Tyflopedagogika (z greckiego typhlos – ślepy) – jest nauką o kształceniu i rewalidacji niewidomych , ociemniałych i niedowidzących.
Rezolucja Światowej Organizacji Zdrowia do spraw Osób Niepełnosprawnych w ONZ uznaje za ślepotę:
Zupełny brak wzroku (czarna ślepota)
Ostrość wzroku nie przekraczająca 1/20 normalnej ostrości widzenia w lepszym oku po zastosowaniu szkieł wyrównujących wadę wzroku
Ograniczenie pola widzenia do przestrzeni zawartej w 20%
Niewidomy to człowiek , który nie widzi od urodzenia lub stracił wzrok we wczesnym dzieciństwie (do 5 roku życia)
Ociemniały to człowiek, który utracił wzrok po 5 r.ż ( ma zachowane wspomnienia wrażeń wizualnych oraz utrwalone struktury wyobrażeniowe, w skład których wchodzą elementy optyczne)
Do szczątkowo widzących zaliczamy ludzi bez względu na wiek, którzy mają bardzo dużą , lecz nie całkowitą utratę wzroku
a) odróżniają tylko światło od ciemności i nie mogą poprawić widzenia szkłami
b) z odległości 1 m potrafią rozpoznać zarys słupa, drzew, ludzi. Nawet przy zastosowaniu szkieł nie mogą się posługiwać wzrokiem przy zabawie, nauce i w pracy mają ograniczone pole widzenia
Procesy poznawcze niewidomych:
KOMPENSACJA ZMYSŁÓW - Jest czynnikiem zwiększającym możliwość poznania otaczającego świata u niepełnozmysłowych. Procesy kompensacyjne polegają na zastępowaniu czynności utraconych narządów poprzez inne ośrodki zapasowe żywego organizmu. U niewidomych wszystkie przystosowania kompensacyjne mają na celu ułatwienie poznania świata poprzez zastąpienie elementów optycznych innymi będącymi z nimi w korelacji .
Kompensacja w obrębie tego samego analizatora, którego jakość czynności została uszkodzona(Grzegorzewska) – ma ona charakter fizjologiczny
Kompensacja poprzez współdziałanie pozostałych analizatorów – główną rolę kompensacji wśród analizatorów przypisuje się dotykowi, który nabiera większego znaczenia niż zwykle w przypadku utraty wzroku
Kompensacyjna rola dotyku – Niewidomi podobnie jak i widzący spostrzegają wieloma analizatorami: dotykowym(termicznym; mięśniowo-ruchowym; wibracyjnym), słuchowym, smakowym, węchowym
DOTYK - Definicja dotyku wg Świerłow’a – skomplikowany zespół czynności w skład, których wchodzi szereg wrażeń: dotknięcia, uścisku lub oporu zmiany miejsca, ciepła, niekiedy bólu oraz w różnym stopniu wrażenia odbierane przez głębokie warstwy skóry, mięśni, ścięgien, a prawdopodobnie narządów i tkanek. Grzegorzewska wyróżnia dotyk analityczny i syntetyczny. Dotyk bierny jest w pewnym sensie analityczny, czynny syntetyczny. W skład dotyku biernego wchodzą : wrażenia dotknięcia, uścisku, ciepła, zimna. Gdy do tych wrażeń dołączy się wrażenia związane ze zmianą miejsca(elementy ruchu) to dotyk staje się czynny. Dotyk czynny stanowi podstawowy zmysł do tworzenia elementarnych wyobrażeń przestrzennych
NAUCZANIE
Ćwiczenia kompensacyjne – obejmują usprawnienie tworzenia się dynamicznych układów strukturalnych, ćwiczenie dotyku i sprawności pozostałych zmysłów , ćw. rozumienia i stosowania mowy czyli rozwijania drugiego układu sygnałowego dziecka. Zakres i rola ćwiczeń kompensacyjnych zależy od czynników indywidualnych , stanu wzroku, wieku ,zdolności i cech osobowych.
Ćwiczenia korekcyjne – wszechstronna korektura obok stosowania zabiegów leczniczych i pomocy technicznej obejmuje
kształcenie umiejętności posługiwania się resztkami wzroku, oraz korekta pozostałych zmysłów
kształceniu umiejętności maksymalnego oraz łatwego odbierania i kojarzenia. Wrażeń pochodzących z pozostałych zmysłów i usprawniania tworzenia się dynamicznych układów strukturalnych.
Ćwiczenia orientacji w przestrzeni – pełnią one funkcje :
psychiczne – kształtują wyobraźnię dziecka do tego aby przezwyciężało emocjonalną barierę między sobą a otaczającym światem.
społeczne - stanowią one bazę dla formowania się zmysłu społecznego i w pewnym sensie wyzwolenia się z uzależnienia się od osób widzących
fizyczne (biologiczne) – potrzeba ruchu jest jedną z podstawowych potrzeb rozwojowych każdego dziecka i należy mu zapewnić racjonalne jego zaspokojenie poprzez kształcenie orientacj idziecka w otoczeniu
CELE EDUKACJI I REWALIDACJI NIEWIDOMYCH:
Akceptacja utraty wzroku i rozwój motywacji i wysiłków na rzecz gotowości do uczenia się za pomocą innych zmysłów
Nauka pisma dotykowego systemem Braill’a
Nauka orientacji i samodzielnego poruszania się
Nauka czynności życia codziennego.
Specjalny program ćwiczeń poprawiających widzenie proponuje C. Legros (1971 r,). Ma on na celu podniesienie ogólnej sprawności psychomotorycznej dziecka poprzez lepsze wykorzystanie funkcji wzrokowych. Podzielił on ćwiczenia na trzy grupy:
Ćwiczenia fiksacji – szybkie odszukiwanie obiektu, umiejscowieniu go w przestrzeni, zapamiętaniu i rozpoznaniu go następnym razem. Wykorzystuje się do tego kilka punktów świetlnych rozmieszczonych w różnych miejscach i dających się dowolnie zapalać i gasić. Punkty te mają jakąś cechę (kolor, kształt), którą dziecko zapamiętuje.
Ćwiczenia w bliższym lokalizowaniu spostrzeganego obiektu – autor proponuje posłużyć się świecą, gdyż drgający płomień świecy szczególnie przyciąga wzrok (ćwiczy to dmuchanie na świecę, ciepło świecy pozwala określić odległość spostrzeganego elementu, gaszenie świecy specjalnym kapturkiem na kiju).
Ćwiczenia polegające na podążaniu wzrokiem za przedmiotem (śledzenie jego ruchu) ruchem skokowym, systematycznym, co niedowidzącym sprawia trudność – przedmioty początkowo przesuwamy powoli, zatrzymując je od czasu do czasu, a następnie przechodzimy do ruchu ciągłego. Ćwiczenia te mają się odbywać w przestrzeni bliskiej, dostępnej dla rąk i dalekiej – poza ich zasięgiem