TEORETYCZNE PODSTAWY WYCHOWANIA
Profesor Nadzwyczajny Jarosław Gara Zaliczenie przedmiotu:
Dyżury, p.3440: - ćwiczenia - kolokwium
I cykl – 9:40 – 11:40 - wykłady – test wielokrotnego wyboru
II cykl – 13:15 – 15:15 jedynie z wykładów
Podstawowe terminy określające tożsamość i intencję teorii wychowania:
Paideia – w starożytnej Grecji słowem paideia nazywano to, co współcześnie określamy mianem wychowania czy kultury. Takie rozumienie pojęcia paidei sięga poematów Homera i Hezjoda, dzieł antycznych poetów i tragików greckich, artystów, w szczególności zaś filozofów oraz instytucji czy urządzeń społecznych o charakterze wychowawczym – prawa, tradycji, ustroju państwa-miasta (polis), narodzin szkolnictwa. Paideia była istotą i głównym nurtem czy zasadą ich funkcjonowania. Celem tak pojętej paidei było ukształtowanie, wyedukowanie człowieka pięknego i mądrego w oparciu o najwyższe ideały i najdoskonalsze wzorce, zaś jej podstawowym składnikiem były kwestie związane ze szlachetnością, moralnością czy dobrocią człowieka. Innymi słowy, jest to całokształt wpływów wychowawczych pod wpływem otaczającej kultury. Formacja duchowa człowieka. Intencja – wychowanie jest czymś szerokim, ma wiele kontekstów. Nie jest wyizolowanym pojęciem. Dla Greków było to wychowanie integralne.
Paidos – w starożytnej Grecji oznaczał słowo chłopiec, dziś interpretujemy je jako dziecko.
Paidocentryzm – perspektywa poznawcza i praktyczna która stawia na dobro rozwojowe dziecka.
Paidagogos – z greckiego niewolnik, opiekujący się Ateńczykami. Jego podstawowym zadaniem było zapewnienie dziecku bezpieczeństwa i opieki w drodze do szkoły i domu. Punktem wyjścia do dziś, jest zapewnienie ochrony i bezpieczeństwa wychowankom.
Pedagogia – Praktyczna umiejętność wywierania wpływów wychowawczych - sztuka wychowywania. Nie każdy może być dobrym pedagogiem, wychowanie wymaga kunsztu, predyspozycji. Jest to również dyscyplina pedagogiczna, która zajmuje się zespołem metod i środków stosowanych w nauczaniu oraz wychowywaniu. Jest stosowana przez nauczycieli.
Pojęcie pedagogii odnosi się do praktycznej sztuki nauczania, obecnie – także do paradygmatu edukacyjnego, który może przybierać formę doktryny pedagogicznej, ideologii edukacyjnej bądź ukrytego programu wychowawczego.
Educare – od tego słowa wywodzi się dzisiejsze słowo edukacja. Inaczej, oznaczało wychowanie. Intencje:
- wychowując kształcimy, kształcąc wychowujemy;
- wyprowadzać ze stanu niższego do wyższego - dodawać coś ludzkiemu życiu, czego do tej pory nie posiadało.
Wychowanie – słowo wywodzi się od słowa „chowanie”. Pojawiło się na początku XVIII wieku, już jako pojęcie wychowanie. Jest dowodem zmiany powszechnej świadomości społecznej. W XX wieku pojawia się pojęcie proces wychowania, które zawiera w sobie intencję złożoności wychowania.
Pedagogika – wywodzi się od słów – paideia i paidos. Teoria, wiedza o procesach wychowania i kształcenia. Jako
dyscyplina naukowa:
- teoria wychowania
- teoria kształcenia, inaczej dydaktyka
Jest to zespół nauk o wychowaniu, istocie, celach, treściach, metodach, środkach i formach organizacji procesów wychowawczych. Pedagogika jako nauka o edukacji (nauczaniu i kształceniu), należy do nauk społecznych (humanistycznych) i zajmuje się rozwojem i zmianami mechanizmów wychowania oraz uczenia się, przez całe życie człowieka. Pedagogika i jej staropolska nazwa pochodzi od słowa greckiego (paidagogos - dosł. "prowadzący dziecko"). Natomiast wpływ zachodniej filozofii ukształtował pojęcie rzymskie (łac. ars educandi) jako "sztuka wychowania".
Autorskie definicje co do celów, zadań i funkcji wychowania:
John Dewey:
"Wychowanie jest procesem wrastania jednostki w społeczną świadomość gatunku i posiada swoje dwa aspekty psychologiczny i socjologiczny."
Rodzaj ludzki dysponuje spektrum ludzkich doświadczeń, różnicują styl życia osobników. Celem wychowania jest pokazanie wzorców naszego gatunku. Wychowanie ma swoje dwa aspekty i do tego się odnosi. Wychowanie zmienia stany i struktury człowieka - dokonują się różne procesy psychiczne, dziecko uczy się planować oraz radzić sobie ze swoimi emocjami. Aspekt socjologiczny - zawsze ma charakter interakcji społecznej (zawsze odbywa się w grupie społecznej).
Janusz Korczak:
"Istotą teorii wychowania jest teoria życia u podstaw której leży osobiste doświadczenie i samodzielne myślenie."
Autor mówi że nie ma czegoś takiego jak teoria wychowania. Nie ma teorii wychowania a jedynie teoria życia. Istotą teorii wychowania jest teoria życia. Człowiek podlega wychowaniu w różnych środowiskach, grupach, miejscach. Podkreślenie rangi osobistego doświadczenia i samodzielności. Rodzice nie mówią jak dzieci mają żyć, a jedynie tworzą dziecku warunki do samodzielnego decydowania o sobie.
Florian Znaniecki:
"Wychowanie jest działalnością społeczną dążącą do wywarcia wpływu na postępowanie ludzkie."
Wychowanie jest działalnością społeczną, wychowanie realizuje i zabezpiecza interes grupy społecznej. Społeczeństwo potrzebuje swoich kontynuatorów, którzy wejdą w rolę tych co odchodzą. Dodatkowo jak się nie wychowa młodego pokolenia to mogą oni tak wyrosnąć że zburzą to co jest. Cele działania i funkcje są odbiciem standardów i norm społecznych. Wychowanie polega na tym by wywierać wpływ na postępowanie dzieci. Dorośli maja wpływ na dzieci ale na dorosłych nie ma nikogo kto by miał wpływać na nich. Dorośli są tworem skończonym. Wychowanie jako wywieranie presji tak by na dziecku wymusić zachowanie zgodne z oczekiwaniami.
Podstawowe modele (filozofie wychowania) wg Mariana Nowaka:
Wychowanie jako pomoc w naturalizacji (naturalizm pedagogiczny)
Opiera się na założeniu, że formy życia społeczno kulturowego są czymś sztucznym i tłumią w człowieku to co naturalne. Prekursor - Jakub Russo - kultura formy życia społecznego demoralizują człowieka. Wychowanie powinno odzwierciedlać naturalną harmonię świata przyrodniczego. Nie można zmuszać do wychowania, dorosły nie powinien niczego narzucać, a jedynie towarzyszyć dziecku na drodze rozwoju. Każde dziecko powinno się rozwijać w swoim tempie. Pedagog powinien jedynie wspierać, odkrywać naturalne potencje świata dziecka i dzieciństwa.
Homo naturalis - człowiek jako integracyjna część świata przyrodniczego. Dziecko przychodzi na świat z własnymi umiejętnościami i talentami, niepowtarzalne.
Rolą i zadaniem dorosłych jest rozpoznać talenty dziecka i pomóc mu je rozwijać.
Wychowanie jako pomoc socjalizacji (socjologizm pedagogiczny)
Naturalnym środowiskiem życia człowieka jest społeczeństwo, a nie natura.
Homo socjale - istota społeczna. Człowiek jest stworzony przez grupę społeczną. To społeczeństwo zaszczepia człowiekowi wszystko.
Socjologia - oswojenie się ze wzorcami człowieczeństwa.
Wychowanie ma polegać na przygotowaniu do form życia społecznego. Podstawową funkcją wychowania jest funkcja reprodukcji - reprodukowanie porządku życia społecznego. Wychowanie stoi na straży zachowania ciągłości w życiu społecznym. Zabezpiecza ono także interes społeczeństwa. Wychowanek może sobie wybrać rolę w społeczeństwie jedynie taką która już tam istnieje. Wychowawca - funkcjonariuszem i mandatariuszem życia społecznego. Jego rolą jest przekazanie wartości i norm życia społecznego, podlicza to co osiągnęliśmy w wychowaniu.
Nagroda = gratyfikacja
Kara = awersja
Rozwój indywidualnych zdolności jest na tyle możliwy na ile jest to akceptowane przez normy społeczne. Wychowanie jest całkowicie zgodne z tym co określa się w normach społecznych.
Wychowanie jako pomoc w personalizacji (pedagogika personalizacyjna)
Persona (gr.) - osoba (kiedyś - "persona" = "maska")
Zakłada, że człowiek jest bytem osobowym, a skoro tak to jest on czymś więcej niż bytem fizycznym i bytem psychicznym. Kategoria osoby ma charakter filozoficzny, zaś kategoria osobowość ma charakter psychologiczny. Osoba jest czymś więcej niż psychiką i ciałem, ponieważ jest stworzona na podobieństwo Boga - podejście związane mocno z religijnością.
Człowiek jest wielowymiarowy:
wymiar fizyczny
wymiar intelektualny
wymiar emocjonalny
wymiar społeczny
wymiar duchowy
Wychowanie człowieka jako osoby rozgrywa się na tych podstawowych płaszczyznach. Są one jednak do siebie nie sprowadzalne, co znaczy że jeżeli człowiek nadmiar w sferze fizycznej to nie zapełni to braków w sferze np. emocjonalnej. Wszystko musi być zrównoważone. Wychowanie jako formacja człowieka ma charakter zintegrowany w tych 5ciu wymiarach, równomierne wychowanie w każdej z tych sfer. Kluczowa rola jednak leży w wymiarze duchownym. Homo akcjologikus - byt wrażliwy na wartości.
To właśnie wymiar duchowa zapewnia harmonie i integrację pozostałych sfer. Obowiązuje tu wychowanie do wartości, co oznacza, że wychowanie polega tu na wprowadzenie dziecka w świat wartości wysokich oraz ma pomóc w urzeczywistnieniu bytu człowieka. Rolą wychowawcy więc jest bycie wzorem, mistrzem, przewodnikiem, moralizatorem, mentorem. Musi on wychowywać dziecko z głębi swojego doświadczenia.
Homo spiritualis - człowiek duchowy, który jest czymś więcej niż ciałem i psychiką.
Wychowanie jako pomoc w inkulturacji (pedagogika kultury)
Inkulturacja - wrastanie w kulturę. Ta metoda zakłada, że podstawowym środowiskiem życia człowieka jest kultura. Wychowanie w tym przypadku ma pomagać w oswojeniu się z kulturą, bo człowiek jest istotą kulturową.
Homo kulturalis - człowiek kulturowy. Homo humanus - ludzie ludzcy.
Jako, że kultura jest zbiorem symboli i znaczeń, człowiek jest właśnie takim tworem symbolicznym zanurzonym w świecie kulturowym. Wychowanie ma przygotować człowieka do uczestnictwa w kulturze. Starożytni Rzymianie dzielili ludzi na ucywilizowanych - właśnie ludzi kulturowych oraz na barbarzyńców, którzy byli dzicy. "Pokaż mi gdzie mieszkasz, a powiem Ci kim jesteś."
Homo domestikos - człowiek udomowiony (barbarzyńcy nie byli udomowieni dlatego byli uważani za dzikich)
Wychowanie powinno oswajać z kultura i przygotowywać do biernego i aktywnego uczestnictwa w kulturze. Bierne uczestnictwo w kulturze - internalizacja wartości i wytworów kulturowych, czyli przykładowo dziecko uczestnicząc w życiu kulturowym zaczyna rozumieć różne rzeczy, ale jeszcze dokładnie nie wie wszystkiego (np. widzi jak dorośli jedzą sztućcami i pojmuje czemu tak robią a nie jedzą palcami ale samo jeszcze tak nie potrafi). Aktywne uczestnictwo w kulturze - eksternalizacja wartości i wytworów kulturowych, czyli przykładowo dziecko pisząc czy mówiąc daje wyraz swojej kultury, staje się twórcą kultury. Wychowawca pełni tu rolę przewodnika i kustosza dóbr kulturowych. Ma za zadanie odkrywać przed dzieckiem sens i znaczenia kultury.
Wychowanie jako pomoc w emancypacji (pedagogika emancypacyjna)
Emancypacja – wyzwalać. Podstawowym zadaniem jest dopomagać dziecku w realizacji siebie samego, ośmielać by żyło ono zgodnie z własnymi celami. Taka metoda wychowania ma wyzwalać spod tradycji i nieuzasadnionych nawyków.
Przestrzeń kulturowo-społeczna = przestrzeń zniewolenia.
Zrównanie wszystkich bez względu na płeć, orientacje, kolor skóry, wiarę czy pochodzenie. W tej metodzie wychowanie ma na celu otwieranie nowych możliwości by ośmielać dzieciaki by te zrobiły krok dalej niż starsze pokolenie. Metoda ta zakłada, że funkcją wychowawcy jest to, by uczyć samodzielnego i racjonalnego myślenia, wzmacniać poczucie własnej wartości i podmiotowości. Wychowawca ma prowokować i otwierać nowe horyzonty. Wychowawca nie występuje tu jako wzór, a jedynie jako ktoś kto inspiruje i wspiera w podejmowaniu aktywności własnych wychowanka.
Podstawowa definicja przedmiotu zainteresowania teorii wychowania: przedmiotem zainteresowania teorii wychowania są wszelkie świadome akty wychowania ich uwarunkowania, przebieg i skutki.
Wychowanie jest czymś innym od socjalizacji – socjalizacja jest czymś przygodnym, incydentalnym, spontanicznym, niezamierzonym, w przeciwieństwie wychowania.
Osobowość introwertyczna (wewnątrz) i ekstrawertyczna (na zewnątrz).
Przebieg oddziaływań wychowawczych – odnoszone jest do różnych okresów, stadiów i etapów. Na każdym z nich, są wyzwania i zagrożenia. Wychowawca musi weryfikować i kontrolować te etapy.
Przedmiotem zainteresowania teorii wychowania są efekty, skutki, planowane rezultaty. Przed wdrożeniem oddziaływań wychowawczych, musimy się zastanowić, jaki efekt przyniesie nasza strategia, nasze oddziaływanie.
Paradygmaty wychowania określające tożsamość teorii wychowania jako subdyscypliny naukowej
paradygmat – (gr.paradigma - twierdzenie) zespół twierdzeń i założeń wyjaśniający określony aspekt rzeczywistości
PARADYGMAT SCIENTYSTYCZNY (naukowy, racjonalny) |
TREŚĆ ZAŁOŻENIA | PARADYGMAT HUMANISTYCZNY (człowiek, ludzki) |
|---|---|---|
| Człowiek jest integralną częścią świata przyrody i podlega prawom przyczynowo-skutkowym, które determinują formy życia przyrodniczego. | Założenie natury ontologicznej (dział filozofii zajmujący się problematyką bytu, istoty, istnienia) | Człowiek jest istotą graniczną, żyje na pograniczu dwóch światów – świata natury i świata kultury. Między nim a innymi formami życia przyrodniczego istnieje różnica jakościowa. Człowiek jest precedensem w świecie przyrody. |
| Wiedza o formach życia przyrodniczego pozwala w pełni wyjaśnić i zrozumieć osobnicze formy życia człowieka. | Założenie epistemologiczne (gr. episteme – poznawać, nauka o poznaniu) | Wiedza o formach życia przyrodniczego nie daje podstawy by w pełni zrozumieć i wyjaśnić specyfikę osobniczych form istnienia człowieka. |
| Nauki o człowieku (społeczne, humanistyczne) powinny się wzorować na metodologii badań nauk przyrodniczych. | Założenie metodologiczne (gr. methodos – sposób postępowania, metoda. Nauka o sposobach i strategii działania) | Nauki o człowieku (humanistyczne i społeczne) nie powinny się wzorować na metodologii badań nauk przyrodniczych. Powinny wypracować własną metodologie badań. |
| KONSEKWENCJE DLA PRZYJĘCIA ZAŁOŻEŃ PARADYGMATU | ||
| Model empiryczno-indukcyjny wychowania (nasze założenia, strategie, metody wychowawcze, są wynikiem naszych obserwacji na konkretnych przypadkach) | Model wychowania |
Model normatywno-filozoficzny wychowania (w wychowaniu dużą rolę odgrywają ideały, wartości, upodobania) |
| Wychowanie jako socjotechnika (wprawne manipulacyjne dobieranie bodźców awersyjnych lub gratyfikujących za pomocą których wywieramy wpływ na człowieka) | Wychowanie jako hominizacja (stawanie się człowiekiem, uczłowieczenie, pomaganie wrastania we wzory i sposoby życia ludzkiego, oddziaływania wychowawcze zawsze mają charakter indywidualny, nie można myśleć jak o czymś ścisłym, technologicznie zaplanowanym) |
Podstawowe kategorie określające dychotomiczny stosunek do teorii praktyki wychowania
| Model heteroedukacji – oparty jest na założeniu zewnątrz sterownego kierowania rozwojem dziecka i człowieka. Zakłada że wychowanie polega na transmisji dziedzictwa międzypokoleniowego oraz reprodukcji struktur i wzorów życia społeczno-kulturowego. Traktowanie wychowanka i relacji przedmiotowo. | Model autoedukacji – opiera się na założeniu dominacji czynnika wewnątrz sterowności w rozwoju dziecka i człowieka. Inicjowanie i aktywizowanie wychowanka. Dorosły motywuje wychowanka, występuje w roli moderatora lub facylitatora aktywności wychowanka. Wprowadza upodmiotowienie wychowanka i relacji wychowawczych. Programowe poszerzanie granic autonomii osobistej dziecka i wychowanka. |
|---|---|
| Wychowanie dyrektywne – dominacja interwencjonizmu wychowawczego | Wychowanie niedyrektywne – tworzenie atmosfery partnerstwa i dialogu wychowawczego, dopuszczona jest możliwość negocjowania przez wychowanka, ograniczenie roli interwencjonizmu wychowawczego. Głównym czynnikiem wpływu wychowawczego jest motywowanie wychowanka i tworzenie systemu zachęt |
| Racjonalność adaptacyjna – sposób i styl naszego myślenia w którym koncentrujemy się na zaadaptowaniu życia społeczno-kulturowego, wymuszaniu uległości, przystosowania się wychowanka do życia społeczno-kulturowego. Relacja wychowawcza jest jednokierunkowa, wychowanek musi się przystosować, nie ma żadnej możliwości negocjacji. Wychowanie polega na konformizowaniu. Normy i wartości wychowania odzwierciedlają normy i wartości społeczne. | Racjonalność emancypacyjna – opiera się na założeniu iż podstawowym zadaniem wychowania jest wspieranie indywidualnego rozwoju wychowanka. Indywidualizacja podejścia wychowawczego. Wyzwalanie potencji rozwojowych wychowanka, nowych aspiracji, dążeń. |
| Paradygmat didaskalocentryczny – formalny autorytet. Podstawowa metoda wywierania wpływu na wychowanka jest kara lub awersja. Odwołanie do budzenia grozy, strachu, respektu. | Paradygmat pajdocentryczny – w centrum uwagi jest dziecko. Podstawowa metoda wywierania wpływu wychowawczego – pozytywne wzmocnienia, nagrody lub gratyfikacja |
| Konsekwencje przyjęcia założeń: | |
| Wychowanie jako socjotechnika | Wychowanie jako hominizacja |
| Rygoryzm wychowawczy | Permisywizm wychowawczy (liberalizm wychowawczy: - doktryna nominalizmu - doktryna woluntaryzmu) |
Konserwatyzm wychowawczy: - doktryna realizmu - doktryna determinizmu |
Doktryna determinizmu
Człowiek nie ma do końca wpływu na swoje życie. Odnosi sie do rozumowania człowieka jako jednostki, życie człowieka jest zdeterminowane czynnikami zewnętrznymi.
Może mieć uzasadnienie:
Religijne - Bóg/bóstwo zdecydowało o szczęściu, losie człowieka.
Świeckie, społeczne - formy życia społecznego decydują o losie człowieka.
Doktryna realizmu
Odnosi się do sposobu rozumienia społeczeństwa lub inaczej form życia społecznego, jak te formy życia społecznego są ułożone, jak działają itd. Formy życia społecznego są zdeterminowane, niezmienne, trwałe i nienaruszalne. Formom życia społecznego przypisuje się realność. Podstawowym zadaniem społeczeństwa jest reprodukowanie wzorców, matryc i standardów społecznego funkcjonowania. Konserwatyści są to najczęściej rygoryści wychowawczy. Opiera się na jednoznacznym rozróżnieniu przywilejów i nakazów dzieci a nauczycieli. Odwołuje sie do wymuszania uległości u wychowanka.
Światopogląd liberalny
doktryna woluntaryzm (człowiek) - odnosi się do pojęcia wola, wolna wola; człowiek decyduje o swoim losie; doktryna ta mówi że człowiek jest istotą wolną, jest kowalem swojego lasu, sam decyduje o swojej przyszłości; człowiek jest nieuwarunkowany przez czynniki zewnętrzne, ma własny rozum i wolę, potrafi przyjmować kompromisy ale potrafi się też buntować; podkreśla wolność osobistą jednostki;
doktryny nominalizmu (formy życia społecznego) - nominalizm mówi o tymże społeczeństwo w swoich formach istnienia jest zmienne, społeczeństwa podlegają ewolucji, byt społeczny nieustannie ewoluuje; nominalna = zmienna;
Światopogląd ten zakłada że człowiek kreuje rzeczywistość, to od aktywności ludzkiej zależy los życia jednostki ale także los życia społecznego. Człowiek ma w sobie więcej tego co konstruktywne i dobre niż destrukcyjne i złe. Konsekwencja tego światopoglądu jest przyjęcie postaw permisywizmu - przyzwolenia, akceptacji. Począwszy od zupełnego pobłażania aż do postaw związanych z metodycznym poluzowywaniem pewnych standardów.
Słownik pojęć:
Facylitator – K.Rogers – tworzy przyjazną, twórczą atmosferę do działania, motywuje, jest inspiracją do działania.
Autoedukacja – samo edukacja, edukacja związana z własną aktywnością w kierunku własnej edukacji.
Współczynnik skolaryzacji – współczynnik wykształcenia
Dyrektywizm – zarządzanie, kierowanie
Dyskurs – dyskusja
Interwencjonizm wychowawczy – ingerowanie w nieograniczonym zakresie w przestrzeni osobistej wychowanka
Konformizowanie – wymuszanie uległości
Podstawowe subdyscypliny (działy) teorii wychowania rozpatrywane z perspektywy paradygmatu humanistycznego
Wyróżniamy 3 podstawowe działy:
antropologia wychowania (pedagogiczna)
aksjologia wychowania (pedagogiczna)
teleologia wychowania (pedagogiczna)
Antropologia wychowania (pedagogiczna)
Od gr. antropos (człowiek). Współcześnie oznacza naukę o człowieku. Taki dział wiedzy w którym rozpatrujemy właściwości, predyspozycje, zadatki, naturę i istotę życia ludzkiego. Odpowiedz na pytanie kim jest człowiek i jakie ma możliwości, czy przychodzi na świat jakoś zaprogramowany czy jako czystka kartka, jaka jest natura człowieka, czy są granice rozwojowe i jakie. Rozpatrywanie zagadnień antropologicznych z dwóch perspektyw:
z uwzględnieniem kryterium wieku
antropologia dzieciństwa - odnosi się do procesów i zjawisk rozwoju psychicznego i emocjonalnego, ale także do procesów i zjawisk rozwoju społecznego i fizycznego; najbardziej intensywny rozwój człowieka;
antropologia dorosłości - ściśle powiązana jest z działem wiedzy - andragogiką; antropologia dorosłych opiera się na założeniu że człowiek osiągając pewien górny pułap rozwoju
antropologia starości - ściśle powiązana z działem wiedzy - gerantologia (nauka o starości i procesach starzenia);
odwoływanie się do różnych koncepcji, modeli antropologicznych natury istoty życia ludzkiego – przywoływanie określonych koncepcji lub modeli człowieka, które starają się ująć istotę lub naturę człowieka:
homo ludens – natura człowieka wyraża się w jego zdolności i potrzebie zabawy, jest cechą antropiczną. Zakłada iż ta umiejętność i potrzeba zabawy odzwierciedla naturę człowieka, potrzebę i konieczność organizowania sobie zabawy, relaksu, satysfakcjonujących form aktywności, komfortu emocjonalnego, dobrego samopoczucia. Atmosfera zabawy pełni ważną funkcję psychologiczną (zachowuje i podtrzymuje wewnętrzną homeostazę organizmu człowieka). Pozwalają nam na dystans wobec świata i własnych porażek, odnowić zasoby witalne, zdystansować się wobec tego co było doświadczane jako uciążliwe lub traumatyczne. Pozwalają nabrać motywacji i chęci do działania, wtedy kiedy to konieczne. Pozwalają budować poczucie własnej pewności siebie. Funkcją socjologiczną natomiast jest to, iż człowiek tworzy relacje z innymi ludźmi w trakcie zabawy, pozwalają zacieśniać więzy z innymi, zażegnywać konflikty. Relaks lub zabawa jest niezbędna człowiekowi do życia. Metoda Helen Doron o nauczaniu dziecka języka obcego polega właśnie na tym modelu, język angielski poprzez zabawę.
homo laborans – podstawową cechą antropiczną człowieka jest umiejętność i potrzeba organizowania sobie pracy (aktywność wytwórcza skutkiem której jest zmiana otaczającego świata i siebie samego). Zakłada się tu iż praca jest podstawowym medium przystosowania człowieka. Człowiek pracuje nad sobą i określonymi wyzwaniami z którymi się styka w świecie zewnętrznym, podnosi swoje kwalifikacje i kompetencje. Dzięki pracy człowiek jest tym, kim jest i staje się tym, kim chce się stać. Nacisk na nabywanie określonych cech osobowości u wychowanka: pracowitość, systematyczność, konsekwencja w podejmowaniu kolejnych prób, wytrwałość. Absolwent systemu edukacji szkoły powinien potrafić jakiś zawód, coś wytwarzać. Współcześnie, praca jest czymś deficytowym, nie dla każdego. Szczególną rolę odgrywa tu przewidywanie tendencji rynku, dostosowywanie profilu kształcenia do nisz rynkowych. Dzisiejsze realia zmuszają do przebranżowienia, lub zmiany pracy.
Homo estheticus – oznacza człowiek estetyczny. Podstawową potrzebą i umiejętnością jest kontakt z tym co piękne, gustowne, harmonijne, szykowne, efemeryczne (ulotne). Przyjmuje się założenie, iż piękno uszlachetnia człowieka, czyni go wrażliwszym. Pozwala mu się wznosić na wyższy pułap codziennej krzątaniny. Ważne będzie zaszczepienie człowiekowi podstawy decydujące o standardach egzystencji człowieka w społeczeństwie, niski poziom kompetencji estetycznych będzie skłaniał się ku marginalizacji człowieka, wysoki przeciwnie. W praktyce edukacyjnej postrzeganie człowieka z tej strony, dziecko będzie się uczyło estetyki, konwenansów i form towarzyskich i kulturowych.
Homo oeconomicus – oznacza „człowiek ekonomiczny”, „wykalkulowany”, podstawową cechą człowieka jest zdolność do generowania zysków, profitów, działań przynoszących korzyść ekonomiczną. Człowiek zmienia otaczający go świat i siebie, poprzez zagospodarowywanie dóbr, maksymalizację profitów i korzyści. Skoncentrowany na dobrach materialnych, ekonomicznych. Pracowitość, systematyczność, oszczędność i edukacja – takie cechy ma zaszczepiać wychowanie, aby osiągnąć sukces ekonomiczny.
Homo creator
Homo fidens
Homo sobieticus
Homo domesticos
Aksjologia wychowania
Czy wychowanie może obejść się bez wartości. Zawsze związana z próbą odpowiedzi na pyt. jakie wartości sprzyjają a jakie nie sprzyjają wychowaniu.
doktryna obiektywizmu aksjologicznego - przyjmuje że wartości są stałe, niezmienne, ponad transhistoryczne, uniwersalne; od zawsze jest złe i zawsze będzie złe;
doktryna subiektywizmu - wartości są zmienne i są wynikiem umowy społecznej; wartością jest to co ludzie cenią w danej epoce, kulturze, religii, miejscu; wartości ewoluują; ludzie umówili się co będą premiować a o będą karać;
Obiektywizm wychowawczy będzie skutkować jednoznacznym odróżnieniem statusów dorosłego i dziecka. Dorosły posiada pewne przywileje do których dziecko nie ma dostępu.
Subiektywizm wychowawczy - dopuszcza permisywizm wychowawczy;
Józef Kozielecki:
Hierarchia dionizyjska - koncentruje się wokół wartości przyjemnościowych; zwielokrotnienie naszej satysfakcji, komfortu; złe jest to co uniemożliwia maksymalizacje naszej przyjemności; wartość jako zabawa traktowana bardzo poważnie, wartość ta będzie budować wartość emocjonalną i zapewniać rozwój.
Hierarchia heraklesowa – w centrum uwagi wartość władzy i dominacji. Dążenie do zdobycia przewagi nad innymi i podporządkowania ich. Nieustanna walka o przewagę, w różnych dziedzinach życia. Wszystkie inne wartości są podporządkowane władzy i dominacji. Dobre jest to, co pozwala nam zdobyć przewagę nad innymi, zaś złym będzie to, co czyni nas podległymi i bezsilnymi według siły i nadrzędności innych.
Hierarchia prometejska – w centrum uwagi stawia wartości prospołeczne (nacechowane konstruktywnym podejściem do innych i działanie na rzecz wspólnego interesu) i afiliacyjne (oparte na przyjaźni i utrzymywaniu ciepłych relacji z innymi). Działamy na rzecz zabezpieczenia swojego oraz innych interesów. Dobre będzie to, co pomnaża dobro wspólne i jest na rzecz dobra wspólnego, złe zaś to co w horyzoncie działań ma tylko swój własny interes.
Hierarchia apolińska – w centrum uwagi stawia wartości sztuki, twórczości. Ważne i wartościowe jest tylko to, co ostatecznie wyraża się w aktach twórczości, i co wyraża wielkość ducha ludzkiego. Opiera się na założeniu iż człowiek poprzez kontakt z dziełami sztuki, kultury wznosi się na wyższy pułap egzystencji, a jego życie staje się bardziej ludzkie i wartościowe. Istnieje tu paradoks wykorzystania miłości apolińskiej, gdyż za sztukę jest się w stanie zabijać ludzi. Dobre jest to co promuje, zabezpiecza twórczość, złe zaś to co jest niebezpieczne dla kultury.
Hierarchia sokratejska – w centrum uwagi wartości intelektualne, poznawcze. Poznać i zrozumieć siebie samego i otaczający świat. Wartości sokratejskie zakładają iż ludzkie poznanie jest tym, przez co człowiek odróżnia się od innych istot. W tej władzy upatruje się wyższość, godność człowieka. Inne istoty w świecie nie rozumieją swojego miejsca i zależności w otaczającym je świecie, lecz jedynie je doświadczają, człowiek zaś potrafi zrozumieć to co go otacza. Dobre jest to, co pozwala człowiekowi zrozumieć otaczający go świat, co sprawia że jest bardziej świadomy i rozumiejący, złe zaś to co trzyma go z dala od poznania, zrozumienia czyniąc go człowiekiem przesądnym, zabobonnym lub intelektualnie ociężałym.
Teleologia wychowania
Teleologia – gr. teleos (celowy, zamierzony, wymierzony w cel). Współcześnie ten termin używany jest na oznaczenie działu który zajmuje się teorią działań celowych i porządkowaniem celów jakie towarzyszą człowiekowi. Taki dział wiedzy, gdzie w sposób szczególny będziemy rozpatrywać dobór celów wychowawczych lub edukacyjnych oraz na różny sposób będziemy porządkować te cele które towarzyszą wychowaniu. Cele wychowania możemy rozpatrywać z perspektywy:
Empirycznej – powiązana z różnymi taksonomiami (strategie do określania, precyzowania, weryfikowania celów które towarzyszą wychowaniu w kategoriach empirycznych). Cele rozpatrywane są w kategoriach operacyjnych.
Typologia celów operacyjnych wg. Anny Góryckiej.
Sposób ich realizacji jest prosty do ocenienia. Wyróżnia 4 podstawowe typy celów operacyjnych:
- cele optymalizujące – wyrażają się w intencji by coś wzmóc, zwiększyć, poddać maksymalizacji. Przedmiotem zainteresowania celów optymalizujących jest uaktywnienie możliwości rozwojowych, które już wychowanek posiada. Inicjujemy aktywność wychowankach w interesujących nas obszarach.
- cele minimalizujące – wyrażają się w intencji by coś zmniejszyć, ograniczyć. Przedmiotem zainteresowania jest zminimalizowanie konkretnych zachowań lub postaw wychowanka.
- cele korekcyjne – wyrażają się w intencji by coś poprawić, skorygować. Wychowanek podejmuje już jakieś aktywności, przejawia już jakieś kompetencje lecz potrzebna jest korekta jego działań by wykonywał je poprawnie.
- cele kreatywne – stwarzać coś z niczego. Wyrażają się w intencji, by stworzyć bądź zainicjować coś, czego do tej pory nie było. Przedmiotem zainteresowania celów kreatywnych jest zaszczepienie nowych zachowań wychowankowi.
Humanistycznej – (strategicznej) – mówimy o celach długodystansowych, wyznaczają pewne ideały do których dążymy, składają się na nasze wybory i preferencje.
Typologia celów strategicznych wg. M.Kunickiej (temporalne orientacje teleologiczne wychowania).
III podstawowe orientacje:
Retrospektywna – przywiązanie lub idealizacja przeszłości, całe nadzieje, upodobania i wzorce wyciągamy z przeszłości (historii, kultury, religii). Przywiązanie do tradycji pokoleń minionych. Opór wobec zmiany i nastawień reformistycznych. Autorytetami wychowawczymi są Ci, którzy są ucieleśnieniem sposobu i tryby życia dziadów i pradziadów. Zaszczepianie postaw pasywnych i biernych. Odtwarzanie, powielanie i imitowanie postaw i zachowań które towarzyszyły pokoleniu minionym, traktowane jako swego rodzaju sacrum.
prezentystyczna – idealizacja i wyeksponowanie rangi teraźniejszości. Tradycja i przeszłość przestają być miernikiem wartości, stają się reliktem historycznym, który nie daje gwarancji do budowania trafnych decyzji co do teraźniejszości. Ściśle wiąże się z promowaniem postaw lub nastawień odznaczających się dużą elastycznością i mobilnością działania bycia. Ważna jest tylko teraźniejszość. Wychowanie, cele i wartości zawsze są na miarę czasu w jakim się odbywa. Formy wychowania się zmieniają, cele i wartości również podlegają zmianom.
Futurystyczna – w centrum uwagi stawia przyszłość. To przyszłość jest źródłem planów, nadziei, jest celem eksploracji i zagospodarowania wychowawczego. Cała uwaga wychowanka jest skanalizowana na przyszłość. Idealizacja i wyeksponowanie rangi tego co antycypowane (wybieganie myślom w przód) Natura ludzkiego rozwoju zawsze wybiega w przyszłość, ma na celu przewidywać zagrożenia czekające na nas w przyszłości. Dopuszcza się paradoks egzystencjalny – zdobywanie przyszłości odbywa się kosztem marginalizacji teraźniejszości. Preferowane postawy zwiększonej tolerancji na ryzyko oraz postawy innowacyjne i twórcze. Wymaga wyobraźni oraz wykraczania poza skrypty i schematy i stereotypy myślenia i działania. Twórczo odnosić się do nowych zjawisk.
M.Mit 3 typy kultur:
Postfiguratywne – kultura w której dominują wzorce przeszłości, relacja w rodzinie trójpokoleniowa (dziad ojciec syn). Przyszłość wnuka jest projekcją przeszłości dziadka. Ambicje, wartości i style życia pokolenia nestorów stanowią wzorzec dla młodszego pokolenia.
Kofiguratywne – kultura która jest pomiędzy tradycją a przemianami przyszłości. (Ojciec syn) Charakter relacji dwupokoleniowy, wpływ dziadka nie ma już takiego wpływu na wychowanie dziecka. Dopuszcza się myśl o tym, iż kontakt z rówieśnikami odgrywa rolę do wychowania i przystosowania dziecka. Pomiędzy pokoleniami dochodzi do dysonansu wartości, konfliktu międzypokoleniowego.
Prefiguratywne – kultura w której dominującą tendencją jest nastawienie na zmianę, na nowość. Dominuje innowacja, zmiana i transformacja. Najlepiej odnajdują się w niej reprezentacji najmłodszego pokolenia. Relacja ma również charakter dwupokoleniowy, z tym iż starsze pokolenie nie jest w stanie dać wszystkiego co powinno otrzymać dziecko. Kluczową rolę odgrywa kontakt z rówieśnikami. Między przedstawicielami poszczególnych pokoleń istnieje dystans międzypokoleniowy.
Kryterium podziału jest sposób przeżywania i wartościowania czasu. Każda reprezentuje określony typ wartości i ideałów. Temporalne – odnoszące się do sposobu postrzegania i przeżywania czasu. W jaki sposób przeżywamy to co przeszłe, to co przyszłe i teraźniejsze.
CECHY ATRYBUTYWNE WYCHOWANIA. ZWIĄZEK PROCESÓW WYCHOWANIA Z CZYNNOŚCIAMI OPIEKUŃCZYMI ORAZ PROCESAMI SOCJALIZACJI I INKULTURACJI.
Czynności opiekuńcze polegają na zapewnieniu pieczy, ochrony, przy czym może ona obejmować różne sfery ludzkiego życia. Opieką obejmujemy zdrowie fizyczne, psychiczne i emocjonalne a także procesy socjalizacji wychowanka czy zapewnienie bezpieczeństwa. Obejmuje kilka sfer – higieniczno-zdrowotną, dbałość o sferę psychiczno-emocjonalną, moralno-społeczną i inne.
Typy opieki ze względu na stan zagrożenia:
Profilaktyczną – zapobieganie ewentualnym lub hipotetycznym zagrożeniom
Interwencyjną
Kompensacyjną
Typologia Mieczysława Łobockiego:
Intencjonalność:
formom wywierania wpływu towarzyszą intencje, idee
czynność planowana, celowa, zamierzona, w wyniku której ma być zrealizowany określony cel, zamierzenie
typ wartościowania
różnicuje w teorii proces wychowania od procesu socjalizacji
dorośli kierują swoje działanie do wychowanka
Relacyjność (interakcyjność):
wychowanie opiera się na realnej styczności
ma swoje realne odpowiedniki
konkretny człowiek kontaktuje się z konkretnym człowiekiem
styczność – główne źródło naśladowania wzorców
neurotyczna atmosfera wychowawcza– rygoryzm, chłód emocjonalny, oziębłość, karność, dyscyplina, dziecko nie czuje się bezpiecznie, komfortowo
pozytywny klimat emocjonalny – poczucie bezpieczeństwa, otwartość, zaangażowanie, poczucie własnej wartości, jeżeli dorosły wnosi taka atmosferę
Profile osobowości:
- introwertyczny – większa skłonność to tworzenia pozytywnego klimatu
emocjonalnego; introwertyk zakodowany na pewne reakcje, pewne
rzeczy przychodzą mu same – skryta, zamknięta, wycofana, wrażliwa
osoba, trudno przystosowuje się do nowych sytuacji, zazwyczaj
domator, pamiętliwy;
- ekstrawertyczny – skłonność do kreowania atmosfery otwartości,
spontaniczności, wyrozumiałości; ekstrawertyk – szybkie
przystosowanie, spontaniczny, chaotyczny, dusza towarzystwa,
niekonsekwentny, cieszy się pozytywnym odbiorem w środowisku, robi
lepsze wrażenie niż wygląda
Złożoność:
wychowanie nie jest czynnością prostą, jednorodną, jednowymiarową
na wychowanie składa się szereg rożnych czynności
wychowywanie odbywa się w rożnych okolicznościach i miejscach i jego zakres jest nie do określony (nie można jasno wskazać gdzie wychowanie się zaczyna, a gdzie się kończy, albo co nim jest, a co nim jeszcze nie jest)
Aspekty rozważania złożoności:
- czynniki wewnętrzne i zewnętrzne – mające wpływ na charakter,
dynamikę wychowania (wewnętrzne - przeżycia osobiste,
doświadczenia, potrzeby, motywacje, preferencje, właściwości
organizmu ← specyfikują sposób w jaki dziecko wdraża się w proces
wychowawczy) (zewnętrzne – środowisko, sytuacje i okoliczności
przewidziane i te nieprzewidziane, styl oddziaływań wychowawczych
← mogą wpływać na sposób adaptacji)
proces asymilacji – przystosowanie się do wymogów życia społecznego i kulturowego
proces akomodacji – dostosować środowisko do swoich potrzeb
4. Relatywność (względność):
wychowanie nie zawsze polega na tym samym
5. Długotrwałość:
rozciągnięte w czasie
trwa nie tylko tygodniami, miesiącami, ale latami
mimo etapów, stadiów, epizodów wyraża się w ciągłości i permanentności
wszystkie elementy długotrwałego procesu składają się na ostateczny efekt
Problem błędów wychowania i pseudowychowania
Psychologiczne błędy wychowania.
Janusz Tarnowski:
Błąd tresury – wychowawca metodą siłową próbuje wytresować różne zachowania u wychowanka
Błąd treningu – rodzice powodowani swoimi aspiracjami trenują dziecko od najmłodszych lat, by spełniło ono ich marzenia
Błąd moralizowania – rodzice zbyt umoralniają swoje dzieci, co rodzi więcej szkód niż korzyści. Przesyt komunikatów werbalnych.
Błąd administrowania – polega na zbytniej kontroli i technicznych zinstrumentalizowanych stosunkach, pozbawiona zachęt i motywacji dziecka, bez emocji. Administrator nastawiony na rzeczowe nakazy i zakazy oraz surowe ich egzekwowanie. Polega na uprzedmiotowieniu relacji wychowawczych, wychowanek jako obiekt.
Błędy te są zaprzeczeniem podmiotowego wychowania.
Tomas Gordon „Wychowanie bez porażek”:
Błąd wspólnego frontu – rodzice/środowisko wychowawcze za wszelką cenę chcą pokazać jednomyślność swej decyzji względem dziecka, wtedy gdy istnieją zasadnicze rozbieżności w ich poglądach
Błąd niezłomności dorosłych – dorośli popełniając błędy, podejmując niewłaściwe decyzje, nie umieją przyznać się do porażki, gdyż obawiają się utraty autorytetu u dziecka
Błąd niedoszacowania dziecka – dorośli uważają że tylko wobec osób dorosłych powinno się zachowywać poważnie i zachowywać konwenanse, dzieci nie są traktowane w ten sposób
Filozoficzne błędy wychowania.
Jacek Filek, rodzaje pseudowychowania:
Wychowanie fikcyjne – relacji Jan-Adam nie ma, ten który działa wcale nie działa, wychowanek niczego nie doznaje działanie wychowawcy nie przeradza się w doznawanie a doznawanie wychowanka nie przeradza się w działanie.
Wychowanie nieadekwatne – różne przejawy tego, że jest to nieodpowiednie do miejsca i czasu
Nieadekwatność sytuacyjna – nieadekwatność wobec miejsca i czasu
Nieadekwatność ze względu na indywidualne potrzeby lub możliwości dziecka.
Wychowanie zawładające – nauczyciel narzuca swoją wolę dzieciom
Wychowanie wyobcowane – wychowanie nierzeczywiste, oderwane od życia, wychowawca naucza dziecko wg. swoich urojeń, dziecko nie uczy się tego co normalni rówieśnicy. Nauczyciel jest wyobcowany ze swojej roli, swoich podstawowych zadań, ten kto naucza wcale nie jest tym zainteresowany
J.Filek zakłada, że wychowanie zawsze stosuje niezmienną, stałą metodę. Podmiot działania łączy akt wychowania z podmiotem doznawania. Akt wychowania łączy nauczyciela z wychowankiem. Podmiot pośredni i bezpośredni odnosi się do p.działania i p.doznawania.
Prawidłowa relacja wychowawcza z podmiotem bezpośrednim. Zaburzenia pojawiają się gdy podmioty zaczynają być pośrednie.
Jan wychowuje Adama – bezpośrednie
Paweł Janem wychowuje Adama – pośrednie
Jan wychowuje Adama Tadeuszowi – pośrednie
Paweł Janem wychowuje Adama Tadeuszowi – pośrednie
Czarna pedagogia – z niemieckiej literatury:
związana z rożnymi formami krzywdy lub przemocy zależności edukacyjnej
dorośli ubliżają wychowankowi – przez to wychowanek odwzorowuje te same schematy dominacji i przemocy
będzie się odnosiła do nadużyć dorosłych wobec dzieci – błędy wychowania, ale i zła wola, intencje towarzyszącym dorosłym, molestowanie seksualne
w jej ramach opisywane będą przykłady znęcania się nad dziećmi, ich wykorzystywania
KRYZYS AUTORYTETU W ŚWIECIE PONOWOCZESNYM
Degradacja – niektóre autorytety upadły
Przewartościowanie – jedne autorytety straciły na znaczeniu lub stały się lokalne, a w ich miejsce pojawiły się nowe
Reinterpretacja – to co kiedyś dawało autorytet, dziś już go nie daje
Świat postnowoczesny = postmodernizm = postindustrialny = postemancypacyjny = postkolonialny = postfiguratywny
Postkolonialny – Europa wyrzekła się kolonialnych podbojów. Świat nowoczesny odrzuca możliwość kolonizowania
Postindustrialność – schyłek dominacji przemysłu. Nie odgrywa on już tak ważnej roli. Rola człowieka również jest mniejsza (jego pracę zastępują maszyny). Zanik podziału na czas i miejsce pracy oraz odpoczynku.
Postemancypacyjność – świat zachodu wywalczył wolności osobiste dla jednostki we wszystkich obszarach. Zmiana sposobu myślenia o dzieciach.
Postfiguratywność – świat jest zdecentralizowany
Zygmunt Bauman mówi o 4 typach autorytetów:
Figura kapłana
Figura filozofa
Figura męża stanu
Figura naukowca
Carl Roger.
Edukacja skoncentrowana na kliencie. Uczy analizowania sytuacji, doboru środków ze względu na cele, elastycznego przystosowania się do rynku pracy
Edukacja permanentna (całożyciowa) – człowiek musi modyfikować swoje podejście
Facylitator – dorosły, który wspiera, inicjuje, tworzy warunki do aktywności własnej wychowanka. Opiera się na relacjach partnerskich.
Autorytet osobowy – wypracowany przez konkretną osobę (spontaniczny, naturalny) .
PROBLEM METOD WYCHOWAWANIA:
Problem autorytetu wychowawcy.
Powiązany z pojęciami:
osoba socjalizująco znacząca – na gruncie socjologii wychowania
model – na gruncie psychologii wychowania
autorytet społeczny
skuteczność będzie pochodną autorytetu, czy też wywierania zdolności na wychowanka
2 główne metody
• indywidualne
• najistotniejsze
• niezastąpione w wychowaniu
Metoda – metoda modelowania – dorosły modeluje (wpływa, projektuje) postawę, zachowanie, preferowane ambicje i aspiracje dziecka. Dorosły występuje jako model, który jest przez dziecko obserwowany, naśladowany. Dorosły jest wzorem do naśladowania. Dziecko powiela kierunki motywacji dorosłego, motywacji dorosłego. Ta metoda jest powszechna, może pojawiać się jako element mający wpływ na wychowanie dziecka. Pojawia się w sposób samoistny i niezaplanowany, lecz także w sposób celowy. Mechanizm naśladownictwa jest wszechobecny, stanowi element przystosowania się człowieka do środowiska. Dziecko próbuje odwzorowywać wszystkie kierunki motywacji swojego autorytetu.
II klasy zachowań:
Zachowania prospołeczne – wszystkie te zachowania które odznaczają się konstruktywnym podejściem do otaczającej rzeczywistości, np. gotowość pomagania innym, współpracy.
Zachowania antyspołeczne – negatywne podejście do otaczającego świata, np. zachowania agresywne, nieszanowanie innych, naruszanie granic innych.
Koncyliacyjność – porozumienie, ugodowość
Afiljacyjne – oparte na przyjaźni
Czynniki ułatwiające modelowanie (mają charakter generalizacji):
Chłopcy chętnie naśladują role męskie, dziewczynki chętniej identyfikują się z rolami kobiecymi
Modelowanie jest tym bardziej efektywne im ważniejszą rolę w codziennym życiu dziecka odbiera model
Modelowanie jest tym bardziej efektywne im większa ilość modeli jest nośnikiem tego samego zachowania
Czynniki określające wpływ modela:
Wpływ modela jest tym większy im większy poziom prestiżu i kompetencji posiada w oczach dziecka
Na wpływ ma również znaczenie kto ma wyższy poziom prestiżu i kompetencji w oczach dorosłych
Model jest tym bardziej efektywny im większy zakres władzy i możliwości posiada w oczach dziecka
Model jest tym bardziej efektywny im w większym stopniu dziecko zauważa u niego podobieństwo do siebie samego
Model jest tym bardziej efektywny im więcej entuzjazmu przejawia w tym co robi
Metoda – metoda zadaniowa – polega na powierzaniu zadań do samodzielnego wykonania. Polega na delegowaniu odpowiedzialności dziecku. Jest wszechobecna na wszystkich etapach życia i rozwoju dziecka. Pojawia się w sposób intencjonalny i samoistny. Stosowanie metody zadaniowej prócz nabywania biegłości w określonych sferach związanych z wykonywaniem tych działań, uczy dziecko wielu innych postaw, np. dzielenia się z innymi, wytrwałości, konsekwencji, radzenia sobie z porażkami. Dziecko oswaja się z różnymi akcentami funkcjonowania, nabywając określone postawy i nastawienia dzięki którym w przyszłości będzie odnosić sukces i zdobywać pozycję społeczną.
Warunki określające jej pedagogiczną skuteczność:
Powierzanie zadań jest tym bardziej efektywne pedagogiczne, w im większym stopniu dziecko wykonuje to zadanie świadomie i chętnie
W im większym stopniu jest to dostosowane do możliwości rozwojowych dziecka
W im większym stopniu dostarcza wielostronnych i ciekawych doświadczeń
Im większym stopniu będzie ono uwzględniać zasadę przechodzenia od zadań prostych do zadań złożonych
Powierzanie zadań jest tym bardziej efektywne pedagogicznie w im większym stopniu ich wykonywaniu towarzyszą pochwały i zachęty od strony dorosłego
Powierzane zadania są tym bardziej efektywne pedagogicznie w im większym stopniu dostarczają dziecku satysfakcję i poczucie zadowolenia
Metoda - metoda perswazyjna – polega na perswadowaniu (usilne przekonywanie kogoś do czegoś w imię czegoś). Utożsamiana z moralizowaniem. Uznana za jedną z mniej skutecznych metod. Jej skuteczność, uznana jest tylko wtedy gdy współwystępuje z dwoma pozostałymi metodami. Natężenie komunikatów perswazyjnych. Jest wszechobecna, występuje w sposób naturalny i intencjonalny.
Metoda – metoda wzmocnień pozytywnych – nagroda. Należy brać pod uwagę czynnik indywidualny.
Pełni dwie podstawowe funkcje:
- informacyjną
- motywacyjną
Nagrodom materialnym powinny towarzyszyć nagrody symboliczne (prestiżowe, związane z pochwałą. Jeśli nie, może to wzmagać postawę roszczeniową.
Nagrody powinny być stosowane konsekwentnie i zgodnie z pewnymi zasadami. Dziecko powinno być nagradzane za tą samą klasę zachowań. Nagroda powinna być udzielana bezpośrednio po zachowaniu które jest przedmiotem nagradzania i powinna być wyrazem wyznania tego co dziecko robi, a nie nastroju dorosłego.
Zagrożenia związane z nagradzaniem:
- faworyzowanie jednych przed drugimi
- wyrobieniem postawy interesowności
Metoda – wzmocnienia negatywne – kary lub awersje.
Obniża poczucie wartości własnej dziecka, może rodzić chęć wzięcia odwetu, karanie fizyczne mogą rodzić traumy emocjonalne.
Pełni dwie podstawowe funkcje:
- informacyjną
- odstraszającą
Kara może mieć różną postać – kara fizyczna, symboliczna, prestiżowa, krytyka.
Zagrożenia związane z karami:
- stosowane zbyt nadmiernie mogą obniżać poczucie wartości własnej dziecka,
- stosowane nie konsekwentnie w percepcji dziecka mogą być przejawem wyżywania się dorosłych
- sposób rozładowywania emocji dorosłych – efekt afektywności dorosłych