Pedagogika krytyczna

Jest zróżnicowanym ruchem badawczym. Źródeł jej należy poszukiwać w filozofii krytycznej, np. w Szkole Frankfurckiej, a także w radykalizmie społecznym lat 60-tych. Zajmujący się tą pedagogiką nawiązują do K. Poppera, który wystąpi z krytyką historycyzmu, opowiedział się za stosowaniem w nauce śmiałych hipotez i poddawaniu ich surowej krytyce. W Polsce przedstawicielami tego kierunku są: Robert Kwaśnica, Lech Witkowski, Andrea Folkierska, Teresa Hejnicka-Bezwińska. Emancypacja oznacza wyzwolenie od wcześniej poznanego i zaakceptowanego świata. Człowiek powinien porzucić starą skorupę egzystencjalną, która ogranicza jego rozwój i wyzwolić myśli od wszelkich świadomie i podświadomie przyjętych schematów, twierdzeń i prawd, przekazanych mu w kulturze, w której wzrastał. Jedyną wartością niezmienną jest otwieranie się na wciąż nowe widzenie świata. Tak rozumiana jest wolność człowieka. Wyraża ją możliwość formułowania własnych celów i norm, wysuwania własnych roszczeń, domagania się uzasadnień. Odrzucenia pojęcia prawdy obiektywnej Istnienie prawdy, jako zgodności naszego poznania z przedmiotem jest zakwestionowane. Tym samym zakwestionowana jest obiektywność twierdzeń nauk empirycznych. W miejsce prawdy obiektywnej wprowadza się względność pojęć Indywidualny, subiektywny obraz świata jest jedyną prawdą, kształtowaną i modelowaną w procesie dialogu z innymi. Dialog jako sposób bycia Dialog jest więc sposobem bycia, uniwersalną postawą, a nie jedną z wielu metod wychowawczych i sposobów komunikacji. Przez dialog dochodzi się do rozumienia światów. Pochwala etyczności przez wychowawcę jest przy tym problematyczna ze względu na jej subiektywny charakter. Etyczność nie daje się ponadto przełożyć łatwo z zasady na treści, czyli zestaw przepisów, zaleceń, nakazów czy zakazów, które byłyby w dodatku na tyle ponętne, że konkurowałyby z pokusami świata. Zadaniem wychowawcy jest stworzenie warunków dla wszelkiej aktywności wychowanka, takiej aktywności, która pochodzi z wyboru i jest poczuciem tworzenia oraz kontroli nad otoczeniem. Kształtuje ona tożsamość człowieka. W procesie wychowawczym panuje dążenie do czuwania nad rozwijaniem tożsamości i przystosowaniem jednostki do życia społecznego. Obowiązek wychowania spada na całe otoczenie społeczne jednostki. Należy ustanowić stosunki społeczne wolne od autorytaryzmu i niebezpiecznych resentymentów, zwłaszcza tych cofających na pozycje konserwatywne. Wprowadzić zasady demokracji, otwartego komunikowania się wszystkich pragnących wyrazić swoje poglądy. Istnieje negatywny stosunek do wszelkich tradycyjnych instytucji świata współczesnego (szkoły, armii, partii politycznych, Kościoła itp.). Żądaniem uznania swoich podstawowych założeń zamykają one bowiem drogę do siebie wielu ludziom, którzy tego uznania dać nie chcą. Pedagogika krytyczna nie bazuje na żadnej jednorodnej myśli filozoficznej. Ścisły związek utrzymuje natomiast z socjologią, czerpiąc z niej inspiracje i szeroko współpracując. Psychologię traktuje natomiast wybiórczo, ograniczając się niemal wyłącznie do psychologii rozwojowej.

Cele krytycznych interwencji to :

• jednostki muszą zostać wykształcone i wyselekcjonowane tak , aby wszystkie niezbędne do funkcjonowania społeczeństwa miejsca pracy zostały odpowiednio obsadzone.

• Jeśli system decyduje o losach jednostek i osobowości to jest system zniewalający i wymagający radykalnych zmian.

• Żyjemy w świecie niesprawiedliwym, powodującym nieuzasadnione cierpienie wielu ludzi.

• Powinniśmy więc wychowywać ludzi tak , by byli zdolni do jego zmiany.

Krytykę szkoły można opisać posługując się klasyfikacją funkcji jakich one spełniają w społeczeństwie czyli szkoła jako:

1)instytucja służąca transmisji kultury przekazywane pokoleniom , 2) instytucja wspierająca rozwój jednostki , 3) czynniki zmiany społecznej , jako instytucja przyczyniająca się do społecznego postępu.

Każdemu z tych szkół odpowiada pewien typ krytyki :

1) Adaptacyjna czyli nurt konserwatywny i liberalny . Nazywana jest inaczej potoczną obiegową. Stwierdzenie bądź krytyczny w języku tej krytyki oznacza krytykuj wszelkie przejawy zła. Oznacza tyle , co sprzeciwianie się niezgodzie na zło. Składają się z tego dwa zabiegi : a) porównywanie czegoś co jest z czymś co powinno być , b) to wydawanie oceny na podstawie , której stwierdza się w jakim stopniu to co istnieje odbiega od tego co być powinno. W odmianie konserwatywnej to ruch zmierzający do uczynienia ze szkoły sprawnym instrumentem transmisji kulturalnej , takiej której zapewni młodzieży znaczący zasób wiedzy , ważnej dla funkcjonowania w świecie rozwiniętej cywilizacji technicznej. W odmianie liberalnej to nurt , który szkołę spostrzega jako instytut antyhumanistyczny , niszczącą indywidualności i wprowadzająca przemoc. Ten rodzaj krytyki uprawia ruch szkolnictwa alternatywnego czyli psychologia , pedagogika humanistyczna oraz antypedagogika.

2) Emancypacyjna która , stanowi krytykę wiedzy i dąży do wyzwolenia ludzi z krępujących swobodę form życia społecznego . „ Bądź krytyczny „ oznacza tyle co nie ufaj oczywistościom. Miej odwagę powiedzieć „NIE” nawet tym poglądom , które uznane są za nienaruszalne , kieruj się własnym rozumem. Chcąc być krytycznym należy uwolnić się od złudzeń. Przedmiotem są przesądy zakorzenione w ideologiach społecznych, religijnych. Jest tu zdobywaniem samowiedzy , a celem jest człowiek wolny.

3)Hermenętyczna związana jest z interpretacją. Refleksja nad zakłamaniem . Hermenętyka przyjmuje , że wszelkie poznanie podlega niejawnym uwarunkowaniom. Nasuwa się konieczność stałego tłumaczenia tekstu, a są nim wszelkie przejawy w świecie czyli : religia, nauka, mity, zwyczaje.

Bibliografia:

Kwieciński Z., Śliwierski B. Pedagogika, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003