Polityka społeczna i ubezpieczenia społeczne

Wykład 17.09

System ubezpieczeń społecznych Grażyna Szpor Warszawa 2011

System źródeł prawa zabezpieczenia społecznego

Polityka społeczna – zespół wzajemnie powiązanych działań administracji publicznej i partnerów społeczno-gospodarczych podejmowanych i realizowanych w zakresie:

• Zatrudnienia

• Zabezpieczenia społecznego

• Edukacji

• zdrowia i mieszkalnictwa, którym celem głównym jest integracja społeczna oparta na dialogu i wiedzy, a celami szczegółowymi są:

1. Promocja zatrudnienia i działalności pożytku publicznego rozwój potencjału ludzkiego w wymiarze zdrowia, wiedzy i umiejętności zapewnienie obywatelom dostępu do wysokiej jakości usług społecznych

2. Ochrona praw pracowniczych i ochrona praw konsumentów usług społecznych

Państwo polskie prowadząc politykę społeczną promuje i korzysta z systemu zabezpieczenia społecznego.

Podsystemy:

1. Ubezpieczeń społecznych

2. Zaopatrzenia społecznego

3. Pomocy społecznej

Cechy szczególne systemu ubezpieczeń społecznych:

1. Ubezpieczenie społeczne dotyczy poszczególnych grup społeczno-zawodowych ( nie dotyczy całej ludności tylko poszczególnych grup np. pracowników, rolników)

2. Tworzy się fundusz ubezpieczeń społecznych, który jest ze składek ubezpieczonych. (należy płacić składki czego nie ma w systemie pomocy społecznej)

3. Zasada wzajemnej zależności świadczenia i składki (wysokość świadczenia powinna być wprost proporcjonalna do wnoszonej składki, w Polsce obowiązuje jeszcze system mieszany)

4. Prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego jest prawem podmiotowym (jeżeli ktoś nabywa prawo do emerytury, a ZUS mu nie wypłaci to ma roszczenie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych)

Źródła prawa ubezpieczeń społecznych

Konstytucja RP

1.Prawo UE 1.Prawo międzynarodowe

2.Ustawy

3.Rozporządzenia

Konstytucja RP artykuły 67-72

Art. 67.

1. Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa.

2. Obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego, którego zakres i formy określa ustawa.

Art. 68.

1. Każdy ma prawo do ochrony zdrowia.

2. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa.

3. Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku.

4. Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska.

5. Władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży.

Art. 69.

Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, zgodnie z ustawą, pomocy w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej.

Art. 70.

1. Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonywania obowiązku szkolnego określa ustawa.

2. Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna. Ustawa może dopuścić świadczenie niektórych usług edukacyjnych przez publiczne szkoły wyższe za odpłatnością.

3. Rodzice mają wolność wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż publiczne. Obywatele i instytucje mają prawo zakładania szkół podstawowych, ponadpodstawowych i wyższych oraz zakładów wychowawczych. Warunki zakładania i działalności szkół niepublicznych oraz udziału władz publicznych w ich finansowaniu, a także zasady nadzoru pedagogicznego nad szkołami i zakładami wychowawczymi, określa ustawa.

4. Władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia. W tym celu tworzą i wspierają systemy indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów. Warunki udzielania pomocy określa ustawa.

5. Zapewnia się autonomię szkół wyższych na zasadach określonych w ustawie.

Art. 71.

1. Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych.

2. Matka przed i po urodzeniu dziecka ma prawo do szczególnej pomocy władz publicznych, której zakres określa ustawa.

Art. 72.

1. Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją.

2. Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz publicznych.

3. W toku ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka.

4. Ustawa określa kompetencje i sposób powoływania Rzecznika Praw Dziecka.

Ustawy określają rodzaje ubezpieczeń.

Źródła prawa międzynarodowego:

1. Uniwersalne

2. Regionalne

3. Bilateralne

Uniwersalne:

• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 1948r. art.25,26

• Międzynarodowe Pakty Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych 1966r.

• Konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy (Około 200 Konwencji) siedziba w Genewie (Polska ratyfikowała mniej niż połowę)

Źródła regionalne z zakresu ubezpieczeń społecznych:

• Europejskie Karty Społeczne

1. Ratyfikowana przez Polskę 1961r (art.12 prawo do zabezpieczenia społecznego)

2. Nieratyfikowana , ale podpisana (Druga Zrewidowana Europejska Karta Społeczna 1966r.)

Źródła prawa ubezpieczenia społecznego w UE:

• Dyrektywa Rady nr 79/7/EWG z 19.12.1978 w sprawie równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zabezpieczenia społecznego

• Rozporządzenie PE i RE 883/2004 z 29.04.2004 w prawie koordynacji systemu zabezpieczenia społecznego

• Rozporządzenie wykonawcze 987/2009 do rozporządzenia 883/2004

• Rozporządzenie zmieniające 988/2009 z 16.09.2009

To rozporządzenie 883/2004 z 29.04.2004 dotyczy osób które pracują lub pracowały w co najmniej dwóch krajach wspólnoty.

Zasady wynikające z rozporządzenia 883/2004 z 29.04.2004 :

1. Zasada równego traktowania (obywatele innego kraju nie mogą być inaczej traktowani jak obywatele swojego kraju)

2. Zasada sumowania okresów ubezpieczenia przy ustalaniu prawa do świadczeń ubezpieczenia społecznego

3. Eksportu świadczeń (osoba decyduje, gdzie składa wniosek, w jakim kraju)

4. Jedności stosowanego prawa (jeśli ktoś prowadzi działalność gospodarczą lub pracuje jednocześnie w dwóch krajach wspólnotowych to ta zasad decyduje o tym wg którego systemu ubezpieczeń podlega czyli jeżeli mieszka w Polsce, a jest oddelegowany do pracy w Niemczech to podlega tamtym przepisom)

System ubezpieczeń społecznych.

Ustawa 13.10.1998 o systemie ubezpieczeń społecznych ( ustawa systemowa)

Tekst jednolity 2009 nr 205 poz 1585 ze zmianami.

W systemie ubezpieczeń w znaczeniu przedmiotowym mamy cztery rodzaje ubezpieczeń:

Ubezpieczenia społeczne obejmują:

1) ubezpieczenie emerytalne;

2) ubezpieczenia rentowe;

3) ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa, zwane dalej „ubezpieczeniem

chorobowym”;

4) ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zwane

dalej „ubezpieczeniem wypadkowym”.

1. Stopy procentowe składek wynoszą:

1) 19,52 % podstawy wymiaru – na ubezpieczenie emerytalne ( ubezpieczony i pracodawca w połowie płaci)

2) 6,00 % podstawy wymiaru – na ubezpieczenia rentowe; (1,5 ubezpieczony, a 4,5 pracodawca)

3) 2,45 % podstawy wymiaru – na ubezpieczenie chorobowe; ( w całości płaci ubezpieczony)

4) od 0,40 % do 8,12 % podstawy wymiaru – na ubezpieczenie wypadkowe. ( w zależności od tego ile jest wypadków w pracy i ile zatrudnionych, jeżeli powyżej 9 to ustala Zakład Ubezpieczeń Społecznych (3 lata), a tak to się ustala na podstawie PKD.)

Zakres podmiotowy:

1. Objęci są tą ustawą pracownicy

Dwa systemy ubezpieczeń są w Polsce, jeden regulowany tą ustawą systemową, a drugi to system ubezpieczeń rolników.

Kogo nie dotyczy ustawa systemowa:

• Sędziów

• prokuratorów

• Rolnicy

• Służby mundurowe z wyłączeniem straży miejskiej i służby celnej

Art. 6.

1. Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem

art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej

są:

1) pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów;

2) osobami wykonującymi pracę nakładczą;

3) członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych,

zwanymi dalej „członkami spółdzielni”;

4) osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy

zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem

cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, zwanymi dalej „zleceniobiorcami”,

oraz osobami z nimi współpracującymi, z zastrzeżeniem

ust. 4;

5) osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi

współpracującymi;

6) posłami i senatorami pobierającymi uposażenie oraz posłami do Parlamentu

Europejskiego, o których mowa w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 30 lipca 2004

r. o uposażeniu posłów do Parlamentu Europejskiego wybranych w Rzeczypospolitej

Polskiej, zwanymi dalej „posłami i senatorami”;

7) osobami pobierającymi stypendium sportowe, zwanymi dalej „stypendystami

sportowymi”;

7a) pobierającymi stypendium słuchaczami Krajowej Szkoły Administracji Publicznej;

8) osobami wykonującymi odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy,

w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;

9) osobami pobierającymi zasiłek dla bezrobotnych, świadczenie integracyjne

lub stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania

zawodowego dorosłych, na które zostały skierowane przez powiatowy urząd

pracy, zwanymi dalej „bezrobotnymi”;

9a) osobami pobierającymi stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu

lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które zostały skierowane

przez inne niż powiatowy urząd pracy podmioty kierujące na szkolenie, staż

lub przygotowanie zawodowe dorosłych, zwanymi dalej „osobami pobierającymi

stypendium”;

9b) osobami pobierającymi stypendium na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia

i instytucjach rynku pracy w okresie odbywania studiów podyplomowych;

10) duchownymi;

11) żołnierzami niezawodowymi pełniącymi czynną służbę wojskową, z wyłączeniem

żołnierzy pełniących służbę kandydacką;

12) osobami odbywającymi służbę zastępczą;

13) (uchylony);

14) (uchylony);

15) (uchylony);

16) (uchylony);

17) (uchylony);

18) (uchylony);

18a) funkcjonariuszami Służby Celnej;

18b) (uchylony);

19) osobami przebywającymi na urlopach wychowawczych lub pobierającymi

zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego;

20) osobami pobierającymi świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu

oraz osobami pobierającymi zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania

zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia, a także osobami

pobierającymi wynagrodzenie przysługujące w okresie korzystania ze

świadczenia górniczego albo w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie,

wynikające z odrębnych przepisów lub układów zbiorowych

pracy;

21) osobami pobierającymi świadczenie szkoleniowe wypłacane po ustaniu zatrudnienia.