2. SPECYFIKA RESOCJALIZACJI W INSTYTUCJACH ZAMKNIĘTYCH

   • zakłady poprawcze(otwarte, półotwarte, zamknięte, o wzmożonym nadzorze wychowawczym), młodzieżowe ośrodki wychowawcze

   • po wyczerpaniu wszelkich innych środków oddziaływania profilaktycznego, opiekuńczego i wychowawczego w środowisku otwartym

   • celem oddzielenie osoby nieletniej od społeczeństwa, celem umożliwienia zmiany w środowisku bezwzględnie potrzebnej przy resocjalizacji osób, u których inne, lżejsze metody, nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Odczuwana dolegliwość a także „szok izolacyjny” mają wpłynąć na otwartość wychowanka na propozycję zmian, mniej lub bardziej świadomą.

   • tendencje humanistyczne w resocjalizacji dążące do uświadamiania wychowankowi, jaką szansą jest dla niego resocjalizacja, i że dla własnego dobra powinien skorzystać z tej szansy. W wypadku odrzucenia czekają go środki surowsze(hierarchia zakładów poprawczych).

   • w ośrodku jest możliwość oddziaływania kompleksowego na jednostkę, także wpływem grupy i modelowaniem(wychowawca)

     • opiekuńcze – zaspokojenie potrzeb nieletniego, kształtowanie poczucia bezpieczeństwa, dodatniej oceny, samorealizacji, kompensacja deficytów rozwojowych

     • wychowawcze – uznanie i odbudowanie poczucia podmiotowości wychowanka, internalizacja pożądanego systemu wartości, ukształtowanie samokontroli w sytuacji pokusy i presji czynników patogennych

     • terapeutyczne

   • podstawowe cele:

     • uzupełnienie zaniedbań szkolnych i wyrównanie poziomu wiedzy

     • uzyskanie kompetencji zawodowych

     • rozwój optymalny nieletniego, w tym kontrola własnego zachowania, ekspresja emocji, podwyższenie samooceny, ukształtowanie motywacji do zmiany skłonności, nawyków i przyzwyczajeń ocenianych negatywnie

     • korygowanie i modyfikowanie postaw antagonistyczno-destruktywnych

     • zaspokajanie specyficznych potrzeb wynikających z wadliwej socjalizacji i braków kulturowych

     • ochrona społeczności przed działaniami patologicznymi i przestępczymi

     • powstrzymywanie działań i motywacji przestępczych, wyuczenie kontrolowania tego typu zachowań przez możliwość częściowej izolacji lub przymus bezpośredni w granicach prawa

   • wychowanek sam sobie wybiera wychowawcę!

• ostateczne ustalenie i przyjęcie planu indywidualnych oddziaływań resocjalizacyjnych odbywa się w obecności nieletniego, który tym samym zawiera swoisty kontrakt. Zerwanie go jest podstawą do umieszczeniu w zakładzie poprawczym o większym natężeniu dolegliwości.

2. Oddziaływania resocjalizacyjne w warunkach środowiska otwartego

(kuratela sądowa, kuratorski ośrodek pracy z młodzieżą, OHP, rodziny zastępcze, ogniska wychowawcze)

• Kuratela sądowa

  • w Polsce model kontrolno-represyjny, w którym polega na opracowaniu odpowiedniego układu nacisków i idących za nimi sankcji formalnych oraz na sprawowaniu kontroli zewnętrznej nad nieletnim. Głównym źródeł nacisku jest groźba zastosowana przez sąd rodzinny zastosowania środka bardziej dolegliwego bądź środka poprawczego. Sfera behawioralna, wpływ na zachowanie a nie wartości czy postawy.

  • alternatywny psychoterapeutyczny model kurateli: nadzór nad wykonywaniem obowiązków rodzicielskich poprzez bycie doradcą rodziny, a czasem nawet organizatorem jej życia. Praca metodą indywidualnych przypadków. Udzielanie nieletniemu w ten sposób wsparcia i kształtowanie właściwego dla rozwoju środowiska kulturowego.

  • alternatywny model Czapowa z 1978 roku: zakłada działanie kuratora sądowego dla nieletnich jako inspiratora i koordynatora oddziaływań psychologicznych, pedagogicznych, dydaktycznych, socjologicznych, usług lekarskich oraz jako animator życia społecznego i kulturowego nieletnich.

  • alternatywny model kurateli wychowującej Górskiego: eksponuje psychoterapeutyczne funkcje metody indywidualnych przypadków. Podejmowanie czynności, które powodują trwałe zmiany w psychice nieletniego. Stwarzanie i włączanie wychowanka w nowe kształcące sytuacje oraz na uczącym i psychologicznym oddziaływaniu kuratora

  • metoda Czapowa i Górskiego polecana przez naukowców, ale brak warunków umożliwiających ich realizację

• Kuratorski ośrodek pracy z młodzieżą

  • działa w miejscu zamieszkania nieletniego. Kieruje się do niego na podstawie orzeczenia sądowego; kiedy mają rodziców o ograniczonej władzy rodzicielskiej; ze względu na cechy osobowości i sytuację życiową wymagają systematycznej kontroli i pomocy

  • zadaniem wdrażanie uczestników do przestrzegania zasad współżycia społecznego i porządku publicznego oraz kształtowanie właściwego stosunku do pracy i nauki oraz budzenie i rozwijanie uzdolnień(organizacja czasu wolnego, pomoc w nauce kompetencji zawodowych, udzielanie pomocy materialnej, udzielanie pomocy w rozwiązywaniu trudnych sytuacji życiowych, udzielanie pomocy w usuwaniu zaniedbań wychowawczych)

  • obejmuje wiec funkcje: wychowanie, opieka, psychoterapia.

  • co robią?

    • przeprowadzanie zajęć dydaktyczno-wychowawczych z nieletnimi

    • współdziałanie z rodzicami/opiekunami

    • stosowanie indywidualnej pracy wychowawczej

    • kontrolowanie wyników w nauce i udzielanie pomocy w wyrównywaniu braków

    • składanie wniosków o skierowanie na badanie specjalistyczne (uzasadnione przypadki)

• Ochotnicze Hufce Pracy

  • rola przede wszystkim profilaktyczna.

  • podział na Komendę Główną, wojewódzkie komendy i jednostki podstawowe

• szkoleniowo-wychowawcze

• przeciwdziałanie bezrobociu, tworzenie warunków umożliwiających podnoszenie kwalifikacji, doskonalenie zawodowe i działalność wśród młodzieży zagrożonej patologią

• organizacyjne zajmujące się pośrednictwem pracy

• klub pracy gromadzący informacje o pracy i o osobach do zatrudnienia, także młodzieży.

• doradztwem zawodowym

• usługowe

• środowiskowy hufiec pracy

  • stacjonarne, bez zakwaterowania, mieszane, stacjonarne-integracyjne z udziałem młodzieży niepełnosprawnej lub z innych krajów, wakacyjne i śródroczne w kraju i za granicą, dla uczestników międzynarodowych obozów młodzieżowych

  • przyjmowana młodzież zaniedbana, zagrożona demoralizacją, która w celu profilaktyki i resocjalizacji wymaga zorganizowanej opieki na wolności

• Rodziny zastępcze

  • orzekany przez sądy rodzinne, powszechnie znane w krajach zachodnich

  • 3 typy rodzin

• spokrewnione z dzieckiem w stopniu pozwalającym na powstanie obowiązku alimentacyjnego

• spokrewnione, ale nie zobowiązane do alimentacji

• obce, które zobowiązały się wykonywać środki wychowawcze tego typu orzeczone przez sąd rodzinny, mogą to być też rodziny zaprzyjaźnione znające dziecko wcześniej.

• muszą korzystać z pełni praw obywatelskich, ukończone 24 lata, nie pozbawiona praw rodzicielskich ani opiekuńczych, nie chora na chorobę psychiczną zakaźną lub przewlekłą, ma stałe źródło utrzymania i odpowiednie warunki mieszkaniowe.

  • można umieścić też dziecko na wniosek lub za zgodą rodziców, jeżeli znajdują oni się w wyjątkowo trudnej sytuacji materialnej uniemożliwiającej zapewnienie dziecku podstawowych warunków opieki

• Ogniska wychowawcze

  • celem udzielenie wszechstronnej pomocy młodzieży zagrożonej wykolejeniem społecznym, ich rodzicom i dzieciom znajdującym się w trudnych sytuacjach życiowych. Musi być to młodzież mieszkająca z rodzicami, którzy akceptują pomoc ze strony ognisk i sami rokują nadzieje przyszłego poprawnego wychowywania dziecka

  • dziecko ma prawo wyboru wychowawcy oraz grupy

  • struktura przypomina rodzinną, wychowawcy męscy i żeńscy, określone grupy dziewcząt i chłopców oddzielnie.

  • organizacja różnorodnych zajęć, także pomoc w otrzymaniu pracy

  • szczególny klimat wychowawczy i trafna odpowiedź na potrzeby małych społeczności lokalnych

  • łączy funkcje placówki otwartej dla wszystkich dzieci z najbliższego środowiska z funkcją specjalistycznej placówki opiekuńczo-wychowawczej

• środowiskowe programy pedagogiczne (przyjaciela dzieci ulicy, pedagoga rodzinnego i wychowawcy podwórkowego)

  • pedagog rodzinny – usuwanie tkwiących w rodzinie przeszkód w rozwoju i socjalizacji dziecka

  • wychowawca podwórkowy – program środowiskowy. Tworzy stałe grupy zajęciowe przy wykorzystaniu zainteresowań i uzdolnień dzieci spoza ogniska. Brak placówki działania, miejscem jest ulica. Nawiązywanie kontaktu z dziećmi 3-20 lat przebywającymi na ulicach, dworcach, klatkach schodowych, itd. Różne formy kontaktu. Ścisła współpraca z innymi organizacjami i instytucjami(np. pomoc społeczna, kuratorzy sądowi, szkoły, organizacje charytatywne) po nawiązaniu kontaktu z dzieckiem

2. ZASADY WYCHOWANIA RESOCJALIZACYJNEGO WG CZAPOWA

- Wychowania resocjalizującego 

1. Zasada reedukcji- polega na oduczaniu się zachowań negatywnych poprzez wygaszanie i jednoczesne uczenie zachowań pozytywnych zgodnych z przyjętymi celami i ideałami pedagogicznymi, nauczenie zachowań konstruktywnych poprzez wzmacnianie. Redukowanie, usuwanie wyuczonych negatywnych postaw, zachowań, nawyków /np. agresji, przemocy, uzależnień, kradzieży, negatywizmu szkolnego/. Mogą one zostać zredukowane /wyeliminowane/ poprzez aktywne wygaszanie dotychczasowych odruchów warunkowych i zastępowanie ich nowymi, porządanymi nawykami, zachowaniami;

2. Z. Wszechstronności rozwoju osobowości-celem oddziaływań resocjalizujących jest wychowanie jednostek aktywnych samodzielnie myślących, kreatywnych o dojrzałej osobowości, wychowanek powinien rozwijać wszelkie strefy swojej osobowości, emocjonalą, społeczną, moralną, poznawczą. Konieczność wszechstronnego rozwijania cech osobowości wychowanków , wzbogacania wiedzy, kształtowania potrzeb i zainteresowań, wyrównywanie deficytów osobowościowych, inspirowanie do twórczości, internalizacja wartości

- Opieki resocjalizacyjnej

1. Z. wszechstronnej i perspektywistycznej opieki – polega na stałej gotowości wychowawcy do niesienia pomocy podopiecznym w rózznych sytuacjach życiowych, nakazuje wychowawcy liczenie się z potrzebą wychowanka, przy czym wychowawcauczy podopiecznego sposobu zspokajania tych potrzeb, uwzglednienie przyszłych potrzeb podopiecznego. Wymóg uwzględniania i liczenia się ze wszystkimi potrzebami, oczekiwaniami wychowanków, nauka właściwego nieegoistycznego i prozdrowotnego zaspakajania przez nich swych potrzeb.

2. Z. Wymagań- polega na tym, aby wychowawca stawiał jednoznacznie i konsekwentne wymagania, ucząc jednocześnie orientacji w otoczeniu, odróżniania dobra od zła, wychowawcę obowiązują zasada sytopniowania wymagań w zalezności od możliwości i wieku wychowanka. wymaganie od wychowanków postaw prospołecznych, okazywanie bezinteresowności, altruizmu, poszanowania mienia społecznego, prywatnego, liczenie się z innymi, z interesem społecznym, potrzebami i oczekiwaniami ludzi wśród których żyją i będą żyć w przyszłości /rówieśnicy, rodzina, szeroko rozumiane środowisko społeczne/

- Psychoterapii resocjalizujących 
Z. Respektowania- informuje o tym, że wychowawca powinien liczyś się z wychowankiem jao z podmiotem swojej pracy, a więc działania wychowawcy powinny zmierzać do inspirowania procesy samowychowania podopiecznego
2. – Z. Akceptacji – wymaga od wychowawcy postawy terapeutycznej, która wyróżnia się w pełnej akceptacji każdego wychowanka takim jakim on jest, akceptacja warunkuje nawiązanie prawdziweg kontaktu z podopiecznym

• wg Lipkowskiego

• zasada akceptacji – akceptacja wychowanka, oddzielanie człowieka od jego czynu, jednakże nie jest to przyzwolenie na złe czyny!; uznanie jednostki z odchyleniami od normy jako osobę, której przysługuje pełnia praw, szczególnie uwzględniających jej osobę jako człowieka mająca prawo do opieki i pomocy.

• zasada indywidualizacji – dopasowanie sposobu działania i procedur do konkretnej jednostki; każda jednostka jest indywidualna

• zasada kształtowania perspektyw – osoby nieprzystosowane społecznie nie partycypują przyszłości. Pozwala to na ukształtowanie kategorii przyczynowo-skutkowych; uświadomienie konieczności posiadania celów, marzeń, które wyznaczają perspektywę celów.

• zasada pomocy – każda osoba, także niedostosowana społecznie ma prawo do uzyskania pomocy w tym względzie, aby jednostka się zmieniła; należy pomóc jednostce, takiej która bez tej pomocy nie jest wstanie sama sobie poradzić.

• zasada współpracy ze środowiskiem – współpraca przede wszystkim z rodziną, oddziaływanie na samego wychowanka nie są skuteczne. Ważna maxymalna współpraca instytucji resocjalizującej ze środowiskiem, w którym wychowanek funkcjonuje; nie można jednostki spostrzegać w oderwaniu od otoczenia, należy przystawać to środowisko do jednostki.

• zasada systematyczności – resocjalizacja nie może być działaniem incydentalnym, tylko wychowanie ciągłe i planowe wpływa na wychowanka; podkreślenie znaczenia planowego, systematycznego działania

2. MODELE RESOCJALIZACJI I SYSTEMY RESOCJALIZACYJNE

3. DIAGNOZA I PROGNOZA JAKO KONIECZNY ELEMENT POSTĘPOWANIA RESOCJALIZACYJNEGO wg Pytki

• Im bardziej pogłębiona jest diagnoza pedagogiczna, tym więcej w niej prognozy, tj. przewidywania przebiegu i wyników dalszego uczenia się.

• diagnoza wychowawcza umożliwia ocenę osobowości, postawy i zachowania wychowanka. O ile zestaw środków oddziaływań i cele są zwykle te same, o tyle „pedagogiczną zagadkę” stanowi najczęściej osoba wychowanka, i diagnoza ma za zadanie w tym pomóc.

  • model diagnozy behawioralnej

• przedmiotem badań są zachowania świadczące o wadliwym przystosowaniu społecznym jednostki(mierzalne trafnym i rzetelnym narzędziem, wykracza poza obszar jednego odchylenia standardowego), czyli zachowania antyspołeczne

• czynniki stymuluje jako bodźce a zachowania jako reakcje, ponieważ to model S->R.

• skupienie na zachowaniu z pominięciem psychologicznych mechanizmów regulacyjnych oraz społecznych ról.

• koncentracja na tym, co da radę kontrolować; fakty obiektywne oraz ścisły pomiar psychometryczny.

• opiera się na teorii uczenia się, dlatego resocjalizacja jako proces wygaszania bądź zapominania wyuczonych uprzednio nawyków i przyzwyczajeń.(stereotypy behawioralne)

• zasadnicza rola mechanizmów warunkowania klasycznego oraz instrumentalnego w celu manipulacji bodźcami sytuacyjnymi prowadzącymi do wygaszania niepożądanej reakcji

• niewystarczający model z powodu mechanistycznego ujęcia ludzkiej natury.

  • model diagnozy interdyscyplinarnej (Czapów)

• odwrotny do behawioralnego: zaburzone przystosowanie społeczne jednostki jako antagonizm destruktywny mający zewnętrzne objawy(przejawia się w zachowaniach, postawach i rolach życiowych). Mechanizmy psychospołeczne oraz czynniki etiologiczne prowadzące do kształtowania się i utrwalania w reakcjach jednostki wobec norm prawnych, moralnych i obyczajowych.

• występuje u osób, które nie respektują norm, a ich zachowania pozostają w opozycji

• antagonizm destruktywny przejawia się przede wszystkim w sferze postaw i ról społecznych, który jest wzmacniany przez skumulowane oddziaływanie niekorzystnych czynników biopsychicznych i środowiskowych.

• w wyjaśnianie tego antagonizmu angażuje się wiele nauk (psychologia, pedagogika, socjologia dewiacji, kryminologia, psychopatologia, ...), dlatego charakter interdyscyplinarny

• tzw. „diagnoza konstatująca fakty” obejmuje:

• określenie intensywności postaw antyspołecznych oraz sposobu ich wewnętrznej integracji

• identyfikacja stopnia wadliwości funkcjonowania przypisanych jednostce ról społecznych oraz poziomu internalizacji przepisów ról kulturowych, które ona odgrywa w kręgach podkulturowych

• wskazanie hipotetycznych czynników zwiększających prawdopodobieństwo wystąpienia konfliktu jednostki z normami społecznymi(niekorzystne czynniki rozwojowe typu biopsychicznego i socjokulturowego)

• ocenę stanu rzeczy z punktu widzenia zagrożenia społecznego stwarzanego przez jednostkę i jej środowisko społeczne, w wyniku której formułuje się konkluzję dotyczącą postępowania interwencyjnego lub wstrzymania się od niego

• do tego diagnosta winien sformułować diagnozę projektującą, tj. wybór i zaprojektowanie adekwatnych do rozpoznania diagnostycznego metod i technik oddziaływania wychowawczego w czasie resocjalizacji. Jest ona weryfikowana w procesie resocjalizacji

• koniec końców przewartościowanie uznawanych przez jednostkę norm, zmiana układu ról – modyfikacja ostaw antyspołecznych ogólnie.

• w następstwie diagnozy pedagogicznej wychowawca wybiera odpowiedni wariant postępowania, który uwzględnia specyfikę psychospołeczną jednostki.

DIAGNOZA

Diagnoza resocjalizacyjna w praktyce może ona być realizowana na 3 poziomach:

1. Osoba jest zagrozona umieszczeniem w zakładzie to działania nad nią powinno podjąć RODK gdzie realizowana będzie wg niego diagnoza

2. Sporządzenie diagnozy w ośrodkach np. wychowawczych. Odnosi się do działan wychowaców wobec dzieci które do nich trafiły.

• Diagnoza behawioralna – odnosi się do zachowań, sposobów myślenia które za pomocą symptomów przypisujemy jednostce. Jeśli te zachowania się utrzymują to nazywamy osobę niedostosowaną

• Diagnoza interdyscyplinarna – pogłębiona w której uczestniczy psycholog, pracownik socjalny. Przede wszystkim chcemy uchwycić mechanizmy powodujące niedostosowanie a tym samym uczynić oddziaływanie wychowawcze bardziej skuteczne

Zachowania wskazujące na niedostosowanie społeczne:

Płaszczyzna szkolna:

1. Wagary

2. Słabe wyniki w nauce

3. Niewłaściwy stosunek do obowiązku szkolnego i nauczycieli

4. Stosowanie używek

5. Ucieczki z domu

6. Agresja

7. Drobne przestępstwa np. kradzieże

8. Kłamstwo notoryczne

9. Niekonwencjonalne zachowania seksualne

W diagnozie behawioralnej (behawioryzmie psychologicznym) nie dotyczy tylko analizy częstotliwości tych zachowań ale też ustalenie mechanizmów powstawania tych zachowań.

W diagnozie interdyscyplinarnej uczestniczą rózni specjaliści z róznych dyscyplin wiedzy. Interesują nas przyczyny niedostosowania społ bo gdy odkryjemy co motywowało jednostkę do popełnienia czegoś, będzie wtedy można stworzyc szereg działań dążącychdo tego aby takich zachwań unikać, przebudujemy system postaw.

etapy diagnozy:

1. diagnoza konstatująca fakty (opis, przedstawienie) przy wszelkich zaburzeniach zachowania:

   • rodzaj zaburzenia lub dewiacja;

   • mechanizmy psychologiczne i społeczne prowadzące do rozpoznanych zaburzeń;

   • udział poszczególnych grup czynników w genezie obserwowanych zjawisk (który jest decydujący?);

   • wyciągnięcie konkluzji oceniających, aby rozpocząć działania interwencyjne;

2. diagnoza ukierunkowująca (projektująca):

• sformułowanie hipotez i postulatów (założeń) dotyczących zakresu niedostosowania społecznego;

• projektowanie programu oddziaływań resocjalizacyjnych;

1. diagnoza weryfikująca:

• sprawdzenie poprawności uzyskanego obrazu diagnostycznego;

• weryfikacja prawidłowości rozwiązań wdrożonych;

1. ewaluacja – ocenianie wyników projektu wdrożeniowego:

• czy na skutek oddziaływań nastąpiła poprawa?

• superwizja – metoda oceny samego siebie w zespole;

2. STADIA WYKOLEJENIA SPOŁECZNEGO, TYPOLOGIA NIEDOSTOSOWANIA

Syntetyczne ujęcie stadiów wykolejenia:

Stadium I:

1. Uczucie odtrącenia, frustracji

2. Reakcje negatywne mające na celu zwrócenie uwagi na siebie

3. Narastająca agresja wobec rodziców, opiekunów

4. Reagowanie nieproporcjonalnie silne do podniety

5. Reakcje impulsywne

6. Brak cierpliwości i wytrwałości

7. Brak koncentracji uwagi – dziecko nie kończy rozpoczętych prac

Stadium II:

1. Manifestują się reakcje wrogie nie tylko wobec rodziców, ale i nauczycieli

2. Bunt wobec autorytetów

3. Próby zjednania rodzą agresje

4. Często występuje autoagresja

5. Występują pierwsze drobne kradzieże i szukanie kontaktu z podkulturą

6. Upijanie się i odurzanie innymi środkami

Stadium III:

1. Następuje proces przyswajania kultury przestępczej, najczęściej manfestujący się przylączniem do grupy przestępczej, pogłębienie ww objawów

2. Pogłębiona negacja norm moralnych i prawnych, kradzieże, włamania, rozboje, akty wandalizmu, chęć zadawania bólu

Wykolejenie obyczajowe naruszanie norm obyczajowych, moralnych. Zachowania te nie powodują skutków karnych. Do takich zachowań i zjawisk należą: bezdomność, żebractwo, promiskubityzm i prostytucja.

Wykolejenie przestępcze obejmuje i dotyczy spraw czysto karnych, np. przestępczość przeciwko mieniu, zdrowiu, życiu, porządkowi publicznemu i przestępczość zorganizowana

Jednostka psychopatyczna – osobowość dyssocjalna, antyspołeczna

WYKOLEJENIE

Etiologia- nauka badająca przyczyny zjawisk, procesów i faktów.

Fenomenologia- jeden z kierunków teorii poznania w filozofii (przyjrzenie się światu tak jak się on jawi)

Wykolejenie społeczne polega na takim przeciwstawieniu się normom, które burzy wszelki ład społeczny, warunkujący istnieni kultury, czyli na przeciwstawianiu się społeczeństwu jako całości.

Wykolejenie społeczne:

wykolejenie obyczajowe (występowanie przeciwko obyczajom (prostytucja))

wykolejenie przestępcze (występowanie przeciwko normom prawnym (kradzież, bandytyzm, morderstwo, łapówkarstwo)

Przestępczość- krańcowa forma zachowania aspołecznego, drastyczny przejaw naruszania zasad współżycia społecznego.

Przestępstwo lub wstrzymanie się od niego zależy od przebiegu socjalizacji jednostki.

Wczesne objawy wykolejenia:

1. Niepowodzenia szkolne i wagary

2. Ucieczki z domu

3. Picie alkoholu

4. Zachowania przestępcze

Nieprzystosowanie społeczne jako termin rozpowszechniony w literaturze przedmiotu bywa zastępowane innymi określeniami takimi jak: wykolejenie, demoralizacja, niedostosowanie jednak sądząc z ich treści zakres pojęciowy jest podobny we wszystkich przypadkach. Próby określenia istoty nieprzystosowania społecznego są liczne i maja zróżnicowany zakres.

Czapów i Jedlewski wyróżnili trzy główne typy dewiacji społecznej uwzględniając czynniki etiologiczne:

• Zwichniętą socjalizację – prowadzącą do manifestowania nieprzystosowania społecznego w różnorodnych formach. Jednak czynnik dominujący i warunkujący jest ten sam a mianowicie: niedostatki w zakresie socjalizacji dziecka (nieodpowiednia opieka rodzicielska lub jej brak, odtrącenie emocjonalne, zaniedbanie społeczne i pedagogiczne)

• Demoralizację – pojawia się wówczas gdy dziecko prawidłowo socjalizowane dostaje się pod wpływ innej obyczajowości czy innej kultury niż ta w jakiej było wychowywane. Proces demoralizacji wiąże się z przewartościowaniem wartości tradycyjnych na rzecz nowych do których jednostka nie potrafi się w pełni dostosować.

• Socjalizacja podkulturowa- jest odmiana nieprzystosowania społecznego z uwagi na związek jednostki z wartościami i normami podkultury pozostającej w opozycji do kultury szerszej zbiorowości społecznej.

1. Strategie w resocjalizacji

   • Strategia etiotropowa

     • ogólnie wszystkie działania, które mają wyeliminować negatywne czynniki oddziaływujące na wychowanka

     • usuwania różnorodnych czynników uczenia się postaw niepożądanych, aspołecznych. Odizolowania osób (grup), zmiany warunków, organizowania odpowiednich elementów otoczenia. Wprowadzania w życie dziecka osób znaczących, które go będą inspirowały.

   • Strategia ergotropowa

     • przekształcania postaw aspołecznych oraz ich wzajemnych powiązań. Odwoływania się do zainteresowań wychowanka, umiejętności, zdolności, aby wywołać u niego odpowiednią motywację, powodującą pozytywne ustosunkowanie się do obowiązujących norm społecznych

     • polega na zmianie dominacji i integracji w układzie postaw

- zmiana dominacji - dot. kształtowania odpowiednich motywów, ustosunkowań, nastawień pozytywnych i emocjonalnych i społecznych

*kształtowanie funkcji postawy dominującej

*kształtowanie składników postawy dominującej

*kształtowanie determinantów

- zmiana integracji - dot. elementów integrujących postawy wychowanka poprzez kształtowanie nowych wzorów osobowych, dot. formułowania nowego obrazu świata i własnej osoby, formułowanie wzorów osiąganie sukcesu życiowego.

*kształtowanie integracji postaw

*kształtowanie uwarunkowań psychicznych i społecznych

• Strategia semitropowa

  • usuwania psychicznych skutków wpływu i oddziaływań czynników znajdujących się w centrum działań etiotropowych.

1. ETAPY POSTĘPOWANIA RESOCJALIZACYJNEGO

ETAPY POSTĘPOWANIA RESOCJALIZUJĄCEGO WG PYTKI

• Etap pierwszych kontaktów z wychowawcą i grupą
  czyli tworzenia warunków do kształtowania pozytywnych interakcji. Etap ten polega na pierwszych kontaktach wychowawcy z grupą niedostosowanych społecznie jednostek. Wychowawca poznaje wychowanków, zapoznaje się z ich aktami i opiniami ośrodków kierowania oraz diagnostyczno-selekcyjnych, ocenami pedagogicznymi, psychologicznymi oraz psychiatrycznymi. Nowi pensjonariusze często są w warunkach izolacji zagubieni, pozbawieni szacunku dla innych, niejednokrotnie z poczuciem krzywdy oraz wrogo nastawieni do wszystkich i wszystkiego, potrzebujący pomocy. W zaistniałej sytuacji jednostka często szuka pomocy oraz oparcia w innych. Ważnym jest, aby wychowawca ze swoimi działaniami wyszedł pierwszy naprzeciw nowoprzyjętemu do placówki resocjalizacyjnej wychowankowi, aby ta funkcja nie została przejęta przez niejednokrotnie jeszcze bardziej zdemoralizowane jednostki. Nawiązanie kontaktu z kolegami jest o wiele prostsze niż z wychowawcą, który jest postrzegany przez wychowanka, jako osoba wywodząca się ze środowiska, z którym pozostaje w konflikcie. Nieletni w tym okresie często przejawia lekceważący stosunek do osób, niedbałość w zachowaniu, ironię, arogancję i brak szacunku dla innych. W ten sposób najczęściej usiłuje ukryć lęk przed nowa sytuacją, nieufność i niepewność. Trzeba przyznać, że w tej fazie sprawą bezwzględnie konieczną, a zarazem dość trudną, jest doprowadzenie do sytuacji, w której jednostka resocjalizowana będzie przejawiała gotowość do nawiązania kontaktu z osobą wychowującą. Należy więc ją otoczyć szczególną życzliwością i troskliwością. Na tego typu zachowanie wychowawcy, wychowanek reaguje z reguły żywo i z zadowoleniem. Nieletni często wywodzą się ze środowiska patologicznego, pozbawionego uczuciowości wyższej, miłości i ciepła rodzinnego. Życzliwość i troska ze strony wychowawcy odbierana jest na ogół pozytywnie i ułatwia osiągnięcie właściwych interakcji. W tej fazie możliwości resocjalizowanego wychowanka w zakresie dostosowania się do obowiązujących norm są bardzo ograniczone. Zazwyczaj aktywność jednostki niedostosowanej społecznie dość często potęguje trudności wychowawcze, ale trzeba pamiętać, że bodźcem do pokonywania trudności jest bardziej aprobata i uznanie aniżeli kara, która już na samym początku procesu wychowawczego może być czynnikiem zniechęcającym.

• Etap przystosowania i akceptacji. Duże znaczenie w tym okresie ma autorytet grupy, wychowanek podporządkowuje się, bo tak życzy sobie wychowawca, bo tak robi większość. Poznaje regulamin placówki i uczy się jak go przestrzegać. Zaczyna naśladować zachowania nowego otoczenia. Faza ta dla kształtowania postaw dziecka jest szczególnie ważna , albowiem w sposób podświadomy następuje zmiana postawy negatywnej na postawę tolerującą, a następnie akceptującą obowiązujące normy współżycia społecznego. Wychowawca nie może stawiać przed wychowankiem zadań ponad miarę, zadań niemożliwych do zrealizowania. Jest to bardzo ważne, ponieważ każde zadanie przerastające możliwości jednostki jest katalizatorem zniechęcenia i frustracji. Inaczej - wymagamy od wychowanka tyle, na ile jego stać. Trzeba też pamiętać, że w tej fazie jednostka resocjalizowana najczęściej wzoruje się na postępowaniu swoich kolegów z placówki oraz podpatruje zachowania i bierze przykład z wychowawcy.

• Korektura sfery pojęciowej oraz kształtowania wzorców moralnych polega na aktywnym udziale w przemianie osobowości jednostki, najczęściej wyposażonej w zbiór pojęć i wzorców moralnych mało pożądanych na akceptowane społecznie. Warunki do oceny swojego postępowania ma jednostka dopiero wówczas, kiedy wie co jest złe a co dobre, co jest dozwolone a co nie i dlaczego. Tylko wtedy wychowanek może trafnie ocenić swoje postępowanie, a możliwość samooceny ma niewątpliwie duży wpływ na poprawę zachowania. W trakcie korekty pojęć i wzorców moralnych należy wzmacniać przemiany pozytywne, wykazywać dobre rezultaty i osiągnięcia, wzmacniać osłabioną wiarę we własne siły oraz gotowość do współdziałania w procesie resocjalizacyjnym. W maksymalny sposób trzeba wykorzystywać uzdolnienia, zainteresowania oraz zamiłowania. Nieletni bardzo mocno ulega wpływom całej grupy wychowawczej, dlatego też należy zadbać o to, aby w tej społeczności przeważały procesy pozytywne we wszystkich sferach jej istnienia. Bez tej dbałości najczęściej dochodzi do tworzenia się struktur nieformalnych - drugiego życia, które to struktury "przejmują pałeczkę" w kształtowaniu sfery pojęciowej wychowanka i to najczęściej w sposób niepożądany z wychowawczego punktu widzenia.

• Etap gotowości do realizacji przyjętych poglądów moralnych i społecznych. Utrwalanie skorygowanej sfery pojeciową i wzorów moralnych, polega na "praktycznym wykorzystywaniu" ukształtowanych wcześniej pojęć moralnych. Wychowawca powinien stworzyć wychowankom odpowiednie warunki do pozytywnego działania. Mogą to być sekcje i koła zainteresowań, umożliwienie działalności w formach samorządowych oraz tworzenie sytuacji umożliwiających sprawdzanie się w warunkach zbliżonych do tych panujących na wolności. Ponadto wychowanka trzeba wyposażyć w umiejętność myślenia perspektywicznego. Jednostka powinna opuszczać placówkę w przeświadczeniu, że da sobie radę na wolności, jednocześnie przestrzegając prawa i norm moralnych pożądanych społecznie. Największym problemem resocjalizacyjnym jest fakt, że wychowanek najczęściej trafia do swojego środowiska, niejednokrotnie patologicznego i wszystkie wysiłki pedagogiczne wcześniej czy później są niweczone, a sam staje się po kolejnym konflikcie z prawem recydywistą. Sytuacje takie niestety nie należą do rzadkości. Jest to poważny problem społeczny, który wymaga rozwiązań systemowych, ponieważ sama kuratela sądowa oraz inne zazwyczaj skromne zadziałania profilaktyczne okazują się bardzo często niewystarczające.

1. METODY PRACY – PSYCHOTECHNIKI, SOCJOTECHNIKI, KULTUROTECHNIKI

• Psychotechniki(część antropotechnik)

- zależność za względu na osobę wychowującego, - ukierunkowanie aktywności (doradzanie, przekonywanie do aktywności wychowanka). Głównym środkiem oddziaływań jest osoba wychowawcy, która stosuje metodę wpływu osobistego(wpływ bezpośredni osoby znaczącej). Podstawowym czynnikiem jest więź osobowa z wychowankiem, grupą oraz środowiskiem.

- w układzie dwuosobowym

- metoda wpływu osobistego *stosunek wychowawczy – bezpośrednie interakcje między wychowawcą a wychowankiem w sytuacjach wychowawczych, gdy obaj wykazują chęć interakcji 1. o charakterze zewnętrznym-kontakt z wychowawcą sposobem na unikanie kar lub zdobycie ubocznych nagród, kontakt formalny, ograniczony do koniecznego); 2. o charakterze wewnętrznym – zachowanie wychowawcy ma wartość nagradzającą dla podopiecznego, zależy mu na aprobacie i udzielonych radach, z własnej woli i inicjatywy spędza czas z wychowawcą.

*może posłużyć nią się tylko ten wychowawca, którego łączy z wychowankiem stosunek wewnętrzny

* ważny autorytet wychowawcy. Opiera się na szacunku i zaufaniu, zachowanie ma znaczenie kary lub nagrody. Potrzebna wspólna realizacja celów.

BEZPOŚREDNIE ODDZIAŁYWANIE:

• przykład własny *odwzorowanie przez wychowanka postępowania wychowawcy

*specyficzne nagradzanie zachowań:

- zachowania aprobowane i cenione przez grupę odniesienia wychowanka

- musi być przekonany, że naśladując na pewno osiągnie to, na czym mu zależy. Niezbędne zaufanie, które powstaje tylko, gdy tożsamość celów postępowania podopiecznego i wychowawcy

- wychowawca musi być osobą znaczącą, darzoną przez wychowanka szacunkiem

* zasady:

- musi odbywać się z pozycji wartości, dążeń, potrzeb i problemów wychowanka a nie wychowawcy

- przedstawione wzory zachowania muszą zapewniać zaspokojenie potrzeb wychowanka

- każde naśladowanie musi przynosić nagrodę w postaci osiągnięcia wartości, w celu których zdobycia zachowanie ma miejsce

- wzory zachowań muszą odpowiadać możliwościom wychowanka, tak aby każda próba kończyła się sukcesem

- zaczynać od spraw i sytuacji bliskich wychowankowi i stopniowo przechodzić do wartości, na których zależy wychowawcy

- należy łączyć z innymi działaniami, zastosowanie zwłaszcza, gdy chodzi o wywołanie nowych lub zmianę dawnych zachowań wychowanka. Niewielkie znaczenie profilaktyczne

• doradzanie wychowawcze *udzielanie rad wychowankowi, który tego potrzebuje

*wychowawca wyjaśnia następstwo zachowań, informuje w jaki sposób wychowanek powinien postępować, dostarcza mu wzorów do zmiany. Niezbędny autorytet.

*można zastosować gdy:

- przypadkowo znajdzie się w sytuacji wymagającej doradzenia

- gdy wychowawca zorganizuje takie warunki, w których dotychczasowe, negatywne wychowawczo postępowanie podopiecznego nie będzie przynosiło mu oczekiwanych nagród.

*centralnym elementem jest krytyka zachowań wychowanka

- uświadomienie wychowankowi niedociągnięć w jego zachowaniu, aby chciał je polepszyć

- wychowawca wpierw powinien wytworzyć chętny stosunek wychowanka do zapoznania się ze zdaniem wychowawcy nt. własnego postępowania, aby je ulepszyć we własnym interesie

*obecnie teoria poradnictwa!!! – nie powinno się krytykować osób, które przychodzą z problemami. Porada nie jest wskazaniem rozwiązania, pomoc aby osoba sama ustaliła, jak chce rozwiązać problem

• przekonywanie

*sposób kształtowanie i przekształcania przekonań podopiecznego, służy modyfikowaniu postaw młodzieży wykolejonej

*zasady:

- wymaga odwołania się do ważnych potrzeb, zainteresowań i problemów wychowanka, ze wskazaniem sposobu ich rozwiązania

- trzeba wywołać konflikt przekonań oraz spowodować rozwiązanie tego konfliktu zgodnie z oczekiwaniami

- wychowawca musi być osobą wiarygodną i znaczącą wewnętrznie dla wychowanka

POŚREDNIE ODDZIAŁYWANIE – oddziaływanie sytuacyjne *wprowadzanie zmian tak, aby wpływ sytuacji na wychowanka był zgodny z życzeniami wychowawcy

*utrzymywanie elementów sytuacji, które wywierają oczekiwany wpływ na wychowanka

*wprowadzanie i utrzymywanie takich zmian sytuacji, które eliminują niepożądany wpływ na wychowanka

*organizowanie odpowiednich nowych sytuacji w zależności od potrzeb wyznaczonych przez zadania resocjalizacji

*służą likwidowaniu przyczyn wykolejenie, wywoływaniu zmian w osobowości wychowanka i utrwalaniu rezultatów resocjalizacji

• metoda organizowania doświadczeń uczących

*stwarzanie takich sytuacji, w których pożądane zachowania wywołują naturalne następstwa dodatnie a zachowania niepożądane naturalne następstwa ujemne. Źródłem kar i nagród jest sytuacja

*następstwa karzące lub nagradzające mogą pochodzić tylko ze środowiska społecznego wychowanka w postaci reakcji jego członków.

*czyny sprzeczne z zasadami piętnowane przez społeczność, a postępowanie zgodne z nimi – aprobowane

*procedura metody:

- ustalenie jakie niepożądane zachowania istnieją lub mogą się pojawić (pasywna) oraz jakie zachowania pożądane należy wywołać bądź też istnieją i należy je utrwalić (aktywna)

- ustalenie odczuwanych przez wychowanków potrzeb, których zaspokojeniem lub udaremnieniem mogą być nagradzani lub karani

-opracowanie zasad i norm, które będą regulować życie danej społeczności i wprowadzać je do poszczególnych sytuacji wychowawczych

- dopilnowanie, aby wprowadzone zasady były stosowane demokratycznie

- wprowadzanie i egzekwowanie norm i zasad w sposób demokratyczny, z akceptacją społeczności

• nagradzanie i karanie wychowawcze

*zewnętrzne dyscyplinowanie wychowanka poprzez posługiwanie się karami i nagrodami wychowawczymi

*raczej nie wywołuje zmian w osobowości podopiecznego

* charakter pomocniczy, a nie zasadniczy

• uświadamianie skutków zachowań

*zapowiadanie wzmocnień dodatnich pod warunkiem określonego zachowania się jednostki, lub wzmocnień negatywnych w wypadku negatywnego zachowania

*odwoływać się do konsekwencji, które dla wychowanka mają wartość kary lub nagrody

*zasady:

- ukazywane konsekwencje muszą być dostępne doświadczeniu i wyobraźni wychowanka

- zaczynać od uświadamiania skutków, które odnoszą się do motywacji egoistycznych i stopniowo przechodzi do o szerszym znaczeniu społecznym

• trening

*wielokrotne powtarzanie danych zachowań w określonych warunkach celem ich utrwalenia

*celowe stwarzanie odpowiednich warunków i sytuacji, w których powtarzałyby się te zachowania podopiecznego, które zamierzamy utrwalić

-> autogenny

-nabywanie umiejętności kontrolowania własnych uczuć, które mają wpływ na zachowanie. Zdobycie możliwości najkorzystniejszego reagowania w sytuacjach społecznych

-> interpersonalny(międzyosobniczy)

- służy kształtowaniu stosunków międzyjednostkowych

- psychodrama – tworzenie grupy w celach diagnostyczny i wychowawczo-terapeutycznych; celem wywołanie określonych zmian w osobowości; przysposobienie wychowanków do pełnienia ról społecznych; kształtowanie twórczej aktywności

- socjodrama – dramatyzacje w grupach już istniejących; przedmiotem oddziaływań aktywność i interakcje grupy

• Socjotechniki – grupa jako środek resocjalizacji; im bardziej wiąże wychowanków zależnością wewnętrzną tym lepiej; im bardziej różni się struktura formalna od nieformalnej, tym wpływ mniejszy

- głównym elementem są zależności ze względu na grupy społeczne, wpływ ukierunkowany grupy (zarządzanie i samorząd, kształtowanie celów, norm, struktury grupy), intensyfikowanie i podtrzymywanie wpływu grupy (podnoszenie jej prestiżu, integracji z innymi grupami). Podstawowym środkiem oddziaływania jest grupa wychowawcza, odpowiedzialnym jest wychowawca stosując metodę wpływu grupowego

• metoda samorządowa

- samorząd to byt wyodrębniony spośród społeczności uczniów lub wychowanków

- samorządność – zasada postulująca doprowadzenie wychowanka do samodzielnego i świadomego kierowania swoim postępowaniem i do samodyscypliny

- stopniowe wdrażanie grupy do samodzielnego wykonywania funkcji

*planowanie działalności grupy(wspólne ustalanie celów)

*organizowanie działalności grupy(podział na zespoły i wyznaczenie zadań i określenie wymagań związanych z ich realizacją)

*kierowanie działalnością grupy(koordynacja indywidualnych poczynań jednostek i regulacja przebiegu działalności

*przestrzeganie przez grupę zasad warunkujących jej działalność

*kontrola i oceniania działalności poszczególnych członków grupy

• kształtowanie celów, norm i struktury grupy

1. kształtowanie celów(jednoznaczne i ostre) – sposoby:

- przez przyjęcie celów grupy i stopniowe przekształcanie destruktywnych sposobów ich realizacji

- przez przyjęcie celów grupy, które nie są sprzeczne z celami grupy

- przez podsuwanie grupie atrakcyjnych celów konstruktywnych, które jednocześnie są sprzeczne z jej celami destruktywnymi

- przez nadawanie celom konstruktywnym atrakcyjnej formy

- przez uzależnienie możliwości osiągania celów grupy od przyjęcia przez nią celów wychowawcy

1. kształtowanie norm

- uświadamianie członkom grupy norm – ich przestrzeganie warunkuje osiąganie pożądanych przez grupę celów

- organizowanie sytuacji sprzyjających zmianie istniejących i wprowadzaniu nowych norm – stawianie zadań, których realizacja jest możliwa tylko dzięki wprowadzeniu nowych norm lub zmiany starych

- demokratyczne powoływanie organów egzekujących przestrzeganie określonych norm

1. kształtowanie struktury grupy

- pozycja jednostki w grupie zależy od tego, na ile zgodnie z oczekiwaniami i normami grupy postępuje

- im wyższa pozycja członka grupy, tym większy wywiera ona wpływ na cele, normy i życie grupy

- przydzielenie wychowankom zadań o różnym znaczeniu dla życia grupy – np. dla jednostek konstruktywnych zadania o większym znaczeniu

- modyfikowanie kryteriów ocen postępowania członków grupy

- ukazywanie następstw zachowań członków grupy

- zmiana udziału jednostki w życiu grupy

- nadawanie i pozbawianie członków grupy określonych funkcji – zwłaszcza f.kierowniczych. Najlepiej gdy formalny kierownik jest nieformalny przywódcą.

• podnoszenie spoistości i prestiżu grupy

- grupy spoiste silniej wpływają na swoich członków – aktywują zdolności i podwyższają poziom produktywności, gwarantują trwałość grupy

- grupa jest spoista, gdy jej atrakcyjność dla członków jest wysoka i odwrotnie.

1. tworzenie grup elitarnych – im bardziej elitarna tym lepiej

2. zmiana cech grupy – by w większym stopniu mogła zaspokajać potrzeby jej członków. Potrzebna aprobata grupy. Tak rozdzielać zadania grupowe, aby ich wykonanie było dostosowane do możliwości każdej jednostki.

   • sposoby kierowania grupą KARTKA!

• styl autokratyczny

• styl demokratyczny

• styl liberalny

• Kulturotechniki – kultura rozumiana jako wzory zachowań (nauka, praca, rekreacja) i wytwory (szkoła, zakład pracy, instytucje rekreacyjne); wykorzystuje się elementy dóbr kultury ( pracę, naukę, rekreację, turystykę). Wymienia się trzy odmiany; kulturotechnika aktywności szkolnej, pracowniczej, rekreacyjnej. Efektywność metod zależy od osobowości wychowanka, uprzednich wpływów społecznych, od sprawności metodycznej, a wiec kwalifikacji kadry, umiejętności wychowawców oraz od klimatu w instytucji resocjalizacyjnej.

  • nauczanie resocjalizujące – różne od tego w szkole normalnej

    1. zadania dydaktyczno-wychowawcze – nacisk na rozbudzanie zainteresowań nauką szkolną(z.dominacji wychowania); stworzenie uczniom możliwości udziału w atrakcyjnych zajęciach w warunkach jak najmniej przypominających typowe formy

    2. zasada indywidualizacji – dążenie do rozwoju i zmian tych elementów osobowości, które mają zasadniczy wpływ na motywację wychowanka

    3. zasada stopniowania trudności – odpowiednie dozowanie zadań szkolnych pod wzgl. liczby i stopnia trudności; właściwe operowanie systemem kar i nagród

    4. funkcja oceny szkolnej – powinna nie tyle określać rzeczywisty poziom wiedzy, ile stanowić bodziec zachęcający do działań zgodnych z oczekiwaniami nauczyciela.

    5. etapy:

       1. rozbudzania zainteresowań i wstępnej adaptacji szkolnej

          • wdrażanie uczniów formułowania i rozwiązywania problemów

          • pomocna metoda zespołowa łączona z problemową

          • warto wykorzystać: nauczanie aktywizująco-ukierunkowane;indywidualizujące;socjotechniczne;uspołeczniające;zintegrowane

       2. podtrzymywania zainteresowań i ukierunkowania aktywności uczniów

• aktywizowanie pracownicze – praca jako działalność w wyniku której powstają wytwory kultury, dobra materialne i usługi

  1. rola pracy w rozwoju osobowości

• uświadamianie wychowanków związków pracy z jej skutkami w zakresie życia indywidualnego i społecznego np. poprzez metody przekonywania i prezentację wzorów sukcesu życiowego

• organizacja odpowiednich warunków pracy(atrakcyjność, zadowalająca płaca, perspektywy rozwoju osobistego, poczucie przydatności, odczuwanie zainteresowania sobą ze strony zakładów)

  1. kształtowanie przez pracę umiejętności współdziałania

• praca w zespole musi być podzielona równomiernie

• liczebność zespołu dostosowana do zadania

  1. kształtowanie postaw wobec pracy

• organizowanie rekreacji

• wszelka aktywność, która nie jest świadomie podejmowana dla korzyści, która zwykle występuje w czasie wolnym, która daje ujście fizycznej, umysłowej lub twórczej energii, oddaje się pod wpływem wewnętrznej potrzeby a nie przymusu.

• czas wolny wychowanków – po wypełnieniu obowiązków czynności wg upodobania, związane z wypoczynkiem, rozrywką i zaspokojeniem zainteresowań.

• możliwość wyboru zajęć rekreacyjnych przez wychowawców

• dobrowolność uczestnictwa w zajęciach rekreacyjnych

• musi nawiązywać do podstawowej, atrakcyjnej potrzeby zabawy

• wzory kulturowe

1. osobowe – reprezentowane przez rzeczywiste lub fikcyjne postacie z życia, filmu, literatury, które posiadają cechy do wykształcenia w wychowanku. Postać musi być wewnętrznie znacząca.

2. społeczne – cechy reprezentowane przez zbiorowości ludzi

3. aktywności – wzory życia rodzinnego, miłości, przyjaźni, zabawy, odpoczynku, stosunek człowieka do grożących mu niebezpieczeństw, wzory wyrażające postawę wobec ludzi w ogóle, itp.

1. METODY TWÓRCZEJ RESOCJALIZACJI

• W nawet najbardziej zdemoralizowanym człowieku, czy tym, który zaczyna zmierzać w kierunku przestępczości, kryją się różne wartości, do artystycznych włącznie, które tylko należy wydobyć. Często są one uśpione, drzemią gdzieś daleko , jak by po za nim i wydobywanie ich to trudna sprawa

• aby przy pomocy innych w pewnym momencie mogli już pomóc sami sobie

• szereg technik resocjalizacyjno – wychowawczych mało znanych, są również nowe opracowane przez autora i realizowane w praktyce. np: metoda Teatru Scend a Coda, gdzie obok zawodowych aktorów w przedstawieniu udział biorą inni „aktorzy”. W tym konkretnym przypadku jest to młodzież ( dziewczęta) często głęboko zdemoralizowane, skazane wyrokami sądów i będące wychowankami zakładów wychowawczo – opiekuńczych. Można postawić pytanie, jakie wartości przedstawia ta scena, jakie są tu przeżycia i doznania. Otóż zawodowym aktorom daje to możliwość doskonalenia warsztatowego, zaś widzowi i uczestnikowi doskonalenia własnej autoanalizy i psychologicznego wchodzenia w określone role oraz możliwości do kształtowania umiejętności adekwatnego psychologicznie i społecznie reagowania wewnętrznego i zewnętrznego. Widownią i zarazem uczestnikami spotkań teatralnych, jest z założenia przede wszystkim młodzież, która z różnych względów wadliwie funkcjonuje w rolach społecznych i w związku z tym wykazuje tendencje asocjalne, czy dysocjalne.

• urzeczywistnienie podstawowych założeń koncepcji humanistycznej w wychowaniu i psychoterapii

• mocno eksponuje podmiotowość jednostki, jej samodzielną aktywność, poszukującą własnego miejsca i realizującą samą siebie.

TWÓRCZA RESOCJALIZACJA

Istotą twórczej resocjalizacji jest próba przemiany niedostosowanego, a właściwie wykreowanie odmiennych od dotychczasowych parametrów jego tożsamości , które decydują o jakości kontaktów z innymi ludźmi. Głównym celem praktycznych zabiegów twórczej resocjalizacji jest przemiana tożsamości indywidualnej i społecznej nieprzystosowanej społecznie młodzieży poprzez wychowawcze stymulowanie rozwoju jej struktur poznawczych i twórczych oraz wyposażenie jej w nowe indywidualne i społeczne kompetencje

Różnice pomiędzy twórczą resocjalizacją a tradycyjnymi sposobami zrozumienia istoty wychowania resocjalizacyjnego:

• Określa resocjalizację jako proces rozwijania i kreowania potencjałów a nie jak się przyjęło korektywną zmianę parametrów społecznych i osobowościowych nieletnich

• Traktuje niedostosowanie społeczne jako problem wadliwie ukształtowanej tożsamości, a nie wadliwych postaw, nieakceptowania i przestrzegania norm społecznych, nieadekwatnych postaw, przekonań i nastawień, zaburzonych relacji i interpersonalnych i wadliwych ról społecznych czy patologicznych zachowań, cech osobowości oraz preferencji aksjologicznych.

• Celem resocjalizacji jest w istocie wykreowanie nowych parametrów tożsamości wychowanków a nie korektywna zmiana przekonań, nastawień i preferencji aksjologicznych czy form relacji, zachowań, postaw i ról społecznych

• Środkiem do tego celu jest rozwój strukturalnych czynników i mechanizmów procesów twórczych nieletnich, a nie zmiana wadliwych form funkcjonowania na inne, akceptowane społecznie przez wychowawczą korekcję, psychokorekcję, psychomodyfikację czy inne sposoby antropotechnicznych oddziaływań wychowawczych

• Proponowanym sposobem, a więc metodą osiągania tego celu jest resocjalizowanie przez trenowaną autoprezentację wizualizowanych parametrów tożsamości

Metodycznym założeniem procesu resocjalizacji jest uruchomienie mechanizmów twórczego myślenia pozwalających zminimalizować uwarunkowane socjalizacyjnie usztywnienia i stereotypy myślowe. Podstawą tych działań są zajęcia teatralne i sportowe, które dostarczają nowej, zmieniającej standardy dotychczasowego myślenia wychowanków.

Tożsamość nieletniego – efekt wadliwego sposobu myślenia o samym sobie i własnych priorytetach. Subietywna wizja własnej osoby w kontekście obiektów i zjawisk społecznych. Otwarty zbiór nieprawidłowych lub nie do końca należycie ukształtowanych parametrów osobowych, których społeczna prezentacja jest nieadekwatna w stosunku do obowiązujących norm kulturowych i społecznych.

Twórcze postępowanie resocjalizacyjne:

Sposoby i techniki oddziaływań resocjalizacyjnych nastawione na rozwój strukturalnych czynników procesów poznawczych i twórczych osób nieprzystosowanych społecznie. Efektem twórczego przystosowania resocjalizacyjnego jest rozwój potencjałów tych osób, ich kompetencji i umiejętności społecznych, a w konsekwencji powstanie odmiennych od dotychczasowych parametrów tożsamości społecznej i indywidualnej (JA indywidualne i JA społeczne)

Cele etapowe twórczej resocjalizacji:

• Zidentyfikowanie strukturalnych składników procesów umożliwiających twórcze rozwiązywanie problemów

• Rozwijanie strukturalnych składników procesu twórczego, polegającego na ćwiczeniach i próbach

• Zadaniową próbę realizacji dzieła twórczego, jakim są nowe parametry tożsamości wychowanka

• Uzasadnienie i urzeczywistnienie społeczne wykonanego dzieła czyli doprowadzenie do sytuacji społecznego zaakceptowania odmiennej tożsamości nieletniego.

Pięć podstawowych zaleceń metodycznych w procesie twórczej resocjalizacji:

• Zalecenie wszechstronnej diagnozy

• Zalecenie komplementarności postępowania

• Zalecenie elastyczności postaw pedagogicznych

• Zalecenie adekwatnego doboru metod

• Zalecenie kreowania wychowanka

1. ROLA I ZNACZENIE WYCHOWAWCY w procesie wychowania resocjalizującego

Czapów opisuje cechy charakteru dobrego wychowawcy. Zdrowie psychiczne i fizyczne wychowawcy to pierwsza kwestia którą podejmuje. Wychowawca powinien być zdrowy fizycznie dla właściwego prowadzenia procesu wychowania. Co do zdrowia psychicznego używa terminów:

• Zrównoważona emocjonalność wychowawcy/dojrzała osobowość – wychowawcy nie powinni charakteryzować się neurotyzmem

• Tężyzna fizyczna – w okresie w którym wydana była książka dla wychowanków istotne było czy wychowawca był zdrowy i sprawny fizycznie. Miał on wtedy większy szacunek

• Prewencyjne przygotowanie – ważne wtedy było aby wychowawcy mieli wykształcenie pedagogiczne.

• Wychowawca powinien posiadać odpowiednie cechy charakteru – uczciwość, obiektywizm wychowawczy (powinniśmy nagradzać wysiłek i zaangażowanie a nie efekt końcowy)

• Konsekwencja w działaniu

• Bogate doświadczenie życiowe – uważał on że jest to związane z wiekiem: im starsza jest osoba tym bardziej jest doświadczona. Niestety nie jest to prawda bo dziś mówi się że nie trzeba być osobą starszą żeby przeżyć i doświadczyć wiele w swoim życiu

• Sprawiedliwość (jest związana z obiektywizmem wychowawczym)

• Zainteresowanie wychowankiem – umiejętność nawiązania relacji między wychowawcą a wychowankiem, bycie zainteresowanym drugim człowiekiem.

• Zainteresowania lub hobby – może być to sposób porozumienia z wychowankiem: jeśli mam cos do zaoferowania to na tej bazie możemy nawiązać z nim kontakt

Dawniej kategoria płci wychowawców była określana jako seksistowska – uważano że do tej pracy lepiej nadają się mężczyźni niż kobiety. Dziś się to zmieniło.

„Resocjalizacja to codziennie krzątanie wychowanka i wychowawców nad różnymi kwestiami”

Ważna jest umiejętność pielęgnowania relacji z innymi –aby to się stało muszę mieć poziom samoświadomości samego siebie, kim jestem dla samego siebie).

Działania resocjalizacyjne powinny być zaplanowane: powinny mieć cel, być konsekwentnie realizowane.

Wychowanie resocjalizuje wg Górskiego określa się jako świadomy i celowy proces bezpośredniego lub pośredniego oddziaływania na osoby wykolejone w celu przysposobienia ich do pełnienia. Konstruktywnych ról społecznych, w sposób zgodny ze społecznymi oczekiwaniami.
Przekonywanie wychowanków jest tym bardziej skuteczne im bardziej wychowawca jest dla podopiecznego wiarygodny. Wiarygodność wychowawcy zależy zaś m.in. od rodzaju źródeł z których czerpie on argumenty używane. Warunkiem efektywności wychowawcy jest posiadane przez wychowawcę takich cech jak:
- autentyczność
- pozytywny stosunek do wychowanków
- obiektywność
- bezstronność
- sprawiedliwość wobec wszystkich wychowanków
- otwartość, prawdomówność
- skłonność do poświęceń

Ponadto skuteczność nauczyciela – wychowawcy zależy od tego, jak dużym autorytetem cieszy się u podopiecznych. Ważne jest tworzenie sytuacji równouprawnienia przekonań wychowawczych i wychowanie w atmosferze sprzyjającej swobodnemu wyrażaniu i rozumienia podopiecznego.
Nauczyciel- wychowawca powinien mieć :
- przygotowanie zawodowe
- wykształcenie
- odpowiednią postawę moralną
- odpowiednie zdrowie psychiczne i fizyczne

Ważne są kompetencje ,należy tu rozumieć nie tylko odpowiednie wykształcenie i stosowne przygotowanie zawodowe, ale także odpowiednie predyspozycje osobowościowe. Osoby te powinny dawać gwarancje nieskazitelności ,humanitarności ,wiedzy zawodowej, psychicznej i fizycznej sprawności oraz etyki zawodowej. Nauczyciel wychowawca powinien stale reprezentować dobrą jakością a zarazem wysoką - sprawność zawodową , winien być ciągle szkolony . Kładzie się nacisk na postawę moralną oraz na profesjonalizm ,nauczyciel powinien dawać dobry przykład . Wychowawca nie może grać roli wychowawcy on musi być wychowawcą
Interakcje między wychowawcą a wychowankiem oparte na wzajemnej zależności są tym bardziej prawdopodobne im bardziej są nagradzane dla obu stron. Wychowankowie będą wykazywali tym większą skłonność do nawiązywania i podtrzymywania interakcji z wychowawcą im bardziej jego zachowania w tych interakcjach posiadają dla nich właściwości nagradzające. Wpływ nauczyciela- wychowawcy jest tym bardziej doniosły im w większym stopniu i zakresie potrafi zaktywizować podopiecznych

AUTORYTET-osoba znacząca wewnętrznie dla wychowanka której osoba i zachowania mają dla podopiecznego znaczenie nagrody (pochwała, aprobata) lub kary (niezadowolenie, dezaprobata), dzięki czemu wychowanek chce (a nie jest zmuszony) postępowac w taki sposób, aby wywołać nagradzające i unikać karzących zachowań wychowawcy.

Wskaźnikiem autorytetu nie jest zewnętrzne, mniej lub bardziej zgodne z wola wychowawcy zachowanie podopiecznego, lecz motywy skłaniające go do tego zachowania

-oparty na zaufaniu do wychowawcy, uznaniu jego kompetencji, szacunku do jego osoby

-wspólnie realizuje wraz z młodzieżą tych celów, które jej aktualnie przyświecają (współuczestniczy w życiu młodzieży, posiada udział w rozwiązywaniu tych problemów które ją nurtuja)

BŁĘDNE POJMOWANIE AUTORYTETU WYCHOWAWCY:

1. Przymus

2. Przekupstwo

3. Prestiż

1. TEORETYCZNE PODSTAWY RESOCJALIZACJI WG BANDURY

Społeczne uczenie się Bandura – poznawczo-behawioralne

– działanie za pomocą bodźców. W dużej mierze człowiek kształtuje środowisko, nie jest tylko osobą na które oddziałują bodźce i biernie je przyjmuje. W klasycznym behawioryzmie występują bodźce pozytywne, zawsze uczymy się jakiś zachowań pod wpływem bodźców. Często nasze zachowanie kształtuje się na podstawie tego jak zachowują się inne jednostki. Obserwowanie innych pociąga to że sam musze to przeżyć, musze przejąć te zachowania i samemu ich doświadczyć. Motywacja – jeśli oczekuję ze zachowanie przyniesie gratyfikację to dokonuję go.
Psychotechniki bezpośrednie odnoszą się do tego pomysłu – obserwacja jak zachowuje się wychowawca pociąga za sobą sposób zachowania. Oparte jest w dużej mierze na modelowaniu – nie tylko bierne poddawanie się bodźcom ale aktywne oczekiwanie i pobieranie bodźców ze świata który nas otacza.

1. GRANICE RESOCJALIZACJI WEDŁUG LIPKOWSKIEGO

Granice resocjalizacji: im dłużej trwał w życiu jednostki okres negatywnego oddziaływania środowiska, tym trudniej i wolniej przebiega resocjalizacja, a granice jej skuteczności są bardziej ograniczone. Granice resocjalizacji są wyznaczone przez następujące zespoły czynników: a) przez stopień wykolejenia i zaburzeń charakterologicznych dziecka b) i przez środowisko wychowujące. Granice skuteczności resocjalizacji poszerzać się będą tym więcej1 im wcześniej podjęta zostanie działalność resocjalizacyjna. Granice resocjalizacji mieszczą się w granicach wychowalności i rozwoju jednostki.

+

ZADANIA WYCHOWANIA RESOCJALIZUJĄCEGO

• Wg Czapów

  • wyeliminowanie czynników, które wywołują niedostosowanie

  • naprawienie stanów osobowości

  • utrwalenie uzyskanych rezultatów

  • zainspirowanie jednostki do samowychowania

• Wg Pytki

  • doprowadzenie do stanu poprawnego przystosowania społecznego jednostki

  • ukształtowanie takich cech zachowania i osobowości, które będą gwarantować jednostce optymalne uspołecznienie i twórcze funkcjonowanie w społeczeństwie

  • proces internalizacji wartości i norm prowadzący do przyswojenia wzorców zbliżonych do ideału bądź normy w sensie psychologiczno-społecznym(czyli subiektywne poczucie dobrego przystosowania, zadowolenia i szczęścia poprzez optymalne sposoby redukcji napięć wewnętrznych i utrzymywanie homeostazy psychicznej + zgodność postępowania(i motywacji) z powszechnie akceptowanymi wzorcami i normami).

CZYNNIKI WARUNKUJĄCE SKUTECZNOŚĆ RESOCJALIZACJI

• trafna diagnoza

• osoba wychowawcy

• trafny dobór środków i metod

• możliwości zastosowania metod i technik wspomagających