1. DIAGNOZA PEDAGOGICZNA - Termin "diagnoza" pochodzi z języka greckiego diagnosis i oznacza rozpoznanie, rozróżnienie. Wg. Okonia to rozpoznanie jakiegoś zdarzenia czy sytuacji w celu zdobycia dokładnych informacji i przygotowania do działań naprawczych.

2. DYSLEKSJA - Termin „dysleksja” utworzony został z greckiego morfemu „dys-’’, który oznacza brak czegoś, trudność, niemożność i słowa „lexicos” odnoszącego się do słów. Po raz pierwszy termin ten został zastosowany w 1887r. przez D.Berlina. Dysleksja - rozumiana jako trudności w czytaniu, przejawiające się zaburzeniami tempa i techniki czytania, jak i stopnia rozumienia treści. Używanie terminu "dysleksja" do określenia kłopotów z czytaniem zwiększa bałagan w terminologii, jednak tak się niezbyt szczęśliwie przyjęło.

3. DYSLEKSJA ROZWOJOWA - (gr. dys – nie + lexis – wyraz, czytanie) – zaburzenie manifestujące się trudnościami w nauce czytania i pisania przy stosowaniu standardowych metod nauczania i inteligencji na poziomie co najmniej przeciętnym oraz sprzyjających warunkach społ-kulturowych.

4. DYSORTOGRAFIA - czyli trudności z opanowaniem poprawnej pisowni. Żeby można było stwierdzić dysortografię trzeba sprawdzić, czy dziecko popełnia błędy ortograficzne mimo dobrej znajomości zasad pisowni. U dzieci popełniających błędy ortograficzne i nie znających zasad pisowni trudno mówić o dysortografii.

5. DYSGRAFIA - czyli niski poziom graficzny pisma (potocznie mówimy, że dziecko brzydko pisze). Litery pisane przez dziecko są koślawe, różnej wielkości i często lądują na niewłaściwej wysokości. Praktycznie wszystkie dzieci zaczynające pisać popełniają tego typu błędy, więc występowanie ich w pierwszym zeszycie nie stanowi podstawy do obaw. Problem pojawia się, gdy błędy utrzymują się mimo upływu czasu.

6. DYSKALKULIA - czyli problemy w matematyce. Dzieci z dyskalkulią mają zwykle kłopoty z pojęciem liczby, porównywaniem liczebności zbiorów, ocenianiem co jest większe a co mniejsze i tak dalej.

7. TYPY DYSLEKSJI

- dysleksja typu wzrokowego, gdzie występują przede wszystkim zaburzenia percepcji wzrokowej i pamięci wzrokowej;

-dysleksja integracyjna, rozpoznawana jest wówczas, gdy rozwój funkcji percepcyjnych badanych w izolacji jest zgodny z wiekiem, zaburzany jest natomiast proces integrowania bodźców napływających do różnych zmysłów.

- dysleksja typu słuchowego, u podłoża której leżą zaburzenia percepcji słuchowej i pamięci słuchowej powiązane często z zaburzeniami  językowymi;

- dysleksja typu mieszanego, gdy występują jednocześnie zaburzenia w percepcji i pamięci słuchowej, pamięci i percepcji wzrokowej, wyobraźni przestrzennej.

2. PRZYCZYNY DYSLEKSJI

M. Bogdanowicz wyróżnia następujące przyczyny dysleksji rozwojowej: genetyczne, organiczne, hormonalne, opóźnione dojrzewanie centralnego układu nerwowego, zaburzenia emocjonalne.

1. RODZAJE DIAGNOZY

Ziemski wyróżnia 5 diagnoz cząstkowych:
1. klasyfikacyjna = typologiczna - zalicza dane zjawiska lub stan do określonej klasy lub typu zjawisk
2. genetyczna = etiologiczna - wyjaśnia zjawisko lub stan rzeczy w kategoriach genetycznych. Odpowiada na pytanie: jak doszło do ukształtowania się zjawiska?
3. znaczenia = celu - wyjaśnia sens diagnozowanego wycinka rzeczywistości z teleologicznego punktu widzenia lub z punktu widzenia funkcji, jakie dane zjawisko spełnia w szerszym kontekście
4. fazy - określa stadium rozwojowe danego stanu rzeczy w chwili diagnozowania, przy założeniu, iż dane zjawisko ewaluuje w określonym kierunku
5. prognostyczna = rozwojowa - stwierdza główne tendencje rozwojowe w diagnozowanym wycinku rzeczywistości, prognoza formułowana jest zwykle na podstawie ekstrapolacji stanu obecnego w przyszłości.
· diagnoza pełna – obejmuje, zawiera wszystkie wymierzone typy diagnozy
· diagnoza cząstkowa – obejmuje tylko niektóre typy diagnozy (2 lub 3).

1. ZASADY DIAGNOZY

Diagnoza całkowita (pełna) w znaczeniu szerszym obejmuje kilka etapów:
1. Opis stanu rzeczy – polega na zestawieniu, omówieniu i charakterystyce tych danych, w stosunku do których zachodzi potrzeba podjęcia działań reformatorskich, profilaktycznych lub projektujących (diagnoza negatywna) , np. test kompetencji po 6-stej klasie
2. Ocena stanu rzeczy – zestawienie wszystkich rodzajów ocen, które mogą mieć zastosowanie w związki z zebranymi danymi. Oceny stanowią dla nas kryteria z punktu widzenia w których określamy stan za prawidłowy lub nie.
3. Konkluzja oceniająca – dokonujemy jej przez zastosowanie systemu przyjętych ocen do opisanych stanów faktycznych i stwierdzamy potrzebę lab brak potrzeby podjęcia dalszego postępowania, aby analizowany stan rzeczy zmienić.
4. Wyjaśnianie analizowanych stanów rzeczy – szukamy przyczyn istniejącego stanu rzeczy. Wyjaśnianie genetyczne – szereg przyczyn w określonym czasie.
5. Postulowanie hipotezy o charakterze sprawczym – etap ten polega na wysunięciu projektu zmian pod kątem zreformowania, zmodyfikowania lub usunięcia analizowanego stanu rzeczy.
6. Stawianie hipotez
· diagnoza cząstkowa (2 etapy)

1. FUNKCJE DIAGNOZY

Diagnoza pozwala wyjaśniać poszczególne zjawiska i przewidywać ich dalszy bieg, ale przy projektowaniu konkretnych działań wychowawczych, choć wiedza ta jest niezbędna ale odbywa skromną rolę. Główną funkcją jest opis, wyjaśnienie aktualnego stanu.

Proces diagnozowania – poszukuje odpowiedzi na kilka pytań:
a) Jak jest? – pytania typowo opisowe, funkcja desktryptywno-ewaluatywna |(opisowo-oceniająca)
b) dlaczego tak jest? – funkcja wyjaśniająca (eksplanacyjna)
c) dlaczego będzie tak a nie inaczej? – funkcja predyk.....(?), przewidywanie następstw
d) co zrobić aby uzyskać pożądany stan? – funkcja korekcyjna

1. RÓŻNICOWANIE DIAGNOSTYCZNE DYSLEKSJI

2. DYSLEKSJA A POZIOM INTELEKTUALNY + NARZĘDZIA DIAGNOSTYCZNE

3. DIAGNOZA FUNKCJI WZROKOWEJ W DYSLEKSJI + NARZĘDZIA DIAGNOSTYCZNE

• Postać wzrokową na którą składa się :dysleksja, dysgrafia, dysortografia.
  Dysleksja tego właśnie typu objawia się tym, że dzieci:

• Czytają szybko, lecz z licznymi błędami, co poważnie utrudnia, a niekiedy wręcz uniemożliwia im zrozumienie tekstu.

• Podczas czytania i pisania opuszczają litery i/lub wyrazy, dodają litery (wyrazy), zgadują końcówki wyrazów lub wręcz zniekształcają treść tekstu.

• Mają trudności z zapamiętaniem kształtu niektórych liter, np.: H, Ł, F.

• Mylą litery podobne pod względem kształtu, lecz inaczej ułożone w przestrzeni (p - b - d - g; l - t - ł; m - w; n - u).

• Popełniają często błędy nawet podczas przepisywania tekstu.

• Na skutek nie utrwalonej wizualizacji liter w wyrazach zdarzają im się liczne błędy ortograficzne.

• Mają trudności w orientacji na mapie, w geometrii.

• Rysunki dzieci stają się uproszczone pod względem formy, choć bywają bardzo bogate w treść.

• W zeszytach, ćwiczeniach dominuje tzw. „brzydkie pismo”. Litery są nierównej wielkości są nieprawidłowo położone, bywają niejednakowe i różnie pochylone.

• Pismo takich dzieci jest: „drżące”, o niepewnej linii (dziecko gubi liniaturę), często litery nie są dokończone.

• W pisanych tekstach brakuje znaków interpunkcyjnych i diakrytycznych.

1. DIAGNOZOWANIE STANU SŁUCHU FONEMOWEGO + NARZĘDZIA DIAGNOSTYCZNE

Postać słuchową na którą składa się: dysleksja, dysortografia i częste zaburzenia słuchu fonematycznego. Błędy charakterystyczne w zaburzeniach słuchu fonetycznego to:

• zniekształcanie

• struktury wyrazów

• mylenie słów o podobnym brzmieniu

• zapisywanie pseudo - słów

Dysleksja tego właśnie typu objawia się tym, że dzieci:

• Mają trudności z odróżnianiem i identyfikacją głosek podobnych fonetycznie (mówi się wtedy o zaburzeniach słuchu fonemowego), np. pod względem dźwięczności: p - b; d - t; z - s; w - k - g.

• Z tego względu nie odróżniają one słuchowo wyrazów, które różni tylko jedna głoska, np. buty - budy; półka - bułka itp.

• Mają też trudności z dokonywaniem analizy i syntezy sylabowej i głoskowo- fonemowej, dlatego podczas czytania i pisania opuszczają, dodają, podwajają, przestawiają litery i sylaby, piszą wyrazy bezsensowne.

• Z reguły czytają powoli, zacinają się, często nie rozumieją czytanego tekstu.

• Popełniają błędy przede wszystkim podczas pisania ze słuchu.

• Potrafią przepisać tekst poprawnie.

• Mają trudności w nauce języków obcych.

• Na skutek zakłóconej pamięci słuchowej mają również kłopoty: z zapamiętywaniem wierszy, piosenek, tabliczki mnożenia, nazw dni tygodnia, miesięcy, dat, imion, nazwisk, tytułów itp.

Bardzo przydatnym narzędziem badawczym jest opracowana przez profesor M. Bogdanowicz: „Skala Ryzyka Dysleksji”, badająca takie sfery rozwoju dziecka jak:

• motorykę dużą,

• motorykę małą,

• funkcje wzrokowe,

• funkcje słuchowe,

• mowę,

• lateralizację,

• orientację w przestrzeni.

1. PROCESY PAMIĘCIOWE W DIAGNOZOWANIU DYSLEKSJI + NARZĘDZIA DIAGNOSTYCZNE

2. DIAGNOZOWANIE FUNKCJI JĘZYKOWYCH + NARZĘDZIA DIAGNOSTYCZNE

3. DYSLEKSJA A LEWORĘCZNOŚĆ - Preferowanie w odniesieniu do np. podstawowej czynności szkolnej, takiej jak pisanie, lewej lub prawej ręki (handedness) jest powiązane z lateralizacją, czyli przewagą stronnej czynności rozwoju ruchowego. Lateralizacja może być ustalona, silna, jednostronna np. w przypadku leworęczności, czy też praworęczności oraz skrzyżowana np. ktoś pisze prawą ręką, ale ma sprawniejsze lewe oko lub nieustalona słaba, gdy ktoś np. pisze dwiema rękami (H. Spionek,1981). Trzeba pamiętać, określając stopień lewo- lub praworęczności, że w przypadku lateralizacji jednostronnej dominująca lub też nie - dominująca ręka może być używana do wykonywania złożonych czynności np. trzymania ziemniaka podczas krojenia, kartki papieru podczas jej cięcia, słoika podczas odkręcania zakrętki, igły podczas jej nawlekania

4. TRUDNOŚCI CHARAKTERYSTYCZNE DLA DZIECI RYZYKA DYSLEKSJI

Ryzyko dysleksji jest najbardziej prawdopodobne u dzieci:

1. pochodzących z nieprawidłowo przebiegającej ciąży i skomplikowanego porodu – są to dzieci urodzone przedwcześnie, w zamartwicy, z niską wagą urodzeniową, w złym stanie fizycznym (w skali Apg poniżej 6 pkt).

2. obciążonych genetycznie – w rodzinie występuje dysleksja, opóźnienia w rozwoju mowy, leworęczność

3. u których można zaobserwować dysharmonie w rozwoju psychomotorycznym – tzn. występują u nich symptomy ryzyka dysleksji.

• pomijanie w rozwoju ruchowym raczkowania;

• opóźniony rozwój mowy

• mała obniżona sprawność ruchowa w zakresie swojego ciała, tzw. duża motoryka

• mała sprawność rąk, tzw. mała motoryka

• słaba koordynacja wzrokowo–ruchowa,

• opóźniony rozwój lateralizacji

• zaburzenia rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej, trudności z rysowaniem figur, odtwarzaniem figur geometrycznych, rysowaniem szlaczków;

• ma trudności w różnicowaniu głosek podobnych dźwiękowych;

• zaburzenia analizy i syntezy wyrazów;

• ma problemy z zapamiętywaniem krótkich wierszyków i piosenek, oraz miesięcy, trudności z wymową, wadliwa wymowa;

• przy pierwszych próbach czytania przekręca wyrazy, wolne tempo czytania;

• słabe rozumienie tekstu;

• przy pierwszych próbach pisania – niestaranne, brzydkie pismo, popełnianie błędów przy przepisywaniu, mylenie liter, opuszczanie liter, dodawanie, przestawianie, podwajanie liter.