Zimna wojna

Zimna wojna – stan napięcia oraz rywalizacji ideologicznej i politycznej pomiędzy Związkiem Radzieckim i autokratycznymi państwami socjalistycznymi uzależnionymi od ZSRR a demokratycznymi państwami kapitalistycznymi pod przywództwem Stanów Zjednoczonych. Zimnej wojnie towarzyszył intensywny wyścig zbrojeń spowodowany permanentnym stanem wzajemnej nieufności oraz ideologicznymi założeniami komunizmu dążącego do rozszerzania zasięgu światowej rewolucji proletariackiej z jednej strony, z drugiej zaś dążeniami krajów zachodnich do powstrzymywania rozszerzania się wpływów ZSRR na świecie przez promocję demokracji.

Przyczyny wybuchu:

Zimna wojna umownie trwała od roku 1946 – rozpadu koalicji antyhitlerowskiej i ustanowienia w Europie Środkowej wyłącznej strefy wpływów ZSRR – do rozpadu systemu państw satelickich ZSRR (Jesień Ludów) w 1989r. i rozpadu samego ZSRR w 1991 r. Rozpad bloku sowieckiego wyeliminował układ dwubiegunowy w polityce międzynarodowej i zakończył epokę zimnej wojny.

W całym tym okresie konfrontacja między dwoma supermocarstwami toczyła się na wielu płaszczyznach: wojskowej, ideologicznej, psychologicznej, gospodarczej. Najistotniejszym elementem był technologiczny wyścig zbrojeń (w tym rozwój technologii kosmicznych).

Za początek „zimnej wojny” w sensie pojęciowym, uważa się wystąpienie Winstona Churchilla w Fulton (USA) 5 marca 1946. W wystąpieniu Churchill stwierdził:

Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem zapadła żelazna kurtyna dzieląc nasz Kontynent. Poza tą linią pozostały stolice tego, co dawniej było Europą Środkową i Wschodnią. Warszawa, Berlin, Praga, Wiedeń, Budapeszt, Belgrad, Bukareszt i Sofia, wszystkie te sławne miasta i wszyscy ich mieszkańcy leżą w czymś, co trzeba nazwać strefą sowiecką, są one wszystkie poddane, w takiej czy innej formie, wpływowi sowieckiemu, ale także – w wysokiej i rosnącej mierze – kontroli ze strony Moskwy^[1][2].

Jednak wcześniej, 9 lutego 1946 roku, Józef Stalin wygłosił przemówienie, w którym stwierdził, że „komunizm i kapitalizm nie mogą koegzystować” oraz ogłosił plan „przygotowania ZSRR w ciągu pięciu lat na każdą ewentualność”. Wystąpienie zostało odebrane na zachodzie jako „deklaracja III wojny światowej”. Nazwę tej deklaracji ukuł sędzia amerykańskiego Sądu Najwyższego William Douglas^[3]. Radziecki dyktator stwierdził że komunizm i kapitalizm nie mogą razem współistnieć i pewnego dnia musi nastąpić ich bezpośrednie starcie, stąd tez zdecydował o zatrzymaniu wszelkiego handlu z Zachodem oraz o rozpoczęciu budowy nowoczesnej broni, bez względu na to, jak wiele kosztowałoby to Związek Radziecki^[3].

Termin „zimna wojna” został wprowadzony w 1947 przez Amerykanina Bernarda Barucha, by opisać pojawiające się napięcia między dwoma byłymi sojusznikami z czasów II wojny światowej.

Popularność zyskał dzięki książce znanego publicysty amerykańskiego Waltera Lippmana. Miała ona tytuł „Zimna wojna”. Stwierdził on w niej, że zakończył się okres koalicji antyhitlerowskiej, a rozpoczął się okres konfrontacji między mocarstwami zachodnimi i ZSRR.

Kolejnym sygnałem rozpoczęcia tego okresu była wypowiedź amerykańskiego sekretarza stanu Jamesa Byrnesa z 6 września 1946 ze Stuttgartu. Przedstawił on zasady polityki USA wobec Niemiec. Mówił o stałej obecności USA w Niemczech, którym stopniowo miała być przyznawana suwerenność. Poruszył także problem granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej, którą określił jako tymczasową. Uważał też, że o jej przebiegu powinna zadecydować konferencja pokojowa.

12 marca 1947 r. prezydent USA Harry Truman podczas przemówienia w Kongresie zwrócił się do niego o przyznanie 400 milionów dolarów USD na pomoc dla Grecji i Turcji, które były zagrożone przez komunizm.

W maju 1947 r. podczas przemówienia w Princeton przedstawił on zasady „doktryny powstrzymywania”, znanej jako Doktryna Trumana. Bazowała ona na tezie o podziale świata na strefę amerykańską i strefę radziecką oraz odpowiedzialności USA za utrzymanie zasad kapitalistycznych na skalę światową. Założenia tej doktryny sformułował amerykański dyplomata George Kennan, radca ambasady USA w Moskwie w tamtym okresie. Według niego ekspansję ZSRR mogło powstrzymać „długotrwałe, cierpliwe – lecz zdecydowane i czujne – powstrzymywanie tendencji ekspansywnych”.

Działania podjęte przez USA w ramach realizacji tej doktryny to:

• wykorzystywanie propagandowe monopolu atomowego,

• organizowanie paktów militarnych (NATO, ANZUS),

• budowa sieci amerykańskich baz wojskowych wokół granic ZSRR i państw satelickich,

• pomoc wojskowa i ekonomiczna dla państw zagrożonych przez komunizm,

• pomoc w odbudowie Europy Zachodniej w postaci Planu Marshalla,

• wsparcie zbrojne państw przeciwstawiających się bezpośredniemu zagrożeniu ekspansją bloku komunistycznego (wojna koreańska).

W świetle zwycięstwa maoistów w Chinach doktryna powstrzymywania została uznana za zbyt pasywną i nieskuteczną. Zastąpiła ją opracowana przez J. F. Dullesa „doktryna odpychania” (ang. roll-back), czyli odepchnięcia komunizmu do granic ZSRR. Głównym elementem tej doktryny była „polityka balansowania na krawędzi wojny” poprzez groźbę zastosowania zmasowanego odwetu nuklearnego w wypadku lokalnego konfliktu. W międzyczasie doszło do złamania przez ZSRR (1949) amerykańskiej przewagi nuklearnej i środków jej przenoszenia. W związku z tym nie mogła ona przynosić spodziewanych efektów. Doktryna zmasowanego odwetu była militarnym odpowiednikiem doktryny odpychania (wyzwalania).

Punktem szczytowym „zimnej wojny” był konflikt koreański^[4]. Zarówno w USA, jak i w ZSRR od 1953 r. zmienili się przywódcy. Prezydent Dwight D. Eisenhower obiecywał w kampanii wyborczej zakończenie konfliktu. Nikita Chruszczow, nowy przywódca partii KPZR od września 1953 r. stał się symbolem destalinizacji, zmienił stosunek do Jugosławii i zawarł układ w sprawie Austrii. W 1955 r. doprowadził do spotkania w Genewie przywódców: USA, Wielkiej Brytanii, Francji i ZSRR. Zmienił swe stanowisko w kwestii rywalizacji dwóch bloków, a nowością było stwierdzenie, że rywalizacja między nimi nie musi prowadzić do wojny światowej. W praktyce był to koniec „zimnej wojny”^{[potrzebne źródło]}, chociaż aż do 1990 roku trwała rywalizacja i wyścig zbrojeń między dwoma blokami, przedzielana fazami współpracy i ostrych konfliktów, takich jak: wojna wietnamska, kryzys kubański, blokada Berlina, Płd. Afryka czy wojna w Afganistanie.

Kolejny impuls do wygasania „zimnej wojny” dał upadek puczu moskiewskiego w sierpniu 1991, po którym odwołano trwające poprzez poprzednie czterdzieści lat stałe pogotowie bojowe sił strategicznych ZSRR i USA^[4].

Najważniejsze czynniki:

• rozpad Wielkiej Koalicji po zakończeniu II wojny światowej,

• dążenia Stalina do wywołania rewolucji komunistycznej na całym świecie,

• podział świata wskutek konferencji 1943 i 1945 roku,

• bezradność Zachodu wobec zmiany znaczenia słów używanych przez komunistów w wojnie propagandowej

• teza Stalina o niemożliwości koegzystencji świata socjalistycznego z kapitalistycznym oraz nieuniknioności wojny między Wschodem a Zachodem,

• zaniepokojenie wolnego świata rozprzestrzenianiem się sympatii do komunizmu w Europie Zachodniej,

• ekspansja radziecka na terenie Europy Środkowo-Wschodniej,

• poparcie dla partyzantki komunistycznej w Grecji i kurdyjskiej w Turcji oraz Iranie.

Sytuacja na świecie po 1945r

Doktryna Trumana

doktryna Trumana - doktryna polityki zagranicznej USA ogłoszona przez prezydenta Harry'ego Trumana w orędziu do Kongresu 12 marca 1947 roku koncentrującym się na zagrożeniu przejęciem kontroli nad Grecją i Turcją przez siły komunistyczne; Truman poprosił Kongres o 400 milionów dolarów pomocy dla tych państw i zatwierdzenie wysłania personelu cywilnego i wojskowego na prośbę rządów tych państw, argumentując że "jednym z głównych celów polityki zagranicznej USA jest stworzenie warunków, w których my i inne narody będą mogły realizować sposób życia w wolności od przymusu" i że USA muszą "popierać wolne narody, które opierają się próbom podporządkowania przez zbrojne mniejszości lub przez zewnętrzną presję." Doktryna Trumana stała się zasadniczym elementem rodzącej się w tym momencie polityki powstrzymywania komunizmu i zrywała ostatecznie z izolacjonizmem w polityce USA. Rozwinięciem doktryny Trumana była przyjęta w 1957 roku doktryna Eisenhowera.

Wojna w Korei

Korea, historyczne państwo leżące na Półwyspie Koreańskim, w 1910 roku została zaanektowana przez Cesarstwo Japonii. Po II wojnie światowej w grudniu 1945 roku USA i ZSRR utworzyły komisję mającą na celu stworzenie rządu ogólnokoreańskiego. Jej działalność uniemożliwiała prowadzona przez komunistów w strefie sowieckiej polityka przeobrażeń ustrojowych. W 1947 roku USA wycofały się z komisji, a w 1948 roku Półwysep Koreański zostaje podzielony na dwa kraje Koreę Południową i Koreę Północną. Dla ogólnego zarysu układu sił w regionie należy dodać, że w 1948 roku od północy Korea Północna graniczyła z Chinami opanowanymi III domową wojną rewolucyjną. Zakończonej zwycięstwem Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej prowadzonej przez Mao-Zedonga, de facto będącego pod bezpośrednim wpływem Stalina. W Japonii, okupowanej przez USA do 1951 roku, w odległości około 300 kilometrów od brzegów Korei Płd. stacjonowały wojska amerykańskie.

Po II wojnie światowej, na przełomie lat '40 i '50, Półwysep Koreański uważany był na arenie polityki międzynarodowej za obszar peryferyjny. Miejscem, w którym krzyżowały się interesy polityczne bloku sowieckiego i Stanów Zjednoczonych była Europa, zasadniczo chodziło o kraje Europy zachodniej, o które ZSRR nie rozszerzyło jeszcze swojej strefy wpływów. Ten fakt był, dla Kim Ir Sena, wodza Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej, argumentem do "wyzwolenia" Republiki Korei. Jednak w tym celu, potrzebował on pozwolenia Józefa Stalina i wsparcia militarnego i ekonomicznego Związku Sowieckiego. Aby to uzyskać, Kim Ir Sen wielokrotnie namawiał, wręcz naciskał, jak opisuje to Bajanov, na Stalina. Według autora Stalin niechętnie odnosił się do tej propozycji, jednak jak można się domyślać nie powodowała nim chęć ograniczenia ekspansji komunizmu. Czekał on aż Mao Zedong całkowicie upora się z siłami Kuomintangu. Chciał on przekazać sprawę wsparcia Korei Płn. Chinom Ludowym, by samemu zachować "czyste ręce". Znany ze swej przebiegłości Stalin angażuje się we wsparcie Korei Płd. w styczniu 1950 roku. Jednocześnie prowadził tajne rozmowy z Mao Zedongiem namawiając go do udziału w operacji zjednoczenia państwa Koreańskiego w jedno komunistyczne państwo. W maju 1950 Stalin informuje Kim Ir Sena i Mao Zedonga, że operacja nie może się rozpocząć jeśli nie uzgodnią między sobą ścisłych elementów współpracy, samemu tym samym delikatnie się wycofując. Bardzo istotnym faktem w kwestii wydania zgody przez Stalina na wojnę była pierwsza sowiecka eksplozja bomby atomowej w sierpniu 1949 roku.

25 czerwca 1950 roku wojska Korei Płn. dokonują agresji na Koreę Płd. przekraczając 38 równoleżnik. W odpowiedzi Rada Bezpieczeństwa ONZ uchwala 27 czerwca wysłanie do Korei sił międzynarodowych. Związek Sowiecki oficjalnie zbojkotował obrady (żądając dla ChRL miejsca w Radzie Bezpieczeństwa), co ułatwiło przegłosowanie wniosku. Do końca września wojska komunistycznej Korei opanowały prawie cały półwysep.

Prezydent USA Truman wysyłając siły, które były trzonem całej operacji Narodów Zjednoczonych, kierował się nową doktryną w amerykańskiej polityce wobec sowieckiego ekspansjonizmu. "Containment" - powstrzymywanie było doktryną wykreowaną przez Georga Kennana, doradcę ambasadora USA w Moskwie. Odzwierciedlała ona zniecierpliwienie amerykańskich władz polityką ZSRR, co sprawiło powrót Półwyspu Koreańskiego do strefy zainteresowań, geopolitycznych USA.
Udany desant zjednoczonej armii ONZ dowodzonej przez gen. Douglasa MacArthura pod miastem Inczhon oraz jednoczesne kontruderzenie z miasta Pusan doprowadziły do uwolnienia Korei Płd. W październiku działania przeniosły się na północ od 38 równoleżnika, na teren Korei Płn., która w końcu tego miesiąca znalazła się pod okupacją ONZ, a de facto USA.

Stalin wycofał na tym etapie wojny swoich doradców by nie zostali pojmani, w ten sposób zachowuje pozory neutralnej postawy. Jednak wydaje dyspozycje Mao Zedongowi by zaangażował już swoje siły.

Według Bajanova MacArthur popełnia błąd nie zatrzymując swych wojsk u nasady półwyspu gdzie linia obrony była dużo krótsza i łatwiejsza do utrzymania niż na północnej granicy z Chinami. ONZ podejmuje próby negocjacji o zawieszenie broni. Odrzucone zostały jednak pod naciskiem Stalina. 25 października Mao Zedong wprowadza kilkusettysięczną armię "ochotników". Ofensywa była nieudana, w maju 1951 roku front zatrzymuje się w okolicach 38 równoleżnika. Po bardzo ciężkich walkach, armia chińsko-koreańska podejmuje negocjacje, które są grą na czas. Czas na przygotowanie nowej ofensywy kończy się jednak wraz ze śmiercią Stalina w marcu 1953 roku. Wydarzenie to pozwoliło zakończyć rokowania pokojowe 27 lipca 1953 roku w Panmundżonie, podpisaniem umowy o strefie demarkacyjnej dzielącej półwysep na wysokości 38 równoleżnika.

W lutym 1950 roku Chińska Republika Ludowa i Związek Sowiecki podpisały układ o współpracy, tworząc bardzo silny politycznie, jak i militarnie blok. Podczas wojny w Korei nastąpił rozłam w stosunkach obu krajów. Początkiem tego był bezpośredni konflikt Stalina i Mao. Po zaangażowaniu ogromnej armii chińskiej, Stalin uzależnił Chiny nie tylko politycznie od ZSRR. Warunkiem powodzenia ofensywy Chińskiej były, stałe dostawy sowieckiej broni, za które Stalin zażądał zapłaty już po wkroczeniu armii chińskiej do Korei. Ponadto Mao Zedong był wciąż ideowym komunistą, któremu zależało na pokonaniu "imperialistycznej" ameryki, miał duże ambicje związane z budową nowego państwa chińskiego. W przeciwieństwie do niego Stalin kalkulował, jaki interes z rozszerzenia strefy wpływów może wyniknąć dla ZSRR z tej wojny.

Wojna koreańska miała daleko idące konsekwencje w polityce światowej. Wytworzyła przede wszystkim powszechny strach przed wojną światową, w której użycie bomb atomowych było bardzo prawdopodobne. Kryzys koreański prowadził do wzrostu sił w Europie. USA potroiły wydatki na obronność i uściśliły współpracę z sojusznikami w ramach NATO. Stany Zjednoczone przyjęły rolę naczelnego dowódcy w bloku państw zachodnich kreując model dwubiegunowości w stosunkach międzynarodowych, na prawie pięćdziesiąt lat. Te czynniki sprawiły, że antagonizm pomiędzy wschodem i zachodem zamienił się w wojnę zimną.

Kryzys sueski a powstanie na Węgrzech, doktryna Eisenhowera

Kryzys sueski a powstanie na Węgrzech

Sueski kryzys 1956, konflikt zbrojny pomiędzy Egiptem i Izraelem, do którego wmieszały się wojska Francji i Wielkiej Brytanii. Jego pośrednie przyczyny wiązały się z próbą powrotu Wielkiej Brytanii do mocarstwowej polityki w tym regionie.

Przyczyny bezpośrednie to: terrorystyczne ataki na obiekty i wojska izraelskie w strefie przygranicznej, dokonywane z inspiracji egipskiej, zamknięcie przez Egipt cieśniny Tiran dla żeglugi izraelskiej oraz nacjonalizacja Kanału Sueskiego dokonana 26 VII 1956 przez Egipt, co zagroziło interesom Francji i Wielkiej Brytanii.

29 X 1956 wojska izraelskie zaatakowały Egipt i zajęły w ciągu dwóch dni część Półwyspu Synaj. 31 X lotnictwo francuskie i brytyjskie zbombardowało egipskie bazy wojskowe. Armia Izraela osiągnęła 5 XI linię Kanału Sueskiego, Brytyjczycy i Francuzi uderzyli na Suez. Kroki te spowodowały stanowczy protest ZSRR i negatywne stanowisko USA. Działania wzajemne zakończono 7 XI 1956. Wojska sojuszników zostały wycofane 22 XII 1956 pod nadzorem sił ONZ.

doktryna Eisenhowera

doktryna Eisenhowera - koncepcja polityczna USA wobec Bliskiego i Środkowego Wschodu, przyjęta wspólną rezolucją obu izb Kongresu na wniosek prezydenta Dwighta Eisenhowera w styczniu 1957 roku, rozwijająca doktrynę Trumana, zakładając aktywne powstrzymywanie komunizmu przez udzielanie wszelkiej gospodarczej i politycznej pomocy dla jakichkolwiek zainteresowanych krajów tego regionu; dążyła do wypełnienia próżni polityczno-wojskowej w regionie powstałej po wycofaniu się Wielkiej Brytanii i Francji po kryzysie sueskim; posłużyła za podstawę do interwencji w Libanie w 1958 roku.

Problem wyścigu zbrojeń w latach 50. XX wieku

Wyścig zbrojeń, zjawisko charakterystyczne dla różnych epok historycznych, ale w krańcowej formie występujące w XX w., szczególnie po II wojnie światowej. Był wynikiem konfrontacyjnych, dwublokowych stosunków międzynarodowych, zdominowanych przez konflikt ideologiczny Wschód–Zachód, a także przez fakt dekolonizacji, pojawiania się nowych państw i zrodzonych stąd konfliktów. Posiadanie, groźba i stosowanie siły w stosunkach międzynarodowych stało się naczelną zasadą.

Motywami wyścigu zbrojeń było dążenie do osiągnięcia przewagi militarnej nad rzeczywistym lub potencjalnym przeciwnikiem, wiara w skuteczność zbrojnego rozstrzygnięcia konfliktu. Ponieważ obie strony konfliktu nie rezygnowały z osiągnięcia przewagi pułap równowagi sił określany więc był na coraz wyższym poziomie. Jako, że stan pełnej równowagi militarnej był niemożliwy do osiągnięcia ze względu na skomplikowany charakter zbrojeń, to wyścig zbrojeń trwał nieustannie.

Z końcem lat 80 oceniano, iż łączne bezpośrednie wydatki na ten cel rosły w tempie 3% w skali rocznej i sięgnęły biliona dolarów amerykańskich w 1988. Kraje rozwinięte w 1987 uczestniczyły w wydatkach w 76,1% (49,4% – kraje NATO, 24,2% – Układ Warszawski).

Efektem wyścigu zbrojeń było malejące realne bezpieczeństwo państw, wzrost poczucia zagrożenia w społeczeństwach, dezorganizacja gospodarki przeciążonej wydatkami wojskowymi, wzrost napięcia w regionach nagromadzenia sił zbrojnych, powstawanie konfrontacyjnych doktryn militarnych.

Wyścig zbrojeń, forsowany szczególnie w latach 80. przez amerykańskiego prezydenta R. Reagana, przyczynił się do pogłębienia kryzysu ekonomicznego niewydolnych gospodarek państw bloku socjalistycznego i w konsekwencji do upadku niedemokratycznych reżimów w Europie Środkowej i Wschodniej.

Od lat 90. zarysowała się tendencja spadkowa związana z końcem zimnej wojny i sukcesami rokowań rozbrojeniowych. Krajem wydającym najwięcej na badania i rozwój na potrzeby wojska pozostały Stany Zjednoczone – 40 mld dolarów rocznie (1996), następnie Francja – 5 mld, Wielka Brytania – 4 mld, Niemcy – 1,5 mld, Rosja około 1,2 mld, Chiny – poniżej 1 mld.

Kryzys berliński

I kryzys berliński - miesiąc po zakończeniu II wojny światowej w Europie i po podpisaniu bezwarunkowej kapitulacji III Rzeszy mocarstwa sojusznicze 5 czerwca 1945 wydały deklarację, na mocy której rządy ZSRR, USA, Wielkiej Brytanii i Francji przejęły zwierzchnią władzę nad terytorium Niemiec, dzieląc je na cztery strefy okupacyjne. W stosunku do pokonanych Niemiec na konferencji poczdamskiej przyjęto zasady 4xD (demilitaryzacja, denazyfikacja, decentralizacja i dekartelizacja). Podzielono również Berlin leżący w radzieckiej strefie okupacyjnej.

Wraz z narastaniem atmosfery zimnej wojny po 1947 współpraca czterech mocarstw okazała się niemożliwa. 1 stycznia 1947 amerykańskie i brytyjskie sfery okupacyjne zostały połączone w Bizonię, a 8 kwietnia 1949 dołączono formalnie strefę francuską, tworząc Trizonię - podstawę terytorialną dla przyszłego państwa zachodnioniemieckiego. Bardzo poważny kryzys międzynarodowy wywołała reforma walutowa 18 czerwca 1948. Reforma objęła też zachodnie sektory Berlina, grożąc tym samym zrujnowaniem gospodarki całej okupacyjnej sfery radzieckiej. Ponieważ reforma walutowa w sferze radzieckiej odbywała się później i była mniej sprawna od zachodniej - 24 czerwca 1948 zablokowano drogi dojazdowe i wstrzymano dostawy żywności i energii do zachodnich sektorów Berlina. Rozpoczął się I Kryzys Berliński, grożący wybuchem konfliktu globalnego. Państwa zachodnie nie zdecydowały się na interwencję zbrojną, ale podjęły wysiłek łącząc sektory zachodnie Berlina ze swoimi strefami okupacyjnymi mostem powietrznym, przez który zaopatrywano 2,5-milionowe miasto w niezbędne dostawy. Sprawa trafiła na forum Rady Bezpieczeństwa ONZ. Blokada Berlina trwała prawie rok (do maja 1949) i oznaczała faktyczny podział miasta. Strefy zachodnie miasta stanowiły oddzielny organizm polityczny, funkcjonujący na mocy nowej Konstytucji z 1950 roku.

Kryzys kubański

Kryzys kubański – stan zagrożenia konfliktem między dwoma supermocarstwami dysponującymi bronią atomową - ZSRR i USA, który miał miejsce w dniach 15-28 października 1962 roku na Kubie. Był spowodowany rozmieszczeniem przez ZSRR na Kubie pocisków balistycznych średniego zasięgu bezpośrednio zagrażających terytorium USA.

W odpowiedzi na zagrożenie prezydent USA John F. Kennedy wprowadził kwarantannę morską Kuby (blokada transportu środków bojowych) i zażądał wycofania rakiet. Potencjalny globalny konflikt nuklearny nabrał realnych kształtów, gdy do Kuby zaczęły się zbliżać radzieckie statki wiozące kolejne materiały militarne.

Konflikt został zażegnany, kiedy po żądaniu prezydenta USA, przywódca radziecki Nikita Chruszczow 28 października rozkazał zawrócić statki oraz wyraził zgodę na demontaż wyrzutni rakietowych, w zamian za gwarancje nieagresji USA na Kubę, a także wycofania rakiet amerykańskich z Turcji. Takie rozwiązanie kryzysu wywołało negatywną reakcję Fidela Castro i doprowadziło do przejściowego ochłodzenia stosunków sowiecko-kubańskich. Stany Zjednoczone w owym czasie nie podały do publicznej wiadomości faktu o wycofaniu przed końcem kwietnia 1963 r. swoich rakiet ("Jupiter") z Turcji, co pozwoliło Chruszczowowi zachować honor na arenie międzynarodowej, jednak w międzyczasie osłabiło znacznie jego pozycję polityczną w kraju.

Konsekwencją zagrożenia katastrofą atomową było uruchomienie gorącej linii telefonicznej w 1963 roku między przywódcami supermocarstw, aby w przyszłości móc się w łatwiejszy sposób uporać z potencjalnymi konfliktami.

BONUSIK

Zimna wojna w pigułce

Zimna wojna, (od angielskiego Cold War), umowne określenie stosunków pomiędzy państwami zachodnimi a ZSRR i grupą państw socjalistycznych po II wojnie światowej. Za początek zimnej wojny przyjmuje się przemówienie W.L.S. Churchilla wygłoszone w Fulton 5 marca 1946, w którym zaatakował ekspansjonizm ZSRR i wezwał Zachód do zjednoczenia sił przeciwko rozprzestrzenianiu się komunizmu.

Do końca lat 40. narastało napięcie w stosunkach międzynarodowych, m.in. zlikwidowana została demokracja w państwach Europy Środkowej i Wschodniej, na co odpowiedzią ze strony Zachodu była doktryna Trumana i utworzenie NATO (1949) oraz lokalnych sojuszy wojskowych w Azji i strefie Oceanu Spokojnego.

Szczytowym okresem zimnej wojny były lata 1950–1953, kiedy nastąpiła pierwsza zbrojna konfrontacja (wojna koreańska), na obszarze peryferyjnym, między blokiem radzieckim a Zachodem (oddziały amerykańskie pod flagą ONZ wystąpiły przeciwko "ochotnikom" z Chińskiej Republiki Ludowej), gwałtownie wzrosły zbrojenia i apogeum osiągnęła wojna psychologiczna (m.in. utworzenie Radia Wolna Europa).

Po śmierci J.W. Stalina (1953), XX zjeździe KPZR i przemówieniu N.S. Chruszczowa w 1956 nastąpił długoletni okres zmiennego napięcia w stosunkach Wschód-Zachód. Początkowo wystąpiły tendencje odprężeniowe (rozejm w Korei, powstanie ruchu państw niezaangażowanych), ale jednocześnie 1955 powołano Układ Warszawski, 1956 miała miejsce radziecka interwencja na Węgrzech (rewolucja węgierska 1956), 1959 - rewolucja na Kubie.

W latach 60. sytuacja międzynarodowa ponownie się zaostrzyła (m.in. 1961 budowa muru berlińskiego, 1962 kryzys kubański - świat stanął w obliczu wojny jądrowej, 1965-1973 wojna w Wietnamie, 1968 interwencja wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji).

W latach 70. nastąpiło odprężenie, odbyła się Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, zakończona 1975 podpisaniem Aktu Końcowego w Helsinkach, podpisano Układy SALT I i SALT II (rozbrojeniowe układy), Chiny weszły do ONZ. Mimo to nasilała się ekspansja radziecka w Azji, Afryce i Ameryce Łacińskiej.

Następny okres zimnej wojny rozpoczął się wraz z interwencją ZSRR w Afganistanie (1979) i trwał do połowy lat 80. (m.in. kryzys 1980-1981 w Polsce, 1983 rozmieszczenie rakiet w europejskich krajach NATO). Konsekwentnie realizowany przez R. Reagana program wyścigu zbrojeń doprowadził do ekonomicznego i politycznego osłabienia ZSRR. 1989 zaczął się upadek rządów komunistycznych w Europie, do 1990 nastąpiło zjednoczenie Niemiec, 1991 rozwiązanie Układu Warszawskiego oraz samego ZSRR, co jest uznawane za koniec zimnej wojny.