KONTAKT DIAGNOSTYCZNY

Prawidłowy kontakt diagnostyczny, czyli charakter relacji między osobą badaną, a diagnostą można definiować jako sytuację, w której spełnione są warunki pozwalające na otwarte i szczere wyrażanie myśli, uczuć i eksplorację treści ważnych dla rozpoznania diagnostycznego.

Podstawowe cechy kontaktu diagnostycznego:

• Asymetria ról – wiąże się z kontrolą przebiegu rozmowy ze względu na jego cel oraz tworzenia atmosfery dającej szansę otwarcia się badanemu (nie oznacza to, że badany się temu bezkrytycznie oddaje i jest traktowany przedmiotowo);

• Asymetria komunikacji – wiąże się z tym, że badany głównie mówi, a diagnosta słucha, choć nie oznacza to, że diagnosta nie ma wpływu na przebieg i ukierunkowanie przebiegu rozmowy

• Asymetria funkcji badania – oznacza respektowanie etycznej zasady dokonywania rozpoznania według reguł wyznaczających bezpośrednio dobro badanej osoby. Uzyskiwanie natomiast osobistych gratyfikacji przez diagnostę ma wymiar jedynie pośredni wynikający np. ze zdobywanego doświadczenia i umiejętności.

Techniki nawiązywania kontaktu diagnostycznego:

• „Hallo efekt”, czyli rola pierwszego wrażenia polegająca na wyrobieniu sobie opinii o drugim człowieku na podstawie pierwszego wrażenia, co niesie za sobą konsekwencje dla dalszego przebiegu diagnozy (dotyczy obu stron kontaktu diagnostycznego). Zatem podczas 1 kontaktu istotne znaczenie ma postępowanie diagnosty: wyrażanie zainteresowania, zaangażowanie, obowiązkowość, punktualność.

• Zachowanie prawidłowego dystansu diagnostycznego między diagnostą, a badanym, co oznacza, że diagnosta nie powinien zaznaczać wyższości własnej pozycji, co zwiększa dystans utrudniając otwarcie się i szczerość osoby badanej np. przez fizyczne wskaźniki dystansu (badany stoi – diagnosta siedzi, diagnosta na fotelu – badany na krześle). Ważna jest tu także kwestia przedstawienia się diagnosty, własnej roli i zadań oraz okazywanie zainteresowania osobą badaną (zainteresowanie badanym nie może być jednak zbyt nachalne).

• Rola pierwszych pytań, które występują głównie w funkcji wzbudzania motywacji. Należy zatem zacząć rozmowę od zadawania pytań ogólnych, które są mniej formalne i mniej zagrażające dla osoby badanej. W dalszym toku kontaktu diagnostycznego można je uszczegóławiać i konkretyzować.

W tym kontekście do najważniejszych czynników utrudniających nawiązywanie kontaktu diagnostycznego należą:

- zbyt szybkie przejście do pytań, które mogą być odebrane przez badanego za zagrażające

- zadawanie pytań, które nawet bardzo pośrednio zawierają ocenę

- nadmierna i nienaturalna ekspresja pozytywnego ustosunkowania do badanego.

Techniki podtrzymywania kontaktu diagnostycznego:

• Sygnalizowanie akceptacji, zrozumienia i zainteresowania, które przybiera formę werbalnych i niewerbalnych komunikatów przekazywanych w sposób naturalny wynikający z kontkatu sytuacyjnego. Ważne jest, by te komunikaty były zamienne w formie. Ponadto istotna jest także wewnętrzna zgodność przekazu werbalnego i niewerbalnego, bowiem próby fałszowania naturalnych reakcji diagnosty są natychmiast wychwytywane przez badanego;

• Prośba o rozwinięcie tematu połączonego z parafrazą, którą stosuje się wtedy, gdy kontakt ulega zakłóceniu lub dla lepszego zrozumienia czy uświadomienia badanemu jego problemu bądź też dla uzgodnienia znaczeń, czyli potwierdzenie zrozumienia istoty problemu;

• Wyrażanie akceptacji i odzwierciedlenie uczuć osoby badanej, polegające na potwierdzeniu akceptacji dla emocjonalnego przeżywania przez badanego danej sytuacji co nie oznacza, że diagnosta stwierdza iż sam czułby się podobnie, a jedynie, że badany ma prawo tak się czuć i jest to zrozumiałe;

• Milczenie, które jest paradoksalną techniką podtrzymywania kontaktu diagnostycznego. Milczenie występuje w funkcji wyrażania szacunku dla przeżyć osoby badanej. Stosuje się je w sytuacjach trudnych emocjonalnie dla badanego, np. w przypadku powtórnego doświadczenia traumy przez badanego, wówczas milczenie diagnosty jest wskaźnikiem zrozumienia osoby badanej i szacunku dla jej przeżyć

Wskaźniki pozornego kontaktu diagnostycznego

• Informację, których udziela osoba badana są zbyt stereotypowe, np. takie jak ogólnie powinna funkcjonować osoba w danym wieku, roli i sytuacji życiowej;

• Forma wypowiedzi osoby badanej jest nieadekwatna do treści;

• Rola diagnosty w zbieraniu informacji jest nadmierna ( „wyciąganie informacji” przez diagnostę) lub znikoma („potok słów” ze strony badanego);

• We wszystkich wypowiedziach badanego zauważalny jest wspólny mianownik, np. przedstawianie się „w lepszym świetle”, wzbudzanie współczucia, konstruowanie wypowiedzi zbyt logicznie i konsekwentnie;

• Diagnosta odczuwa znużenie, które nie wynika z zewnętrznych przyczyn, co wskazuje na brak szczerości badanego, gdyż znużenie diagnosty może stanowić wynik braku autentyzmu badanego;

• Diagnosta ma poczucie, że doskonale wie co za chwilę powie osoba badana, co wskazuje na to, iż przedstawia własną sytuację standardowo;

• Diagnosta ma poczucie zrozumienia poszczególnych wypowiedzi bez zrozumienia całości sytuacji, co wskazuje na to, iż nie ma on swojej naturalnej wewnętrznej logiki, gdyż przedstawione treści są wzajemnie sprzeczne;

Wskaźniki prawidłowego kontaktu diagnostycznego:

• Diagnosta jest autentycznie zainteresowany wypowiedziami osoby badanej, chce ją zrozumieć, a nie ocenić. Jest w stanie zaakceptować treści wypowiadane przez osobę badaną (nie znaczy to, że uznaje je za słuszne, ale że jednostka ma do nich prawo);

• Osoba badana ma poczucie, że każda jej wypowiedź, niezależnie od treści spotyka się z akceptacją, że diagnosta jest zainteresowany poruszanymi problemami, że nie wykorzysta udzielonych mu informacji niezgodnie z jej zainteresowaniami’

• Osoba badana nie przejawia oznak oporu, a więc udziela odpowiedzi, nie milczy, nie odpowiada zdawkowo, co nie oznacza, że nie przeżywa niepokoju, lęku i winy’

• Osoba badana przejawia adekwatne reakcje emocjonalne w stosunku do tego co mówi, a jej informacje wydają się być wiarygodne. Oznacza to, że osoba badana nie ma tendencji do przedstawiania siebie „w lepszym świetle”, zaś w konsekwencji wskazuje, że kontakt diagnostyczny jest na tyle dobry, iż osoba badana jest w stanie być szczera i otwarta;

• Większa ilość spontanicznych wypowiedzi osoby badanej niż wypowiedzi udzielanych na wyraźne żądanie diagnosty;