DRAMAT I TEATR STAROŻYTNY
Tragedia (pieśń kozła)
dytyramb + dramat satyrowy (Arystoteles)
- dytyramb - odmiana liryki chóralnej, związana początkowo z kultem Dionizosa
- dramat satyrowy - pieśni przebranych za kozły (tragón) satyrów
534 r. p.n.e. - Tespis wprowadza pierwszego aktora, który odpowiada chórowi
do agonu tragediowego tetralogię (3 tragedie i dramat satyrowy) lub dilogię (2 tragedie)
trzej wielcy dramatopisarze:
Ajschylos (525-465) - uważany za właściwego twórcę tragedii greckiej
- zachowane utwory: Persowie, Siedmiu przeciwko Tebom, Błagalnice, Oretseja - Agamemnon, Ofiarnice i Eumenidy, Prometeusz w okowach (tragedie), Proteusz (zaginiony dramat satyrowy)
- głębia i powaga głoszonych idei, majestatyczność stylu, prostota i liryczność języka
- wprowadził drugiego aktora
Sofokles (496-406) - tworzył w okresie największej świetności Aten
- Ajas, Antygona, Król Edyp, Trachinki, Elektra, Filoktet, Edyp w Kolonos (wystawiony po śmierci autora)
- humanizacja tragedii
- przyczyną klęski człowieka są jego działania i wybory
- wprowadził trzeciego aktora i powiększył chór z 12 do 15 osób
- dodał dekoracje
Eurypides (ok.485-406) - epoka nowych prądów intelektualnych
- Alkestis, Medea, Hippolytos uwieńczony, Hekabe, Andromacha (najwcześniejsze); Heraklidzi, Błagalnice, Herakles szalejący, Trojanki (epoka wojny peloponeskiej); Elektra, Helena, Ion, Ifigenia w Taurydzie, Orestes i Ifigenia w Aulidzie (sensacyjna akcja oparta na intrydze); Fenicjanki, Bakchantki
- wpływy sofistów, które zaowocowały sceptycznym stosunkiem do bogów i religii
- realizm („Ja przedstawiam ludzi takimi, jakimi być powinni, Eurypides zaś takimi, jakimi są” - Sofokles) i intelektualizm
Kompozycja i forma
zasada trzech jedności: czasu, miejsca i akcji
stały schemat strukturalny:
- prólogos
- párodos (pieśń Chóru na wejście aktorów)
- epeisodion
- stasimon lub kommós (liryczny dialog Chóru z głównym aktorem)
- éksodos
cel: przedstawienie akcji (nie - właściwości postaci)
akcja może mieć tylko JEDNO rozwiązanie
o istocie tragedii decydują:
- fabuła (perypetia, rozpoznanie)
- charakter postaci
- wysławianie
- myślenie
- widowisko
- śpiew
ma wywoływać przyjemność oraz litość i trwogę prowadzące do katharsis
Mit w tragedii
Kategoria tragizmu i jej wyznaczniki w obrazie świata i człowieka
Komedia (pieśń kosmosu) i komizm
wesoła pieśń śpiewana przez orszak młodzieńców w czasie uroczystości ku czci Dionizosa
chór attycki + farsa dorycka → Stara Komedia Attycka (IV/V w.): Arystofanes
tematy:
- problem pokoju (Pokój)
- polityka wewnętrzna (Ptaki, Sejm niewieści)
- wychowanie - kultura - literatura (Chmury - Tesmoforie - Żaby)
wszystkie rodzaje komizmu: parodia, karykatura, bufonada, ironia, obsceniczny dowcip, wyszukany żart, prymitywne wyzwiska, dwuznaczna gra słów
budowa:
- prólogos
- párodos
- agón - spór lub dyskusja dwóch półchórów (później - bohaterów)
- parabaza - wspólne zwrócenie się do publiczności
- seria scen farsowych
- éksodos
Średnia Komedia Attycka (IV w.)
Nowa Komedia Attycka (IV/III w.): Menander
tematy:
- komedie charakterów
- komedie rodzinne
- lekkie farsy