METODOLOGIA

1. Naturalizm i antynaturalizm metodologiczny i ontologiczny(spór o status wiedzy naukowej):

1. Naturalizm:

- METODOLOGICZNY – wszystkie nauki empiryczne powinny stosować takie same metody badawcze. Metody badawcze stosowane w naukach społecznych nie różnią się w sposób zasadniczy od metod badawczych stosowanych w naukach przyrodniczych.

Uzasadnieniem dla naturalizmu metodologicznego jest naturalizm przedmiotowy(wersja radykalna i umiarkowana). Naturalizm ma dwie wersje: pozytywistyczną i antypozytywistyczną.

Teza naturalizmu metodologicznego dotyczy zwłaszcza sposobów uzasadniania twierdzeń naukowych i stosowanych metod wyjaśniania.

Wersje naturalizmu metodologicznego:

* pozytywistyczna(jedność metody; doświadczenie podstawą nauk hum. ; indukcja metodą dochodzenia i uzasadniania praw nauki),

* antypozytywistyczna(Popper – metoda dedukcyjno - hipotetyczna, racjonalny krytycyzm)

- ONTOLOGICZNY – nie ma różnicy między przedmiotem badań przyrodniczych, a społecznych

1. Antynaturalizm:

- METODOLOGICZNY –nauki humanistyczne powinny stosować specyficzne metody badawcze.

Uzasadnienie: Zasadnicza odmienność przedmiotu humanistyki względem przedmiotu nauk przyrodniczych (antynaturalizm ontologiczny) wyrażająca się w:

• badaniu działań ludzi i wytworów tych działań z uwzględnieniem ich podmiotowego charakteru;

• obecności założeń aksjologicznych w badaniach;

• wpływie wiedzy z nauk społecznych na przedmiot badania tych nauk;

złożoności procesów społecznych i uwarunkowań tych procesów, która uniemożliwia wytworzenie warunków laboratoryjnych.

Rodzaje: intuicjonistyczny, intelektualistyczny, instrumentalistyczny, współczesny

- ONTOLOGICZNY – jest różnica między przedmiotem badań przyrodniczych, a społecznych

1. Zasada intersubiektywnej komunikowalności i intersubiektywnej sprawdzalności

Warunek intersubiektywnej komunikowalności wyników badań naukowych:

Zgodnie z klasyczną koncepcją komunikacji językowej dochodzi do niej za pomocą wyrażenia W języka J wtedy, gdy nadawca i odbiorca przypisują wyrażeniu językowemu W języka J to samo znaczenie i tę samą denotację (mocny warunek komunikacji) lub tę samą denotację, choć mogą przypisywać odmienne znaczenia (słaby warunek komunikacji).

Język potoczny J, w którym mówimy na co dzień, jest zbiorem języków jednorodnych gramatycznie {J₁, J₂ ,....,J_n}, które różnią się regułami semantycznymi.

Podstawowy warunek nakładany na badania naukowe to ich intersubiektywna komunikowalność i intersubiektywna sprawdzalność. Warunek drugi może być spełniony, jeśli jest spełniony warunek pierwszy. Wyjściowym warunkiem badań naukowych jest, więc intersubiektywna komunikowalność. 

Mówimy, że zdanie Z języka J jest intersubiektywnie komunikowalne w grupie osób G wtw  każda z osób grupy G przypisuje mu takie samo znaczenie i takie samo odniesienie przedmiotowe ( tę samą denotację). [definicja odpowiadająca mocnemu warunkowi komunikacji]

Mówimy, że zdanie Z języka J jest intersubiektywnie komunikowalne w grupie osób G wtw  każda z osób grupy G przypisuje mu takie samo odniesienie przedmiotowe ( tę samą denotację). [definicja odpowiadająca słabemu warunkowi komunikacji]

Metodą prowadzącą do uzyskania języka umożliwiającego spełnienie warunku intersubiektywnej komunikowalności jest definiowanie.

Definiowanie ma doprowadzić do tego, aby język danej dyscypliny naukowej był nie tylko jednorodny gramatycznie, lecz w możliwie największym stopniu jednorodny semantycznie. Ideałem jest język, którego wyrażenia mają ściśle określone znaczenia (są jednoznaczne) i precyzyjnie wyznaczone denotacje.

1. Klasyczna epistemologiczna koncepcja wiedzy i jej odniesienie do wiedzy naukowej

W klasycznej teorii wiedzy rozpatruje się zdanie: „S wie, że A”

Funktor „...wie, że ...” to funktor zdaniotwórczy od jednego argumentu nazwowego (S) i jednego argumentu zdaniowego (A).

Klas def. : S wie, że A wtw :

a) A jest prawdziwe;

b) S jest przekonany, że A;

c) S ma wystarczające uzasadnienie dla swego przekonania, że A .

Wiedza na jakiś temat jest to zbiór uzasadnionych przekonań prawdziwych na ten temat.

Odniesienie do wiedzy naukowej: (a) - nie ulega modyfikacji; (b) i (c) ulegają modyfikacji ze względu na intersubiektywny charakter wiedzy naukowej, a zwłaszcza ze względu na wymogi nakładane na jej intersubiektywną sprawdzalność.

Reguły uzasadniania naukowego są kodyfikowane w ramach kolektywu badawczego. Uzasadnienie dla przekonania A musi spełniać wymogi nakładane na procedury sprawdzania A uznawane za prawomocne w danej dyscyplinie wiedzy.

Ogólne określenie wiedzy naukowej na jakiś temat z określonej dziedziny nauki zgodne z klasycznym ujęciem wiedzy:

(A’) Wiedza naukowa na jakiś temat z zakresu danej dziedziny wiedzy naukowej to zbiór przekonań prawdziwych, uznanych za wystarczająco uzasadnione przez ekspertów z tej dziedziny wiedzy

1. Podstawowe punkty zwrotne w tradycji empiryzmu w ujęciu Quine’a (krótka charakterystyka)

1. Od idei do słów(J.H.Tooke) – pierwszy empiryzm brytyjski. Dla Locke’a i Hume’a nośnikami treści empirycznej były idee rozumiane, jako konstrukty nadbudowane nad wrażeniami zmysłowymi;

Tooke: gdyby u Locke’a pozamieniać wszędzie „idea” na słowo, to wszystko byłoby jasne, „idea” nie spełnia żadnej metodologicznej roli;

Krytyka prof. Zeidlera – u Locke’a pojawia się idea asocjacyjnej koncepcji znaczenia, znaczenie wyrażenia językowego to wyobrażenie idealne powstające w umyśle, gdy słowo wypowiadamy; znaczenie to pewien byt mentalny

Tooke tylko wprost zaproponował, by słowa uczynić podstawowymi jednostkami analizy sensu empirycznego, u Locke’a podstawowe pojęcie=idea, miał świadomość, że idee powinny być ujmowane, jako znaczenia wyrażeń językowych;

1. Od słów do zdań(J.Bentham) – nie sposób przypisać uniwersalnego znaczenia bardzo wielu wyrażeniom języka(np.. spójniki zdaniowe); uzyskują je tylko w szerszym kontekście, najczęściej jako zdania;

J.Bentham: znaczenie terminów zależy od kontekstu, należy, więc to zdanie uznać za podstawową jednostkę treści empirycznej;

Weryfikacyjna koncepcja znaczenia(neopozytywizm), – jeśli istnieje intersubiektywna metoda sprawdzalności zdania, to zdanie syntetyczne ma znaczenie – ma to zagwarantować powszechny charakter wiedzy naukowej;

1. Od zdań do teorii(P.Duhem) – proponuje aparat pojęciowy do analizowania teorii – nigdy nie sprawdzamy odizolowanej hipotezy, zawsze na gruncie teorii

Jeśli z hipotezy H i zbioru zdań jej towarzyszących A wynika obserwacja O i nie zachodzi ona, to zbiór hipotezy i zdań jej towarzyszących jest fałszywy. Jest to równoważne alternatywnie – fałszywa jest teza lub towarzyszące jej zdania. $\left\lbrack \left( H \land A \right) \rightarrow O \right\rbrack\hat{} \sim O \rightarrow \sim (H\hat{}A) \leftrightarrow \sim H \vee \neg A$

Każda teza jest do wybronienia, należy zawsze sprawdzać całą teorię i z niej wyprowadzać konsekwencje.

1. Od teorii do systemu wiedzy – monizm metodologiczny(Quine) – jednostką treści empirycznej jest cały system wiedzy. Czy można odróżnić wiedzę umowną od faktualnej? – NIE – wszystkie zdania są powiązane związkiem wynikania logicznego, więc jednostką wiedzy jest cały system, tylko on podlega sprawdzeniu. Jeśli doświadczenie jest niezgodne, to cały system wraz z logiką winien ulec zmianie. Nie ma dobrych egzemplifikacji historycznych – np. fizyka kwantowa potrzebowała nowej logiki, lecz inne dziedziny nauki nie zmieniły swych podstaw logicznych i opierają się nadal na dotychczasowych.

Nie wymyślono właściwie dobrego aparatu pojęciowego do analizy całego systemu.

Modele teoretyczne – stosowane głównie w naukach społecznych, ze względu na spore wymagania stawiane teoriom, czyniące trudnym formułowanie ich na gruncie nauk społecznych

1. Naturalizm metodologiczny – nie wyodrębnia nic nowego; teza – nauka sama określa metody uprawomocniania swoich twierdzeń, a filozoficzne kryterium demarkacji jest bezzasadne.

1. Przedstaw podział na zdania analityczne i syntetyczne - elementarne

Każde zdanie nauki jest albo analityczne albo syntetyczne.

Zawsze jesteśmy w stanie oddzielić to, co pochodzi z konwencji. Potrafimy odróżnić to, co sami wnosimy do zatwierdzonych twierdzeń.

Zdanie analityczne: jest akceptowane w danym języku wyłącznie ze względu na znaczenie słów tworzących to zdanie

Zdanie o strukturze „S jest P” jest analityczne wtw treść orzecznika (P) jest zawarta w treści wyrażenia znajdującego się w podmiocie zdania (S).

Zdanie syntetyczne: wartość logiczna jest rozstrzygnięta przez odwołanie do pozajęzykowych stanów rzeczy.

Zdanie o strukturze „S jest P” jest syntetyczne wtw treść orzecznika (P) wykracza poza treść wyrażenia znajdującego się w podmiocie zdania (S).

1. Pierwszy dogmat empiryzmu – w jednym zdaniu

„Zdaniem zwolenników empiryzmu, wszystkie sądy dzielą się dychotomicznie na analityczne, czyli oparte na znaczeniu, a niezależne od faktów, bądź syntetyczne – czyli oparte na faktach”

1. Język nauk empirycznych – pojęcie języka obserwacyjnego i teoretycznego

Podstawowe pytanie w ramach rekonstrukcji języka nauk empirycznych:, w jaki sposób terminy teoretyczne nabierają sensu empirycznego?

Predykat teoretyczny T może wystąpić w twierdzeniach syntetycznych dyscypliny empirycznej wtw, gdy posiada na gruncie E moc predykatywną(własność predykatu, gwarantuje sprawdzalność hipotez i ich niezbędność).

Język teoretyczny służy jedynie systematyzowaniu faktów wyrażonych w języku obserwacyjnym, ponieważ zmiana teoretyczna nie wywołuje żadnej zmiany treści tego języka.

Język obserwacyjny - znaczenie twierdzenia obserwacyjnego jest niezmienne mimo zmian teoretycznych. Język obserwacyjny jest elementem języka teoretycznego, który może być używany, jako obserwacyjny przez odpowiednio przeszkolonego naukowca.

Jest albo całkowicie, względem teoretycznego, neutralny, albo, że jedyny wpływ, jaki na obserwację wywrzeć może teoria polega na tym, iż teoria ogniskuje uwagę na pewnych faktach, jako na bardziej istotnych, a inne traktuje, jako mniej istotne.

1. Definicje ostensywne – 3 sformułowania

Zdefiniowanie terminu N (nazwy ogólnej N) za pomocą tak zwanej definicji dejktycznej (ostensywnej) polega na wskazaniu przykładowego desygnatu terminu definiowanego N i na jednoczesnym wypowiedzeniu zdania „To jest N”. ( np. „X jest czerwone”)

Pierwszy element tej definicji jest pozawerbalny a drugi jest werbalny. Dlatego jest to pseudodefinicja.

Analiza definicji dejktycznych – sposób wyznaczenia denotacji (zakresu) nazwy N :

a) Wskazujemy na A jako na wzorcowy desygnat nazwy A mówiąc „A jest N”

Λ x [ x jest N ↔ x jest takie jak A]

b) Wskazujemy na A jako na wzorcowy desygnat nazwy N określając pod jakim względem (W) przedmioty należące do zakresu N mają być podobne do A

Λ x [ x jest N ↔ x jest takie jak A pod względem W]

c) Wskazujemy na A jako na wzorcowy desygnat nazwy N określając pod jakim względem (W) i w jakim stopniu (S) przedmioty należące do zakresu N mają być podobne do A

Λ x [ x jest N ↔ x jest takie jak A pod względem W w stopniu S]

[ze względu na arbitralność określenia W, a zwłaszcza S, definicje ostensywne są nieostre]

1. Koncepcja zdania obserwacyjnego w tradycji logicznego empiryzmu – wypisać w punktach

Quine: Zdanie obserwacyjne jest to zdanie, co do którego wszyscy użytkownicy danego języka wydają ten sam werdykt, gdy towarzyszy mu ten sam bodziec

Zdania obserwacyjne są: niezmienne i bez czynienia jakichkolwiek założeń. Z tego względu uznawane są za obiektywne. Baza empiryczna zmienia się w sposób kumulatywny.

1. Baza empiryczna – ujęcie neopozytywistyczne i ujęcie popperowskie - porównanie

NEOPOZYTYWIŚCI:

Zdania obserwacyjne (sprawozdawcze, protokolarne) mówią o tym co bezpośrednio dane. Zdania obserwacyjne są rozstrzygalne bezpośrednio na drodze obserwacji. W ujęciu introspekcyjnym zdania te opisują bezpośrednie treści przeżyć (fenomeny, dane zmysłowe) i są sformułowane w języku fenomenalistycznym. W ujęciu ekstraspekcyjnym odnoszą się do bezpośrednio danych obiektów, właściwości lub relacji. Są sformułowane w języku fizykalnym. Zdania te muszą spełniać warunki intersubiektywnej komunikowalności i intersubiektywnej sprawdzalności. Koncepcja ta zakłada zatem pojęcie obserwatora normalnego.

POPPER:

Zdania obserwacyjne (sprawozdawcze, protokolarne), tworzące bazę empiryczną poznania naukowego, są niezmienne i przyjmowane bez czynienia jakichkolwiek uprzednich założeń. Z tego względu uznawane są za obiektywne. Baza empiryczna zmienia się w sposób kumulatywny.

1. Przedstaw podstawowe rodzaje postulatów znaczeniowych dla terminów teoretycznych (R.Carnap)

Terminy teoretyczne nabierają sensu empirycznego dzięki temu, że można je zdefiniować za pomocą terminów obserwacyjnych. Kolejne propozycje definicji, które wiążą terminy teoretyczne (T(x)) z terminami obserwacyjnymi (O(x)) przedstawił R.Carnap:

a) Definicje równoważnościowe:

Λx (T(x) ↔ O(x));

b) Obustronne definicje redukcyjne:

Λx [E(x) → (T(x) ↔ O(x))];

c) Pary definicji cząstkowych:

Λx [E₁(x) → (O₁(x)) → T(x))]

Λx [E₂(x) → (O₂(x)) → ~T(x))];

d) Łańcuchy definicji cząstkowych;

e) Kanoniczny model teorii empirycznej – rezygnacja z postulatów znaczeniowych dla terminów teoretycznych.

1. Drugi dogmat empiryzmu i jego krytyka

„Każde sensowne zdanie jest równoważne pewnej konstrukcji logicznej, złożonej z terminów, które odnoszą się do bezpośredniego doświadczenia”(Quine „Dwa dogmaty empiryzmu”)

Drugi dogmat redukcjonizmu zakłada postulat znaczeniowy, zgodnie z którym zachodzi pełna przekładalność terminów teoretycznych na terminy obserwacyjne. ˄x(T(x)O(x))

Krytyka:

Nie podano poprawnej pod względem formalnym definicji zdania analitycznego, odwołuje się do pojęcia synonimiczności do pojęcia analityczności. Ignotum per ignotus – błąd koła.

Każde zdanie nauki jest sprawdzane wraz z założeniami towarzyszącymi, innymi hipotezami i zdaniami będącymi postulatem znaczeniowym, które charakteryzują np. stosowane procedury pomiarowe.

1. Niestatystyczne prawa ściśle ogólne i niestatystyczne generalizacje ściśle ogólne:

Niestatystycznym prawem ściśle ogólnym dyscypliny empirycznej E, nazywamy każde syntetyczne, ściśle ogólne zdanie języka dyscypliny E należące do pozalogicznych i pozamatematycznych twierdzeń tej dyscypliny, które ma postać formalną:

Λx₁,...,x_n [ P(x₁,...,x_n ) → Q(x₁,...,x_n)] , lub można je do tej postaci sprowadzić.

Ścisła ogólność niestatystycznych praw nauki polega na tym, że na denotację poprzednika prawa nie nakłada się żadnych ograniczeń czasoprzestrzennych. W związku z tym prawa ściśle ogólne mogą być podstawą przewidywania i wyjaśniania.

Niestatystyczną generalizacją historyczną danej dyscypliny E nazywamy każde syntetyczne zdanie języka dyscypliny E należące do pozalogicznych i pozamatematycznych twierdzeń tej dyscypliny, które ma postać formalną:

Λx₁,...,x_n [ P(x₁,...,x_n ) → Q(x₁,...,x_n)], lub można je do tej postaci sprowadzić, a predykat P(x₁,...,x_n) denotuje zamknięte czasoprzestrzennie: zbiór bądź relację.

Na denotację poprzednika generalizacji historycznych nakłada się ograniczenia czasoprzestrzenne i dlatego generalizacje historyczne nie są ściśle ogólne, lecz numerycznie ogólne i można je – przynajmniej teoretycznie przedstawić jako skończoną koniunkcję poszczególnych przypadków tego prawa. Tym samym kwantyfikacja generalna występująca w zapisie tego prawa jest pozorna.

[P(a)→Q(a)][P(b)→Q(b)][P(c)→Q(c)]……[P(n)→Q(n)]

1. Statystyczne prawa ściśle ogólne i statystyczne generalizacje historyczne

Statystycznym prawem ściśle ogólnym dyscypliny empirycznej E, nazywamy każde pozalogiczne i pozamatematyczne twierdzenie tej dyscypliny o postaci:

„Częstość względna cechy F wyznaczającej zbiór K w zbiorze L wynosi P, gdzie P jest z przedziału zamkniętego 0≤ p ≤1, a L jest zbiorem czasoprzestrzennie otwartym” (w skrócie F(K/L) = P, gdzie 0≤ p ≤1 )

Statystyczną generalizację historyczną dyscypliny empirycznej E, nazywamy każde pozalogiczne i pozamatematyczne twierdzenie tej dyscypliny o postaci:

„Częstość względna cechy F wyznaczającej zbiór H w zbiorze L wynosi P, gdzie P jest z przedziału zamkniętego 0≤ p ≤1, a L jest zbiorem czasoprzestrzennie zamkniętym”. F(K/L)=P

1. Prawa: następstwa czasowego, przyczynowe i funkcjonalne – po jednym zdaniu

Typy niestatystycznych praw ściśle ogólnych:

a) Prawo następstwa czasowego: gdy dla obiektów spełniających poprzednik prawa pewne zjawisko A zachodzi nie później niż pewne zjawisko B.

Λx (P(x) → (A(x) ≤ B(x))), gdzie “≤ “ – „nie później niż”

b) Prawo przyczynowe: gdy dla obiektów spełniających poprzednik prawa pewne zjawisko A zachodzi nie później niż pewne zjawisko B oraz zjawisko A jest warunkiem wystarczającym zajścia zjawiska B.

Λx [P(x) → (A(x) ≤ B(x)) ˄ (A(x) → B(x))], gdzie A(x) jest przyczyną zajścia B(x)

c) Prawa funkcjonalne: prawa te głoszą, że dla dowolnego składnika typu S1, dowolnej struktury typu S2 posiadanie przez ten składnik określonej cechy C jest warunkiem niezbędnym tego, aby owa struktura typu S2 znajdowała się w pewnym wyróżnionym stanie S.

Λx { x jest składnikiem typu S1 struktury s typu S2 → ( ~ C(x) → ~ s ϵ S)} lub

Λx {x jest składnikiem typu S1 struktury s typu S2 ˄ s ϵ S → C(x)}

Prawa funkcjonalne dzieli się na:

- synchroniczno-funkcjonalne (struktury ujęte w krótkim odcinku czasu),

- diachroniczno- funkcjonalne (w których pojawienie się pewnej cechy powoduje przejście struktury do nowego stanu).

1. Prawa zależności funkcyjnych i prawa idealizacyjne

Prawa zależności funkcyjnych występują w zmatematyzowanych naukach empirycznych, zwłaszcza przyrodniczych. Prawa te charakteryzują prawidłowości łączące poszczególne wielkości przez przedstawienie, w jaki sposób miara liczbowa pewnej wielkości funkcyjnej zależy od miar liczbowych innych wielkości funkcyjnych.

Podstawowe prawa zależności funkcyjnych są na ogół prawami idealizacyjnymi.

Na poprzednik prawa idealizacyjnego nakłada się warunki idealizacyjne, których wystąpienie jest konieczne, aby zachodziła zależność, o której mówi następnik prawa.

Λx [ P(x) ˄ Ao(x)) ˄ Bo(x) ˄ ... ˄ Ho(x) → K(x)= F(L(x))] ,

gdzie Ao(x), Bo(x), ... Ho(x) są warunkami idealizującymi, a K(x)= F(L(x)) ustaloną zależnością funkcyjną.

Chcąc zastosować prawa idealizacyjne do sytuacji „rzeczywistych” należy uchylić założenia idealizujące. Dokonuje się wówczas konkretyzacji prawa idealizacyjnego.

Λx {[ P(x) ˄ ~Ao(x) ˄ ~ Bo(x) ˄ ... ˄ ~Ho(x) → K(x)= Ф[F(L(x))]}

1. Moc predyktywna predykatów teoretycznych

Załóżmy, że chcemy określić moc predyktywną predykatu teoretycznego T(x) np. „x doznaje uczucia strachu”. Przez S(x) oznaczamy predykat, który podaje warunki, w których zdaniem specjalistów dziedziny empirycznej E może wystąpić własność Tx, np. w okoliczności, w których jednostka doznaje uczucia strachu, np. „x jest na terenie, na którym jest pożar”. Przez Ox oznaczamy obserwowalne właściwości będące konsekwencją wystąpienia właściwości reprezentowanej przez predykat Tx, np. „u x występuje wzmożone bicie serca”

1. Skonceptualizowany teoretycznie układ empiryczny

Układ empiryczny nie jest dany bezpośrednio, lecz zawsze poddany jest konceptualizacji, która posiada charakter teoretyczny.

Konceptualizacja teoretyczna przedmiotu badań polega na określeniu zbioru X (zbiór punktów pomiarowych zwany zakresem układu empirycznego) oraz zbioru parametrów {P1, P2 ,…, Pn} charakteryzujących zbiór X, które nazywamy zmiennymi.

UEm =(X; P1, P2 ,…, Pn )

Układ empiryczny, którego parametry zmieniają się w czasie ma postać:

UEmT =(X, T; P1, P2 ,…, Pn),

gdzie T jest przedziałem liczb rzeczywistych.

Parametry (zmienne) dzielimy na:

a) Jakościowe: reprezentują bądź określone własności obiektów zbioru X (relacje jednoczłonowe) bądź relacje wieloczłonowe opisane na zbiorze X.

b) Ilościowe: funkcja F jest funkcją n-argumentową opisaną na zbiorze X i czerpiącą wartości ze zbioru liczb rzeczywistych.

Układ empiryczny jest skonceptualizowany na gruncie teorii T jeśli parametry ilościowe i jakościowe, za pomocą których dokonaliśmy konceptualizacji pochodzą ze słownika teorii T.

Układy dzielimy na:

a) Jakościowe: wszystkie zmienne są jakościowe,

b) Ilościowe: chociaż jedna zmienna jest ilościowa.

Układy empiryczne dzielimy na:

a) Synchroniczne: wszystkie zmienne nie zależą od czasu,

b) Diachroniczne: chociaż jedna zmienna zależy od czasu.

Określony układ empiryczny badany doświadczalnie może być konceptualizowany na wiele sposobów. Można wybrać różne zestawy parametrów lub parametry mogą pochodzić z różnych teorii naukowych. Odmienne konceptualizacje teoretyczne są różnymi układami empirycznymi.

1. Omów koncepcje modelu teoretycznego: a) P.Achnisteina; b) R.Wójcickiego

1. Model teoretyczny A. Achinsteina:

1. Model teoretyczny jest zbiorem założeń i postulatów, które odnoszą się do pewnego modelu empirycznego. Są to na ogół sformułowane w pewnym języku warunki określonego modelu badawczego.

2. Modele są konstruowane w celu ukazania wewnętrznej struktury, składu i mechanizmu układu modelowego (np. struktura DNA)

3. Konstytuujące model założenia są uznawane za przybliżenie pożyteczne do realizacji celów badawczych

4. Modele są konstruowane w oparciu o bardziej podstawowe teorie

5. Model teoretyczny powinien ukazać podobieństwo między modelowanym układem empirycznym, a innymi układami empirycznymi

1. Model teoretyczny R.Wójcickiego - model deskryptywny:

1. Określony został potencjalny zakres stosowalności E do p, tj zbiór stwierdzeń ST dotyczących modelu teoretycznego E, które mogą być przekładane na stwierdzenia dotyczące p.

2. Określona została efektywna procedura – kod interpretacyjny IK, która umożliwia przekład dowolnego zdania ze zbioru ST na zdanie dotyczące p.

3. Określony został zbiór procedur p, które umożliwiają efektywne rozstrzygnięcie dowolnego zdania należącego do ST

4. Określony został rzeczywisty zakres stosowalności E do p, tj. zbiór stwierdzeń ST* będący podzbiorem ST, taki, że dla dowolnego ST* spełniona jest równoważność: a wtw Ik(a).

5. Wszystkie zdania A należące do Ik (ST*) są empirycznie rozstrzygalne.

6. Określony został wraz z E, praktycznie nieograniczenie liczny, zbiór E, taki że:

- E należy do E

- każdy z elementów zbioru E spełnia warunki nakładane E, być może poza warunkiem adekwatności

1. Dla każdego Ei należącego do E określone jest prawdopodobieństwo pi, tego, że Ei jest modelem adekwatnym

Modele należące do E są modelami alternatywnymi modelowanego układu empirycznego. Prawdopodobieństwo Pi wyraża stopień naszego zaufania, co do tego, że dany model jest modelem adekwatnym. Jest to pojęcie pragmatyczne, które określa wiarygodność modelu dla podmiotu. Natomiast adekwatność modelu jest jego własnością obiektywną.

Model może być adekwatny, lecz niewiarygodny.

Model może być nieadekwatny, lecz wiarygodny.

E=<p,  St,  Ik,  St^*,  R>

E – model teoretyczny

p – modelowany układ empiryczny

St – zakres stosowalności modelu teoretycznego (zbiór twierdzeń jego dotyczących)

Ik – kod interpretacyjny

ST* - rzeczywisty zakres stosowalności

R – zbiór empirycznych procedur

1. Definicja funkcji prawdopodobieństwa.

Jest to funkcja opisana w zbiorze zdarzeń elementarnych. Pojęcie zdarzenia elementarnego jest pojęciem pierwotnym (niedefiniowalnym).

Dziedzina funkcji prawdopodobieństwa – zbiór zdarzeń elementarnych mających strukturę algebry Boole’a.

Przeciwdziedzina jest scharakteryzowana przez aksjomaty Kołmogorowa.

1. Dla dowolnego zdarzenia elementarnego A zachodzi:

0≤ P(A) ≤ 1 P(A) - prawdopodobieństwo zdarzenia A

1. P(v)=1 v – zdarzenie pewne

2. Dla skończonej lub przeliczalnej liczby zdarzeń elementarnych zachodzi

P(A₁ u A₂ u…u A_n )=P(A₁)+ P(A₂)+…+P(A_n)

O ile iloczyn dwóch zdarzeń jest zdarzeniem niemożliwym (A_i ∩ A_j) = O gdzie O – zdarzenie niemożliwe, u – to suma

1. Podstawowe interpretacje prawdopodobieństwa

1. Częstościowa(matematyczna)

n(z)

P(z,l) = lim -------- ,

n(l)

przy n(l) dążącym do ∞

n(z) – liczba zdarzeń typu l, które są zarazem z

n(l) – liczba zdarzeń typu l

Jest to interpretacja empiryczna, obiektywna i ontologiczna.

1. Logiczna

Część naszej wiedzy nabywamy bezpośrednio, a część za pośrednictwem odpowiednich argumentów (przesłanek). Teoria prawdopodobieństwa zajmuje się tą częścią wiedzy, która wynika z pewnych argumentów (przesłanek) i traktuje o różnych stopniach rozstrzygalności (konkluzywności) tak nabytej wiedzy.

Problem interpretacji logicznej – przyjmuje się, że miara liczbową prawdopodobieństwa logicznego jest prawdopodobieństwo częstościowe. Są to dwa różne pojęcia, trzeba zatem założyć, że są one równe zakresowo. Jest to założenie bardzo dyskusyjne. Można również przyjąć, że pojęcie prawdopodobieństwa logicznego jest pojęciem pierwotnym scharakteryzowanym przez postulaty.

Interpretacja logiczna prawdopodobieństwa jest interpretacją epistemologiczną, gdyż dotyczy wiarygodności sądów w świetle danych.

1. Personalistyczna(subiektywistyczna)

Prawdopodobieństwo przypisywane jakiemuś zdarzeniu jest sprawą osobistego osądu człowieka. Zgodnie z tą interpretacją prawdopodobieństwo jest immanentnie związane z człowiekiem – z jego strukturami poznawczymi – i nie może istnieć poza nim.

Jest to interpretacja epistemologiczna i subiektywna. Badania nad tą interpretacją ściśle wiązały się z badaniami nad teorią decyzji. Dotyczy wiarygodności twierdzeń (sądów) w świetle danych.

1. „Skłonnościowa” K. Popper’a

Wg teorii skłonności istnieją możliwości „obciążone”, które są czymś więcej niż zwykłe możliwości, to znaczy są tendencjami lub skłonnościami do wydarzania się czegoś.

Jest to obiektywna interpretacja teorii prawdopodobieństwa. Skłonności uważa się na jej gruncie nie tylko za możliwości, lecz za realne byty fizyczne.

Teoria skłonności pozwala nam postępować w oparciu o obiektywną teorię prawdopodobieństwa. Abstrahując od faktu, że nie znamy przyszłości, przyszłość obiektywnie nie jest ustalona. Przyszłość jest otwarta, jest otwarta obiektywnie. Teraźniejszość można określić, jako ciągły proces aktualizacji skłonności albo – mówiąc bardziej metaforycznie – zamrażania i krystalizowania skłonności.

1. Wyjaśnianie, a przewidywanie.

Wyjaśnianie jest to udzielanie odpowiedzi na pytanie typu „ Dlaczego Z”?

Zdanie Z lub wyjaśniany stan rzeczy komunikowany przez zdanie Z nazywamy EKSPLANANDUM.

Zdanie stanowiące odpowiedź na pytanie typu „Dlaczego Z”? lub stan rzeczy, które są komunikowane przez te zdania nazywamy EKSPLANANSEM.

Wyjaśnianie i przewidywanie są symetryczne.

Przewidywanie – gdy zdanie Z jest bezpośrednio potwierdzone przez obserwacje, a zdanie W nie zostało jeszcze potwierdzone, to rozumowanie takie nazywamy przewidywaniem.

1. Wyjaśnianie nomologiczno – dedukcyjne:

1. Faktów szczegółowych

Warunki nakładane na eksplanans w modelu nomologiczno-dedukcyjnym w przypadku wyjaśniania faktów szczegółowych:

1. Musi zawierać co najmniej jedno prawo nauki(ściśle ogólne)

2. Musi zawierać warunki początkowe

3. Musi z niego wynikać logicznie eksplanandum$\left\lbrack P\left( a \right)^{\hat{}}\hat{}x\left( P\left( x \right) \rightarrow Q\left( x \right) \right)\ \right\rbrack \rightarrow Q\left( a \right)$

4. Prawo lub prawa znajdujące się w eksplanansie muszą posiadać wystarczające potwierdzenie empiryczne niezależne od potwierdzenia empirycznego eksplanandum(warunek ten ma na celu uniknięcie wyjaśnienia ad hoc)

5. Powinien być prawdziwy

1. Prawdziwości

Warunki nakładane na eksplanans w przypadku wyjaśnienia prawidłowości:

1. Musi zawierać co najmniej dwa prawa nauk( ściśle ogólne)

2. Jedno z nich musi posiadać szerszy zakres od prawidłowości wyjaśnianej

3. Musi z niego wynikać logicznie eksplanandum

4. Prawa znajdujące się w eksplanansie muszą posiadać wystarczające potwierdzenie empiryczne niezależne od potwierdzenia empirycznego eksplanandum( warunek ten ma na celu wyjaśniania ad hoc)

5. Powinien być prawdziwy

1. Wyjaśnianie przyczynowe. Kiedy zjawisko A jest warunkiem wystarczającym zajścia zjawiska B, a kiedy warunkiem koniecznym?

Wyjaśnianie przyczynowe: w jego eksplanansie oprócz warunków początkowych występują tylko prawa przyczynowe,

a) Warunek wystarczający: zjawisko A jest warunkiem wystarczającym zajścia zjawiska B<=> jeśli zajdzie zjawisko A to zajdzie zjawisko B,

b) Warunek konieczny: zjawisko A jest zjawiskiem koniecznym zajścia zjawiska B <=>, gdy zjawisko B nie zajdzie, nie zajdzie zjawisko A

1. Wyjaśnianie probabilistyczne.

Eksplanans uprawdopodabnia eksplanandum. Podstawą wyjaśniania probabilistycznego jest prawo statyczne.

P (K, L) = p

a jest przypadkiem L

===================== w stopniu p – uprawdopodabnia(nie ma dedukcji)

w stopniu p a jest przypadkiem K

1. Definicje:

1. Charakterystyka formalna

Def. dzielą się na def. realne i def. nominalne

Definicje realne - def. przedmiotów, zbiorów przedmiotów, stosunków, itp.

w ujęciu Arystotelesa: def. poprzez podanie rodzaju i różnicy gatunkowej (np. kwadrat to prostokąt równoboczny)

Definicje nominalne - def. wyrażeń określonego języka.

Budowa:

- Definiendum – wyrażenie definiowane

- Definiens – wyrażenie definiujące

- Spójka definicyjna – łączy

Podana definicja dołączona do danego języka nie może wprowadzać sprzeczności.

Błędy definiowania:

- ignotum per ignotum – nieznane przez nieznane

- idem per idem – to samo, przez to samo „masło maślane”

- błąd zakresu (definicja jest poprawna tylko wtedy gdy definiens i definiendum się pokrywają

* definicja za szeroka – zakres definiendum zawiera się w definiensie

* definicja zbyt wąska – zakres definiensa zawiera się w definiendum

Stylizacja przedmiotowa: gdy wprowadzające ją zdanie jest tezą języka J’ i dlatego ustanawia równoznaczność dwóch wyrażeń języka J’ (np. państwo to oparty na środkach prawomocnej przemocy stosunek panowania nad ludźmi)

Stylizacja metajęzykowa: gdy wprowadzające ją zdanie ustanawia równoznaczność dwóch wyrażeń w języku J’ (np. państwo znaczy tyle, co oparty na środkach prawomocnej przemocy stosunek panowania nad ludźmi).

b) Typy definicji ze względu na pełnione funkcje:

- SPRAWOZDAWCZE – (uczeń - nauczyciel, wykładowca - student):

Definicje sprawozdawcze formułuje się dla języka J (ucznia, studenta) na gruncie języka J’ (nauczyciela, wykładowcy). Wyrażenie definiowane W występuje w języku J’, a nie występuje w języku J. Wszystkie wyrażenia użyte w definiowaniu definicji sprawozdawczej muszą występować zarówno w języku J, jak i J’, lecz W występuje jedynie w J’.

- REGULUJĄCE – formułowane wtedy, gdy używamy wyrażenia, które posiada w języku J szereg znaczeń. Za pomocą definicji tego typu ustalamy, w jakim znaczeniu będziemy używali danego wyrażenia, wybierając jedno ze znanych jego znaczeń.

Definicja wyrażenia W w języku J’ jest def. projektującą (niezależnie od tego, czy wyrażenie W w języku J’ występowało czy też nie występowało), gdy ustanawia nowe znaczenie wyrażenia W.

- EKSPLIKACJE – celem e. jest dookreślenie znaczenia wyrażenia wieloznacznego; konstruując eksplikację wybieramy konotacje znaczeniowe związane z danym terminem, które chcemy zachować i dodajemy nowe, które wcześniej z tym terminem nie były związane

- PROJEKTUJĄCE – projektujemy nazwę, pojawia się ona jako nowa w języku danej dyscypliny naukowej; na definicje projektujące nie nakłada się warunku nietwórczości

1. Klasyfikacja, systematyzacja, typologia.

1. KLASYFIKACJA jednostopniowa n-członowa zbioru X jest to czynność wyodrębniana ze zbioru X jego podzbiorów x_1,x₂,… x_n taka, że spełnione są dwa warunki:

1. Warunek adekwatności: x₁ ∪x₂ …x_n=x(algebraiczna suma członków klasyfikacji = zbiorowi dzielonemu)

2. Warunek rozłączności: x_i∪ x_j= dla i,j=1,2…n oraz i≠j

3. X jest zbiorem niepustym

Relacja, która jest zasadą(kryterium) klasyfikacji musi być: ZWROTNA, SYMETRYCZNA i PZECHODNIA, a więc musi być relacją równoważnościową w zbiorze X. Warunki 1 i 2 mogą być traktowane jako hipotezy podlegające sprawdzeniu, jeżeli wykryjemy, że któryś warunek nie jest spełniony to hipoteza upada.

1. SYSTEMATYZACJA – jednostopniowa klasyfikacja zbioru X, której zasada jest przechodnia relacja nieodróżnialności S ze względu na częściowy porządek zbioru X, ustanowiony przez relację R, jest systematyzacją zbioru X.

Załóżmy, że relacja R jest przeciwsymetryczna i przechodnia w zbiorze X, a więc ustanawia częściowy porządek w tym zbiorze.

Definiujemy relację nieodróżnialności (S) ze względu na częściowy porządek w zbiorze X ustanowiony przez relację R.

x S y = ~ ( x R y ) ^ ~ ( y R x )

1. TYPOLOGIA – jeśli dokonamy systematyzacji zbioru X oraz wybierzemy człony graniczne tej systematyzacji, a następnie zsumujemy człony znajdujące się pomiędzy członami granicznymi oraz odpowiednio człony graniczne, to czynność ta nazywa się typologią.

Typ I Typ II Typ III

X₁, X₂, X₃, X₄ X₅, X₆, X₇ X₈, …, X_n

1. Założenie o racjonalności w warunkach pewności – jedno założenie

Jeżeli X ma do podjęcia jedną z kilku czynności (jedną może i zarazem musi wybrać; z obu które bierze pod uwagę) które się wykluczają i dopełniają wzajemnie a każda z tych czynności prowadzi do dokładnie jednego rezultatu i rezultaty te uporządkowane są zgodnie z przyjętą przez X relacją preferencji to X podejmie czynność prowadzącą do rezultatu maksymalnie preferowanego. Jeżeli ktoś spełnia niepusto poprzednik i następnik tego założenia to mówimy że postępuje racjonalnie w warunkach pewności

1. Założenie o racjonalności w warunkach ryzyka

Jeżeli X ma do podjęcia jedną z kilku czynności (C₁ C₂, C₃.....) które się wykluczają i dopełniają wzajemnie i każda z tych czynności prowadzi do zbioru rezultatów z określonymi prawdopodobieństwami ich wystąpienia i rezultaty te uporządkowane są zgodnie z przyjętą przez X relacją preferencji wyrażoną za pomocą miary liczbowej zwanej użytecznością, to X podejmie czynność o maksymalnej użyteczności oczekiwania.

1. Czynności racjonalne: efektywne i nieefektywne

Jeżeli podmiot postępuje racjonalnie zgodnie z założeniem o racjonalności w warunkach pewności i osiągnie zamierzony cel – jego zachowanie było efektywne.

Jeżeli podmiot postępuje racjonalnie zgodnie z założeniem o racjonalności w warunkach pewności, lecz nie osiągnie zamierzonego rezultatu, to mówimy, że jego zachowanie było nieefektywne.

1. Budowa interpretacji humanistycznej – pytanie pewnik

Składa się z eksplanandum (tego, co wyjaśniane) i eksplanansu (tego, co wyjaśnia).

Interpretacja humanistyczna wykorzystywana jest tylko w naukach humanistycznych i służy do wyjaśniania czynności, względnie wytworów tych czynności, zakładając racjonalność podmiotu czynności, którym może być tylko człowiek, (czyli: dlaczego X podjął taką czynność, względnie, dlaczego X nadał wytworowi swojej czynności takie cechy?)

Interpretacja humanistyczna opiera się na założeniu o racjonalności odniesionym do podmiotu czynności wyjaśnianej (zakładamy, że podmiot postępuje racjonalnie).

EKSPLANANDUM w interpretacji humanistycznej może przyjąć jedną z dwóch postaci:

1. Dlaczego X podjął taką, a taką czynność?(czynności)

2. Dlaczego X nadał wytworowi danej czynności takie, a takie właściwości? (własności wytworów)

EKSPLANANS

1. Założenie o racjonalności w warunkach pewności odniesione do podmiotu czynności wyjaśnianej

2. Opis wiedzy podmiotu czynności wyjaśnianej o tym, jakie czynności ten podmiot rozpatrywał, jako możliwe do pojęcia i jakie im przypisywał rezultaty

3. Opis charakterystycznej dla podmiotu czynności wyjaśnianej relacji preferencji taki, że, rezultat maksymalnie preferowany przez ten podmiot jest rezultatem czynności wyjaśnianej.

Istota interpretacji humanistycznej zawiera się w punkcie c), (jaką wartość chciałby zrealizować podmiot?). Eksplanandum wynika logicznie z eksplanansu – dokładnie spełniamy, gdy założenie o racjonalności poprzedzimy kwantyfikatorem generalnym i wtedy staje się ono prawem. Ze względu na założenie o racjonalności – jest stosowana tylko w naukach humanistycznych.

1. Przykład interpretacji humanistycznej:

PRZYKŁAD: „Dlaczego Bismarck przeredagował treść depeszy Emskiej i upublicznił ją?”

potrzeba wiedzy o faktach historycznych(kontekstu, tła)

1. Przyjmujemy założenie o racjonalności w warunkach pewności w odniesieniu do podmiotu czynności wyjaśniającej.

ZAŁOŻENIE: Eksplanans – zakładamy, że Bismarck podejmując taką, a nie inną decyzję działał racjonalnie jest to założenie faktualne, tzn. stwierdzenie faktu, a badawcze, potrzebne do rozstrzygnięcia,(celowość podjętej decyzji))

1. WYPEŁNIENIE POPRZEDNIKA – Eksplanans – dokonujemy opisu wiedzy Bismarcka o tym, jakie czynności podjął, jakie rezultaty im przypisywał.

Dysponujemy wiedzą o faktach z różnych źródeł, wnioskujemy.

Dokonanie prowokacji wojnacel:zjednoczenie Niemiec

1. WSKAZUJEMY REZULTATY: należy wskazać na relacje preferencji rezultatów przyjmowaną przez podmiot czynności Bismarcka w taki sposób, że rezultat maksymalnie preferowany będzie rezultatem czynności wyjaśnianej.

Ustalamy, że rezultatem preferowanym była wojna z Francją i zjednoczenie Niemiec, a drogą do tego była prowokacja, którą było upublicznienie depeszy.

1. Interpretacja humanistyczna w wersji historycznej i adaptacyjnej:

1. Wersja historyczna

Nastawiona jest na obiektywność; przeprowadzona w oparciu o wiedzę źródłową, chce ustalić motywy na gruncie nauki. Historyk musi dokonać analizy źródeł, które są podstawą ustalenia faktów historycznych.

Np. Dlaczego gen. Jaruzelski wprowadził stan wojenny?

1. Założenie o racjonalności

2. Opis wiedzy: jakie czynności rozpatrywał jako możliwe do podjęcia i co im przypisywał(problem źródła i weryfikacji danych)

Jaruzelski: groźba wojny domowej i interwencji wojsk układu warszawskiego

1. Wersja adaptacyjna

Interpretacja humanistyczna jest przeprowadzana ze względu na wiedzę, system wartości osoby wyjaśniającej. Problem obiektywności w tym ujęciu nie jest w ogóle rozpatrywany, gdyż interpretacja opiera się na subiektywnym punkcie widzenia; nie opiera się na źródłach. Np. polityk. Nie należy do nauki!

1. Fakt historyczny, a historiograficzny – w dwóch zdaniach

FAKT HISTORYCZNY - charakteryzuje założenie, że dane wydarzenie miało miejsce niezależnie od stanów mentalnych jakichkolwiek podmiotów poznających (zał. realistyczne, kategoria ontologiczna);

FAKT HISTORIOGAFICZNY - fakt podawany np. przez historyka (kat. epistemologiczna), forma „re-definicji”, czy raczej „rekonstrukcji” faktu historycznego (w prawie wszystkie elementy konstrukcji faktu historiograficznego zaangażowane są przekonania podmiotu, tu historyka).

1. Problem obiektywności historii

-Prawa ściśle ogólne nie mają zastosowania w naukach społecznych, gdyż mogą dotyczyć tylko jednego okresu historycznego.

-Eksperymenty w naukach społecznych nie mają charakteru eksperymentów laboratoryjnych, gdyż nie można powtórzyć warunków początkowych zwłaszcza wtedy, gdy następuje przejście z jednej formacji społeczno-ekonomicznej do drugiej. Warunki początkowe kształtuje w dużym stopniu stan wiedzy, który jest nieprzewidywalny. Nie możemy przewidzieć, co będziemy wiedzieć w przyszłości.

-W naukach społecznych przeszłość zawsze rzutuje na przyszłość. Społeczeństwo ma „pamięć przeszłości” i dlatego nie można powtórzyć warunków początkowych.

Złożoność procesów społecznych odróżnia je od procesów fizykalnych, co znacznie utrudnia odkrycie jakichś prawidłowości.

-. Niedokładność prognoz wynika też z tego, że sama prognoza wpływa na wynik badania.

-. Niemożliwe jest wyeliminowanie wartościowania w naukach społecznych. Jest ono między innymi wynikiem wzajemnego oddziaływania badacza i przedmiotu badania.

-. Cechą charakterystyczną nauk społecznych jest holizm – ujęcie organizmu społecznego jako struktury powiązanych elementów.

Zamiast wyjaśniania kluczową rolę odgrywa rozumienie.

- W naukach społecznych dominują metody jakościowe a nie ilościowe.

- Esencjalizm metodologiczny – badania naukowe powinny docierać do istoty rzeczy.

Nominalizm metodologiczny – zadaniem nauki jest wyłącznie opis działania rzeczy i ludzi. Pojęcia są jedynie narzędziami opisu.

Zdaniem Poppera większość zwolenników historycyzmu antynaturalistycznego przyjmuje esencjalizm. Wyjątkiem był Max Weber.

1. Wyjaśnianie w dyscyplinach historycznych

Choć interpretacja humanistyczna nastawiona jest na obiektywność, to jednak ta obiektywność nie jest do osiągnięcia ze względu na materiał źródłowy. Klasyczne pojęcie prawdy nie jest tutaj do osiągnięcia( zgodność tego o czym mówimy, ze stanem rzeczy).

Popper: w naukach społecznych – przeszłość zawsze rzutuje w przyszłość.

- badacz wpływa na wynik badania w naukach społecznych,

- w historii nie mamy żadnych praw, które by mówiły, że określone warunki doprowadzą do określonych wydarzeń (brak praw ściśle ogólnych),

- to wiedza determinuje wygląd świata, ewolucja społeczeństw zależy od stanu wiedzy.

Popper mówi, że nie jesteśmy w stanie przewidzieć naszej wiedzy i tego, co zdarzy się za 50 lat;

występuje przeciwko materializmowi historycznemu: tendencje, trendy występują, ale nie opisują przyszłego stanu rzeczy.

* Prawa rozwoju społecznego są prawami jednostkowymi, choć mogą obejmować prawa o charakterze ściśle ogólnym, podobnie jak teza o rozwoju ewolucyjnym.

* Czynnikiem, który silnie wpływa na rozwój społeczny jest wiedza – warunków początkowych nikt nie jest w stanie przewidzieć.

37. Antynaturalizm instrumentalistyczny M. Webera – krótka charakterystyka

Fakt formowania typów idealnych jest cechą wyróżniającą nauki społeczne. Ważną rolę odgrywają pojęcia, które są konstruktorami badawczymi.

Weber: pojęcia te do niczego w rzeczywistości badanej się nie odnoszą, nic im w rzeczywistości obecnej nie odpowiada. Nie ma niczego takiego jak idealny rynek czy ruch społeczny.

Pojęcie podmiotu racjonalnego, tj. podmiotu działającego zgodnie z założeniem o racjonalności jest klasycznym przykładem typu idealnego.

Podstawowe pojęcia teoretyczne, jakie stosowane są w humanistyce, odnoszą się do typów idealnych. Pojęcia „typowo-idealne” nie odnoszą się do rzeczywistości dostępnej w doświadczeniu, w przeciwieństwie do pojęć używanych w naukach przyrodniczych. Typy idealne są, zatem interpretowane przez Webera instrumentalistycznie

Błąd Webera: w naukach przyrodniczych znaleźć możemy takie modele jak np. pojęcie próżni.

37. Antynaturalizm intuicjonistyczny W. Diltheya – krótka charakterystyka

Interpretacja hum. wspierała się na założeniach o racjonalności, zakładała, że ten preferowany stan rzeczy motywuje o konieczności wyjaśniania.

W. Dilthey uznał, że humanistyka powinna stosować własne metody badawcze bez względu na inne nauki przyrodnicze. W naukach społecznych bada się czynności ludzkie i wytwory tych czynności. Dilthey nie zakładał żadnych logicznych związków między pojęciem a własnością, do której zmierza się, podejmując daną czynność.

Intuicja pozwala nam wczuć się w położenie innej osoby i trafnie uchwycić sytuację.

37. Paula Feyerabenda krytyka tradycyjnej metodologii i podstawowe komunikaty metodologiczne

Krytyka dotyczyła:

- dychotomii terminy teoretyczne – terminy obserwacyjne

- autonomiczności języka obserwacyjnego

-pewności zdań obserwacyjnych

- zasady niezmienności znaczeń

- klasycznej koncepcji redukcji

- nomologiczno-ddedukcyjnej koncepcji wyjaśniania HemplaOppenheima

- kumulaywnej koncepcji rozwoju wiedzy

- zgodności nowych teorii ze starymy z zakresie zdań obserwacyjnych, które powierdzały stare teorie

- monizmu teoretycznego

- instrumentalizmu

Postulaty:

- zasada pluralizmu teoretycznego – poszukuj alternetywnych teorii do aktualnie akceptowanych

- zasada uporczywości – włacz teorie uprzednio odrzucone do zbioru teorii alternatywnych

- nie wahaj się kwestionować rezultatów obserwacji

- nie podejmuj rozważań nad znaczeniem terminów teoretycznzych

- poszukuj śmiałych rozwiązań – nawet takich, które wydają się być absurdalne

- nadawaj teoriom interpretację realistyczną, czyli tratuj je jako teoreie opisujące świat. Jeśli jakaś teoria nie może być tak zinterpretowana to poszukuj teorii alternetywnyh, które mogą przyjąć interpretację realistyczną

37. Podstawowe stanowiska w sporze o realizm

Warunek prawdziwości wytwoórw badań naukowych akceptowan jest przez realistów, a podważany przez przedstawicieli niektórych wersji antyrealizmu, no instrumentalistów. Realiści uważają, że możemy posiadać uzasadnione przekonania na temat prawdziwości lub fałszywości naszych teorii oraz istnienia przedmiotów teoretycznych. Antyrealiści uważają odwrotnie.

K. Popper – wyznaczają pytania: o cel wiedzy naukowej, stwierdzenie czy cel ten może zostać zrealizowany oraz możliwość formułowania ostatecznych wyjaśnień w nauce. Trzy stanowiska – a) realizm metafizyczny – celem nauki jest poszukiwanie prawdy rozumianej klasycznie; prawda jest osiągalna w nauce, wyjaśnienia w nauce mają odkryć „istotę” względnie „prawdziwą naturę” rzeczy

b) instrumentalizm konwencjonalistów francuskich – celem nauki nie jest poszukiwanie prawdziwych teorii lecz umożliwiających przewidywanie obserwowalnych stanów rzeczy; prawda nie jest osiągalna w nauce, a teorie są jedynie użytecznym narzędziem przewidywanie i klasyfikowania praw empirycznych; teorie nie odsłaniają „ostatecznej natury”, esencjalizm jest fałszywą i szkodliwą doktryną badań naukowych

c) realizm krytyczny – celem nauki jest poszukiwanie prawdy rozumianej klasycznie; prawda jest nieosiągalne w nauce, lecz możemy się do niej zbliżać; wyjaśnienia w nauce nigdy nie mają charakteru ostatecznego, nauka nie odkrywa „istoty” czy „prawdziwej natury” rzeczy.

Realizm naukowy (krytycyzmu) Poppera pozostaje w opozycji do realizmu metafizycznego (esencjolizmu) i do instrumentalizmu.