Teatr starożytny

klasyczny , ateński;

hellenistyczny

grecko rzymski

Tragedia - powstała z dytyrambu

Komedia – z pieśni fallicznych

Tragedia i komedia

Kult Dionizosa wprowadzony w Attyce przez Pizystrata

Geneza

Dytyramb - Pieśń kultowa na cześć Dionizosa, wykonywana przy akompaniamencie aulosu. Patetyczna, pełna entuzjazmu i wzburzenia

Pieśń kozłów trágos ( kozioł)+ òde ( pieśń), Arion z Metymny

Dramat satyrowy ( chór w kostiumach satyrów, selenów), Pratinas

Pieśni falliczne

Kómos – wesoły orszak, pochód z pieśnią i tańcem

Komodia+ pieśń komosowa

Mim dorycki - scenka dramatyczna, obrazki rodzajowe z partiami dialogowymi i monologiem

Sofron z Syrakuz

• V wiek - stuleciem teatru greckiego

• 534 p.n.e. Tespis przybywa do Aten i inicjuje występy chóru satyrowego, któremu odpowiada (hipokrites) aktor

• 472 r.p.n. Najstarsza zachowana tragedia Ajschylosa

• 405 r. p.n.e. Ostatnia zachowana tragedia Eurypidesa

Teatr był wyrazem tożsamości tworzącej go wspólnoty

1. powstanie polis ( stare rodzinne więzi zastąpiono prawami) fyle – jednostki administracyjne ( podział widowni na 10 sektorów)

2. teatr ilustruje przejście od kultury oralnej do pisanej. Teatr był przestrzenią zapisaną, mogącą siebie na głos wypowiadać, odczytywać i interpretować. Mimesis- naśladowanie

Poświadczał realizację zasad demokracji angażował wszystkich, był dziełem zbiorowym, efektem wysiłku wielu ( archonta, choregosa, didaskalosa, aktorów , choreutów, poetów – sprawców dzieła teatralnego i widowni – wszystkich obywateli. Teatrem greckim władał dramaturg, który był odpowiedzialny za kształt sceniczny i reżyserię. Teatr antyczny – teatrem prapremier.

Organizacja agonów teatralnych

Tragedia	Komedia
Konkursy tragiczne organizowano podczas Wielkich Dionizji (Miejskich) III/IV później również Lenajów (I/II) 4,5,6 dzień Tetralogia ( 3 tragedie i dramat satyrowy), trylogia Ocenia ja 5 sędziów Wstęp bezpłatny, potem Symbolon –bilet Theorikon – zasiłek teatralny	Konkursy komediowe od 486 również w tym czasie ( w czasie Antesteriów odbywały się komosy) w 3 dniu

Wielka Trójca

Ajschylos ( 525 -456 p.n.e.) debiutuje w wieku 25 lat, wprowadza 2 aktora, budynek skené tragedia patetyczna, monumentalna

Sofokles (496-406/405 p.n.e.) -wprowadza 3 aktora, tragedia etyczna, tchnął w postaci życie, uwolnił tragedię od monumentalnego schematyzmu

Eurypides ( 480-406/405 p.n.e.) . Zaczątki dramatu psychologicznego. Człowiek jest miara wszystkiego

Arystofanes – mistrz komedii

Arystoteles – kodyfikator tragedii antycznej

Składniki tragedii:

Przedmiot naśladowania: Środki naśladowania: Sposób naśladowania:

1.fabuła ( mýthos) 4. wysłowienie ( léxis) 6. widowisko(ópsis)

2. charakter ( éthos) 5. śpiew (melopoiía)

3. sposób myślenia ( diánoia)

Fabuła
fundament i „dusza” tragedii

Akcja jest tworzywem dla fabuły

Fabuła to uporządkowane naśladowanie akcji

Celem tragedii jest ukazanie przejście bohatera ze stanu szczęścia w nieszczęście lub odwrotnie

Elementy tragedii:

1/ perypetia

2/rozpoznanie

3/ patos (páthos)

Właściwości fabuły:

1/ powaga

2/ wielkość( rozmiar)

3/skończoność ( deus ex machina)

Piękne jest tylko to, co jest oparte na ładzie i proporcji

Charakter:

Określa właściwości bohatera, które ujawniają się w działaniu

Postać jest w tragedii podrzędna wobec fabuły

To ze względu na działania postaci przyjmują określony charakter

Sposób myślenia -To zdolność wyrażania w mowie tego, co w danej sytuacji jest istotne

Wysłowienie - Forma językowa, jaką bohaterowie posługują się w dialogach

Stychomytia- dialog złożony z jednowersowych kwestii

Dystychomytia - dialog, w którym wypowiedzi układają się w pełne dwa wersy

Śpiew - Największa ozdoba tragedii

Obejmuje całą kompozycję muzyczną , odnosi się też do pieśni chóru

Kómmos - żałobna pieśń, wyrażająca głęboki żal, ból, śpiewana na przemian przez chór i jednego lub dwóch aktorów

Widowisko -Świat tego, co widzialne

Wg Arystotelesa najmniej artystyczny element tragedii

Tragedia może istnieć w odbiorze literackim

Sprostowania - Mylnie przypisuje się Arystotelesowi „ regułę trzech jedności”

To efekt renesansowych interpretatorów i komentatorów dzieła Stagiryty ( Ludwik Castelvetro)

Poetyka Arystotelesa wobec tragedii V wieku p.n.e. jest poetyką opisową a nie normatywną

Tragiczna wizja świata

• Tragiczne jest to co w tragedii ( tragizm jako kategoria estetyczna)

• Tragizm to sfera działania, ethosu ujmowanego w kategoriach moralnych – etycznych

• Dekalog Greków- Tablice Dike-Sprawieliwości Czcij bogów, czcij rodziców, czcij gościa”

Konieczność zachowania miary ( pokory)

Elementy tragicznej wizji świata

1. uwikłanie człowieka , wbrew jego woli i świadomości, na przekór przekonaniom w ciąg zdarzeń prowadzących do nieszczęścia

2 Przeznaczenie, konieczność przyjmuje różne formy zależności od epoki

W antyku to Fatum ( Mojry i Erynie) oraz

„ Powrót i natrętne żądanie zmarłych „

„Umarli zjadają żywych”

Bohater tragiczny

Wyróżnia się tym, iż popada w nieszczęście przez zbłądzenie ( hamartia)

Hybris ( wina wynikająca z braku pokory)

Komedia

Aktualna

Satyryczna

Fantastyczna

• luźnej budowie z parabazą ( bezpośredni zwrot do publiczności przewodnika chóru)

• Antyiluzyjna

• Spełnia równie poważne co tragedia zadanie: dąży do: ukarania występku, harmonii odpowiedzialnej postawy rządzących

Komplementarność teatru klasycznego

Tragedia	Komedia
Patos Jednolity, podniosły styl Uniwersalność Zwarta kompozycja	Wesołość Stylistyczna różnorodność Aktualność Luźna epizodyczna budowa

Przestrzeń, aktor, muzyka - Wizja sceniczna tragedii

Teatr w Epidauros

Didaskalia- Tabliczki z podziękowaniami dla aktorów, nazwiskami itp.

Budowa teatru greckiego

• Theatron - kamienna widownia

• Orchestra – święty krąg, miejsce dla chóru

• Skene – drewniany budynek, szatnia dla aktorów

• Proscenion – podest dla aktorów

• Parescenion

• Episkenion

• wejście na orchestrę

• Thymele ołtarz

• Hyposkenion

Amfiteatry

1. Milet

2. Pompeje

3. Epidauros

Machiny

Ekkyklema - ( platforma na kołach, coś wytaczane)

Mechane – dźwig, żuraw ( deus ex machina), ne którym ukazywali się bogowie

Theologeion – urządzenie balkonowe

Bronteion – skórzany worek z kamieniami, o które uderzano miedzianą blachą, imitujący burzę i grzmoty

Pinakes - malowane tablice wsuwane między kolumny

Stopnie Charona ( schody Charonowe ), prowadzące z hyposkenionu na proskenion, zapadnia w orchestrze)

Aktor grecki

Tespis – pierwszy aktor ( odpowiadający) – hypokrites

Ajschylos- dodał drugiego ( deuteragonista) Sofokles – trzeciego ( tritagonista)

• Początkowo wykonawca 1 roli był sam autor

• Piękna wymowa, wytworny gest

• Przywileje: zwolnienie ze służby wojskowej i podatków, powiernicy władców, negocjatorzy

• Tylko mężczyźni

Onomastikon – Juliusa Polluksa

II w. p.n.e. – zawiera wykaz rodzajów masek tragicznych i komicznych, męskich i damskich

Maski tragiczne

• Heroina

• Niewolnik

Rodzaje mowy scenicznej

1. debata-agon (forma mowy publicznej, zbliżona do owy sądowej- stad metaforyka prawnicza)

2. dialog : stychomythia każdy z wypowiadających się ma „jeden wers”

3. Rhesis - mowa bez akompaniamentu

4. Rhesis angelike – mowa posłańca

Kostium

tragedia

Chiton, chlamida, himation,peplos – różnobarwne, we wzory geometryczne

Onkos ( wskazywały płeć)

Maska

Koturny

komedia

Krótki chiton

Wywatowany brzuch

Wypchany „zadek”

Skórzany fallos

Kostiumy fantastyczne

Elementy symboliczne

• Kolory szat:

Purpura dla władcy

Pomarańczowy – dla kurtyzany

Szarość, czerń –dla żałobników

• Kolory onkosów:

Rudy – niewolnicy

Czarne – mężczyźni w sile wieku

Jasne – mlodzieńcy i dziwczyny

Siwe - starcy

Muzyka

Aulos- 2 cylindryczne piszczałki, rozstrojone o mikrotrony. Towarzyszyły obrzędom ku czci Dionizosa

Kitara- odmiana liry, instrument strunowy

Chór – centralny element widowiska

chorodidskalos – nauczyciel chóru

Choregos – producent

Liczebność: tragedia - od 12 do 15 osób/ Komedia - 24 osoby ( 2 półchóry)

Funkcje:

• Głos prawdy

• Widz idealny

• Uwiarygodnia postaci bohaterów i akcji

• Definiuje świat przedstawiony

• Wzmacnia nastroje bohaterów

• Kanalizuje emocje

• Osadza zdarzenia w kontekstach

• Negocjuje znaczenia

• Pomaga zachować dystans do świata przedstawionego

Trójjedyna chorea- Słowo – taniec – muzyka

Widowiska w starożytnym Rzymie

• Najwcześniejsze w Rzymie popisy aktorskie do fescennini versus

• 240 r.p.n.e. 1 raz w czasie Ludi Romani wystawienie tragedii greckiej w rzymskiej przeróbce LIWIUSZA ANDRONIKUSA

• Najstarsze widowiska miały charakter improwizowany , póżniej popularny stał się mim( skecze ) z archimimusem – grali w czasie Ludi Florales i pantomima ( oparta na ekspresji ciała wykonawców, bez słów)

Funkcje

• Funkcja rozrywkowa – dominująca

• Związek z obrzędami religijnymi - luźniejszy

• W czasach republikańskich przedstawienia można było oglądać tylko w ramach uroczystości religijnych

• Przed świątyniami stawiano co roku nowa scenę

• Aby nie dopuścić do zniewieścienia mężów oglądano spektakle na stojąco

Praktyki sceniczne

• Dramat - aktor

• Attelana – gra z maską

• Mim- improwizacja

• Pantomima – sprawność fizyczna

ATTELANA

Ma fabułę oparta na intrydze, to rodzaj rubasznej farsy

4 typy komediowe tzw. maski:

1. Maccus – żarłok, błazen

2. Pappus – naiwny głupiec, starzec

3. Bucco – samochwał, głupi, gadatliwy

4. Dossennus – „uczony”, sprytny, podstępny, oszust

FABULA PALLATIA

• Metoda pisania- contaminato

• Typy rodzinne:

• Starzec, młodzieniec, matrona ( mężatka), dziewczyna, niewolnik ( servus)

• Niewolnica ( piastunka)

• Typy „zawodowe” hetera

• Stręczycielka

• Żołnierz

• Pasożyt

• Kucharz

• Najciekawsza postać niewolnika- spiritus movens, „architekt intrygi”

Tragedia i Komedia Rzymska wzorowana jest na Grekach, ich
twórcy to mistrzowie adaptacji

Tragedia:

• SENEKA ( 9 tragedii mitologicznych, 1 tragedia narodowa

• Teatr nieokiełznanej żądzy i namiętności

• Pełen krwawych scen

• Teatr śmierci ma wywoływać u widza nie litość i trwogę, lecz przerażenie i grozę, których nie łagodził żaden element tragedii

• Dramat typu literackiego

Komedia :

• Plaut, Terencjusz

• 3 podstawowe nurty

1. fabula palliata powstał z tłumaczeń i peryfraz greckiej komedii nowej

2. Fabula togata – opierała się na motywach rzymskich

3. Fabula atellana

Tragedie Seneki

• Wpływ stoickiej etyki

• Wpływ retoryki deklamatorskiej ( w tragediach wzory mów: doradczych – swasowii, mów sądowych – kontrowersji i opisów zdarzeń pozascenicznych - ekfraz

• Rozbudowanie partii opisowych

• Tyrady bohaterów

• Postaci dramatyczne od poczatku przedstawione sa w największym napięciu emocjonalnym

• Brak interwencji bogów

• 5 aktowa kompozycja z prologiem w formie monologu, wystep chóru luźno powiązany

Titus Macius Palutus
(ok. 250 – 184 r. p.n.e.)

• Zachowało się 21 sztuk

• Stosował metodę kontaminacji, łącząc w jedna całość wątki z kilku sztuk greckich ( głównie Menandera, Filemona, Difilosa)

• Do sztuk wprowadzał partie śpiewane ( tzw. cantica) i baletowe

• Szybkie tempo akcji zawikłanej, ale nie zaskakującej widza

• Ironia komiczna

• Komizm sytuacyjny i słowny

• Wpływ na Szekspira, Moliera, Beaumarchaisa’a. Fredrę Giraudoux

Terencjusz ( ok. 185-159 r. p.n.e.)

• Wyzwolony niewolnik, nie zdobył popularności współczesnych mu widzów napisał 6 komedii

• Zwolennik prądów hellenizujących

• Starannie komponujący swe utwory

• Prologi wypełniały polemiki z przeciwnikami literackimi

• Brak podziału na akty

• Pogłębione psychologicznie postaci

• Cechy: subtelność, smak literacki, sentymentalizm, refleksyjność

Język komedii

• Partie mówione – diverbium

• Partie śpiewane - cantica

Paranomazja - figura stylistyczna polegająca na zestawieniu wyrazów podobnie brzmiących, lecz o innym znaczeniu

Homonimy - to wyraz, związek wyrazowy, mający jednakowe brzmienie z innym wyrazem lecz różniący się od niego znaczeniem, etymologią (pochodzeniem), a niekiedy pisownią, oraz kategorią gramatyczną lubkalambury

Nomen- omen – imię znak, oznacza,  że imię lub nazwisko kryje w sobie informację o człowieku, czy też np. zdradza jego cechy charakteru lub przeznaczony mu los

Kolokwializmy, kalambury

AKTOR

Określany jako:

Histrio, Artifex (rzemieślnik), Sceanicus, Tragedes, Comoedes

Actor – członek zespołu aktorskiego

Grex – nazwa trupy aktorskiej

Status aktora

Zajęcie haniebne, płatne

Spełniane najczęściej przez niewolników (Greków)

Jedynie w attelanie mogła występować młodzież rzymska w maskach

Wśród mimów były kobiety

Ulubieńcem publiczności był ROSCJUSZ

Roscjusz i inni popularni aktorzy

Niewolnik (?), który otrzymał za swą grę tytuł ekwity, miał zeza dlatego jako pierwszy występował w masce Ur. Około r. 140 p.n.e. zmarł w 62 r. p.n.e. Autor pracy teoretycznej ) różnicach miedzy wymowa a sztuka aktorską

Inni ; Aespous ( wczuwał się bardzo w rolę)

Pylades - nauczyciel tancerzy wypedzony prze Augusta na życzenie ludu powrócił do łask

Parys Starszy- z zazdrości ścięty na rozkaz Nerona

Genezjusz – patron aktorów świety, mim rzymski miał zostać stracony przez Dioklecjana

Aktorzy komediowi

Mimowie

Aktorzy

• Pierwsi aktorzy pojawili się w Rzymie w roku 364 p.n.e. ,po wykształceniu się w państwie nowego systemu politycznego. Wtedy też zreorganizowano najstarsze rzymskie igrzyska, ludi Romani, wprowadzając do programu święta oficjalne ludi scaenici, czyli przedstawienia teatralne

• Sztuki Plauta zdają się potwierdzać stosowanie kar cielesnych wobec aktorów

Sztuka aktora

Kostium , wzorowany na greckim, bez koturnów

Początkowo brak masek, wyjątek attelana, wprowadzono je za Roscjusza ( I w. p.n.e.)

Budowle teatralne

• Początkowe teatry tymczasowe

• 80 r. p.n.e. Teatr Mały w Pompei na 15 tys.

• 55 p.n.e. – 1 stały teatr Pompejusza (Rzędy widowni do zarazem stopnie prowadzące do świątyni Wenus 40 tysięcy miejsc)

• 13 lub 11 r. p.n.e. - Teatr Marcellusa

• Teatr Balbusa

• Teatr grecko rzymski w Efezie

• TEATR w ORANGE

• Odeon Herodota w Atenach

• Odeon Herodota

• ATENY – teatr grecko rzymski

Teatr stały

Tło stanowiła fasada budynku scenicznego (scaenae frons) wznoszącego się na kilka pięter. Z jego wnętrza aktorzy wychodzili trojgiem drzwi. Drzwi środkowe (valvae mediae lub valvae regiae) służyły najważniejszym bohaterom sztuki. Drzwi boczne (hospitalia) przeznaczano dla pozostałych bohaterów. Budynek sceniczny posiadał dwa skrzydła boczne (parascaenia), którymi obejmował prostokąt pulpitu. Wnętrze budynku pełniło rolę kulis. Fasada była bardzo bogato zdobiona reliefami i posągami w niszach. Oryginalną nowością była kurtyna (aulaeum), wysuwana do góry z kanału biegnącego wzdłuż pulpitu, i opona płócienna (velarium) rozpinana na masztach nad widownią w razie potrzeby

• Teatr Pompejusza

• ODEON

• Teatr Mały w Pompejach – najstarszy teatr rzymski

• 80 r. p.n.e. na 15 tysiecy widzów, pokryty był dachem widownia zaś płócienna osłona - velarium

• Koloseum

• Amfiteatr- połączenie scyny cyrkowej z teatrem

Stałe elementy architektury teatralnej

Cavea – widownia półkolista wpisana w czworobok budynku

Pulpitum – rozszerzone proscenion

Stałe dekoracje

Alleum – kurtyna opuszczana

Nowe wynalazki

Afisz teatralny - programinata

klaka

Rzym jako teatr

• Stosowanie praktyk teatralnych do konstruowania swojej tożsamości

• Rzym jawi się jako scena rozlicznych przedstawień

• Chęć zapanowania nad własnym losem jako przedstawieniem

• Panowanie nad sobą

• Panowanie nad innym

• Panowanie nad światem

• Panowanie nad naturą

TETR ULICZNY

• PARADA Łupów

• INSCENIZACJA SCEN KAPITULACJI

• PARADA ZDOBYCZNEJ BRONI

• CEREMONIE : tryumfalne wjazdy

Spektakl to narzędzie zjednoczenia ( G.Debord)

publiczne widowiska pozwalały utrzymać porządek

Dzięki nim doświadczano własnej wyższości nad pokonanymi

Poprzez triumf Rzymianie integrowali się definiowali swa świadomość historyczna i geograficzną

konstruowali i tworzyli własna historię

Maska

• Przypominała ją rzymska willa z otwartymi drzwiami

• Szafa z maskami przodków

• Maski ( imagines)z wosku wysokich urzędników nosili po ulicach aktorzy, również w czasie pogrzebu, odgrywając postaci przodków

Teatr polityczny

Teatr polityczny Bitwy morskie

♢ Na Forum Romanum występy oratorów ♢ Na sztucznym jeziorze Cezar kazał

♢ Zachowania polityków Cezara, Marka Aureliusza) rozegrać bitwę między Tyrem a Egiptem

♢ Złote Dni Nerona ♢ Podobnie Cesarz August

(rekonstrukcję bitwy pod Salaminą)

Teatr śmierci
Śmierć jako spektakl

• Teatr zwiarząt

• Venationes ( polowanie)

• Świat naturalny pod kontrolą

• Spektakle w wodzie

• Spektakle z udziałem ludzi bez broni

• Teatralizowane egzekucje domnatio ad bestias

• Gladiatorzy (walki aż do końca republiki odbywały się w czasie uroczystości pogrzebowych, od August były „darem dla ludu” ( za Trajana walki trwały 123 dni i walczyło 10 tys. Gladiatorów

Teatr średniowieczny

Quem queritis – kogo szukacie ?

Początki

1. W VII w. Kościół zakazał tańców i widowisk

Źródło rozpusty, bluźnierstwa, bastion wrogiej religii

2. Próby ujęcia w ryzy praktyk teatralnych ( szczwalnie , jarmarki – występy mimów) , święta błaznów

3. Brak centrów ( głównych ośrodków jak Ateny, Rzym) – wspólna tradycja dla wielu krajów Europy

Ludi - ludus

• Trudno powiedzieć, co w tym czasie było teatrem

• Termin ludi określał zarówno sztuki teatralne, zawody, popisy, występy specjalistów:

• Joculatorów ( wesołków)

• jongleourów, minstreli, rimarii, igrców, (parodyści), szpilmanów, wagantów (śpiewaków), kuglarzy, minstrelli

Teatr religijny

• Św. Wielkiej . Nocy – adoracja krzyża Bazylika

• Grobu Świętego w Jerozolimie , ( IV w.)

• Tropy: retoryczne uzupełnienia, zwroty poprzedzające łaciński tekst kanoniczny pisane czasem w językach narodowych

* Pierwszy polski trop: BOGURODZICA Najstarszy trop: Quem Queritis ? Kogo szukacie

Dramatyzacje liturgiczne

• dramatyzacje liturgiczne - ilustracja wydarzeń zawartych w liturgii i prawd wiary

• Pierwszy średniowieczny dramat liturgiczny :

• VISITATIO SEPULCHRI ( X w.) wystawiony w opactwie benedyktyńskim

Średniowieczne dramaty obrzędowe

• XV w. Skarga umierającego :

„Dusza z ciała wyleciała

Na zielonej łące stała…”

Lament Świętokrzyski

Żale Matki Boskiej pod Krzyżem

Dramat liturgiczny

• Był częścią nabożeństwa, ale go nie rozbijał

• Tekst tylko do realizacji teatralnej, pisany po łacinie : tekst = centon = fr. Ewangelii , brewiarza,

• Nikła wartość literacka

• Funkcja kontemplacyjna ( fizyczna obecność w obrzędzie)

• Sacra representazione – włoska forma dr. lit.

Misterium

• XII w - XV w. Jedno z najstarszych zachowanych misteriów

• 1543 Anglia Henryk VIII zakaz

• 1548 – zakaz w Paryżu

• 1606 – zakaz biskup Maciejewskiego w Polsce

• Gra o Adama

• Ceremoniał zamienia się w grę

• Gra - ludus

• Język narodowy

• Dramat narracyjny , epicki, epizodyczny, otwarty,

• Temat : walka dobra ze złem

• Człowiek: przedmiot działania Boga a nie podmiot działający

Typy teatru misteryjnego

• historyczny - unaoczniał Pismo Święte, które traktował jako historię

• interpretacyjny – wyjaśniał Pismo św.

• inscenizacyjne – jest częścią życia rodzącego się miasta, świeckie , np. „Misterium o oblężeniu Orleanu”

Misterium w Kalwarii Zebrzydowskiej

Powstają z początkiem XVII w.

Misterium – nabożeństwo

Najbardziej zbliżone do średniowiecznych misteriów

Trwa od wielkiego czwartku do piątku – złożenia Chrystusa do grobu

Mirakle

• Pierwsze po łacinie, pózniej w j. narodowych

• XIII w. :”Teofil”, „Męczeństwo św. Apollonii”

• Bohaterem jest grzesznik potrzebujący Bożej pomocy

• Zakończenie nie jest uzasadnione naturalnie, ani moralnie

• Nawrócenie Thais – Hroswithy – niemieckiej mniszki

Moralitet

• Schyłek średniowiecza

• Sztuka umierania – ars moriendi

• Psychomachia Prudencjusz 400 r. walka o duszę

• Wśród postaci znajdują się - upersonifikowane podstawowe pojęcia etyki chrześcijańskiej, między nimi toczy się walka o duszę człowieka ( pokora, cierpliwość, dobre uczynki, lenistwo…)

Moralitet

• Ważniejszy dyskurs niż akcja

• Psychologizm

• Poszerzenie tematyki – laicyzacja

• Centralna postacią nie jest Jezus, Święty lecz człowiek - Quidam, Evryman

• HILDEGARDA z BINGEN

Teatr ludowy

• Jarmarczny, teatr mimów i joculatorów

• Sotie - mieszanina różnych scenek powstałych z obserwacji życia codziennego

• Interludia, intermedia – świeckie wątki poboczne w misteriach grane przez błaznów, goliardów, mimów

• Farsa ( XII w.)

• Teatr w przestrzeni otwartej, scena symultaniczna.

Inscenizacja

• Nie ma teatru jako autonomicznej budowli, jest miejsce gry, na na placu jarmarcznym, ulicy

• Jedynie dramat liturgiczny w przestrzeni kościoła

• Organizatorami są: gildie, cechy, bractwa , confraternie

• 1398 – Bractwo Męki Pańskiej we Francji,

Przestrzeń

• Mansjon = dom to podstawowa jednostka dekoracji o różnych kształtach, każdy przedstawia 1 miejsce akcji. Mansjony łączy się w układach poziomych i wertykalnie, kondygnacyjniewidzowie ogarniali wzrokiem wszystkie sfery kosmosu

• Scena symultaniczna

Organizacja widowisk

• Tekst zamawiano u facteura - przykrawacza tekstu

• Magister bierze udział w przedstawieniu z egzemplarzem reżyserskim

• Condicteur – „sprawca komedii”

• Aktorzy amatorzy i „joculatorzy” - zawodowcy

Efekty specjalne

• „cielisty kostiumy ze skóry zwierząt

• Basen wodny imitujący Jezioro Genezaret

• Pęcherze z krwią zwierzęcą

• Paszcza Lewiatana

Gra aktorska

• Amatorzy, to ludzie świeccy , mieszczanie, studenci zrzeszeni w bractwa mężczyźni

• 1468 aktorka z Metzu jako św. Katarzyna

• Stroje liturgiczne ( postaci poważne), stroje współczesne

• Gest deiktyczny , gra sugestywna, zaangażowanie

Symultanizm

• Podstawowa cecha teatru średniowiecznego

• Praktyka ukazywania wszystkich miejsc na raz a wydarzeń w sposób ciągły

• Układ mansjonów znaczący:

• Raj na lewym ( od strony widza) krańcu układu

• Piekło na prawym

• Platea – podest przed mansjonami oznaczający drogę

• Por. obrazy Memlinga, Holbeina

Korespondencja sztuk

• Technika symultaniczna przywodzi na myśl malarstwo tabloidowe tego okresu

• obrazy Memlinga,

• Holbeina

Memling Sąd ostateczny

Holbein Testament

Cechy inscenizacji

1. symultaniczność - teatr zwierciadłem kosmosu

2. dążność do wierności doswiadczeniu potocznemu

3.Respektowanie ciągłości czasu i przestrzeni semper et ubique

4.Identyfikacja postaci przez miejsce lub odwrotnie

5. metonimia – uproszczenie, relacja między miejscem akcji a jego wyobrażeniem

6. współczesność miesza się z przeszłością

7. trywializacja łączy się z wzniosłością

8. naturalizm miesza się z symbolizmem

9.Teatr gotyckiej wyobraźni

10.Funkcje : modlitewna, terapeutyczno-wychowawcza, integracyjna

Odmiany sceny symultanicznej

• Scena terencjuszowska, celkowa

• Pageant – wozy poziomach, przemieszczajace się procesyjnie

Parady błaznów

• Zrzeszenia błaznów : Dzieci Beztroski, Braterstwo szaleńców, Konfraternia Gburów

• Karnawał, mięsopust,zabawa-widowisko-święto

• Świat na opak