Samorząd terytorialny , to jedna z najstarszych form samorządu, którego podmiotem jest społeczność zamieszkała na określonym obszarze, zorganizowana z terytorialny związek samorządowy. Jest to zarazem jeden z członów dualistycznie zorganizowanej władzy lokalnej. Jeden jej człon stanowią agendy administracji rządowej , podporządkowanej Radzie Ministrów, drugi zaś to ograny samorządowe podporządkowane lokalnej wspólnocie , reprezentujące jej interesy. Tak więc organy samorządu terytorialnego są powołane do realizacji zadań z zakresu władzy wykonawczej.
Istotą samorządu terytorialnego jest samodzielność zarządzania własnymi sprawami przez społeczność lokalną. Jest więc ten samorząd niezależny od administracji rządowej , korzysta z wyodrębnionej struktury organizacyjnej, posiada osobowość prawną , prawo dysponowania samodzielnością budżetowo- finansową i podlega tylko w ograniczonym zakresie ingerencji władzy centralnej. Samorząd terytorialny ma zapewnioną sądową ochronę praw i interesów, stanowi on przejaw decentralizacji administracji w państwie.
Członkostwo związku samorządowego jest niezależne od aktywności członków, a fakt zamieszkania w ramach określonej jednostki to jedyny wymóg przynależności do terytorialnego związku samorządowego. Przynależność ta powstaje na mocy prawa i trwa tak długo, jak długo dana osoba stale zamieszkuje w danej jednostce. Tak więc jednostka nie może odmówić przynależności do związku samorządowego, a organy tego związku nie mogą jej wykluczyć.
Organy samorządu terytorialnego dzielą się na stanowiące : rada gminy, powiatu, sejmiki wojewódzkie i wykonawcze- zarząd. Te pierwsze są wybierane przez ogół wyborców danej jednostki, te drugie zaś są powoływane przez organy stanowiące i przed nimi ponoszą odpowiedzialność.
Według Konstytucji RP podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina. Jej mieszkańcy na mocy prawa tworzą wspólnotę samorządową, która stanowi podstawową formę organizacji życia publicznego. Samorząd terytorialny został wyposażony w prawo do samodzielnego rozstrzygania wszystkich spraw wchodzących w zakres spraw publicznych. Mieszkańcy gminy realizują prawo do samodzielnego decydowania o swoich sprawach, na przykład uczestnicząc w powoływaniu władz gminnych.
Rada gminy to organ stanowiący i kontrolny dla danego terenu, często określany mianem gminnej władzy ustawodawczej. Radę wybierają mieszkańcy, uprawnieni do głosowania, w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych. Jej kadencja trwa 4 lata. Radę tworzą radni, których liczba uzależniona jest od liczby mieszkańców gminy. Radni wybierają spośród siebie przewodniczącego i od jednego do trzech wiceprzewodniczących. Rada gminy może być przed upływem kadencji odwołana przez mieszkańców w referendum.
Jednostkami pomocniczymi są sołectwa, dzielnice i osiedla. Organem uchwałodawczym w sołectwie jest zebranie wiejskie, a organem wykonawczym sołtys. W dzielnicy i osiedlu organ uchwałodawczy stanowi rada, a organ wykonawczy zarząd , na czele którego stoi przewodniczący.
Rada gminy obraduje w sesjach zwoływanych przez przewodniczącego, nie rzadziej niż raz na kwartał. Zgodnie z potrzebami są powoływane odpowiednie komisje, np. gospodarki komunalnej , rolnictwa, zdrowia, oświaty, które przedstawiają radzie gminy wnioski i opinie dotyczące rozważanych przez nią spraw. Do komisji mogą należeć radni oraz wybrane osoby spoza rady , np. specjaliści w rożnych dziedzinach.
Do zadań rady gminy należy : uchwalanie planów rozwoju gospodarczego i zagospodarowania przestrzennego gminy, coroczne uchwalanie budżetu gminy, podejmowanie uchwał w sprawach podatków i innych opłat dotyczących majątku gminy, kontrolowanie pracy zarządu gminy w zakresie realizacji budżetu oraz innych zadań , uchwalanie statutu określającego zakres jej działania. Gminną władzę wykonawczą w gminach wiejskich stanowi wójt. W gminach, których siedziba władz znajduje się w miejscowości posiadającej prawa miejskie – burmistrz, a w miastach powyżej 100 tysięcy mieszkańców – prezydent.
Zadania realizowane przez gminę można podzielić na własne i zlecone przez administrację państwową , czyli rząd. Do zadań własnych gminy należą przede wszystkim te, które maja na celu zaspokojenie potrzeb mieszkańców gminy, np. zagospodarowanie przestrzenne gminy, ochrona środowiska naturalnego , organizacja ochrony środowiska, organizacja ochrony zdrowia, nadzorowanie oświaty , pomocy społecznej , działalności kulturalnej , budownictwa mieszkaniowego, budowa i utrzymanie gminnych dróg oraz ochrona porządku publicznego. Zadania zlecone realizowane przez gminę są określone w ustawach. Należą do nich między innymi : prowadzenie przez gminę spraw stanu cywilnego , przeprowadzanie spisu rolnego , wyborów do Sejmu czy inwestycje o większym zasięgu, np. budowa dróg krajowych.
Realizując wymienione zadania , rada gminy jako organ ustawodawczy , podejmuje decyzje zgodne z interesem ogółu mieszkańców i ustanawia lokalne prawa. Natomiast gminna władza wykonawcza- zarząd gminy, wójt, burmistrz czy prezydenta miasta – jest odpowiedzialna za to , by zostały one wprowadzone w życie.
Realizacja tak licznych zadań gminy wymaga znacznych środków finansowych. Fundusze gminne są uzyskiwane przede wszystkim z niektórych podatków płaconych przez mieszkańców gminy oraz środków przekazywanych przez administrację państwową na realizację zadań zleconych. Inne źródło dochodu stanowią zyski osiągane z opłat za korzystanie z mienia komunalnego , będącego własnością gminy. Majątek ten tworzą nieruchomości i urządzenia techniczne , którymi gmina Moza samodzielnie dysponować w celu uzyskania dochodów. Zestawienie możliwości finansowych w postaci wpływów i potrzeb , czyli dochodów i wydatków, na określony rok nazywane jest budżetem gminy.
Istotą funkcjonowania samorządu terytorialnego stanowi zasada , że społeczność lokalna rozwiązuje swoje problemy zgodnie z własnym interesem. Władze samorządowe są powoływane przez mieszkańców gminy , a nie przez przedstawicieli administracji rządowej , więc odpowiadają tylko przed własnymi wyborcami. Jednak samorząd terytorialny nie funkcjonuje całkowicie niezależnie od władz państwowych , gdyż część zadań samorządowych zleca i finansuje państwo. W tej sytuacji organ wykonawczy państwa jest upoważniony do nadzoru nad działalnością samorządu terytorialnego. Zatem decyzje władz samorządowych, wykraczające poza przyznane im uprawnienia, mogą być uchylane przez administrację rządową. Ani wojewoda, ani nawet premier jako przedstawiciele administracji rządowej , nie mają jednak uprawnień do wydawania poleceń władzom samorządowym. Nie wolno im też władz tych odwoływać, jeśli cieszą się one zaufaniem mieszkańców gminy.
Bibliografia
„ Obywatel Europy”, Krzysztof Jurek, Aleksander Łynka Wyd. Piątek Trzynastego
Encyklopedia Gazety Prawnej
„Vademecum matura 2009- Wiedza o społeczeństwie” P.Leszczyński, T.Snarski