Kryteria zarządzania długiem publicznym
Strategia zarządzania długiem sektora finansów publicznych” jest, zgodnie z ustawą o finansach publicznych, ustalana co roku przez ministra finansów, przedstawiana Radzie Ministrów do zatwierdzenia, a następnie przedstawiana Sejmowi wraz z projektem ustawy budżetowej. Dokument obejmuje horyzont czterech lat i zawiera strategię zarządzania długiem Skarbu Państwa (SP) oraz strategię oddziaływania na pozostały dług sektora finansów publicznych.
Zarządzanie długiem publicznym odbywa się na dwóch poziomach. Po pierwsze: w szerszym znaczeniu - jest elementem polityki fiskalnej, w której podejmowane są decyzje o tym, jaka część wydatków państwa ma być finansowana poprzez zaciąganie długu, czyli - jaka będzie wielkość długu publicznego. Po drugie, w węższym znaczeniu, oznacza sposób finansowania potrzeb pożyczkowych państwa oraz kształtowanie struktury długu, a więc wybór rynków, instrumentów i terminów emisji.
Zgodnie z ustawą o finansach publicznych, przekroczenie przez relację państwowego długu publicznego do PKB progu 50 proc. w 2010 r. oznacza konieczność przyjęcia w ustawie budżetowej na 2012 r. relacji deficytu budżetowego do dochodów nie wyższej niż założona w budżecie na 2011 r. Relację tę w ustawie na 2011 r. ustalono na poziomie 14,7 proc., natomiast relacja założona w projekcie ustawy budżetowej na przyszły rok wynosi 11,9 proc. Ograniczenie to będzie oddziaływać na budżety kolejnych lat.
Na 2011 rok przewidywany jest wzrost relacji długu do PKB do 53,7 proc. (na koniec 2010 r. było to 52,8 proc.). Jest to wynikiem znaczącego osłabienia złotego w reakcji na kryzys zadłużeniowy w strefie euro. Zgodnie z przyjętymi założeniami, w latach 2012-15 relacja długu do PKB będzie się zmniejszać i obniży się poniżej progu 50 proc. w 2014 r. Zmniejszeniu ulegnie również relacja długu sektora general government do PKB, która w latach wyznaczonych przez „Strategię” osiągnie poziom 50,2 proc. Przy założeniach przyjętych w „Strategii” nie wystąpi zagrożenie przekroczenia przez tę relację progu 60 proc., przewidzianego w Traktacie z Maastricht.
Zgodnie z ustawą o finansach publicznych, utrzymywanie się relacji państwowego długu publicznego do PKB powyżej progu 50 proc. do 2014 r. będzie oznaczać przyjmowanie w kolejnych ustawach budżetowych relacji deficytu budżetowego do dochodów nie wyższej niż przyjęte w latach poprzednich. Duże znaczenie dla kształtowania się relacji będzie miał poziom kursu złotego pod koniec poszczególnych lat.
Strategia zarządzania długiem państwa i państwowym długiem publicznym
„Strategia” przewiduje wzrost relacji kosztów obsługi długu SP do PKB z 2,5 proc. w 2011 r. do 2,7 proc. w 2012 r., a następnie jej sukcesywne obniżenie do 2,2 proc. w 2015 r.
Dług publiczny i koszty jego obsługi:
Państwowy dług publiczny
• rok 2010 – 747,9 mld zł, w relacji do PKB – 52,8 proc.,
• rok 2011 – 812,3 mld zł, w relacji do PKB – 53,7 proc.,
• rok 2012 – 832,5 mld zł, w relacji do PKB -52,4 proc.,
• rok 2013 – 846,9 mld zł, w relacji do PKB - 50,3 proc.,
• rok 2014 – 864,8 mld zł, w relacji do PKB – 48,3 proc.,
• rok 2015 – 902,2 mld zł, w relacji do PKB – 47,4 proc.
Dług sektora general government
• rok 2010 – 776,8 mld zł, w relacji do PKB – 54,9 proc.,
• rok 2011 – 857,2 mld zł, w relacji do PKB – 56,7 proc.,
• rok 2012 – 890,0 mld zł, w relacji do PKB – 56,0 proc.,
• rok 2013 – 905,2 mld zł, w relacji do PKB – 53,7 proc.,
• rok 2014 – 921,0 mld zł, w relacji do PKB – 51,4 proc.,
• rok 2015 – 956,9 mld zł, w relacji do PKB – 50,2 proc.
Wydatki z tytułu obsługi długu Skarbu Państwa
• rok 2010 – 34,1 mld zł, w relacji do PKB – 2,4 proc.,
• rok 2011 – 38,4 mld zł, w relacji do PKB – 2,5 proc.,
• rok 2012 – 43,3 mld zł, w relacji do PKB – 2,7 proc.,
• rok 2013 – 42,7 mld zł, w relacji do PKB – 2,5 proc.,
• rok 2014 – 42,7 mld zł, w relacji do PKB – 2,4 proc.,
• rok 2015 – 42,6 mld zł, w relacji do PKB – 2,2 proc.
„Strategia” stanowi kontynuację strategii przygotowanej rok temu. Utrzymana została tendencja do minimalizacji kosztów obsługi długu w długim okresie przy przyjętych ograniczeniach związanych z ryzykiem oraz trzy współzależne zadania zwiększania: płynności, efektywności i przejrzystości rynku skarbowych papierów wartościowych.
Dla realizacji celu „Strategii” w latach 2012-2015 przyjęto, że:
• utrzymane zostanie elastyczne podejście do kształtowania struktury finansowania pod względem wyboru rynku, waluty i instrumentów, w stopniu przyczyniającym się do minimalizacji kosztów obsługi i przy ograniczeniach wynikających z przyjętych poziomów ryzyka oraz możliwego wpływu na politykę pieniężną;
• głównym źródłem finansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa pozostanie rynek krajowy; udział długu w walutach obcych utrzymywany będzie w przedziale 20-30 proc. z możliwością przejściowych odchyleń od tego przedziału w przypadku znaczących zmian kursów walutowych;
• priorytetem polityki emisyjnej będzie budowanie dużych i płynnych emisji o oprocentowaniu stałym, zarówno na rynku krajowym, jak i rynku euro oraz dolara amerykańskiego;
• utrzymano dążenie do zwiększania średniej zapadalności długu krajowego, natomiast jego duration, które osiągnęło już poziom akceptowalny z punku widzenia ryzyka stopy procentowej, utrzymywane będzie w przedziale 2,5-4,0 lat;
• w przypadku długu zagranicznego obecny poziom zarówno ryzyka refinansowania, jak i ryzyka stopy procentowej, nie stanowi ograniczenia dla minimalizacji kosztów obsługi.
Zagrożenia dla realizacji Strategii wynikają przede wszystkim z: odmiennej od zakładanej sytuacji makroekonomiczną w Polsce (wolniejszy wzrost PKB, wyższe stopy procentowe i wahania kursu walutowego), uwarunkowań międzynarodowych, chodzi o gospodarki Europy i USA, oraz ryzyka przekroczenia progu 55 proc. relacji długu publicznego do PKB oraz progu 60 proc. relacji długu sektora general government (m.in. wyższy poziom potrzeb pożyczkowych budżetu państwa, niższy kurs złotego, duży przyrost zadłużenia innych niż SP podmiotów sektora finansów publicznych, np. jednostek samorządu terytorialnego, czy koniecznością wykonania poręczeń lub gwarancji udzielanych przez sektor finansów publicznych).
Funkcje pełnione przez budżet państwa
Budżet państwa jest definiowany jako plan finansowy rządu, obejmujący jego dochody i wydatki, związane z prowadzeniem polityki społecznej i gospodarczej. Budżet jest zatwierdzany przez parlament zwykle na jeden rok. Parlament także kontroluje wykonywanie budżetu przez rząd. Budżet spełnia następujące podstawowe funkcje:
fiskalną, polegającą na gromadzeniu dochodów głównie poprzez system podatkowy;
funkcję redystrybucyjną - związaną z właściwym podziałem dochodu narodowego. Funkcja ta spełniana jest przez system podatkowy i wydatki budżetowe głównie w postaci świadczeń społecznych (renty, emerytury, zasiłki dla bezrobotnych);
funkcję stabilizacyjną - państwo wykorzystując instrumenty fiskalne oddziałuje na procesy gospodarcze, stara się zapewnić równomierny rozwój i ograniczać wahania koniunkturalne.
Polityka budżetowa opiera się na określonych zasadach gwarantujących rządowi prowadzenie polityki finansowej, a parlamentowi wpływ na tę politykę i jej kontrolę. Do zasad tych zalicza się:
zasadę rocznego budżetowania,
zasadę zupełności - budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa,
zasadę jedności - wszystkie dochody i wydatki państwa powinny być ujęte w jednym zestawieniu i tworzyć jedną całość,
zasadę jawności - budżet państwa jest podawany do publicznej wiadomości,
zasadę równowagi budżetowej - dochody budżetu powinny się pokrywać z jego wydatkami. W praktyce gospodarczej zasada ta nie jest w pełni przestrzegana, gdyż wiele państw planuje z góry określone deficyty budżetowe.
Główne dochody budżetowe
Dochody budżetu państwa – środki pieniężne pobierane od podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych przez państwo lub przez odrębny organ samorządu terytorialnego w celu realizacji wydatków zapewniających wypełnienie zadań państwowych.
Jednak nie wszystkie środki, które są pobierane przez państwo i wpływające na rachunki budżetu państwa są dochodami budżetowymi. Warto podkreślić, iż do dochodów budżetowych nie zalicza się także wpływów z prywatyzacji majątku skarbu państwa. Zalicza się je natomiast do przychodów budżetu, które mogą służyć na finansowanie deficytu budżetowego lub mogą być przeznaczone na inne cele. Obok wpływów z prywatyzacji do przychodów zaliczyć można również przychody jednostek organizacyjnych (np. zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, czy funduszy celowych) i zaliczanych do sektora finansów publicznych osób prawnych prowadzących odpłatną działalność, jak np. szkoły wyższe.
Szerszy i bardziej szczegółowy podział dochodów budżetowych prezentuje art. 111 ustawy o finansach publicznych, gdzie do dochodów budżetu państwa zalicza się przede wszystkim następujące pozycje:
Podatki i opłaty, które na mocy odrębnych ustaw nie stanowią dochodów jednostek samorządu terytorialnego, funduszów celowych oraz innych podmiotów sektora finansów publicznych;
cła;
wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa;
wpłaty z zysku Narodowego Banku Centralnego;
wpłaty z nadwyżek dochodów własnych państwowych jednostek budżetowych, nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz części zysku gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych;
dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej;
dochody z najmu i dzierżawy oraz innych umów o podobnych charakterze składników majątkowych Skarbu Państwa, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej;
odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej;
odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa;
odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych;
grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile na mocy odrębnych przepisów nie stanowią dochodów innych jednostek sektora finansów publicznych;
spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa;
inne dochody publiczne.
Główne wydatki budżetowe
Wydatkami budżetu państwa są środki pieniężne pochodzące z budżetu przeznaczone na finansowanie zadań państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz związków publicznoprawnych. Stanowią kluczową pozycję budżetu, gdyż są podstawą określania środków niezbędnych do sfinansowania.
W ustawie o finansach publicznych określono podstawowe kierunki wydatków z budżetu państwa. Wydatki te przeznaczone są między innymi na:
Utrzymanie i funkcjonowanie organów władzy publicznej, kontroli i ochrony prawa;
Zadania wykonywane przez administrację rządową;
Funkcjonowanie sądów i trybunałów;
Subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego;
Dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego;
Środki wpłacane do budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej "środkami własnymi Unii Europejskiej";
Subwencje dla partii politycznych;
Dotacje na zadania okupa ustawami;
Obsługę długu publicznego;
Finansowanie programów i projektów, na realizację których uzyskano środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej "współfinansowaniem";
Realizację Wspólnej Polityki Rolnej.
Wydatki ujmuje się w podziale na części, działy i rozdziały klasyfikacji wydatków budżetu państwa oraz na następujące kategorie ekonomicznych grup wydatków. Na podstawie art. 106 ustawy o finansach publicznych wydatki budżetu państwa dzielą się na następujące grupy, do których zaliczyć możemy:
Dotacje i subwencje,
Świadczenia na rzecz osób fizycznych,
Wydatki bieżące jednostek budżetowych,
Wydatki majątkowe,
Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa,
Wpłaty środków własnych Unii Europejskiej.
Pod pojęciem dotacji należy rozumieć jako wypłacane ze środków publicznych kwoty o charakterze jednostronnego świadczenia na rzecz podmiotów i innych instytucji spoza sektora publicznego oraz mające taki sam charakter przepływy pieniężne między różnymi podmiotami sektora publicznego.
Natomiast subwencja jest rodzajem jednostronnego i bezzwrotnego dochodu publicznego przekazywanego z budżetu państwa jednostkom samorządu terytorialnego bez wskazania konkretnego celu, na jakie środki te mają być przeznaczone. Subwencje wykorzystuje się na finansowanie działalności społecznej oraz gospodarczej.
Świadczenia na rzecz osób fizycznych są to świadczenia o charakterze jednostronnym, które są wypłacane bezpośrednio osobom fizycznym w postaci emerytur, rent, zasiłków dla bezrobotnych jak również świadczenia wypłacane pośrednio w postaci dopłat do leków itp. Świadczenia te obejmują wydatki budżetu państwa kierowane, na podstawie odrębnych przepisów, bezpośrednio lub pośrednio do osób fizycznych, a nie będące wynagrodzeniem za świadczoną pracę.
Wydatki majątkowe do których można zaliczyć następujące pozycje:
Wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego;
Wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów inwestycji realizowanych przez inne jednostki.
Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa można podzielić na dwie grupy:
Pierwsza grupa obejmuje wydatki budżetu państwa z tytułu oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych oraz oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek;
Druga grupa obejmuje wypłaty związane z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami.
Wydatki państwa stanowią również wpłaty środków własnych Unii Europejskiej, do których zalicza się:
Udział we wpływach z ceł, opłat rolnych i cukrowych;
Środki obliczone na podstawie podatku od towarów i usług, zgodnie z metodologią wynikającą z przepisów Unii Europejskiej;
Środki obliczone na podstawie wartości rocznego produktu krajowego brutto.
W 2010 roku wydatki budżetu państwa wyniosły ogółem 294 894 mln zł.[1]
Źródła finansowania deficytu budżetowego
Deficyt budżetowy to ujemna różnica między kwotą zaplanowanych wydatków a kwotą zaplanowanych dochodów budżetowych. Różnica dodatnia nazywana jest nadwyżką budżetowa.
Przepisy prawa finansów publicznych wskazują źródła finansowania deficytu budżetowego. Deficyt budżetowy, gdy chodzi o budżet państwa, może być pokryty tylko i wyłącznie ze źródeł przychodów wskazanych przez ustawę w sposób enumeratywny, co oznacza ze tylko te źródła przychodów mogą być przeznaczone na finansowanie deficytu budżetowego. Ustawa posługuje się zamkniętym katalogiem źródeł finansowania deficytu budżetowego.
Deficyt budżetowy może być finansowany z następujących źródeł:
z emisji (sprzedaży) Skarbowych Papierów Wartościowych na rynek krajowy i zagraniczny,
z kredytów zaciągniętych w bankach krajowych i zagranicznych,
z pożyczek,
z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa,
z nadwyżki budżetu (państwa z lat ubiegłych).
Podobnie jest gdy chodzi o źródła finansowania deficytów j.s.t. Deficyt budżetowy j.s.t. może być pokrywany z przychodów pochodzących z:
z sprzedaży Papierów Wartościowych wyemitowanych przez j.s.t.,
z kredytów zaciągniętych w bankach krajowych i zagranicznych,
z pożyczek,
z prywatyzacji majątku j.s.t.,
z nadwyżki budżetu j.s.t. z lat ubiegłych.
Jednakże łączna kwota przypadająca do spłaty w danym roku budżetowym rat kredytów i pożyczek oraz należnych odsetek i dyskonta, a także przypadająca w danym roku budżetowym na wykup papierów wartościowych wyemitowanych przez j.s.t. nie może przekroczyć 15 % planowanych na dany rok budżetowy dochodów danej j.s.t. W ten sposób ustawodawca określa limit zadłużenia, którego nie mogą przekroczyć j.s.t. Limit ten może zostać obniżony, do 12 % jeżeli stan finansów publicznych jest niezadowalający tj. gdy państwowy dług publiczny w relacji do PKB przekroczy 55 % w danym roku budżetowym. Podobnych limitów ograniczających zaciąganie zobowiązań nie przewidziano dla budżetu państwa.
Skutki deficytu budżetowego
Spłaty odsetek od długu publicznego zabierają co roku sporą część dochodów budżetu. Obsługa długu, zarówno krajowego, jak i zagranicznego, jest znaczącą pozycją w budżecie, co pogłębia trudności z jego zrównoważeniem.
Duży deficyt może doprowadzić do wyższego oprocentowania w bankach. Aby pokryć deficyt, rząd musi albo pożyczyć pieniądze, których potrzebuje, albo je "wydrukować". Rząd pożycza z tych samych źródeł, z których pożyczają firmy: od ludności, banków, zagranicznych pożyczkodawców itp. Koszt pożyczek (w formie odsetek) podlega także prawom popytu i podaży, które kierują innymi cenami. Ponieważ pożyczki rządu dodawane są do ogólnego zapotrzebowania na dostępne fundusze, więc powoduje to wzrost popytu na kredyt, a tym samym zwiększenie jego oprocentowania.
Deficyt a dostępność kredytu dla przedsiębiorstw. Gdy państwo staje się znaczącym pożyczkobiorcą, to - oprócz omówionego już wzrostu stóp procentowych - następuje ograniczenie środków na kredyty dla przesiębiorstw (tzw. efekt wypychania).
Powoduje to spadek możliwości inwestycyjnych gospodarki, co w długim okresie osłabia tempo wzrostu dochodu.
Deficyt może doprowadzić do wyższych podatków. Konieczność zwiększenia wpływów, aby pokryć rosnące koszty długu publicznego, może zmusić rząd do podniesienia podatków. Wyższe podatki ograniczają konsumpcję indywidualną, zwiększają rozmiary szarej strefy i zniechęcają do pracy. Tak więc wyższe podatki niekorzystnie wpływają na tempo wzrostu gospodarczego.
Deficyt a redystrybucja dochodu. Kosztami obsługi długu, poprzez podatki, obciążone jest całe społeczeństwo. Jeśli państwo zadłużone jest za granicą, to zagranica otrzymuje część dochodu wytworzonego w naszym kraju. Jeśli dług finansowany jest przez obywateli, to oni otrzymują część dochodu narodowego. Z reguły posiadaczami obligacji skarbowych nie są ludzie biedni, a oni przecież też płacą podatki. W takiej sytuacji dług publiczny poprzez budżet i podatki powoduje redystrybucję dochodu od biednych do bogatych. Deficyty budżetowe i dług publiczny powodują również redystrybucję dochodu między pokoleniami. O ile deficyt przeznaczany byłby na inwestycje służące rozwojowi gospodarczemu, wtedy mógłby być korzystny dla przyszłych pokoleń. Jeśli jednak przeznaczany jest na bieżącą konsumpcję, to oznacza, że żyjemy na koszt naszych dzieci i wnuków.
W Polsce również występował i występuje deficyt budżetowy. Transformacja gospodarki spowodowała kryzys finansów publicznych (eksplozja wydatków socjalnych, połączona z malejącymi w latach 1991-1992 wpływami podatkowymi). Tylko w 1990 r. w budżecie była nadwyżka, natomiast w latach następnych - deficyt.
W okresie gospodarki socjalistycznej deficyt finansowany był głównie z emisji pieniądza, a w latach siedemdziesiątych i w mniejszym stopniu w osiemdziesiątych - pożyczkami z zagranicy.
Wysokość deficytu budżetowego jest w Polsce przedmiotem burzliwych sporów ekonomistów i polityków. Zwolennicy wysokiego deficytu (kilka, a nawet kilkanaście procent PKB) uważają, że przyczyniłby się on do szybszego tempa wzrostu PKB oraz poprawił złą sytuację służby zdrowia, szkolnictwa i innych dziedzin, na które brakuje środków. Ponadto utrzymują oni, iż taki wysoki deficyt jest w obecnej sytuacji nieunikniony, nie można bowiem dalej ograniczać wydatków socjalnych państwa, bo prowadzi to do "zagłady cywilizacyjnej". Z drugiej strony przeciwnicy wysokiego deficytu uważają, z powodów omówionych powyżej, iż należy dążyć do jego minimalizacji.
Zasady budżetowe
Konstrukcja właściwego systemu budżetowego była i jest przedmiotem badań zarówno w nauce finansów, jak i prawa finansowego. Efektem tych badań są tzw. zasady budżetowe. Pojecie zasady budżetowe jest wieloznaczne, w tym miejscu będzie ono rozumiane jako postulaty reprezentantów nauki finansów i prawa finansowego skierowane do praktyki legislacyjnej zajmującej się konstrukcją systemu budżetowego. Zasady budżetowe dotyczą tylko wybranych najważniejszych cech systemu budżetowego zmierzają do dostosowania tego systemu do funkcji przypisywanych budżetowi państwa w danym kraju i w danym okresie.
Zasady budżetowe nie są ostatecznie ukształtowanym, niezmiennym w swej treści i zakresie zespołem reguł. Wszystkie je można podzielić na dwie grupy. Pierwsza obejmuje zasady dotyczące treści i istoty budżetu, druga zaś wiążące się z konstrukcją budżetu i jego cechami zewnętrznymi.
Do zasad związanych z treścią i istotą budżetu należą:
- zasada równowagi budżetowej
- zasada zupełności budżetu
Zasada równowagi budżetowej określa współzależność pomiędzy dochodami a wydatkami. Jej materialna treść polega na wzajemnym dopasowaniu strony wydatkowej i dochodowej budżetu. Kwota planowanych wydatków winna znaleźć pełne pokrycie w przewidywanych dochodach. Wydatki nie powinny przewyższać dochodów, oznaczałoby to brak równowagi. Gdy dochody przewyższają wydatki, równowaga budżetowa zostaje zachowana, występuje, zatem wówczas, gdy dochody budżetowe są, co najmniej równe wydatkom.
Problem równowagi budżetowej można rozpatrywać w kilku aspektach. Jednym z nich jest ujmowanie równowagi budżetowej z merytorycznego i formalnego punktu widzenia. Rygorystycznie rozumiana równowaga budżetowa oznacza, że wydatki muszą być w całości pokryte definitywnymi, bezzwrotnymi dochodami. Sprzeczne z tak rozumianą zasadą budżetową jest zaciąganie przez państwo pożyczek w wypadku niewystarczalności dochodów definitywnych na sfinansowanie całości planowanych wydatków. Sytuacja, kiedy wydatki budżetowe są w pełni pokryte dochodami ostatecznymi, definitywnymi, określana jest mianem równowagi merytorycznej, czyli materialnej. W przeciwieństwie do tego, pojęcie równowagi formalnej oznacza, że państwo, dla zrównoważenia wydatkowej i dochodowej strony budżetu, ucieka się do zaciągania pożyczek, w celu pokrycia deficytu budżetowego.
Zasady budżetowe są oceniane jako postulaty nauki prawa finansowego odnoszone do budżetu, ale także jako trwałe cechy (właściwości) budżetu, bez istnienia których nie można mówić o budżecie jako akcie prawnym. Liczba (lista) zasad budżetowych nie jest zamknięta, jedni wymieniają kilka zasad budżetowych, inni kilkanaście. [1]
Do głównych zasad budżetowych należy zasada:
1) równowagi – mówiąca o tym, że budżet jednostki samorządu terytorialnego powinien być równoważny, tj. wydatki należy dostosować do możliwości dotyczących dochodów;
2) zupełności budżetu – budżet powinien obejmować wszystkie dochody i wydatki jednostek samorządu terytorialnego;
3) jedności budżetowej – wg tej zasady, powinien występować jeden budżet, stanowiący jedną całość organizacyjno-prawną, ujęty w jednym akcie prawnym;
4) szczegółowości budżetu – zgodnie z tą zasadą budżet musi być szczegółowy, podzielony w uporządkowany sposób na szereg pozycji wydatkowych i dochodowych;
5) specjalizacji budżetu – wg tej zasady, wydatki budżetowe powinny być przeznaczone na szczegółowo ustalone cele;
6) jawności budżetu – gospodarka finansowa gminy jest jawna, a wójt lub burmistrz niezwłocznie ogłasza uchwałę budżetową i sprawozdanie z jej wykonania w trybie przewidzianym dla przepisów gminnych;
7) uprzedniości budżetu – budżet jest uchwalany do końca roku poprzedzającego rok budżetowy;
rocznego okresu budżetowego– wynika ona z art. 51 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym, według którego „Budżet jest uchwalany na rok kalendarzowy”.
Na czym polega opracowanie makroekomicznej funkcji budżetu
Opracowanie makroekonomicznej koncepcji budżetu i wstępnej prognoży makroproporcji budżetowych-rozpoczyno się w styczniu i
lutym na rok następny,prowadzą analizy dotyczące:
-prognozy kosztów PKB
-prognozy wzrostu cen
-kształtowanie podażh pienIądze
-przeciętnych wynagrodzeń
-kurs walut, stóp procentowych
-rento wność przedsiębiorstw
-zatrudnienia i bezrobocia
-bilansu płatniczego
Zadania samorządu terytorialnego
Gmina
ZADANIA:
1) Gospodarka terenami, ochrona środowiska i ład przestrzenny,
2) Drogi gminne, ulice, place, mosty oraz organizacja ruchu drogowego,
3) Wodociągi, kanalizacja, oczyszczanie ścieków, wysypiska śmieci, zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną,
4) Lokalny transport drogowy,
5) Ochrona zdrowia,
6) Pomoc społeczna,
7) Komunalne budownictwo mieszkaniowe,
8) Oświata – szkolnictwo podstawowe, gimnazjalne, przedszkola,
9) Kultura,
10) Kultura fizyczna,
11) Targowiska i hale targowe,
12) Zieleń,
13) Cmentarze komunalne,
14) Porządek publiczny i ochrona przeciwpożarowa,
15) Utrzymanie gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych.
Na pokrycie kosztów związanych z prowadzeniem szkół, gmina otrzymuje subwencję oświatową. Własne dochody wypracowuje ze sprzedaży oraz dzierżawy swojego majątku z podatków i opłat lokalnych. Tak pozyskane środki finansowe przeznacza na wypełnianie zadań własnych.ZADANIA RADY GMINY:
1) Uchwalanie statutu gminy,
2) Wybór i odwoływanie zarządu,
3) Powołanie i odwołanie skarbnika oraz sekretarza gminy,
4) Uchwalanie budżetu gminy,
5) Uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego,
6) Uchwalanie programów gospodarczych,
7) Ustalanie zakresu działania jednostek pomocniczych (rad sołeckich, osiedlowych),
8) Podejmowanie uchwał w sprawach podatków i opłat lokalnych,
9) Podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych gminy, przekraczających zakres zwykłego zarządu,
10) Określanie wysokości sumy, do której zarząd gminy może samodzielnie zaciągać zobowiązania,
11) Podejmowanie uchwał w sprawach współdziałania z innymi gminami oraz wydzielanie na to odpowiednich sum,
12) Podejmowanie uchwał w sprawie przyjęcia zadań z zakresu administracji rządowej,
13) Podejmowanie uchwał w sprawach: herbu gminy, nazw ulic, placów publicznych,
14) Nadawanie honorowego obywatelstwa gminy,
Ważnym zadaniem jest kontrolowanie działalności zarządu oraz gminnych jednostek organizacyjnych. Zadanie to rada wykonuje przy pomocy komisji rewizyjnej.
- Zarząd gminy – organ wykonawczy. Składa się od 3 do 7 osób, które rada gminy wybiera ze swojego grona w tajnym głosowaniu. Zarząd ma swojego przewodniczącego, którym jest wójt a w tych gminach, gdzie siedziba władz znajduje się w miejscowości posiadającej prawa miejskie, przewodniczącym jest burmistrz lub prezydent miasta. Przewodniczący organizuje prace zarządu, reprezentuje gminę na zewnątrz i kieruje sprawami bieżącymi. W pracach zarządu uczestniczą sekretarz i skarbnik nie mając prawa głosu.
Obecnie w Polsce istnieje prawie 2,5 tysiąca gmin.
Powiat
Zadania:
1) Oświata ponadpodstawowa,
2) Ochrona zdrowia i środowiska,
3) Ochrona przeciwpożarowa,
4) Wykonywanie nadzoru budowlanego,
5) Budowa i utrzymanie dróg międzygminnych,
6) Bezpieczeństwo i porządek publiczny,
7) Prowadzenie lokalnej obsługi sektora rolnictwa,
8) Obsługa administracyjna obywateli w zakresie nie prowadzonym przez gminy,
9) Utrzymanie powiatowych obiektów użyteczności publicznej,
10) Pomoc społeczna,
11) Kultura,
12) Kultura fizyczna i turystyka,
13) Gospodarka gruntami,
14) Przeciwdziałanie bezrobociu.Województwo
Zadania:
1) Pielęgnowanie polskości oraz rozwój i kształtowanie świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszkańców,
2) Pobudzanie aktywności gospodarczej,
3) Podnoszenie konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa,
4) Zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego uwzględniających potrzeby przyszłych pokoleń,
5) Kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego,
6) Tworzenie warunków rozwoju gospodarczego,
7) Utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej o znaczeniu wojewódzkim,
8) Wykonywanie usług publicznych o charakterze i zasięgu regionalnym.