• Teoria W.H. Sheldona – typy budowy ciała są ściśle związane z rozwojem osobowości.

1. Teorie cech: osobowość człowieka jest zbiorem cech lub charakterystycznych sposobów zachowania, myślenia, odczuwania, czy reagowania

25. Wymiary teorii Eysencka.

Według Eysencka osobowość, to temperament/osobowość i inteligencja.

Osobowość - jest całością, czyli organizacją współdziałających ze sobą układów zachowania się organizmu.

Układy te zorganizowane są w czterech sferach:

1. sfera poznawcza (inteligencja)

2. sfera woluntarna (charakter)

3. sfera afektywna (temperament)

4. sfera somatyczna (konstytucja ciała).

Osobowość jest tu rozpatrzona jako zorganizowana hierarchia, w której na poziomie najwyższym znajdują się typy, a następnie na poziomie niższym znajdują się cechy. Obok typu i cechy wyróżnia jeszcze trzy główne wymiary osobowości:

• introwersja- ekstrawersja

• neurotyzm (stabilność- niestabilność emocjonalna)

• Psychotyczność

26. Wymiary "wielkiej piątki": Pięcioczynnikowy model osobowości (w skrócie PMO) autorstwa P.Costy i R.McCrae

• Neurotyczność- skłonność do przeżywania negatywnych emocji i podatności na stres

• Ekstrawersja - odnosi się do jakości i ilości interakcji społecznych oraz poziomu aktywności

• Otwartość na doświadczenie –tolerancja na nowość i ciekawość poznawczą

• Ugodowość - nastawienie do innych (altruizm)

• Sumienność- stopień zorganizowania, wytrwałości i motywacji jednostki w działaniach

27. Umiejscowienie kontroli:

Teoria poczucia umiejscowienia kontroli stworzona została w latach 60. XX przez Juliana Rottera, jako jedna z teorii społecznego uczenia się. Subiektywne odczuwanie ulokowanych zdarzeń.

• wewnętrznym umiejscowieniu kontroli – życiem i losami kierują sami ludzie

• zewnętrznym umiejscowieniu kontroli- życie kieruje los, przeznaczenie, Bóg

28. Liczba Dunbara:

Liczba 150 oznacza, że możemy mieć maksymalnie 150 znajomych, z którymi utrzymujemy stabilne relacje. Nie jest to wynik analizy współczesnych ludzi, ale oceny rozmiaru naszej kory nowej odpowiedzialnej za czynności poznawcze.

29.Kolektywizm i indywidualizm:

Kolektywizm –pogląd akcentujący rolę wspólnot, grup i zbiorowości. Kolektywy są ważniejsze od jednostek i tym samym ich cele i dobro powinny przeważać nad celami i dobrem jednostek.

Indywidualizm - Pogląd na świat zakładający, że interesy jednostki górują politycznie lub moralnie nad innymi względami.

30. Stereotypy: konstrukcja myślowa, zawierająca komponent poznawczy emocjonalny i behawioralny dotyczące różnych zjawisk, w tym innych grup społecznych. Często oparte są na niepełnej wiedzy oraz fałszywych przekonaniach o świecie, utrwalone są przez tradycję i trudno podlegają zmianom

źródła stereotypów: podniesienie samooceny, przeniesienie agresji

31. Wpływ społeczny:

Wpływ społeczny to proces, w wyniku którego dochodzi do zmiany zachowania, opinii lub uczuć człowieka wskutek tego, co robią, myślą lub czują inni ludzie.

Przejawy wpływu społecznego

Trzy przypadki wpływu społecznego:

• Naśladownictwo- kopiowanie cudzych zachowań we własnym działaniu

• Konformizm- uleganie rzeczywistemu, czy tylko wyobrażonemu naciskowi ze strony innym ludzi stanowiących większość w danej sytuacji.

• Posłuszeństwo wobec autorytetu- podporządkowywanie się poleceniom bądź sugestiom ludzi mających władzę czy autorytet

Naśladownictwo

32. Okresy krytyczne w rozwoju płodowym i teratogenny:

Teratogenny- czynnik pochodzący ze środowiska zewnętrznego, działający na organizm w okresie jego rozwoju wewnątrzłonowego, wywołujący u niego odchylenia przekraczające zmienności fenotypu bądź defektów - wady wrodzone

Wyróżnia się wśród nich czynniki:

1. biologiczne: infekcje wirusowe i bakteryjne, zaburzenia metaboliczne

2. fizyczne: promieniowanie jonizujące

3. chemiczne: niektóre leki i witaminy w dużych dawkach, np. witamina A

33. Chomskiego teoria rozwoju języka:

Język jest nieskończonym zbiorem zdań, generowanych za pomocą skończonej liczby reguł i słów, cechą szczególną rodzaju ludzkiego. System gramatyczny umożliwiający uczenie się języka jest wrodzoną cechą ludzi i specyfiką naszego gatunku.

34. Teoria rozwoju Piageta:

Koncepcja rozwoju intelektualnego – opiera się na założeniu, że inteligencja jest rozwiniętą formą adaptacji biologicznej, w wyniku której dochodzi do strukturalizowania procesów poznawczych.

Przystosowanie jest rozpatrywane w kategoriach poznawczych.

1. Okres inteligencji praktycznej – do 2r.ż

2. Okres inteligencji reprezentującej – od 2/7r.ż

3. Okres operacji konkretnych – od 7/12 r.ż

4. Okres operacji formalnych –od 12 r.ż

35. Wytwarzanie więzi:

Wytworzenie więzi emocjonalnej z matką oraz z osobami najbliższymi jest podstawą prawidłowego rozwoju dziecka. Więź dziecka z najbliższymi osobami określa się przywiązaniem. Przywiązanie odgrywa podstawową rolę w rozwoju emocjonalno- społecznym dziecka, rzutuje na rozwój innych sfer jego funkcjonowania. Zdrowy, donoszony noworodek ma wrodzone wzorce zachowań, które zapewniają mu zadbanie o bliskość matki poprzez np. krzyk, przywieranie, silna wrażliwość na bodźce płynące z twarzy opiekuna, zdolność fiksacji wzroku na ludzkiej twarzy czy nadawanie sygnałów przez dziecko poprzez zmianę napięcia mięśniowego. zmieniają się formy kontaktu z nim od kontaktu fizycznego do kontaktu psychicznego (rozmowy, wspólna zabawa). Jako czynnik ryzyka dla prawidłowego rozwoju więzi po stronie rodzica wymienić można śmierć opiekuna, jego depresję, konflikty małżeńskie, rozwód, przemoc w rodzinie, brak wsparcia społecznego, częste rozłąki z dzieckiem.