prospołeczne zachowania, psychol. zachowania, które mają przynieść korzyść innej osobie lub społeczności (pomaganie, dzielenie się, ochrona). Warunkiem pojawienia się zachowań prospołecznych jest odpowiednie zinterpretowanie sytuacji: dostrzeżenie (cudzej) potrzeby, uznanie, że potrzebę tę da się zaspokoić, uznanie własnej odpowiedzialności, ocena kosztów pomocy; w sytuacjach nagłych analiza poznawcza może być zredukowana do minimum; dochodzi wtedy do reakcji impulsywnej — człowiek odczuwa gwałtowny przymus zareagowania wobec nieszczęścia, którego jest świadkiem, nie licząc się z kosztami osobistymi. Można wskazać kilka źródeł zachowań prospołecznych: stan emocjonalny wywołany przez sytuację innej osoby (empatia); uwewnętrznienie (przyswojenie sobie) norm nakazujących działanie na rzecz innych (np. norma miłości bliźniego, norma wzajemności, norma społ. odpowiedzialności); wytworzenie więzi osobistych (przyjaźń, sympatia) oraz traktowanie innej osoby jako autonomicznej wartości; poczucie więzi z innymi ludźmi może mieć zgeneralizowany charakter, tzn. może być odczuwane wobec bardzo szerokiego kręgu osób lub wobec ludzi w ogóle. Wyniki badań wskazują, że motywy zachowań prospołecznych mogą być skupione bądź na własnej osobie (chęć usunięcia przykrości związanej z cudzym cierpieniem, chęć zachowania dobrego mniemania o sobie) lub na kimś drugim (kiedy cudze dobro jest autonomicznym celem działalności). Pewne formy zachowań prospołecznych obserwuje się u zwierząt, są one jednak, z reguły, skierowane na potomstwo lub, czasami, na partnera w okresie opieki nad potomstwem i są uwarunkowane genetycznie. Zwolennicy socjobiologii uważają, że i u człowieka można się dopatrzyć genetycznych uwarunkowań altruizmu (czyli takich zachowań prospołecznych, które wiążą się z rezygnacją z własnego dobra na rzecz dobra innych ludzi, nie wykluczając poświęcenia własnego życia), ale teza ta nie jest na ogół akceptowana przez badaczy tych zjawisk. To, czy zachowania prospołeczne dojdą do skutku, zależy od rozmaitych czynników. Po pierwsze — od sytuacji; stwierdzono np., że gotowość do zachowań prospołecznych zmniejsza się pod wpływem takich czynników, jak „rozłożenie odpowiedzialności” (zależne od liczby świadków zdarzenia), dystans do osób potrzebujących pomocy (fiz., społ.), nieznajomość sytuacji itp.; odgrywa też rolę powaga sytuacji, w jakiej znalazła się osoba potrzebująca pomocy. Po drugie — od cech osoby potrzebującej; na ogół istnieje większa gotowość do zachowań prospołecznych wobec osoby, którą postrzega się jako podobną pod jakimś względem do siebie lub do kogoś uczuciowo bliskiego (np. do swego dziecka, do swej matki), a także wobec osoby, która znalazła się w potrzebie nie z własnej winy. Po trzecie — występowanie zachowań prospołecznych jest zależne od osobowości człowieka: gotowość do zachowań prospołecznych bywa niższa u osób skoncentrowanych na sobie, o niskiej wrażliwości empatycznej, nastawionych manipulacyjnie w stosunku do ludzi, a także wykazujących dużą skłonność do samousprawiedliwiania się; zachowania prospołeczne zależą także od wyznawanych wartości, poziomu rozwoju moralnego jednostki, jej samooceny i in. Zaobserwowano środowiskowe i kulturowe różnice pod względem gotowości do zachowań prospołecznych, ich form i motywów.

J. REYKOWSKI, G. KOCHAŃSKA Regulacja zachowania prospołecznego, w: Szkice z teorii osobowości, Warszawa 1980;

J. REYKOWSKI Motywacja, postawy prospołeczne a osobowość, Warszawa 1986.

zachowania prospołeczne - to każde działanie, którego celem jest dobro drugiego człowieka. Jakże ważne w wychowaniu jest położenie akcentów na rugowanie przejawów egoizmu. Ks. J. Pierzchalski pisze na swojej stronie, iż egoizm i miłość to dwie sprzeczności. Dlatego trzeba podjąć nieugiętą walkę z egoizmem obierając przeciwną drogę. Cóż innego może to oznaczać, jak nie to, by wyzbyć się spontanicznych egocentrycznych skłonności i podjąć coś, co jest o wiele trudniejsze?. Nie chodzi o to, by zawsze czynić to, co jest trudniejsze, ale by „skłaniać się” do tego, co trudniejsze.

Jedną z podstawowych taktyk wychowawczych umożliwiających kształtowanie prospołecznych postaw jest kreowanie wrażliwości. Dziecko uwrażliwiane na potrzeby innych zaczyna dostrzegać swoje możliwości w dziedzinie pomocy drugiej osobie czy grupie. W ten sposób likwiduje w sobie pokłady obojętności i zaczyna myśleć przez pryzmat my. Częstym pytaniem, które sobie zadaje jest kwestia: co mogę jeszcze dla Ciebie zrobić? W ten sposób tworzy się mechanizm odpowiedzialności za spotkaną osobę.

Prospołeczne postawy to także umiejętność poświęcenia się. Duch ofiarności nie jest obecnie modny. Stąd też od najmłodszych lat dziecko powinno dostrzegać przede wszystkim u swoich rodziców zachowania dowodzące, iż warto być ofiarnym, dyspozycyjnym. Tolerowanie postępowania w myśl zasady: po najmniejszej linii oporu jest przyzwoleniem na przyszłe zachowanie aspołeczne. To z kolei odbija się w pierwszej kolejności w domu rodzinnym, w którym dziecko nie poczuwa się do współtworzenia atmosfery.

Mówiąc o kształtowaniu postaw prospołecznych, ważnym czynnikiem staje się także demaskowanie ukrytych zachowań aspołecznych. Takim zachowaniem jest na przykład unikanie dobra, które mogłoby stać się udziałem wychowanka. Chodzi więc o te działania dzieci i młodzieży, których nie da się skontrolować, ponieważ nie zostały podjęte (zostały zaniechane). Wychowanek powinien więc mieć wewnętrzne nastawienie na dokonywanie wyborów, za którymi stoi dobro.

Postawa prospołeczna to także solidarność z osobami, które pracują na rzecz innych. Wspieranie takich osób jest formą prospołecznych zachowań. I tak, wychowanek powinien mieć okazję angażować się w określone grupy. Świetną okazją do takiego zaangażowania jest wolontariat. Wykształca on postawę bezinteresowności, w której najważniejszą wartością jest drugi człowiek. W ten sposób konsumpcyjne podejście do człowieka staje się dalekie, niechciane, odrzucone.

Podsumowując, należy pamiętać, że prawidłowa socjalizacja dziecka prowadzi poprzez kształtowanie jego prospołecznych zachowań.