BUDŻET PAŃSTWA

Budżet państwa to akt prawny określany na dany rok w ustawie budżetowej, która określa dochody i wydatki państwa na dany okres czasu. Kwoty te ustalane są na podstawie obowiązujących norm prawnych. To również plan finansowy – plan przyszłych dochodów i wydatków państwa. Jest to plan dyrektywny, czyli nakłada na organy finansowe i innych wykonawców obowiązek zrealizowania dochodów zaplanowanej wysokości, a także dokonania wydatków określonych w planie czyniąc jednocześnie te organy odpowiedzialnymi za wykonanie zadania.

To właśnie budżet państwa jest najważniejszą część dochodów i wydatków sektora finansów publicznych. Plan finansowy państwa dotyczy instytucji szczebla centralnego, czyli tzw. Instytucji rządowych.

Kto ustala budżet państwa? W jaki sposób? Otóż odpowiada za to parlament poprzez uchwalenie Ustawy Budżetowej, która jest uznawana za najważniejszy (zaraz po Konstytucji) akt prawny. Jest to jedyna ustawa wobec której prezydent nie ma prawa veta. Mimo to parlament czuje presje: w wypadku nieuchwalenia w odpowiednich czasie planu finansowego państwa, prezydent może rozwiązać parlament i ogłosić przedterminowe wybory.

W zależności od kwoty dochodów i wydatków możemy mieć do czynienia z budżetem zrównoważonym lub niezrównoważonym – z deficytem budżetowym lub nadwyżką budżetową. Budżet pastwa zrównoważony jest, gdy kwoty dochodów i wydatków są sobie równe, natomiast deficyt, gdy kwoty wydatków są większe, a nadwyżka – gdy większa jest kwota dochodów. Z powodu możliwości wystąpienia zarówno deficytu jak i nadwyżki, budżet państwa musi zawierać określenie sposób pokrycia deficytu lub rozdysponowania nadwyżki.

Deficyt budżetowy może mieć korzystny wpływ na gospodarkę przy niewielkich jego rozmiarach, głównie w okresie recesji. Dopiero przekroczenie jego „bezpiecznej” granicy, którą stanowi 5% PKB, może wywołać poważne zaburzenia w gospodarce. Źródła finansowania deficytu budżetowego stanowią: pożyczki w bankach, pożyczki zagraniczne (w innych państwach czy instytucjach finansowych, np. W Banku Światowym czy Europejskim), poprawa ściągalności podatków, wzrost stopy podatkowej, zmniejszenie wydatków budżetowych, emisja dodatkowych pieniędzy (wówczas występuje zagrożenie inflacji), emisja papierów wartościowych.

Funkcje, jakie pełni budżet państwa to redystrybucyjna, która polega na świadomym oddziaływaniu przez państwo na ostateczny podział dochodów indywidualnych poprzez politykę redukowania (podatki) i uzupełniania (pieniężne transfery socjalne) dochodów indywidualnych. Dzięki tego wpływa na kształtowanie podziału dochodów w społeczeństwie. Kolejna funkcja to stabilizacyjna polegająca na wykorzystywaniu dochodów i wydatków budżetowych dla osiągnięcia makroekonomicznych celów gospodarczych. W sytuacji, gdy istniejący popyt ogranicza rozmiary działalności gospodarczej do poziomu nie zapewniającego pełnego wykorzystania potencjału wytwórczego, celem polityki gospodarczej powinno więc być odpowiednie zwiększenie tego popytu. Zaś funkcja alokacyjna stanowi tradycyjną funkcję polityki budżetowej. Państwo gromadzi dochody i dokonuje wydatki, co jest jednoznaczne z dokonywaniem zmian wytwarzanego produktu społecznego. Najbardziej ogólną płaszczyzną alokacji budżetowej jest kształtowanie podziału czynników wytwórczych między sektor prywatny a sektor publiczny. Proces alokacji w sektorze publicznym następuje przez bezpośrednie określenie wielkości środków przeznaczonych na określone zadania. Natomiast w sektorze prywatnym proces alokacji zachodzi pośrednio poprzez korygowanie cen dób, usług i czynników produkcji za pomocą podatków i dotacji.

Główne źródła dochodów budżetowych to: podatki, opłaty, wpłaty z zysków przedsiębiorstw państwowych, cła, zyski NBP, dochody ze sprzedaży, najmu, dzierżawy składników majątkowych skarbu państwa, pieniężne darowizny, spadki i zapisy na rzecz Skarbu Państwa, dochody podatkowe z gmin, subwencje oświatowe, dochody z pożyczek i kredytów, wpływy emisji papierów wartościowych. Wydatki natomiast stanową m.in.: wydatki nabywcze (zakup przez państwo dóbr i usług o charakterze materialnym), wydatki redystrybucyjne (decydujące o wykorzystaniu produktu społecznego), funkcjonowanie policji, wojska, administracji, wydatki socjalno-kulturowe (oświata, służba zdrowia), wydatki na gospodarkę, obsługę długu publicznego, budowę dróg, ochronę środowiska.

Gabriela Krysa