DRAMAT I TEATR STAROŻYTNY

Tragedia (pieśń kozła)

• dytyramb + dramat satyrowy (Arystoteles)
  - dytyramb - odmiana liryki chóralnej, związana początkowo z kultem Dionizosa
  - dramat satyrowy - pieśni przebranych za kozły (tragón) satyrów

• 534 r. p.n.e. - Tespis wprowadza pierwszego aktora, który odpowiada chórowi

• do agonu tragediowego tetralogię (3 tragedie i dramat satyrowy) lub dilogię (2 tragedie)

• trzej wielcy dramatopisarze:

• Ajschylos (525-465) - uważany za właściwego twórcę tragedii greckiej
  - zachowane utwory: Persowie, Siedmiu przeciwko Tebom, Błagalnice, Oretseja - Agamemnon, Ofiarnice i Eumenidy, Prometeusz w okowach (tragedie), Proteusz (zaginiony dramat satyrowy)
  - głębia i powaga głoszonych idei, majestatyczność stylu, prostota i liryczność języka
  - wprowadził drugiego aktora

• Sofokles (496-406) - tworzył w okresie największej świetności Aten
  - Ajas, Antygona, Król Edyp, Trachinki, Elektra, Filoktet, Edyp w Kolonos (wystawiony po śmierci autora)
  - humanizacja tragedii
  - przyczyną klęski człowieka są jego działania i wybory
  - wprowadził trzeciego aktora i powiększył chór z 12 do 15 osób
  - dodał dekoracje

• Eurypides (ok.485-406) - epoka nowych prądów intelektualnych
  - Alkestis, Medea, Hippolytos uwieńczony, Hekabe, Andromacha (najwcześniejsze); Heraklidzi, Błagalnice, Herakles szalejący, Trojanki (epoka wojny peloponeskiej); Elektra, Helena, Ion, Ifigenia w Taurydzie, Orestes i Ifigenia w Aulidzie (sensacyjna akcja oparta na intrydze); Fenicjanki, Bakchantki
  - wpływy sofistów, które zaowocowały sceptycznym stosunkiem do bogów i religii
  - realizm („Ja przedstawiam ludzi takimi, jakimi być powinni, Eurypides zaś takimi, jakimi są” - Sofokles) i intelektualizm

Kompozycja i forma

• zasada trzech jedności: czasu, miejsca i akcji

• stały schemat strukturalny:
  - prólogos
  - párodos (pieśń Chóru na wejście aktorów)
  - epeisodion
  - stasimon lub kommós (liryczny dialog Chóru z głównym aktorem)
  - éksodos

• cel: przedstawienie akcji (nie - właściwości postaci)

• akcja może mieć tylko JEDNO rozwiązanie

• o istocie tragedii decydują:
  - fabuła (perypetia, rozpoznanie)
  - charakter postaci
  - wysławianie
  - myślenie
  - widowisko
  - śpiew

• ma wywoływać przyjemność oraz litość i trwogę prowadzące do katharsis

Mit w tragedii

Kategoria tragizmu i jej wyznaczniki w obrazie świata i człowieka

Komedia (pieśń kosmosu) i komizm

• wesoła pieśń śpiewana przez orszak młodzieńców w czasie uroczystości ku czci Dionizosa

• chór attycki + farsa dorycka → Stara Komedia Attycka (IV/V w.): Arystofanes

• tematy:
  - problem pokoju (Pokój)
  - polityka wewnętrzna (Ptaki, Sejm niewieści)
  - wychowanie - kultura - literatura (Chmury - Tesmoforie - Żaby)

• wszystkie rodzaje komizmu: parodia, karykatura, bufonada, ironia, obsceniczny dowcip, wyszukany żart, prymitywne wyzwiska, dwuznaczna gra słów

• budowa:
  - prólogos
  - párodos
  - agón - spór lub dyskusja dwóch półchórów (później - bohaterów)
  - parabaza - wspólne zwrócenie się do publiczności
  - seria scen farsowych
  - éksodos

• Średnia Komedia Attycka (IV w.)

• Nowa Komedia Attycka (IV/III w.): Menander

• tematy:
  - komedie charakterów
  - komedie rodzinne
  - lekkie farsy

---