Okres pokoju między dwiema wojnami światowymi w historii politycznej Polski i dziejach jej kultury, obejmuje lata 1918-1939.
1918-odzyskanie niepodległości
1939-wybuch II WŚ / 1937-’39-budowa Centralnego Okręgu Przemysłowego
EUROPA:
Umocnienie modernistycznych tendencji
Utrwalenie modelu kultury: zerwanie z tradycją, eksperymenty twórcze, poszukiwanie nowych form wyrazu
POLSKA:
Głębokie zmiany gospodarcze i społeczne skutkiem odzyskania niepodległości
Kultura charakteryzowała się różnorodnością dokonań artystycznych
Hasła głoszące zerwanie z tradycją, krytyka tematyki narodowej
Hasła nowoczesności zaczerpnięte z osiągnięć cywilizacji
Przemiany społeczne i polityczne
Straty ludności (10 mln ludzi zginęło na wojnie, liczne epidemie i głód)
Upadek wielu monarchii np.: Austro-Węgry, carska Rosja
Przesunięcie granic i powstanie nowych państw
Błyskawiczny wzrost produkcji przemysłowej i rolnej w latach 20. spowodowany m.in.: postępem technologicznym
Przewaga ludności miejskiej nad wiejską
Powstawanie rozległych aglomeracji, rozbudowa infrastrukury
Wzrost wynagrodzenia robotników
Zwiększenie zapotrzebowania na towary spowodował nadprodukcję, czego skutkiem był kryzys gospodarczy w USA -1929
Po 1929r-fala bankrupctw przedsiębiorstw, fabryk, banków; bezrobocie, spadek produkcji przemysłowej
Etatyzm-koncepcja rządzenia zakładająca ingerencję państwa w gospodarkę
Ideologie totaliarne
Rozdrobnienie polityczne parlamentów państw europejskich
Radykalizacja nastrojów społecznych – chęć zapewnienia stabilizacji i poczucia bezpieczeństwa, przyzwolenie na ograniczenie demokracji i akceptacja autorytarnej władzy
Silne państwo oparte jest na posłuszeństwie obywateli i jedności społeczeństwa
Jednostka powinna się podporządkować interesom państwa, którego dobro stanowiło cel nadrzędny
Rozbudzanie nienawiści do zewnętrznych i wewnętrznych wrogów; kult siły, walki i wodza utożsamianego z państwem i narodem
Włochy:
Pierwsze państwo totalitarne. Pierwwszym przywódcą faszystów był Benito Mussolini (1922). Stopniowo przekształcał Włochy w jednopartyjne, autorytarne państwo policyjne, kontrolujące obywateli. Faszyści wykorzystywali propagandę i cenzurę. Opozycja była prześladowana.
Niemcy:
Tutaj panowała pokrewna faszyzmowi ideologia-nazizm. Różnił się od faszyzmu skrajnym rasizmem. Zakładał on wyższość rasy aryjskiej nad semicką. Uważali, że społeczność żydowskademoralizuje i wykorzystuje inne narody. Ograniczono ich prawa, a z czasem mordowano. Ich przywódca, Adolf Hitler został kanclerzem w 1933r.
Rosja:
Państwo totalitarne ogarnięte komunizmem, który miał wiele wspólnego z faszyzmem i nazizmem, jednak różnił się odmiennym modelem gospodarczym (niekapitalistycznym). Poza tym bolszewicy (komuniści) doszli do władzy w wyniku przewrotu zbrojneo i stosowali terror społeczeństwa na większą skalę.
W wielu krajach europejskich rozwinęły się rządy autorytarne. W okresie międzywojennym ideologie bliskie faszyzmowi były oficjalnymi doktrynami państwowymi również w Portugalii i Hiszpanii. Nasilenie tendencji do dyktatury i ograniczenie demokracji nastąpiło zwłaszcza w latach 30.
POJĘCIA:
Totalitaryzm-ustrój, w którym wszystkie zachowania społeczne są kontrolowane przez władzę; jego główne cechy to jedna oficjalna ideoloia, jedna masowa partia kierowana przez jedneo przywódcę, rozbudowana tajna policja, podporządkowane państwu środki masoweo przekazu, armia oraz gospodarka
Faszyzm-ruch polityczny, o charakterze autorytarnym, autodemokratycznym i nacjonalistycznym, rozwijający się w latach 20. I 30. XX w we Włoszech pod przywództwem Benito Mussoliniego.
Komunizm-zbiór poglądów ideologicznych i zbudowany na tej podstawie program polityczny dążący do stworzenia bezklasowego społeczeństwa, wprowadzenia zasad egalitaryzmu i zniesienia własności prywatnej. Społeczeństwo komunistyczne miało być ujednolicone pod względem przekonań i zachowań politycznych.
Nazizm-(narodowy socjalizm)- ruch społeczny oraz ideologia stworzona przez Hitlera , stanowiąca podstawę polityki państwowej Niemiec, odwołująca się ro radykalnego antysemityzmu, rasizmu i przekonania Niemców jako „rasy panów” nad innymi narodami; miała charakter antydemokratyczny, nacjonalistyczny i totalitarny.
Polska Odrodzona
Pierwsze lata po wojnie- umocnienie granic i budowa niepodległego państwa, utrzymanie przy Polsce części Śląska, Wileńszczyzny i Kresów Wschodnich
Scalenie trzech zaborów w jeden organizm
Kraj zacofany, powoli zmniejszający dystans do państw zachodnich
Sukcesy: opanowanie inflascji, stworzenie silnej złotówki, budowa portu w Gdyni i COP, dynamiczny rozwój kultury i nauki
Duże nasilenie konfliktów i brutalna walka polityczna
Przyczynami konfliktów były m.in.: długotrwałe kryzysy gospodarcze , strajki chłopskie i robotnicze, demonstacje, kryzys demokracji parlamentarnej
Życie codzienne w okresie międzywojennym
Hasło powojennego pokolenia- w pełni korzystać z życia
Poświęcanie większości czasu na rozrywkę (kabarety, dancingi, rewie), przesiadywanie w kawiarni, chodzenie do kina.
Popularny był jazz i charleston (taniec) oraz sport.
Korzystano z rowerów, automobilów, kabrioletów i motocykli.
Liczyła się naturalność i praktyczność: funkcjonalne domy i mieszkania, skąpe i pryaktyczne stroje, wygodna bielizna, popularne były luźne płaszcze i miękkie kapelusze, dla pań sukienki do kolan
Mężczyźni rezygnowali z noszenia obfitej brody i wąsów, panie strzygły włosy na krótko
Popularne stało się słuchanie radia oraz robienie zdjęć
Filozofia w okresie międzywojennym
Zygmunt Freud
Austriacki lekarz, w 1917 opublikował „Wstęp do psychoanalizy”.
W psychice człowieka istnieją 3 sfery: id, ego i superego
Id to dfera nieświadomości, ego-świadomość, superego to uwewnętrznione normy społeczne i wzorce kulturowe
Nieświadomość ujawnia się przez sny, czynności omyłkowe i twórczość artystyczną
Popęd seksualny ujawnia się już w dzieciństwie , a sposób, w jaki on jest tłumiony, ma decydujący wpływ na zdrowie npsychiki dorosłego człowieka
Id i superego pozostają w nieustannym konflikcie, wywołującym cierpienie, ktróry jest odbiciem antagonizmu natury i kultury
Oswald Spengler
Społeczeństwa przechodzą stałe etapy rozwoju, takie same, co życie żywych istot
Kultura społeczeństwa rozwija się w okresie jego wzrostu
Cywilizacja powstaje w schyłkowym okresie rozwoju społeczeństwa
Każda kultura musi się przerodzić w cywilizację i ulec zagładzie
Kulturę charakteryzuje naturalność, religijność, uznanie dla wyższych wartości i idei, otwartość na zmianę
Dla cywilizacji typowa jest sztuczność, areligijność, materializm i kult rozumu, narastająca agresja prowadząca do wojny
POJĘCIA:
Fenomenologia-kierunek w filozofii postulujący odrzucenie myślowych spekulacji oraz związanych z nimi ukrytych założeń i skupienie się na oglądzie fenomenów, czyli tego, co bezpośrednio dane
Behawioryzm-kierunek w filozofii zakładający, że jedynym przedmiotem badań psychologicznych mogą być ludzkie zachowania, natomiast świadomość i wszelkie stany umysłu są zjawikami pozbawionymi naukowego znaczenia
Katastrofizm-przekonanie o kryzysie i nieuchronnym końcu cywilizacji charakterystyczne m.in. dla Drugiej Awangardy
Sztuka okresu międzywojennego
Malarstwo i rzeźba
Ekspresjonizm- kierunek w sztuce, literaturze i muzyce; charakteryzował się dążeniem do wyrażenia w dziele osobistym wizji i emocji srtysty, za pomocą ostrych, gwałtownych środków.
Twórcy:
Emil Nolde
Chaim Soutine
Kubizm-kierunek w sztuce, jego przedstawiciele prezentowali obiekty jako uproswzczone figury geometryczne lub rozbijali ich formę na składniki, tak by równocześnie ukazywać wszystkie aspekty przedmiotów i modeli
Twórcy:
Pablo Picasso
Georges Braque
Juan Gris
Abstrakcjonizm-kierunek w sztuce, dzieło abstrakcyjne nie ukazuje rozpoznawalnych przedmiotów, lecz jest odrębną rzeczywistością, zbudowaną z form, kolorów i zachodzących między nimi związków
Twórcy:
Wassily Kandinsky
Piet Mondrian
Władysław Strzemiński
Katarzyna Kobro
Dadaizm-ruch artystyczny i literacki zainicjowany w 1916 w Szwajcarii; jego przedstawiciele manifestowali swój bunt przez anarchiczne, pozornie nonsensowe, świadomie skandaliczne wystąpienia i publikowane manifesty
Twórcy:
Marcel Duchamp
Max Ernst
Hans Harp
Surrealizm-kierunek w sztuce dążący do odrzucenia wszelkich społecznych konwencji, norm estetycznych i moralnych oraz uniezależnienia wyobraźni artysty od reguł logicznego myślenia, głoszący potrzebę szukania inspiracji w podświadomości artysty, w snach i halucynacjach.
Twórcy:
Andre Breton
Salvador Dali
Joan Miro
Rene Magritte
Architektura
Puryzm-kierunek w malarstwie, sztuce użytkowej i architekturze okresu międzywojennego domagający się oczyszczenia dzieła z ozdób i dodatków w celu sprowadzenia go do najprostrzych form geometrycznych.
Modernizm- ogólna nazwa tendencji w literaturze, sztuce i architekturze w XIX i XX w
Cechy charakterystyczne:
Funkcja decyduje o konstrukcji i formie budowli
Proste bryły, podstawowe figury geometryczne
Szerokie, duże okna, płaski dach
Otwarty plan przestrzeni wewnątrz budynku
Gładka elewacja budowli, bez ozdób i dodatków
Wykorzystanie szkła i żelbetonu
Budynek powinien stać na słupach aby sprawiać wrażenie lekkości
Teatr
Dynamiczny rozwój teatrów dramatycznych, musicali i kabaretów
Popularyzacja teatrów literacko-rewiowych
Awangarda teatralna-włączenie publiczności w kreowanie spektaklu
Nawiązanie do komedii dell’arte, teatru japońskiego, rytuałów religijnych, sztuki cyrkowej i pantomimy
Literatura
Literatura światowa:
Utworzenie Awangardy i Futurystów
Rozwinięcie powieści psychologicznej
Strumień świadomości- termin literacki, oznaczający rodzaj monologu wewnętrznego. Jest to w pierwszym znaczeniu zapis umysłowego przeżywania człowieka, nie tylko tego co aktualnie słyszy, widzi i czuje, lecz również myśli, skojarzeń, które mu się nasuwają. Wiąże się z tym zapis myśli i odczuć, narracja wyłącznie subiektywnymi odczuciami.
Powieść eseistyczna-odmiana powieśsci łącząca cechy epickiego utworu fabularnego i eseju
Groteska i absurd
Literatura polska:
Skamandryci, futuryści, Awangarda Krakowksa, Druga Awangarda