Fonetyka – dział nauki o języku, którego przedmiotem są artykułowane dźwięki mowy, czyli głoski. Zajmuje się procesem wytwarzania dźwięków mowy,
ich klasyfikacją, właściwościami fizyczno-artykulacyjnymi, wzajemnym oddziaływaniem na siebie oraz procesem słyszenia i rozumienia.

Tony – dźwięki o ściśle określonej liczbie drgań na sekundę występujące w takich samych odcinkach czasowych.

Szmery – dźwięki o przebiegach nieregularnych, które powstają, gdy w takich samych odcinkach czasowych występują różne ilości drgań.

Głoska – najmniejszy element w procesie porozumiewania się ludzi za pomocą mowy. Intuicyjnie rozpoznawalny, bez własnego znaczenia, dający się wydzielić w czasie.

Fazy: 1. następ - narządy w stanie spoczynku przygotowują się do artykulacji,

2. szczyt – moment trwania narządu mowy w pozycji właściwej dla danej głoski, artykulacja właściwa,

3. ustęp/zestęp - powrót narządów mowy do pozycji wyjściowej

Nagłos – początkowe głoski wyrazu (sylaby, morfemu, zestroju akcentowego).

Śródgłos – środkowa część wyrazu, głoski znajdujące się wewnątrz wyrazu,
z których żadna nie jest pierwszą czy ostatnią.

Wygłos – końcowa część wyrazu, głoska znajdująca się na końcu wyrazu.

Wygłos absolutny – końcowa część wyrazu występująca przed pauzą.

DZIAŁY FONETYKI:

1. W zależności od przyjętych kryteriów opisu i klasyfikacji głosek wyróżnia się:

• fonetykę artykulacyjną, która bada i opisuje dźwięki mowy w oparciu
  o obserwacje układów i ruchów narządów mowy uczestniczących
  w wytwarzaniu poszczególnych głosek;

• fonetykę akustyczną, która bada i opisuje akustyczne cechy głosek, analizując właściwości fali dźwiękowej;

• fonetykę artykulacyjno-akustyczną, która bada i opisuje dźwięku mowy, uwzględniając regularne zależności zachodzące między ich stroną artykulacyjną i akustyczną.

1. W zależności od zakresu badań fonetyka dzieli się na:

• opisową, która bada, opisuje i klasyfikuje głoski występujące w określonym języku współczesnym, posługując się w swych badaniach bezpośrednią obserwacją ludzi mówiących;

• historyczną, która bada zmiany fonetyczne, jakie miały miejsce w ciągu rozwoju historycznego języka; usiłuje na podstawie zabytków piśmiennictwa odtworzyć sposób wymawiania właściwy ludziom z dawnych epok;

• porównawczą, która bada i opisuje głoski kilku pokrewnych języków w celu wyjaśnienia występujących w nich zjawisk i ustalenia stosunku pokrewieństwa zachodzącego między nimi;

• ogólną, która bada i opisuje głoski różnych języków i na tej podstawie wykrywa ogólne prawa rządzące dźwiękową stroną języka w ogóle.

1. Ponadto wyróżniamy:

• fonetykę funkcjonalną, która interesuje się tylko takimi dźwiękami mowy, które pełnią określone funkcje znaczeniowe lub morfologiczne w wyrazach
  i ich formach (opisowa natomiast zajmuje się wszelkimi możliwymi odmianami głosek, nawet indywidualnymi różnicami w ich artykulacji, często
  nie dostrzeganymi przez niewprawne ucho)

• fonetykę eksperymentalną, która nie poprzestaje na obserwacji dźwięków mowy dostępnych zmysłom ludzkim, dąży do osiągnięcia obiektywnych wyników badań przez zastosowanie specjalnej, precyzyjnej aparatury, bada mowę ludzką w warunkach laboratoryjnych.

Cechy dźwięku:

1) częstotliwość (liczba drgań na sekundę) – od niej zależy 2) wysokość dźwięku, 3) natężenie, tj. siła dźwięku, zależy od amplitudy drgań, 4) barwa – zależy od formy drgań (a te od kształtu rezonatora).

Sylaba (zgłoska) – musi zawierać ośrodek (samogłoska – sonant, spółgłoska – konsonant). Otwarta kończy się samogłoska, zamknięta – spółgłoską.

Dyftong- jeżeli zauważymy w wyrazie sekwencję „au” lub „eu”, sprawdzamy czy nie jest to dyftong. Jeśli podczas wymowy samogłoska „u” brzmi jak „ł”, to ich nie rozdzielamy (dyftong), jeżeli brzmi jak "u", to możemy je rozdzielić.

Kryteria poprawności w podziale:

1. grupy spółgłoskowe mogą należeć częściowo do następującej sylaby, jeżeli występują one w innych wyrazach w nagłosie.

2. Pojedyncza spółgłoska znajdująca się między dwoma samogłoskami należy do sylaby nastepnej. (np. matka,

NARZĄDY MOWY

1. aparat oddechowy (ekspiracyjny, respiracyjny)

   • znajduje się w klatce piersiowej

   • składa się z: płuc zbudowanych z pęcherzyków płucnych, oskrzelików, oskrzeli, tchawicy, które w swej górnej części zamknięta jest krtanią

   • klatka piersiowa – oddzielona od jamy brzusznej elastycznym mięśniem – przepona podstawowa funkcja – wytwarzanie prądu powietrza (surowca
     dla mającego powstać dźwięku)

2. krtań (aparat fonacyjny)

   • w dolnej części łączy się z tchawicą, w górnej części łączy się z nasadą

   • składa się z 9 parzystych i nieparzystych chrząstek połączonych
     za pomocą wiązadeł i mięśni, m.in.: pierścieniowa, tarczowa, nagłośnia, dwie nieruchome chrząstki nalewkowe (nalewkowate)

   • między chrząstką tarczową a chrząstkami nalewkowymi są napięte dwie elastyczne fałdy tkanki łącznej – wiązadła głosowe

   • między wiązadłami występuje szpara, zwana głośnią

   • od strony nasady, tj. od góry, krtań może być w razie potrzeby zamykana ruchomą chrząstką – nagłośnią, listek nagłośnieniowy zamyka krtań, gdy nie mówimy

3. nasada – wszystkie narządy znajdujące się ponad krtanią (aparat artykulacyjny)

jamy – pełnią funkcje rezonatorów wzmacniających dźwięki:

• gardłowa

• ustna: narządy nieruchome: zęby (dentes), dziąsła (alveolae), podniebienie twarde (palatum), narządy ruchome: (wargi (labiae), język (lingua), w którym wyróżnia się: czubek (apex), przód (prae), środek (medium), tył (post) grzbietu (dorsum) ; podniebienie miękkie (velum), zakończone tzw. języczkiem (uvula)

• nosowa (powstaje rezonans, działa tylko w określonej sytuacji)