Początek formularza

Ze strumińskiej

Rozdział V

Uczenie się dzieci niepełnosprawnych intelektualnie

U dziecka niepełnosprawnego intelektualnie obserwuje się słabszy napęd do poznawania otoczenia i gorszą motywację do podejmowania różnorodnych działań. Jego rozwój przebiega wolniej, a osiągnięty poziom nie w pełni odpowiada typowemu dla dziecka rozwijającego się prawidłowo, tylko młodszego wiekiem. Również o tempie i skuteczności uczenia się decyduje:

 Generalizacja – dziecko niepełnosprawne intelektualnie ma ograniczoną zdolność rozumowania i posługiwania się pojęciami abstrakcyjnymi oraz mniejszą plastyczność w dostosowaniu się do wymagań otoczenia. W związku z wynikającymi trudnościami z generalizacją wyuczonych zachowań, często nie korzysta ono z własnych doświadczeń i nie umie zastosować zdobytych umiejętności lub wiedzy w nowych sytuacjach. Nauczanie dziecka niepełnosprawnego intelektualnie powinno odbywać się w zrozumiałych dla niego warunkach, a ćwiczone umiejętności powinny odnosić się do określonych sytuacji. Terapeuta ma obowiązek pobudzić potrzeby pacjenta, uczyć go właściwego zachowania oraz przeciwdziałać istniejącym reakcją stereotypowym.

 Naśladownictwo – dziecko uczy się przez naśladownictwo. Obserwując zachowania i działania innych osób (dorosłych i rówieśników)nabywa wiedzy o świecie i sposoby radzenia sobie w nim. Dlatego ważne jest, aby osoby pracujące z dziećmi niepełnosprawnymi intelektualnie były świadome tego, że są wzorami do naśladowania dla swoich podopiecznych i że każde ich zachowanie może być przez nie powtórzone. Dotyczy to reakcji wyrażających stosunek emocjonalny, zachowań społecznych oraz naśladowania prawidłowego wzorca ruchu, postawy ciała czy wypowiadanego słowa.

 Pamięć – osoby niepełnosprawne intelektualnie mają obniżony poziom funkcji spostrzegania i myślenia przez co cechuje je zmniejszona pojemność, wolniejsze tempo zapamiętywania i przypominania sobie wymaganych informacji oraz niższy poziom dokładności odtwarzania. Materiał przechowywany w pamięci najczęściej odtwarzany jest mechanicznie. Dzieci niepełnosprawne intelektualnie lepiej zapamiętują, jeśli zapamiętywane treści są ściśle powiązane z działaniem praktycznym (poznawanie poprzez obserwację, dotyk i manipulację).

 Uwaga - osoby niepełnosprawne intelektualnie przejawiają duże trudności ze skupieniem i utrzymaniem uwagi dowolnej na zadaniu, również łatwo ulegają rozproszeniu pod wpływem czynników zewnętrznych. Dzieci te nie potrafią szybko przenosić uwagi z jednego działania na drugie, a wykonywanie dwóch czynności jednocześnie jest dla nich najczęściej niemożliwe. Terapeuta powinien kontrolować stan uwagi podopiecznego, aby być pewnym, że reakcje dziecka wynikają z jego oddziaływaniami (szczególnie ważne podczas zajęć odbywających się w terenie).

Jak pracować z osobą niepełnosprawną intelektualnie?

Program rewalidacji obejmuje usprawnianie funkcjonowania pacjenta zgodnie z jego potrzebami rozwojowymi, edukacyjnymi i społecznymi. Opiera się na trzech założeniach:

 Uczenie powinno być dostosowane do poziomu umysłowego oraz wieku pacjenta, jego zainteresowań i możliwych form aktywności.

Terapeuta planując zajęcia musi wiedzieć, czy jego pacjentem jest dziecko, nastolatek czy osoba dorosła. Powinien być aktywnie nastawiony na rozpoznawanie potrzeb rozwojowych i edukacyjnych pacjenta oraz jego możliwości. Aby móc przygotować odpowiedni program oddziaływań i konkretne zadania terapeuta musi zaczerpnąć wiedzę o pacjencie z dokumentacji, od rodziców oraz z własnych obserwacji. Poza tym niezbędna jest znajomość dotycząca prawidłowego przebiegu rozwoju dziecka, gdyż pozwala na określenie stanu poszczególnych funkcji czy umiejętności i stopnia ich opóźnienia.

Zadania, przygotowane dla pacjenta, powinny być zgodne co do wieku pacjenta, a nie tylko jego intelektu, czyli powinny być odpowiednio łatwiejsze, ale charakterem dostosowane do jego wieku.

 Uczenie powinno obejmować to, co jest ważne i korzystne dla upośledzonego w przeszłości, a celem jest kształcenie samodzielności i przyzwyczajenie do osoby upośledzonej do życia w codziennych warunkach.

Każda forma pracy rewalidacyjnej stawia przed sobą cele bliższe, związane z aktualnym stanem pacjenta, oraz cel dalszy, jakim jest jego możliwie najlepsza adaptacja społeczna.

Hipoterapia stwarza specyficzne warunki do prowadzenia treningu psychomotorycznego pacjenta. Największą grupą pacjentów niepełnosprawnych intelektualni uczęszczających na hipoterapię stanowią dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym. Ich rozwój opóźniony jest o dwa lata lub więcej. Z tymi dziećmi prowadzi się ćwiczenia ukierunkowane na rozwój ich funkcji motorycznych (postawa, lokomocja, koordynacja wzrokowo – ruchowa, precyzyjne chwytanie i manipulowanie przedmiotami, poznawanie schematu ciała i orientację w przestrzeni), również można rozwijać wrażliwość na bodźce oraz spostrzeganie wielozmysłowe, usprawniać procesy pamięci i uwagi oraz doskonalić procesy myślenia.

Bardzo ważna jest relacja istniejąca między pacjentem a prowadzącym zajęcia, ponieważ ma wpływ na przebieg rozwoju emocjonalnego i społecznego. Relacja ta powinna cechować się zaufaniem i poczuciem bezpieczeństwa. W hipoterapii istotne jest, aby dziecko pokonało swój lęk przed dużym zwierzęciem i czerpało przyjemność z kontaktu z nim. Dzięki temu może uczyć się nowych umiejętności, rozwijać sprawności ruchowe i poznawcze oraz zdobywać doświadczenia społeczne opiekowania się i odpowiedzialności.

 W uczeniu osób upośledzonych umysłowo należy pamiętać o stosowaniu zasad pedagogiki specjalnej.

Najważniejsze zasady to:

− zasada stopniowania trudności,

− trenowanie jednej rzeczy naraz,

− powtarzalności doświadczeń,

− zasada kolejności uczenia umiejętności zgodnie z wiedzą o prawidłowym rozwoju i stanie pacjenta

oraz wybór zadań możliwych do treningu podczas zajęć hipoterapeutycznych.

Co daje obecność konia?

 Doznania ruchowe pozwalają na:

− odczuwanie stanów ruchu i bezruchu,

− odczucie rytmu ruchu, różnicowanie prędkości ruchu (szybko – wolno),

− doświadczenie różnych aspektów przestrzeni i położenia w niej własnego ciała (pion podczas siedzenia, poziom w leżeniu na grzbiecie itp.).

 Doznania zmysłowe stwarzają możliwość:

− dotykowego rozpoznawania różnych jakości, które płyną z ciała konia (ciepły – zimny, gładki – szorstki),

− obserwowania części ciała konia (głowa, ucho, grzywa itp.),

− wyodrębnianie dźwięków wydawanych przez konia (parskanie, stuk kopyt),

− specyficzny zapach sierści.

 Pojęcie odrębności fizycznej konia

Dziecko kształtuje pojęcie konia jako złożonej całości poprzez obserwowanie go, nazywanie i wskazywanie jego części ciała itp. Pomaga mu w tym ćwiczenie schematu własnego ciała, a na dalszym etapie rewalidacji poznawanie własnych możliwości ruchowych podczas wykonywania różnych ćwiczeń na grzbiecie konia, oraz nabywania umiejętności powodowania koniem. Ważne jest, aby dziecko miało poczucie własnej odrębności, rozumiało swoją rolę jako jeźdźca i spostrzegało konia jako obiekt podatny na jego działanie. Nabywanie tej umiejętności jest długotrwałe, zwykle pojawia się ono w okresie dojrzewania.

 Rozwijanie dojrzałości społecznej i poczucia odpowiedzialności za siebie i konia

Gdy dziecko pokona strach i onieśmielenie staje się wielbicielem jazdy na koniu. Ważny jest bezpośredni kontakt z koniem (powitanie przed rozpoczęciem zajęc, głaskanie itp.). dziecko uczy się troski o potrzeby konia.

Starsze dzieci uczą się zasad obcowania z koniem dotyczących własnego bezpieczeństwa, np. podawaj jedzenie na wyprostowanej dłoni.

Zajęcia hipoterapii są dobrą okazją do uczenia się obsługi konia przed jazdą i po jej zakończeniu oraz respektowania określonych reguł obowiązujących podczas nauki.

Rola i zadania hipoterapeuty

Hipoterapeuta powinien być świadomy swojego stosunku do zjawiska niepełnosprawności intelektualnej. Musi być tolerancyjny i akceptujący zachowania pacjenta, jego postępy w terapii oraz wolne tempo zmian w nabywaniu trenowanych umiejętności. Działaniom terapeutycznym musi towarzyszyć poczucie odpowiedzialności za bezpieczeństwo pacjenta.

Przyjmując pacjenta na swoje zajęcia, hipnoterapeuta powinien podjąć szereg działań.

 Rozpoznanie stanu pacjenta:

− poznanie diagnozy lekarskiej, psychologicznej i pedagogicznej oraz zebranie informacji od opiekunów i rodziców;

− dokonanie wyboru tych umiejętności, które są dla pacjenta w danym czasie najważniejsze i trenowanie ich;

− obserwowanie zachowania pacjenta i określenie na bieżąco jego możliwości.

 Ustalenie celów pracy z pacjentem:

− określenie bliższych i dalszych perspektyw rozwoju pacjenta, a szczególnie tego, co mogą mu dać zajęcia hipoterapeutyczne, zgodnie z aktualnym stanem jego potrzeb i możliwości,

− ustalenie formy prowadzonych zajęć i dostosowanie jej do głównego problemu pacjenta.

 Opracowanie programu oddziaływań:

− Dobranie zestawu ćwiczeń zgodnych z celem głównym.

 Współpraca z rodzicami i innymi specjalistami:

− Sformułowanie z rodzicami lub opiekunami dziecka kontraktu, w którym jasno zostaną ustalone zasady współpracy z nimi i pracy z pacjentem.

Jeśli dziecko potrzebuje specjalistycznej terapii (np. logopedycznej, psychoterapii itp.), a hipoterapeuta sprawdzi, że nie uczęszcza ono na takie zajęcia, to należy skierować je do odpowiedniego specjalisty.

Cele i formy pracy z pacjentem o różnym stopniu niepełnosprawności intelektualnej

Ważne jest rozróżnienie ćwiczeń prowadzonych dla osób niepełnosprawnych w stopniu lżejszym i głębszym oraz młodszych i starszych. Istotne jest również, aby u dzieci młodszych i bardziej upośledzonych być nastawionym na ćwiczenie pojedynczych sprawności, utrwalanie ich, aż w końcu włącznie w całościowe schematy bardziej złożonych zachowań.

Propozycje ćwiczeń dotyczące podstawowych zakresów rozwoju psychomotorycznego możliwych do realizacji podczas zajęć hipoterapii.

 Rozwój ruchowy: postawa ciała i lokomocja oraz opanowanie umiejętności chwytania i manipulacji

• Pacjenci niepełnosprawni intelektualnie w stopniu lekkim – hipnoterapeuta, przez ćwiczenia z zakresu nauki jazdy konnej może być znacząca w usprawnianiu ruchowym. Zajęcia te pomagają w stymulowaniu napięcia mięśni w różnych częściach ciała. U dzieci, które mają opanowaną lokomocję, można oddziaływać w kierunku poprawiania jej jakości (np. ćwiczenia równoważne lub kształtujące swobodny dosiad). Możliwe jest także korygowanie wad postawy oraz ćwiczenia koordynacji ruchowej i ruchowo – wzrokowej (różne gry i zabawy na koniu, poprawiające precyzję wykonania ruchu docelowego z użyciem przyborów).

• Pacjenci głębiej niepełnosprawni intelektualnie – elementarną formą doświadczania ruchu podczas jazdy konnej jest dopasowanie ruchu własnego ciała do ruchu ciała konia. W przypadku dzieci niesiedzących:

- leżenie na kłodzie konia,

- siedzenie razem z terapeutą.

I faza- dostarczanie doświadczeń ruchowych w kontakcie z koniem bez używania głosu, tylko przez odpowiednie ułożenie dziecka; II faza – prosty sposób opisywania przez terapeutę działania zmierzającego do zmiany pozycji ciała dziecka.

U pacjentów z opanowaną lokomocją – jazda i ćwiczenia na koniu podnoszą ogólną sprawność ruchową, koordynację ruchową i ruchowo – wzrokową, stymulują odpowiednie napięcie mięśni, korygowanie wady postawy oraz równoważenie procesów pobudzania i hamowania.

 Rozwój ruchowy: schemat ciała i orientacja w przestrzeni

 Rozwój poznawczy: ćwiczenie wrażliwości zmysłowej i spostrzegania

 Rozwój poznawczy: mówienie i rozumienie mowy

Dół formularza