Prawidłowy kontakt diagnostyczny, czyli charakter relacji między osobą badaną a diagnostą, możemy zdefiniować jako sytuację, w której spełnione są warunki pozwalające na otwarte i szczere wyrażanie myśli, uczuć i eksplorację treści ważnych dla rozpoznania diagnostycznego, w odróżnieniu od sytuacji, gdy warunki te nie są spełnione, gdyż wówczas mówi się o zaburzeniach tego kontaktu, które wiążą się ze zwiększonym prawdopodobieństwem błędnej diagnozy problemu osoby badanej.
Podstawowe cechy kontaktu diagnostycznego, w odróżnieniu od zwykłego kontaktu interpersonalnego, stanowią cechy teoretycznie dosyć oczywiste, jednak w praktyce często umykające z pola świadomości diagnosty.
Są nimi:
asymetria ról, co wiąże się z kontrolą przebiegu wywiadu ze względu na jego cel i tworzeniem
atmosfery dającej szansę otwarcia się badanemu, co należy do podstawowych wyznaczników roli diagnosty; osoba badana w pewnym stopniu się temu poddaje, co nie oznacza, iż traktowana jest przedmiotowo, gdyż to ona określa, co ma dla niej znaczenie.
asymetria komunikacji, co wiąże się z tym, że badany głównie! mówi, a diagnosta głównie słucha, choć nie oznacza to, że nie mą wpływu na przebieg i ukierunkowanie rozmowy
asymetria funkcji badania, która oznacza respektowanie etycznej! zasady dokonywania rozpoznania wedle reguł wyznaczających bezpo-1 średnio dobro badanego, zaś uzyskiwanie osobistych gratyfikacji przez diagnostę ma wymiar jedynie pośredni, wynikający z np. zdobywanej go doświadczenia i umiejętności.
Kontakt diagnostyczny spełnia specyficzną rolę i funkcję dla obu podmiotów relacji. Dla osoby badanej wiąże się j to z akceptacją typu diagnostycznego, co jest wysoce nagradzającej i wzbudza motywację badanego, a także wiarę, że jest szansa na rozwiązanie problemu, co wzmaga koncentrację na sobie, uświadamiając jednostce rzeczy, o których wcześniej nie myślała.
Dla diagnosty oczywistością jest, że dobry kontakt warunkuje prawidłową diagnozę, gdyż wiąże się to z ograniczeniem hipotez samopotwierdzających zaś emocjonalne zaangażowanie w sprawy badanego uruchamia tzw. proces recypatii, czyli zdobywanie informacji
na temat tego, jak osoba badana może
być odbierana w swoim otoczeniu
Tworzenie prawidłowej atmosfery kontaktu jest szczególnie istotne w przypadku wywiadu czy rozmowy, której celem głównym jest diagnoza dla celów praktycznych, czyli pomoc osobie badanej w rozwiązaniu jej problemów (terapia).
Wskaźniki prawidłowego kontaktu
osoba badana ma poczucie, że każda jej wypowiedź, niezależnie od treści, spotka się z akceptacją, że diagnosta jest zainteresowany poruszanymi problemami, diagnosta nie wykorzysta udzielonych mu informacji niezgodnie z jej interesami, a także, iż w sposób niezniekształcony rozumie treści poznawczo-emocjonalne konsekwencje wypowiedzi, a więc osoba badana powinna mieć poczucie, że może mówić, że warto mówić i że ma prawo bezkarnie odsłonić nawet bardzo kontrowersyjne z ogólnego punktu widzenia fakty i postawy,
osoba badana nie przejawia oznak oporu, a więc udziela odpowiedzi, nie milczy, nie odpowiada zagadkowo, co nie oznacza jeszcze, że nie przeżywa niepokoju, lęku, winy,
osoba badana przejawia adekwatne reakcje emocjonalne w stosunku do tego, co mówi, a jej informacje wydają się być wiarygodne, co oznacza, że nic ma tendencji do przedstawiania siebie w lepszym świetle, zaś w konsekwencji wskazuje, że kontakt diagnostyczny jest na tyle dobry, iż osoba badana jest w stanie być szczera i otwarta
w stosunku wypowiedzi spontanicznych do udzielanych na wyraźne żądanie diagnosty zachwianie proporcji w kierunku większej ilości wypowiedzi spontanicznych jest wskaźnikiem dobrego kontaktu
rola diagnosty w zbieraniu informacji jest nadmierna lub znikoma
we wszystkich wypowiedziach badanego zauważalny jest wspólny mianownik, np. przedstawianie się w lepszym świetle, wzbudzanie współczucia, konstruowanie wypowiedzi zbyt logicznie i konsekwentnie - historia opowiedziana w sposób klasyczny, standardowy
diagnosta odczuwa znużenie, które nic wynika z zewnętrznych przyczyn, co wskazuje na brak szczerości badanego, gdyż znużenie diagnosty może stanowić wynik braku autentyzmu badanego, a diagnosta ma poczucie, że sytuacja zamknęła się w kręgu spraw oczywistych
diagnosta ma poczucie, że doskonale wie, co za chwilę powie osoba badana, co wskazuje, iż przedstawia własną sytuację standardowo, kierując się zmienną aprobaty społecznej, stosuje idealizację lub normalizuje swoje doświadczenia
diagnosta ma poczucie zrozumienia poszczególnych wypowiedzi, bez zrozumienia całości sytuacji, co wskazuje, iż nie ma ona swojej naturalnej, wewnętrznej logiki, gdyż przedstawiane treści są wzajemnie sprzeczne
W przebiegu relacji jest wiele momentów krytycznych, począwszy od jej nawiązania, przez jej rozwój, eliminowanie zakłóceń pojawiających się w trakcie wzajemnych interakcji, do ich zakończenia, czyli wyjścia z relacji.
1. Technika nawiązywania kontaktu. Niezmiernie istotna jest tu rola pierwszego wrażenia, tzw. hallo efekt - wyrabianie sobie opinii o drugim człowieku na podstawie pierwszego wrażenia, co ma daleko idące konsekwencje dla dalszego przebiegu kontaktu
W tym kontekście do najważniejszych czynników utrudniających nawiązanie kontaktu należą: a) zbyt obcesowe i szybkie przejście do pytań, które mogą być odebrane przez badanego jako zagrażające, b) zadawanie pytań, które nawet bardzo pośrednio zawierają ocenę, a także c) nadmierna i nienaturalna ekspresja pozytywnego ustosunkowania do badanego.
2. Technika podtrzymywania kontaktu. Wiąże się ona z umiejętnością radzenia sobie z naturalnie występującym w relacji diagnosta , badany oporem, który może wynikać z niepokoju, wstydu lub poczucia winy badanego, stanowiących pochodną treści rozmowy. Dlatego niezmiernie ważne jest minimalizowanie poczucia zagrożenia badanego przez proste teoretycznie, lecz w praktyce umykające z pola uwag diagnosty zachowania.
Zasady diagnozy:
Dążenie do realizacji diagnozy pełnej
Opis stanu rzeczy wyjaśniający źródła i mechanizmy ich powstawania, ustalenie etapu rozwoju zjawiska oraz znaczenie jego występowania
Oceniający charakter diagnozy
Polega na ocenia obserwowanego zjawiska w stosunku do jego oczekiwanego i pożądanego stadium.
Ocena opierać może się na takich kryteriach:
normatywno-wzorcowym
porównawczym
postulatywnym
Realizowanie diagnozy w wymiarze pozytywnym
Cele rozpoznania pedagogicznego:
poznać charakter , genezę przejawy i przyczyny problemu
odkryć siły jednostki i jej najbliższego środowiska. Na nich można oprzeć postępowanie pedagogiczne.
Dążenie do autodiagnozy osób, systemów czy środowisk
Działania podejmowane w wyniku diagnozy wymagają zaangażowania osoby systemu czy środowiska jakiego dotyczą.
Łączenie poznania pośredniego z bezpośrednim
Istotne jest uzyskanie informacji z bezpośredniego kontaktu z drugim człowiekiem. Wiedza bezpośrednia umożliwia weryfikację wiedzy pośredniej.
Realizowanie diagnozy środowiskowej
Bez względu czego a raczej kogo dotyczy diagnoza zawsze rozpoznaniu podlega środowisko i jego rola w identyfikowanych stanach. Diagnoza środowiskowa dokonywana jest bez względu na przedmiot diagnozy.
Wyróżnić można jeszcze:
Zasadę odpowiedzialności etycznej
Zasadę założenia o hipotetycznym charakterze sądów diagnozy
Zdolności i kompetencje wyznaczające profesjonalizm diagnosty.
Dobry diagnosta musi posiadać wiele cech i zdolności, nad którymi musi ciągle pracować i doskonalić aby jego praca diagnostyczna by a profesjonalna, pozbawiona zakłóceń, nieporozumień i służąca postawieniu trafnej diagnozy. Do cech, które posiadać musi dobry diagnosta należą obiektywizm, tolerancyjność, szczerość, rzetelność, życzliwość, otwartość, wyrozumiałość, profesjonalizm, empatia, zaangażowanie, optymizm, dyskrecja, konsekwencja, odpowiedzialność, kreatywność oraz umiejętność zapewnienia badanemu poczucia bezpieczeństwa t trakcie
przeprowadzania diagnozy.
Autorzy podają kilka znaczących zdolności w ramach budowania pozytywnego kontaktu z badanym, są to:
• Podążanie za klientem- podążanie za tokiem jego rozumowania, podejmowaniu jego
wątków, wsłuchiwanie się w to co ma do powiedzenia
•Empatyczne reagowanie- czyli okazywanie klientowi zrozumienia, umiejętność wczucia się w jego położenie
•Niezaborcza życzliwość- polegająca na akceptacji badanego oraz jego poglądów, szacunku dla odmienności jego poglądów i wolności
•Otwartość- czyli zdolność mówienia o sobie we właściwym momencie i kontekście
rozmowy
•Konkretność- czyli trzymanie się faktów oraz koncentracja na bieżącym problemie
•Koncentracja na tu i teraz- oznaczająca eliminowanie wszelkich zakłóceń podczas
przeprowadzania diagnozy
Autorzy podają za Carlem Rogersem reakcje badającego, które pozytywnie wpływają na jakość diagnozy i kontakt badającego i klienta, a wymienione wcześniej zdolności pomagają w ich stosowaniu. Reakcje te to:
• Reakcja badawcza- to podążanie przez diagnostę za wcześniej przygotowanym planem,
mającym na celu dowiedzenie się jak najwięcej danych i faktów z życia badanego,
naprowadzanie rozmowy tak aby poszerzyć swoją wiedzę na temat problemu
•Interpretacja- polegająca na zasugerowaniu ale nie narzucaniu badanemu innego sposobu myślenia na jego problem, zmiana perspektywy
•Konfrontacja- jest możliwa jedynie w przypadku akceptacji badanego ze strony
diagnosty, a polega na wskazaniu badanemu ważnych zdarzeń w jego życiu mających wpływ na jego rozwój, tak aby móc rozpocząć proces zmian
•Parafraza albo inaczej reakcja rozumiejąca- czyli powtarzanie przez diagnostę własnymi
słowami tego co powiedział badany, buduje to pozytywny kontakt, badany może się czuć
rozumiany i czytelny
•Reakcja podsumowująca- podobna jest do parafrazy a służy do podsumowania i przejścia do kolejnego wątku tematycznego
•Reakcja wspierająca lub podtrzymująca- służy do uspokojenia badanego i ma na celu pomo cw zdystansowaniu się do jego przeżyć i problemów
•Reakcja oceniająca w diagnozie związana jest ściśle z konfrontacją jednak bez próby
generalizowania problemu
Profesjonalny diagnosta ciągle pracuje nad sobą, aktualizuje swoje kompetencje zawodowe, pracuje nad wrażliwością i umiejętnością koncentrowania się na problemem klienta oraz dba o poziom zaangażowania i unika sztywnych postaw na rzecz postaw humanistycznych i ca ościowych. Dobry diagnosta zdaje sobie sprawę z własnych błędów i ograniczeń oraz tych wynikających z dostępnych narzędzi do diagnozowania oraz trudności wynikających z sytuacji środowiskowej oraz postawy
badanego.
ALEKSANDER KAMIŃSKI
Diagnoza to rozpoznanie badanego stanu rzeczy, na podstawie prawidłowości przez przyporządkowanie stwierdzonych objawów do określonego ich typu albo gatunku, wyjaśnienie genetyczne tego stanu, określenie fazy obecnej i przewidywanego rozwoju.