Teoretyczne podstawy wychowania - wykłady, teroia wychowania


TEORETYCZNE PODSTAWY WYCHOWANIA

-wykłady-

Dr Roman Leppert

01.02.2004 r.

Istota wychowania

Literatura:

  1. J. Filek, Pytanie o istotę wychowania. [w:] Studia filozoficzne, nr 4 - 1984.

  2. K. Sośnicki, Istota i cele wychowania. Warszawa 1964 r. ( I rozdział ).

Rozróżnianie: wychowanie - socjalizacja

Literatura: [ opracować ]

  1. R. Miller, Socjalizacja, wychowanie, psychoterapia. Warszawa 1984 r. ( I rozdział ).

  2. P. Berger, T. Luckmann, Społeczne tworzenie rzeczywistości. Warszawa 1983 r. ( Rozdział: Internalizacja rzeczywistości ).

Możliwe sposoby myślenia o wychowaniu

Literatura:

  1. Z. Kwieciński, Socjopatologia edukacji. Olecko 1995 r. ( Rozdział: Kryzys społeczeństwa wychowującego ).

  2. B. Śliwierski, Współczesne teorie i nurty wychowania. Kraków 1998 r.

Rozróżnienie: wychowanie - pseudowychowanie

Literatura:

  1. J. Filek, Pseudowychowanie [w:] Studia filozoficzne nr 10 - 1984 r.

  2. A. Gurycka, O sztuce wychowania. Warszawa 1997 r.

Koncepcje człowieka leżące u podstaw wychowania

Literatura:

  1. A.O. Hunkins, Program szkolny zasady założenia - problematyka. Warszawa 1998 r. ( Rozdział: Filozoficzne podstawy programu ).

Dziedziny wychowania

Literatura:

  1. J. Górniewicz, Teoria wychowania. Toruń - Olsztyn 1996 r. ( Rozdział: Dziedziny wychowania ).

Stanowienie celów wychowania

Literatura:

  1. K. Kruszewski, Sztuka nauczania t. I. Czynności nauczyciela. K. Konarzewski - Cele wychowania.

  2. B. Śliwierski, Program wychowawczy szkoły. Warszawa 2001 r. ( Rozdział: Dziedziny wychowania ).

Przesłanki uzasadniające cele wychowania - ideologie wychowania

Literatura:

  1. Z. Kwieciński, L. Witkowski, Spory o edukację. Warszawa 1993. ( Tekst K. Mayer, Rozwój jako cel wychowania ).

Metody wychowania

Literatura:

  1. K. Konarzewski, Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych.

Efekty, rezultaty i skuteczność wychowania

Literatura:

  1. A. Gurycka, Struktura i dynamika procesu wychowawczego. Warszawa 1979 r.

  2. E. Kubiak - Szymborska, Wokół podstawowych zagadnień teorii wychowania. Bydgoszcz 2002 r. ( D. Zając, Skuteczność wychowania - istota i pomiar ).

Funkcjonowanie w roli wychowawcy - między podmiotowością, a uprzedmiotowieniem

Literatura:

  1. J. Rutkowiak, Odmiany myślenia o edukacji, Kraków 1995 r. ( Tekst L. Witkowski, Podmiot jako humanistyczne wyzwanie dla pedagogiki ).

Życie bez wychowania. Podstawowe tezy antypedagogiki

Literatura:

  1. H. Schoenebeck, Antypedagogika w dialogu. Toruń 1991 r.

  2. T. Szkudlarek, B. Śliwierski, Wyzwania pedagogiki krytycznej i antypedagogiki. Kraków 1991 r.

Pojęcie - nazwa rzeczy, zjawisk itp.

Desygnat - odpowiednik pojęcia w rzeczywistości.

Właściwości charakteryzujące pojęcie: treść, zakres.

Treść - znaczenie przypisywane danemu pojęciu.

Zakres - zbiór desygnatów odpowiadających danemu pojęciu w rzeczywistości.

Relacje pomiędzy treścią, a zakresem pojęć:

Relacja asymetryczności - polega na tym, że jeżeli rozszerzamy treść, to rozszerzamy zakres pojęcia i odwrotnie.

Relacja pomiędzy zakresami różnych pojęć:

Cechy pojęć występujących w naukach społecznych:

  1. Nieostrość - pojęcie jest nie ostre, kiedy można wyróżnić w odniesieniu do niego trzy różne desygnaty.

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic

A B C

Są desygnatami danego pojęcia

  1. Wieloznaczność - wtedy kiedy przypisujemy wiele różnych znaczeń np. zamek

Rodzaje pojęć ze względu na liczbę odpowiadających im desygnatów:

  1. Pojęcia lub nazwy puste - tzn. takie, które nie mają żadnego odpowiednika w rzeczywistości np. pegaz.

  2. Nazwy jednostkowe - jeden odpowiednik w rzeczywistości, np. planety, wydarzenia historyczne np. II wojna światowa.

  3. Nazwy ogólne - tj. nazwy, którym odpowiada wiele desygnatów, np.: człowiek, kobieta, krzesło itp. Nazwy ogólne dzielimy na dwa rodzaje:

Definicja - to pewna wypowiedź określająca jakie jest znaczenie terminu definiowanego. Każda poprawnie zbudowana definicja składa się z dwóch elementów:

  1. Definientum - termin definiowany

  2. Definiens - zwrot określający znaczenie terminu definiowanego.

Rodzaje treści jakie może zawierać definicja:

- Definicje o treści pełnej ( obejmuje zbór wszystkich cech przysługujących desygnatom danej nazwy ).

- Definicje o treści charakterystycznej ( każdy desygnat danej nazwy posiada każdą z tych cech ).

- Definicje o treści konstytutywnej - ( zbiór cech będących warunkiem koniecznym i wystarczającym zarazem do tego, aby rozpoznać desygnaty pojęcia ).

Rodzaje definicji:

  1. Definicje nominalne - odnoszą się do znaczenia językowego nazw.

  2. Definicje realne - są one charakterystyką cech specyficznych, wspólnych przedmiotom składających się na zakres danego terminu

Definicje nominalne dzielą się na:

  1. Definicje sprawozdawcze - analityczne; są to definicje, które mówią nam jak jest pojmowane znaczenie danego terminu przez pewnych ludzi, czy na terenie danego języka.

  2. Definicje projektujące - syntetyczne; są one proponowanym albo zalecanym pewnego znaczenia terminu, a nie opisem faktycznego obyczaju językowego.

  3. Definicje regulujące - są one pod klasą definicji projektujących, są propozycją, aby mniej lub bardziej zmienić istniejące znaczenie terminu i używać go w znaczeniu innym, ale wywodzącym się ze znaczenia pierwotnego.

Sposoby definiowania pojęć:

  1. Ignotum per ignotum - nieznanym przez nieznane - potocznie masło maślane. Definiujemy jakiś termin za pomocą terminu, którego znaczenie nie jest dosyć jasne.

  2. Definiowanie kontekstowe - definiujemy pojęcie o zbliżonej treści.

  3. Wyliczanie wspólnych wszystkim desygnatom danego terminu, stanowiących treść odpowiedniego pojęcia.

  4. Polega na podaniu w definiensie pewnego terminu nadrzędnego i nazwy cechy, która z zakresu ogólniejszego terminu wydziela podzakres odpowiadający definiowanemu pojęciu.

14.02.2004 r.

Edukacja ( wg Zbigniewa Kwiecińskiego ) - to ogół działań procesów i warunków służących rozwojowi człowieka.

  1. Działania Edukacja

  2. 0x08 graphic
    0x08 graphic
    Procesy Człowiek światło

  3. Warunki

Edukacja stanowi interwencję w dialektyczny związek, który łączy człowieka i świat.

Globalizacja - zespół procesów ( warunków ), które tworzą jeden świat ( procesy polityczne, ekonomiczne itp. ).

Globalizacja ( wg Zbigniewa Kwiecińskiego ) - to proces w wyniku, którego człowiek staje się obywatelem świata.

Kosmopolityzm - mamy przekonanie, że nie to jest ważne, co jest tu i teraz, ale to, co jest na całym świecie.

Konsekwencją nadmiaru globalizacji jest kosmopolityzm. Konsekwencją niedoboru globalizacji jest partykularyzm ( zaściankowość ).

Europeizacja - proces w wyniku, którego stajemy się świadomymi mieszkańcami wyżej wymienionego kontynentu.

Nadmiar skoncentrowania na Europie to Euroentuzjazm, a niedobór to Eurosceptyzm.

Kraj - zbiorowość o mniejszym zasięgu, w którym żyjemy.

0x08 graphic
0x08 graphic
Kraj narodowość obywatelstwo

Etatyzacja - proces w wyniku którego człowiek staje się obywatelem własnego państwa.

Nie jesteśmy przystosowani do funkcjonowania w państwie - wtedy pojawia się anarchizm.

Kategorie narodowości:

Nacjonalizacja - proces w wyniku, którego człowiek staje się członkiem własnego narodu.

Nacjonalizm - mój własny kraj jest najważniejszy dla mnie (np. Polska dla Polaków).

Niedobór nacjonalizacji prowadzi do kosmopolityzmu.

Patriotyzm

Grupy społeczne - wchodzą z sobą w konflikt np. obywatele płacą podatki, które np. przeznaczone są na oświatę, a jako studenci płacimy czesne - mamy w tym przypadku konflikt.

Kolektywizacja - proces w wyniku, którego stajemy się członkami dużych grup społecznych.

Kolektywizacja - grupy społeczne.

Kolektywizm - przekonanie, że grupa jest ważniejsza od jednostki.

Alienacja społeczna - ( niedobór kolektywizacji ), stan wyobcowania; stan, w którym najważniejsze jest to, co jednostkowe; problemy rozwiązujemy na własną rękę ( np. zamiast wzmacniać policję, wynajmujemy ochronę ).

Polityzacja - związana jest ze sprawowaniem władzy.

Profesjonalizacja - związana jest z określeniem ról jakie w instytucji pełnimy.

Biurokratyzacja - polega na funkcjonowaniu w oparciu o regulacje, dokumenty, akty prawne itp.

Osobowość autorytarna - to osobowość, która łączy w sobie tendencje do dominacji z tendencją do uległości.

Atomizm i indywidualizm - żadnego problemu nie rozwiązujemy za pośrednictwem instytucji, ale rozwiązujemy je samodzielnie.

Grupy pierwotne - np. rodzina.

Socjalizacja - jest procesem, który interesuje socjologów. To proces wrastania jednostki w grupy pierwotne lub inaczej proces uspołeczniania.

Aspołeczność i egoizm - przedkładanie dobra własnego ponad dobro najbliższych.

15.02.2004 r.

Człowiek - świat

Hominizacja - ciało

Hominizacja - proces uczłowieczania w wymiarze biologicznym ( kanalizowanie sposobu zaspokojenia potrzeb pierwotnych ).

Impriting - np. kaczki, które 12 -24 godziny po wykluciu idą w ślad za matką - nie później i nie wcześniej.

Narcyzm - przesadne koncentrowanie się na własnym ciele, wyglądzie.

Niesprawność - jest konsekwencją braku odpowiedniej troski o swoje ciało.

Kształcenie i humanizacja - oznacza nabywanie wiedzy i umiejętności dzięki, którym stajemy się zdolni do rozumienia otaczającego nas świata i siebie samych oraz do działania w tym świecie.

Nadmiar kształcenia i humanizacji prowadzi do akademizmu tj. takie przekonanie, które kiedyś już było, prowadzi do takiej postawy, w której zjadło się wszystkie rozumy.

Niedobór kształcenia i humanizacji prowadzi do analfabetyzmu funkcjonalnego tzn. ludzie umieją czytać i pisać, ale nie potrafią tego wykorzystać.

Charakter - osobowość

Wychowanie - to proces w wyniku, którego człowiek staje się zdolny do postępowania zgodnie z normami moralnymi.

Jurydyfikacja - proces w wyniku, którego stajemy się zdolni do postępowania zgodnie z normami prawnymi.

Osobowość zewnątrz sterowna - taka osobowość, która jest zdolna do postępowania tylko zgodnie z określonymi normami.

Skłonność do wykroczeń przeciwko normom moralnym i prawnym - pojawia się stan zwany anomią - wtedy nie wiemy, jakie są ważne, a jakie nie.

Dusza = Ja czegoś niepowtarzalnego, tożsamość.

Inkulturyzacja - proces wrastania w kulturę albo uczenia się kultury, proces dzięki któremu stajemy się zdolni do funkcjonowania w świecie symbolicznym. Dzięki temu procesowi wyrastamy ponad świat zwierzęcy.

Personalizacja - proces w wyniku, którego stajemy się osobą, czyli kimś jednostkowym, niepowtarzalnym; kimś, kto posiada tożsamość. Proces ten jest związany z duchowym rozwojem człowieka.

Kiedy mamy do czynienia z nadmiarem inkulturyzacji i personalizacji to mamy do czynienia z oderwaniem się od realiów życia.

Kiedy mamy niedobór inkulturyzacji i personalizacji, wtedy pojawia się analfabetyzm kulturowy, zredukowanie naszego życia do wymiaru zwierzęcego.

Wychowanie i jego właściwości

Wychowanie w znaczeniu szerokim i znaczeniu wąskim. Szerokie rozumienie wychowania dotyczy oddziaływań skoncentrowanych na rozwoju uczuciowym i umysłowym jednostki, a także na sferze jej motywacji i konkretnych działań.

W osobowości wyróżniono trzy elementy:

Szeroko rozumiane wychowanie jest rozwijaniem osobowości pod względem wszystkich jej cech. Obejmuje ono nauczanie jak i wychowanie w wąskim znaczeniu odnoszące się do emocji i do woli.

Przedmiotem wychowania jest całość psychiki człowieka albo ogół procesów i właściwości psychicznych, zarówno intelektualnych, emocjonalnych jak i wolicjonalnych.

Wychowanie w znaczeniu wąskim, to tyle co kształtowanie charakteru jednostki i wówczas przedmiotem naszych oddziaływań staje się głównie wola, która powinna być stała, silna, samodzielna, przedsiębiorcza i praktyczna. Wola, która jest skierowana na cele wartościowe, a przede wszystkim na cele moralne.

Wielość definicji wychowania

Wychowanie wg Antoniny Guryckiej - to dynamiczny złożony układ oddziaływań społecznych, instytucjonalnych, interpersonalnych, pośrednich i bezpośrednich, wywołujących zmiany w osobowości człowieka tym oddziaływaniom poddawanego.

W psychologii wychowanie - to dynamiczny, złożony układ wzajemnie od siebie zależnych procesów nadawania i odbioru wpływu ( wywierania wpływu ) zachodzących między jednostkami o zróżnicowanych specyficznych rolach, z których jedna jest dojrzałym wychowawcą, a druga mniej od niego dojrzałym wychowankiem w celu zrealizowania w sposób względnie trwały jakiegoś mniej lub bardziej, ale świadomie założonego przez wychowawcę projektu jego osobowości.

Wychowanie wg Emila Durkheim - to oddziaływanie pokoleń dorosłych na te, które jeszcze nie dojrzały do życia społecznego.

Wychowanie wg Jana Szczepańskiego - to intencjonalne kształtowanie osobowości dokonywane w ramach stosunku wychowawczego między wychowawcą a wychowankiem wedle przyjętego w grupie ideału wychowawczego.

Wychowanie wg Romana Miller stanowi interwencje w dialektyczny stosunek człowieka i świata, regulujące ich wzajemne stosunki za pomocą twórczego współdziałania dotyczącego rozwoju społeczeństwa i jednostki.

Wychowanie wg Romana Schulz - to planowa aktywność człowieka, zorientowana na osiągnięcie pewnych celów tj. pewnych pożądanych i trwałych zmian w osobowości ludzi.

Wychowanie wg Heliodora Muszyńskiego - to sterowanie procesami socjalizacyjno - enkulturacyjnymi oraz uczenia się jednostek - podporządkowane celom kształtowania określonych dyspozycji osobowościowych.

We wszystkich tych definicjach wychowanie ma charakter technologiczny ( prakseologiczny ) - oznacza to, że wychowanie to działanie, wywieranie wpływu itp.

Wychowanie ma charakter teleologiczny, które jest procesem celowościowym. Wychowanie to świadome wywieranie wpływu na wychowanka, celem przyswojenia lub utrwalenia pożądanych społecznie i moralnie cech jego osobowości.

Typologia definicji wychowania

Krzysztof Konarzewski wyróżnia dwa sposoby definiowania wychowania:

WYCHOWANIE

0x08 graphic
0x08 graphic

FAKT ZADANIE

Fakt - to, co istnieje, faktycznie realizowane sposoby wychowania;

Zadanie - coś, co być powinno; coś co z jakiegoś powodu trzeba zrealizować.

Aby pojmować wychowanie jako zadanie, trzeba odpowiedzieć sobie na trzy pytania:

  1. Co chcemy osiągnąć? - Cel naszego działania. Na to pytanie odpowiada teleologia wychowania - nauka o celach, które poprzez wychowanie chcemy realizować.

  2. Po co chcemy wychować? - Pytanie o uzasadnienie dlaczego chcemy kształtować takie, a nie inne cechy. Aksjologia wychowania to nauka o wartościach, których realizacji wychowanie powinno służyć.

  3. Jak chcemy ten cel osiągnąć: - Pytanie o metodę, sposób działania. Tą częścią zajmuje się dział teorii wychowania zwany technologią ( metodyką wychowania ) - poszukiwanie skutecznych sposobów realizacji wcześniej założonych celów.

Stefan Kunowski wyróżnia cztery rodzaje definicji wychowania:

  1. Definicje prakseologiczne - w których wychowanie rozumiane jest jako oddziaływanie wychowawców na wychowanków albo inaczej jest rozumiane jako urabianie.

  2. Definicje ewolucyjne - w których wychowanie rozumiane jest jako proces samorzutnego rozwoju wychowanka, szczególnie w wyniku nabywanego przez niego doświadczenia, czyli wychowanie jest kojarzone ze swobodnym rozwojem.

  3. Definicje sytuacyjne - w których kładzie się nacisk na uwarunkowania środowiskowe, w tym zwłaszcza na sytuacje wychowawcze, szczególnie takie, które pojawiają się w sposób niezamierzony.

  4. Definicje adaptacyjne - w których podkreśla się mniej lub bardziej wymierne efekty wychowania, a podkreśla się element przystosowania wychowanka do wymagań i oczekiwań społecznych.

Typologia Katarzyny Olbrycht

U jej podstaw leży kryterium intencjonalności. Sposoby rozumienia wychowania:

  1. Kształtowanie tzw. cech kierunkowych ( pożądanych dyspozycji ).

  2. Wychowanie jest świadomym i celowym kształtowaniem osobowości wychowanka zgodnie z przyjętym ideałem.

  3. Wychowanie to świadome i celowe wywieranie wpływu na drugiego człowieka.

  4. Wychowanie to oddziaływanie na człowieka łącznie z socjalizacją i inkulturacją.

Wychowanie jako oddziaływanie bezpośrednie i pośrednie

Z góry ukierunkowana interwencja w rozwój człowieka jest to stanowisko przyjmowane na gruncie socjologizmu ( człowiek jest taki, jak warunki w których żyje ). Wychowanie to oddziaływanie pośrednie, które przejmują zwolennicy naturalizmu. Jan Jakub Rousseu, Elen Key, Stulecie dziecka. 1900.

Współcześnie przedstawicielem naturalizmu jest Niemiec Schoenebeck, Antypedagogika w dialogu.

Wychowanie - to oddziaływanie odnoszące się do woli człowieka, intelektu, emocji.

Intelekt wiąże się z poznaniem;

Wola wiąże się z oddziaływaniem;

Emocje wiążą się z przeżyciami wewnętrznymi.

Wychowanie to kształtowanie charakteru jednostki. Kojarzone jest zawsze z działalnością celową.

01.03.2004 r.

Wychowanie a socjalizacja, inkulturacja i opieka

Socjalizacja - termin ten wprowadził do literatury w 1910 roku Durkheim.

Socjalizacja w znaczeniu szerokim to kształtowanie osobowości społecznej lub nabywanie społecznej dojrzałości albo kompetencji społecznych, ale jest to również wchodzenie w kulturę, które nazywane jest akulturacją.

Akulturacja - współcześnie oznacza proces przyswajania obcej kultury albo też jest to proces asymilacji, czyli stopienia się różnych kultur.

Socjalizacja jest rozumiana jako wpływ życia społecznego albo proces oddziaływania społecznego na jednostkę, a jednocześnie skutek tego wpływu ( skutek ten przybiera postać zmian zachodzących w jednostce, a dokładnie w jej osobowości ). Rezultatem socjalizacji jest więź społeczno - emocjonalna.

Przywiązanie - np. więź z własnym miastem, przywiązanie do własnej rodziny.

Więź społeczno - emocjonalna jest to unikalna, specyficzna relacja trwająca w czasie i przestrzeni.

Socjalizacja pierwotna - to taki rodzaj socjalizacji, w wyniku którego człowiek staje się członkiem społeczeństwa. Nad naszą naturą biologiczną zostaje nadbudowana natura społeczna.

Socjalizacja wtórna - związana jest z przynależnością do różnych grup społecznych.

Proces socjalizacji przebiega przez kilka faz:

  1. Faza przygotowawcza lub stadium presocjalizacji - kształtuje się elementarne dyspozycje np. umiejętność mówienia, potrzeby fizjologiczne, postawa pionowa - faza ta przebiega w środowisku rodzinnym.

  2. Faza przypada na wiek przedszkolny - jest to pierwsza faza socjalizacji właściwej, w której wpływy socjalizacyjne pochodzą nie tylko od rodziny, ale również od rówieśników.

  3. Faza instytucjonalizacji - faza, w której pojawia się uczęszczanie do szkoły.

  4. Wychodzenie poza środowisko pierwotne, rodzinne. Są to fazy, w których zwiększa się krąg wpływów socjalizujących.

Wybrane definicje socjalizacji:

  1. Socjalizacja ( wg J. Szczepańskiego ) to ta część całkowitego wpływu środowiska, która wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecznym, uczy ją zachowania się według przyjętych wzorów, uczy ją rozumienia kultury, czyni ją zdolną do utrzymania się i wykonywania określonych ról społecznych.

  2. Socjalizacja ( wg Rebera - zawarta w słowniku psychologii ) to proces nabywania przez jednostkę wiedzy systemu wartości, biegłości językowej, umiejętności społecznych i społecznych wrażliwości, który pozwala jej zintegrować się ze społeczeństwem i zachować w nim przystosowawczo. Socjalizacja służy adaptacji.

  3. Socjalizacja ( wg W. Łukaszewskiego ) to proces oddziaływania na społeczne funkcjonowanie człowieka, dokonujące się przez całe życie i w każdym momencie jego życia modyfikujący w jakimś stopniu jego osobowość.

Inkulturacja ( pojęcie to wprowadził do literatury amerykański antropolog Hersłovits ) to przejmowanie przez człowieka dziedzictwa kulturowego poprzednich pokoleń. Jest to proces uczenia się kultury, wrastania w nią, lub proces kulturowego przystosowania.

Kultura - całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości, przekazywany z pokolenia na pokolenie. Szeroko rozumiana kultura obejmuje zasady współżycia, sposoby postępowania, wzory, kryteria ocen estetycznych i moralnych. Takie kryteria, które zostały przyjęte w danej zbiorowości.

Inkulturacja jest asymilacją dorobku kulturowego. Kulturowe modelowanie sprawia, że w określony sposób ubieramy się, mówimy itp.

Mowa - słowne porozumiewanie się.

Wybrane definicje inkulturacji:

  1. Inkulturacja ( wg Encyklopedii PWN ) to proces wrastania w kulturę danego społeczeństwa, że jednostka staje się integralnym członkiem tego społeczeństwa i nosicielem jego kultury.

  2. Inkulturacja ( wg W. Łukaszewskiego ) to bezdecyzyjny najczęściej proces asymilacji wartości kulturowych, dzięki bezpośredniej z nimi styczności. Np. organizowanie w szkole wycieczek.

  3. Inkulturacja ( wg Rebera ) to proces kulturowego przystosowania się.

  4. Inkulturacja ( wg Krona ) to uczenie się kultury.

Różnice między wychowaniem, socjalizacją i inkulturacją.

Wszystkie trzy procesy służą adaptacji ( przystosowaniu ).

Rekonstrukcja - przetworzenie ( tworzenie nowych jakości );

Emancypacja - wyzwolenie się ( wyjście poza );

Złożoność - wielość;

Interakcyjność - wzajemność oddziaływań;

Relatywność - warunkowość;

Długotrwałość - przewlekłość, chroniczność;

Wychowanie jest to rodzaj procesu świadomego i celowego, który stanowi interwencję w procesy socjalizacyjno - inkulturacyjne.

Wychowanie jest procesem zamierzonym, często zaplanowanym procesem, który daje się z góry przewidzieć.

Socjalizacja i inkulturacja są „ślepe”, są one procesami bezdecyzyjnymi, na ogół nie kierowanymi i nie sterowanymi.

Często socjalizacja i inkulturacja wygrywają z wychowaniem. Socjalizacja i inkulturacja jest wszechobecna.

Opieka - to zaspokojenie pilnych potrzeb człowieka, któremu trudno byłoby samemu je zaspokoić, lub, który w ogóle jest pozbawiony takiej możliwości. Wychowanie jest często niemożliwe bez opieki. Opieka nie powinna człowieka ubezwłasnowalniać.

Rodzaje opieki:

  1. Wg J. Pietera - potrzebne są takie rodzaje opieki jak: opieka moralna, światopoglądowa, organijna, intelektualna i materialna.

  2. Wg Kelma - stan zagrożenia - opieka profilaktyczna i interwencyjna, kompensacyjna. Opieka profilaktyczna - przed wystąpieniem jakiegoś zjawiska; interwencyjna - opieka w czasie, kompensacyjna - adresowana jest do tych, którzy opuszczają zakłady karne; Rodzaj zastosowanych środków: opieka materialna, zdrowotna, opieka moralna, prawna i wychowawcza.

Różnice pomiędzy wychowaniem a opieką:

Opieka jest działalnością pierwotną zarówno w rozwoju filoontogenetycznym jak i ontogenetycznym. Wychowanie jest działalnością wtórną. Opieka zapewnia ciągłość istnienia gatunku ludzkiego czyli odnosi się do sfery biologicznej natomiast wychowanie dotyczy zachowania i przekazywania szeroko rozumianego dziedzictwa kulturowego. Opieka tj. coś co stanowi niemal wyłączną treść działalności podejmowanych wobec osób upośledzonych umysłowo, ofiar klęsk żywiołowych itp.

Wartości leżące u podstaw opieki i wychowania

OPIEKA

U podstaw opieki leżą wartości wynikające z bio-psychologicznej natury człowieka. Zawierają się w realnej osobie i egzystencji podopiecznego. Mają charakter pierwotny i fundamentalny, mają cechy konieczności i niezbywalności życiowej, trwały, ponadczasowy charakter; nie ulegają one ideologiom czy też systemom społeczno - politycznym. Przedmiot potrzeb - są czymś, co wiąże się z posiadaniem.

WYCHOWANIE

Wartości mają rodowód społeczno - kulturowy. Mieszczą się one w postulowanym modelu wychowanka. Wartości są wtórne i relatywne, czyli można bez nich żyć. Pożądane i postulowane stany rzeczy; są w dużej mierze zmienne i przemijające; kształtują je takie czynniki jak czas, ideologia, warunki społeczno - polityczne czy też szeroko rozumiana kultura. Dla wychowania najważniejsze są składniki bytu wychowania.

Cechy wychowania:

  1. Złożoność wychowania - zachowania człowieka zależne od zachowań wewnętrznych i zewnętrznych; adaptacja i asymilacja. Akomodacja polega na uwzględnianiu norm wcześniej przez nas uznawanych do tych, które dopiero co nabyliśmy.

  2. Intencjonalność wychowania - przesadna świadomość celów, zakładanie sobie celów co do osób, do których jest to niemożliwe.

  3. Interakcyjność wychowania - wychowawca oddziałuje na wychowanka i nie reaguje lub na odwrót.

  4. Reaktywność wychowania - związana z trudnością przewidywania oddziaływań wychowawczych. Przesunięcie socjalizacyjne - tracą na znaczeniu tradycyjne rzeczy np. szkoła, kościół, a zyskują media, koledzy itp.

  5. Długotrwałość wychowania - związana z tym jest systematyczność, bowiem duże przerwy grożą zaprzepaszczeniu tego, co udało się osiągnąć, bądź grożą regresją człowieka.

07.03.2004 r.

Wybrane koncepcje psychologiczne wychowania

Są one skoncentrowane wobec mechanizmu ludzkich zachowań, są one próbą odpowiedzi na pytanie dlaczego ludzie zachowują się tak, a nie inaczej?

Jall Lindsay, Teorie osobowości.

Józef Kozielecki, Koncepcje psychologiczne człowieka.

  1. Koncepcja behawiorystyczna

Każdy człowiek jest istotą z zewnątrz sterowaną, istotą reaktywną, a jego zachowanie zależy głównie od uwarunkowań zewnętrznych. Wychowanie jest natomiast bezpośrednim oddziaływaniem na wychowanków przybierającej postać różnego rodzaju manipulacji i indoktrynacji połączonych ze stosowaniem nagród i kar.

Charakterystyka wychowania w skrajnej koncepcji behawiorystycznej

Twórcą behawioryzmu jest J. Watson. Uznał on, że przeżycia osobiste jednostki są jej sprawą. Podstawowym założeniem jest: wszelkie zachowania człowieka jest jedynie reakcją na bodźce płynące z zewnątrz ( pochodzące ). Źródłem tych bodźców jest środowisko ( otoczenie ), mogą występować pojedynczo lub mogą stanowić różne układy. Są to: rzeczy, zjawiska, zdarzenia i ludzie, z którymi jednostka bezpośrednio się spotyka. Te bodźce wyznaczają sposoby naszego zachowania.

0x08 graphic
Formuła „S” „R” - stymulacja bodziec - jednostka

Reakcje zachodzące między bodźcem a reakcją mają charakter mechaniczny. Wychowanie z tą koncepcją jest bezpośrednim oddziaływaniem wychowawcy na wychowanka polegającym na odpowiednim kierowaniu jego rozwojem. Takie wychowanie ma miejsce w seminariach. W tak rozumianym wychowaniu jest ważniejsza technologia, a nie poszanowanie, godność odbiorcy.

Przymus zewnętrzny, przymus fizyczny - prowadzi do celowego ukształtowania wychowanka ( uprzedmiotowienie wychowanka ). Człowiek jest istotą dającą się odpowiednio ukształtować ( glina i rzeźba ) wg behawiorystów.

Zachowanie człowieka jest kopią środowiska w jakim on przebywa.

Charakterystyka umiarkowanej koncepcji behawiorystycznej

Polegała na uwzględnieniach znaczenia tzw. zmiennych pośredniczących, które są nazywane również zmiennymi interwencyjnymi lub zmiennymi zakłócającymi, które wspomagają albo osłabiają działanie zmiennych niezależnych.

Źródłem wielu niepożądanych zachowań społecznych jest agresja pokazywana w telewizji, grach komputerowych itp.

Wszelkie reakcje ludzi mają charakter nabyty, czyli są poddawane procesowi uczenia się. Nieliczne zachowania dziedziczymy.

Głównej przyczyny zachowań człowieka upatruje się w otoczeniu, a zwłaszcza uczeniu się. Warunkowanie instrumentalne polega na stosowaniu wzmocnień pozytywnych lub negatywnych.

Wzmocnienia pozytywne są to oddziaływania, które mają na celu zwiększenie tendencji do powtórzenia takich reakcji, które uznajemy za pożądane np. pochwały, uznanie, nagradzanie materialne, symboliczne.

Wzmocnienia negatywne - mają na celu zahamowanie ( eliminacje ) zachowań niepożądanych np. nagany, kary itp.

Warunkowanie instrumentalne - polega na odpowiednim manipulowaniu wzmocnieniami pozytywnymi lub negatywnymi.

Behawioryści preferują wzmocnienia pozytywne, bowiem zauważono, że stosowanie kar wcale nie tłumi zachowań niepożądanych, a jedynie zatrzymuje na pewien czas.

Wychowanie jest manipulowaniem wzmocnieniami w celu sterowania zachowaniami wychowanków oraz ich modyfikacji.

Technologia wychowania - jej celem jest modyfikacja obserwowanych reakcji człowieka.

Techniki modyfikacji ludzkich zachowań: [ terapia behawioralna ]

  1. Technika odwrażliwiania na określone bodźce np. alkohol ( desensibilizacja ).

  2. Technika modelowania - pokazuje człowiekowi pewien wzorzec i wypływa, aby z niego brano przykład.

  3. Trening asertywności - asertywność to sztuka mówienia tak lub nie.

14.03.2004 r.

Koncepcja humanistyczna

Główni przedstawiciele tej koncepcji to A. Maslow, C. Rogers, F. Perls.

Koncepcja ta pojawia się jako przeciwieństwo koncepcji behawiorystycznej i psychologicznej. Dla tej koncepcji najważniejsza jest koncepcja rozumienia; nie przenosimy na nikogo odpowiedzialności.

Człowiek jest tutaj spostrzegany jako jednostka aktywna i samodzielna, jest on podmiotem działania odpowiedzialnym za kierowanie własnym życiem i zdolnym do decydowania o własnym losie. Zgodnie z tą koncepcją pełnowartościowym człowiekiem jest dziecko. Niezbywalnym prawem dziecka jest być tym, co stać się może. Każdy człowiek ma prawo i obowiązek ponoszenia obowiązku za własny rozwój oraz aktualizowanie drzemiących w nim możliwości. Zwolennicy tej koncepcji mówią, że co człowiek zrobi z własnym życiem, zależy wyłącznie od niego.

Samorealizacja i samoaktualizacja - zdolności te nie są nabyte, lecz są czymś wrodzonym, z czym człowiek przychodzi na świat. Człowiek jest istotą z natury dobrą, a jeżeli postępujemy źle, to dlatego, że nie realizujemy siebie.

Aktywnością człowieka steruje własny sposób spostrzegania samego siebie i swojego otoczenia. Zachowanie człowieka jest zdeterminowane przez obraz, wizerunek, wiedzę, poglądy, jakie ma w sobie samym i w swoim otoczeniu.

Empatia - umiejętność widzenia sytuacji z perspektywy drugiej osoby.

O wartości człowieka decyduje to, kim on jest obecnie. Zadaniem wychowania jest aktualizowanie tkwiących w nim możliwości. Zadaniem wychowawcy jest tworzenie warunków umożliwiających samorealizację.

Wychowanie to postępowanie nie dyrektywne, rezygnuje się z jakiegokolwiek przymusu, w tym wymuszania posłuszeństwa, czy też podporządkowania się dorosłym. Wychowanie jest wspomaganiem wychowanków w ich naturalnym rozwoju. Osoba twórcza to osoba posiadająca poczucie własnej wartości, wysoki stopień świadomości, utrzymująca poprawne stosunki z innymi ludźmi, niezależna, samosterowna, zainteresowana bardziej sobą, a nie światem zewnętrznym, kwestionująca dogmaty niezależne od ich źródła, nonkonformistyczna, nie poddająca się mechanizmom obronnym, otwarta na nowe doświadczenia.

Zadaniem wychowawcy jest tworzenie warunków sprzyjających nabywaniu cech osoby twórczej, a te warunki to np.: brak lęku, eliminowanie źródeł frustracji i stresów stąd wychowawca w tej koncepcji to ktoś, kogo można nazwać animatorem, a nie kierownikiem czy dowódcą. Ważne jest akceptowanie wychowanka takim, jakim on jest - rozumienie empatyczne, bo ono pozwala spojrzeć na sytuację z pozycji wychowanka oraz postawa autentyzmu. W tym przypadku koncentrujemy się na wychowanku jako osobie, a nie na jakiejś części. Ważne jest dla nas to, kim jest jako człowiek.

Koncepcja humanistyczna jest to koncepcja budząca mieszane uczucia lub sprzeciw, zarzuca się jej to, że nie motywuje do odnoszenia sukcesów, ale także nie obniża poziomu lęku u wychowanków.

Cenne w koncepcji humanistycznej jest bycie autentycznym, cenne są więzi, które się tworzą. Cenne jest wspomaganie wychowanków, polegające na aktywnym słuchaniu, życzliwym rozumieniu, czy też emocjonalnym rezonansie.

Mało ważne stają się metody i techniki oddziaływań. Ważniejsze jest tworzenie odpowiednich warunków do rozwoju. Wychowanie nie ma charakteru interwencyjnego i dyrektywnego, ogranicza się jego intencjonalność.

27.03.2004 r.

Wychowanie według koncepcji psychospołecznej

Najważniejsze czynniki decydujące o rozwoju człowieka to czynniki społeczne.

E. Fromm kładzie nacisk na strukturę społeczeństwa i działające w nim siły.

Horney - najważniejsze są relacje między rodzicami a dziećmi.

H. Sullivan koncentruje uwagę na relacjach międzyludzkich w pierwszych okresach naszego życia ( niemowlę, dzieciństwo, dorastanie ).

Kategoria lęku ( kategoria negatywna ) - lęk jest wytworem interakcji społecznych i jego główną przyczynę stanowią niepomyślne warunki życia. To co ważne, to interakcje w jakie uwikłana jest jednostka.

Koncepcja psychospołeczna w ujęciu Harry Sullivana ( teoria interpersonalna ):

Najważniejszym czynnikiem rozwoju są stosunki interpersonalne, zarówno te bezpośrednie jak i pośrednie. Najważniejsze znaczenie Sullivan przypisuje stosunkom międzyludzkim, w których znajduje się obecnie jednostka.

Ważny jest dla rozwoju człowieka stopień zażyłości lub dezintegracji. Szczególne znaczenie mają interakcje werbalne, stąd konieczność wzajemnego porozumiewania się, konieczność otwartej i szczerej wymiany opinii i stanowisk.

Głównym źródłem zaburzeń są stany lękowe. Osobowość według Sullivana jest zorganizowana ze zdarzeń interpersonalnych, a nie ze zdarzeń intrapsychicznych.

Koncepcja Fromma i K. Horney

Według Fromma najważniejszy dla rozwoju człowieka jest kontakt z innymi ludźmi. Bez tego kontaktu człowiek jest samotny i wyobcowany ( np. więźniowie czy też dzieci bez rodziców ). Obcowanie to może być w duchu miłości i współpracy ( tworzymy lepsze społeczeństwo ), a także dokonywać się może poprzez ukazywanie uległości i podporządkowanie się społeczeństwu.

Dla koncepcji Fromma najbardziej charakterystyczna jest miłość twórcza, która wyraża się przez szacunek dla innych oraz okazywaną im opiekuńczość.

Fromm wyróżnia też inne ważne potrzeby:

  1. Potrzeba zakorzenienia ( braterstwa ).

  2. Potrzeba tożsamości ( zachowania własnej odrębności ).

  3. Potrzeba transcendencji (wykraczania poza siebie ).

  4. Potrzeba układu odniesienia i czci.

Człowiek staje się istotą w pełni ludzką wtedy, gdy jest wolny i twórczy.

Według Fromma charakterystyczne cechy człowieka to:

- samoświadomość

- rozum

- wyobraźnia ( zdolność do przewidywania ).

Konsekwencją braku poczucia bezpieczeństwa są ciągłe stany lęku. Rezultatem tego lęku staje się zbytnia uległość wobec innych po to, aby skompensować w sobie poczucie niższości.

Zwolennicy koncepcji psychospołecznej zwracają uwagę na warunki, które mogą sprzyjać procesowi wychowania, albo też wpływać na niego destruktywnie.

Skuteczność oddziaływań wychowawczych zależy od zaspokojenia indywidualnych potrzeb psychospołecznych ( potrzeby bezpieczeństwa, przynależności i miłości ).

Wychowanie polega tutaj na podejmowaniu starań o przykładne współżycie i współdziałanie dzieci, młodzieży i dorosłych. Najważniejsze są poprawne stosunki interpersonalne, a te stosunki wymagają porozumiewania się zarówno słownego jak i bezsłownego.

Pojęcie wartości wywodzi się z ekonomii. Wartość ekonomii odnosi się do zysku, który powstaje w wyniku wymiany danej rzeczy. Ten zysk można mierzyć ilością otrzymanych towarów, albo też pewnym środkiem wymiany. Wartość to tyle co korzyść.

Dla teorii wychowania wartością jest to wszystko, co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa oraz jest godne pożądania; co łączy się z pozytywnymi przeżyciami i jednocześnie stanowi cel ludzkich dążeń.

Max Scheler zakłada, że wartości mogą mieć charakter pozytywny, jak i negatywny. Istotne jest zrozumienie wartości i postępowanie zgodne z wartościami.

Wartości jako źródło wychowania

Wychowanie może być pojmowane jako fakt i jako zadanie.

Jeżeli mówimy o wychowaniu jako o fakcie, mamy na uwadze to, co jest. Jeżeli natomiast mówimy o wychowaniu jako o zadaniu, interesuje nas nie to, co jest, ale to co powinno być.

Jeżeli myślimy o wychowaniu jako zadaniu, to istotna jest odpowiedź na pytania:

- co powinno być celem?

- co jest celem wychowania?

- po co chcemy cel realizować?

- jak chcemy te cele realizować? Za pomocą jakich metod?

- kto będzie ten cel realizował?

- kim będą wykonawcy?

Celami wychowania zajmuje się teleologia wychowania. Uzasadnieniami zajmuje się aksjologia wychowania - czyli nauka o wartościach. Metodami zajmuje się technologia wychowania.

Wartości i sposoby ich istnienia

Wartości w filozofii to wszystko, co jest cenne, godne pożądania i wyboru, co stanowi cel ludzkich dążeń.

Wartości w psychologii - jest to zainteresowanie jakim obdarza się jakiś przedmiot lub szacunek jakim obdarza się daną osobę.

Wartości w socjologii - to przedmiot materialny lub idealny; idea lub instytucja; przedmiot rzeczywisty lub wyimaginowany w stosunku do którego, jednostki lub zbiorowość przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu, a dążenie do jego osiągnięcia odczuwa jako przymus.

Wartość w ekonomii odnosi się do zysku, który powstaje w wyniku wymiany danej rzeczy. Zysk można mierzyć albo ilością otrzymanych towarów albo też pewnym środkiem wymiany.

02.04.2004 r.

Dwie teorie dotyczące wartości:

  1. Teoria obiektywistyczna - wartości są traktowane jako właściwości przedmiotów, które istnieją niezależnie od tego, jak je ludzie oceniają. Są one niezależne i autonomiczne wobec wypowiadanych sądów.

  2. Teoria subiektywistyczna - zakłada, że wartości istnieją w zależności od potrzeb, pragnień i dążeń człowieka. Wartości są wytworem ocen i czymś wtórnym wobec aktów świadomości. Są wytworem naszej świadomości ludzkiej.

Trzecim stanowiskiem jest relacjonizm zakłada, że wartość istnieje niezależnie od człowieka, ale zarazem coś przez niego zdeterminowanego. Zgodnie z relacjonizmem wartość to nie tylko realna właściwość podmiotu, ale stosunek do niej podmiotu oceniającego.

Wartości istnieją w dwojaki sposób, jako:

- byty realne

- byty idealne

Wartości są symbolami, które pełnią określone sytuacje w naszym życiu.

Klasyfikacja wartości wg Spranger:

  1. Wartości teoretyczne - charakterystyczne dla ludzi, którzy najbardziej cenią odkrycie prawdy; wartością musi być prawda;

  2. Wartości ekonomiczne - charakterystyczne dla ludzi ceniących najwyżej dobra materialne;

  3. Wartości estetyczno - artystyczne - najwyżej ceni się piękno i harmonię ( muzyka );

  4. Wartości społeczne - charakteryzują ludzi, którzy najwyżej cenią bezinteresowne działanie na rzecz innym;

  5. Wartości polityczne - najwyżej cenią władzę i wpływy;

  6. Wartości religijne - prawda zawarta w religii ( wiara );

Klasyfikacja wartości wg Rokeach:

  1. Wartości ostateczne - odnoszą się do najważniejszych celów w życiu; Wartości wchodzące w skład tej grupy to: