Pojęcia podstawowe
Towaroznawstwo żywności – całokształt wiedzy podstawowej o towarach żywnościowych czyli środkach spożywczych
Żywność (środek spożywczy) - każda substancja lub produkt przetworzony, częściowo przetworzonych lub nie przetworzony, przeznaczony do spożycia przez ludzi, w tym napoje, gumy do żucia, woda oraz składniki żywnościowe celowo dodawane do żywności w procesie produkcji.
Żywność nie obejmuję :
Środki żywienia zwierząt – jeśli nie są wprowadzone do obrotu jako żywnośc przeznaczona bezpośrednio dla konsumenta
Rośliny przed zbiorem
Produktów leczniczych
Kosmetyków
Tytoniu u wyrobów tytoniowych
Środków odurzających i substancji psychotropowych
Zanieczyszczeń
Istotną cechą żywności jest to że służy ona do pokrycia zapotrzebowania na składniki odżywcze i energię niezbędne do utrzymania funkcji życiowych, wzrostu i aktywności fizycznej i psychicznej
CELE : poznanie środków spożywczych oraz ich ocena
Bezpieczeństwo dla zdrowia
Wartość energetyczna u odżywcza żywności
wygląd zewnętrzny, np. przekroju
konsystencja, tekstura (soczystość i kruchość)
smakowitość, zapach
Wartość użytkowa (wielkość jednostkowa i rozpoznawalność)
Trwałości
Łatwość przyswajania
Cena
Jakość organoleptyczna żywności - zespół cech obejmujących smak, zapach, wygląd, barwę i konsystencję, które można wyodrębnić i ocenić przy pomocy zmysłów człowieka
Jakość - ogół właściwości obiektu wiążących się z jego zdolnością do zaspokajania potrzeb stwierdzonych i oczekiwanych
Bezpieczeństwo żywności - ogół warunków, które muszą być spełnione i działań , które muszą być podejmowane na wszystkich etapach produkcji żywności i obrotu żywnością oraz środkami żywienia zwierząt gospodarskich w celu zapewnienia zdrowia i życia człowieka
Umiejętność rozpoznawania surowców i przetworów, ich klasyfikacji
Wiedza o opakowaniach
Wiedza o warunkach przechowywania.
- Znajomość prawa żywnościowego, szczególnie normy produkcji i znakowania produktów spożywczych
Dawniej : kontrola produktu końcowego
Obecnie: integralny element systemów kształtowania jakości, na etapach tworzenia produkcji i kontroli cech jakościowych
ŻYWNOŚC PRZEZNACZONA BEZPOŚREDNIO DLA KONSUMENTA – żywność znajdująca się w obrocie w postaci gotowej do spożycia lub używana przez konsumentów, nieprzeznaczona do produkcji żywnośći
ŚRODKI SPOŻYWCZE SPECJALNEGO PRZEZNACZENIA - środki spożywcze, które ze względu na specjalny skład lub sposób przygotowania wyraźnie różnią się od środków spożywczych powszechnie spożywanych i zgodnie z deklaracją zamieszczoną na etykiecie są wprowadzane o obrotu z przeznaczenie do zaspokajania szczególnych potrzeb żywieniowych. Różnią się składem, wartością odżywczą grupą docelową. Muszą posiadać informację na etykiecie, że jest to środek specjalnego przeznaczenia oraz informacja o grupie docelowej, np. produkt z niską zawartością sodu dla osób z nadciśnieniem tętniczym
Powinny zaspokajać szczególne zapotrzebowanie żywieniowe :
Osób, których procesy tworzenia i metabolizmy są zachwiane,
Osób , które ze względu na specyficzny stan fizjologiczny mogą odnieść szczególne korzyści z kontrolowanego spożycia określonych składników żywności,
Zdrowych niemowląt i małych dzieci
Mleko początkowe – niemowlęta 1-4 m. życia
Mleko następne
Żywność uzupełniająca dla małych dzieci
Środki spożywcze niskoenergetyczne i o obniżonej energetyczność przeznaczone do utrzymania należnej masy ciała
Śr. Sp. Specjalnego medycznego przeznaczenia
Sr. Sp. Niskosodowe wraz z solami ………..
SKŁADNIK ŻYNOŚCI - każda substancja występująca w żywności, włączając w to dozwolone substancje dodatkowe , użyte przy wytwarzaniu lub przygotowywaniu środków spożywczych i nadal występującą w gotowym produkcie, nawet jeśli jest ona w zmienionej formie
ŻYWNOŚĆ WYGORNA - podział z punktu widzenia konsumenta – łatwość przygotowania posiłku – poziom przetworzenia technologicznego żywności służącej do przygotowania posiłków
Podział żywności wygodnej (Wzrastające poziomy przetworzenia technologicznego):
Gotowa do obróbki wstępnej
Gotowa do obróbki kulinarnej
Gotowa do obróbki termicznej
Gotowa do podgrzania
Gotowa do spożycia
ŻYWNOŚĆ FUNKCJONALNA - żywność może być uznawana za funkcjonalną, jeżeli udowodniono jej korzystny wpływ na jedną lub więcej funkcji organizmy ponad efekt odżywczy, który to wpływ polega na poprawie stanu zdrowia i samopoczucia i/lub zmniejszeniu ryzyka chorób.
- musi pozostawać żywnością i wykazywać korzystne oddziaływaniu w ilościach, które będą normalnie spożywane z dietą, nie są to tabletki czy kapsułki, ale normalny składnik diety.
Przykład : zwiększenie zawartości wapnia w jogurcie. Dawka „dodatku” musi być na tyle duża, aby ten efekt był zauważalny.
Ze względu na specyficzny skład
Ze względu na przeznaczenie zaspokajanie określonych potrzeb żywieniowych
Ze względu na specyficzny skład
- wzbogacona
niskoenergetyczna
wysokobłonnikowa
probiotyczna
-niskosodowa
-niskocholesterolowa
-energetyzująca
- i inne
Ze względu na przeznaczenie, zaspokojenie określonych potrzeb żywieniowych
-zmniejszająca ryzyko chorób krążenia, nowotworowych, osteoporozy
hamująca procesy starzenia
- dla osób obciążonych stresem
- dla osób z zaburzeniami metabolizmu i trawienia
-dla sportowców
-dla osób w wieku podeszłym
-dla kobiet w ciąży i karmiących
-dla niemowląt
- dla młodzieży w fazie intensywnego wzrostu
-wpływająca na nastrój i wydajność psychofizyczną
Podział towarów na grupy uporządkowane wg określonego kryterium podział, na podstawiw jednej wspólnej cechy.
Kryteria klasyfikacji
Pochodzenia produktu
Skład chemiczny ( wartość odżywcza)
Trwałość
Stopień przetworzenia
Według pochodzenia produktu
Roślinne : zboża i produkty zbożowe, owoce, warzywa
Zwierzęce : mięso zwierzą rzeźnych (wołowe , wieprzowe, cielęce) , drób, ryby, mleko, jaja
* według tego kryterium miód jest pochodzenia zwierzęcego
Według składu chemicznego (wartość odżywczej)
Białkowe : mięso zwierząt rzeźnych, drób, ryby, jaja, mleko
Węglowodanowe : przetwory zbożowe, miód, cukier , słodycze
Tłuszczowe : tłuszcze jadalne roślinne, tłuszcze jadalne zwierzęce
Według trwałości
Trwałe : mąka ,kasza, fasola
Nietrwałe : sałata, truskawki, koperek
Według stopnia przetworzenia
Naturalne środki spożywcze : warzywa, owoce
Przetworzone środki spożywcze : chleb , wędliny
Podział na produktów na 2 grupy ( wszystkie produkty dzieli sią na)
Ochronne
Energetyczne
Produkty ochronne – zawierają w większej ilości deficytowe w naszym pożywieniu składniki, tj.:
Białka o wysokiej wartości biologicznej
Wapń
Witaminy, głównie A,C, B1, B2, PP
Produkty energetyczne – wszystkie inne produkty spożywcze, np., jasne pieczywo i biała mąka, tłuszcz , cukier i słodycze, ziemniaki oraz większość warzyw ubogich w witaminy
1.Produkty zbożowe i ziemniaki
2.Warzywa i owoce
3.Mleko i produkty mleczne
4.Mięso, wędliny ryby oraz jaja
5.Tłuszcze
6.Cukier i słodycze
RACJA POKARMOWA - może być pełnowartościowa tylko wtedy, gdy w jej skład wchodzą produkty ze wszystkich 6 grup i to w odpowiednich proporcjach = podstawowa zasada żywienia człowieka
Znakowanie żywności
Znakowanie żywności – informacje dotyczące środka spożywczego w postaci napisów i innych oznaczeń ( w tym znaki towarowe, nazwy handlowe, elementy graficzne i symbole) umieszczone na opakowaniu, etykiecie , obwolucie, zawieszce, ulotce oraz w dokumentach dołączanych do środka spożywczego lub odnoszące się do niego
Dotyczy spektrów handlowych, terminów ważności, sposobu przygotowywania do spożycia i wartości odżywczej. Informacje te są ważne dla konsumentów, producentów i służb kontroli żywności.
Środki spożywcze wprowadzane do obrotu na terytorium Polski muszą być oznakowane
W języku polskim , mogą być ponadto oznakowane w innych językach
W sposób zrozumiały dla konsumenta
Napisy – wyraźne, czytelne, nieusuwalne, umieszczone w widocznym miejscu, nie mogą być ukryte, zasłonięte lub przesłonięte innymi nadrukami lub obrazkami.
Dyrektywa 2000/13/WE w sprawie etykietowania żywności
Dyrektywa Rady 90/496/EWG wraz ze zmianami i Dyrektywie Komisji 2008/100/WE w sprawie oznaczania wartości odżywczej środków spożywczych w odniesieniu do zalecanego dziennego spożycia, współczynników przeliczeniowych energii oraz definicji,
Dyrektywa 89/389/EWG w sprawie środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego
Dyrektywa 2002/46/WE w sprawie suplementów diety
Rozporządzenie (WE) nr 1942/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dn. 20 grudnia 2006r w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności
Rozporządzenie Komisji (WE) nr 41/2009 z 20 stycznia 2009r. dotyczące składu i etykietowania środków spożywczych odpowiednich dla osób nietolerujących glutenu
Rozporządzenie Komisji (WE) z 31 marca 2004 r. w sprawie etykietowania żywności oraz składników żywności z dodatkami fitosteroli, estrów fitosteroli, fotostanoli/ lub estrów fitostanoli
Ustawa z dni 8 stycznia 2010 o bezpieczeństwie żywności i żywienia
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dn. 10 lipca 2007 r w sprawie znakowania środków spożywczych
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 25 lipca 2007 r. w sprawie znakowania żywności wartością odżywczą
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 9 października 2007r oraz 18 maja 2010 w sprawie składu oraz znakowania suplementów diety
OBOWIĄZKOWE – informacje wymagane na opakowania jednostkowych środków spożywczych
Środek spożywczy w opakowaniu jednostkowym musi zawierać następujące informacje:
Nazwę środka spożywczego- powinna precyzyjnie informować o rodzaju śr. Sp., informować zastosowanych procesach technologicznych (np. mrożony, wędzony, zagęszczony);
Wykaz składników występujących w środku spożywczym, łączenie z substancjami dodatkowymi, użytymi w czasie produkcji lub przetwarzania i obecnymi w końcowym produkcie nawet w innej postaci
Znakowanie substancji dodatkowych: nazwa f-cji technologicznej, nazwa lub symbol (E-nr)
Nagłówek: składniki albo skład
Jeżeli składnik jest produktem złożonym i znajduje się w większej ilości niż 25% gotowego produktu, należy obok nazwy składnika zmożonego podać również jego składniki według ich masy w porządku malejącym
Skład składnika złożonego nie podaje się gdy:
- skład określono w przepisach i stanowi mniej niż 2% śr. Sp.
- jest mieszanką przypraw lub ziół i stanowi <2% śr. sp.
- jest śr. sp. , dla którego wykaz składników nie jest wymagany
Świeże, nieobrane i niepokrojone owoce, warzywa i ziemniaki
Octu wytworzonego z jednego surowca metodą fermentacyjną
Jednoskładnikowych środków spożywczych (nazwa śr. Taka sama jak nazwa składnika- mąka, cukier)
Piwa, wina, wódek, z wyjątkiem wykazu substancji dodatkowych dozwolonych
Serów twarogowych i dojrzewających, masła, fermentowanego i mleka i śmietany, śmietanki i napojów mlecznych (gdy użyto tylko składników mleka, enzymów i drobnoustrojów niezbędnych w procesach przetwórczych lub soli niezbędnej do produkcji serów)
Wody gazowanej (gdy w jej oznakowaniu jest informacja o nasyceniu CO2)
DATA- do której prawidłowo przechowywany produkt zachowuje pełne właściwości jakościowe i zdrowotnie (data minimalnej trwałości) lub termin, przed upływem którego produkt zachowuje przydatność do spożycia (termin przydatności do spożycia)
Data minimalnej trwałości - znakuje się produkty trwałe – dzień, miesiąc, rok.
z wyjątkiem śr. Sp. Specjalnego przeznaczenia żywieniowego, mleka i przetworów mleczarskich, pr. Dla niemowląt i dzieci do lat 3
- dla środka o trwałości do 3 m-cy: dzień i miesiąc
- od 3 do 18 miesięcy : miesiąc i rok
- >18 miesięcy – tylko rok, w którym mija data ważności
„najlepiej spożyć przed …”
„ najlepiej spożyć przed końcem …”„Termin przydatności do spożycia” – znakuje się wszystkie środki nietrwałe mikrobiologicznie, łatwo psujące się :
poprzedza się wyrazami : „należy spożyć przed …” dzień, miesiąc, jeżeli możliwe to także rok
Daty minimalnej trwałości lub terminu przydatności do spożycia nie podaje się dla produktów tj.:
Świeże, nieobrane i niepokrojone owoce, warzywa i ziemniaki
Wina i miody pitne
Napoje o zawartości objętościowej powyżej 10% alkoholu;
Cukier, z wyjątkiem lukry;
Ocet;
Sól, z wyjątkiem soli jodowanej;
Guma do żucia;
Wyroby cukiernicze zawierających wyłącznie albo prawie wyłącznie cukier oraz aromaty i barwniki (lizaki)
Produktów piekarskich i ciastkarskich przeznaczone do spożycia w ciągu 24 godz. Od wytworzenia
Wszelkich napojów, jeżeli są przeznaczone dla zakładów żywienia zbiorowego oraz znajdują się w opakowaniach zawierających więcej niż 5 litrów
Pojedynczych porcji lodów
SPOSÓB PRZYGOTOWANIA LUB STOSOWANIA – jeżeli brak może wprowadzić w błąd i spowodować niewłaściwe postepowanie
DANE IDENTYFIKUJĄCE
Osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadające osobowości prawnej, która produkuje środki spożywcze lub wprowadza je do obrotu w kraju – miejsce lub źródło pochodzenia, gdy brak może wprowadzić w błąd
ZAWARTOŚĆ NETTO LUB LICZBĘ SZTUK - przedsiębiorca odpowiada za zgodność rzeczywistej ilości towaru z nominalną
WARUNKI PRZECHOWYWYWANIA - obligatoryjnie przy znakowaniu terminem przydatności do spożycia lub gdy warunki przechowywania w istotny sposób wpływają, na jakość środka spożywczego
OZNACZENIE PARTII PRODUKCYJNEJ (śr. Sp. Wyprodukowane, przetworzone lub zapakowane w takich samych warunkach) – numer może być poprzedzony literą L
KLASĘ JAKOŚCI HANDLOWEJ LUB INNY WYRÓŻNIK JAKOŚCI (jeśli klasa została ustalona w przepisach w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej art. Rolo-spożywczych lub ich grup)
Środek spożywczy musi zostać oznakowany dodatkową informacją:
Weterynaryjny numer identyfikacyjny (produkt pochodzenia zwierzęcego)
„utrwalane radiacyjnie” (produkty utrwalone tą metodą)
„Maksymalną lub minimalna zawartość składnika dla śr. Sp.” (jeżeli nazwa produktu sugeruje brak podwyższoną zawartość)
Zawartość tłuszczu (dla produktów mleczarskich)
:pakowany w atmosferze ochronnej” (gdy zastosowano przy pakowaniu śr. Sp. Gazu obojętnego, kt. Przyduża okres trwałości śr.)
„zawiera substancję/e słodzącą/e” (gdy pr. Zawiera 1 lub więcej subst. słodzących)
„zawiera cukier/cukry i substancję/e” (gdy pr. Zawiera jednocześnie cukier lub cukry lub więcej subst. słodzących)
„zawiera źródło fenyloalaniny” (jeżeli środek spożywczy zawiera aspartam lub sól aspartanu i acesulfamu)
„Środek spożywczy w nadmiernych ilościach może mieć efekt przeczyszczający” ( w przypadkach innych niż słodziki stołowe śr. Odżywczych, gdy zawartość alkoholi …………….. )
O gatunku rośliny – z której pochodzi skrobia, jeżeli skrobia może zawierać gluten
„zawiera lukrecję” – w przypadku produktów cukierniczych lub napojów zawierających kwas glicerynowy lub jego sól amonową (dodane lub wprowadzone z lukrecją) w ilości nie mniejszej niż 100 mg/kg lub 10mg/l
„zawiera lukrecję” i „nie może być spożywane w nadmiernej ilościach przez osoby cierpiące na nadciśnienie”, gdy zawartość kw.g.
-pr. Cukiernicze >= 4g/kg; napoje >= 50mg/l
- napoje alkoholowe zaw>1,2% i >=300mh/l
„wyprodukowane metodami integrowanymi” lub skrótem „IPO” (Integrowana Produkcja Ogrodnicza – produkcja zgodna z przepisami)
„produkt może być spożywany przez wegetarian” (pr. Nie zawiera skł. I subst. pochodzących z nieżywych zwierząt, nie były one używane w procesach produkcyjnych)
„produkt może być spożywany przez wegan” ( nie zawiera skł. Z nieżywych zwierząt, ani nie używano w pr. Produkcyjnym )
„wysoka zawartość kofeiny” wraz z określeniem w nawiasach zawartościami wyrażonej w mg/ 100ml (>150 ml/l, informacja w polu widzenia co nazwa)
OŚWIADCZENIA – każdy komunikat lub przedstawienie, które zgodnie z przepisami nie są obowiązkowe, łączenie z przedstawieniem obrazowym, graficznym lub symbolicznym w jakiejkolwiek formie, stwierdza, sugeruje lub daje do zrozumienia, że znakowania nim żywność ma szczególne właściwości
OŚWIADCZENIA ŻYWIENIOWE - - … szczególne właściwości odżywcze ze względu na ilość energii, którą produkt dostarcza lub zawartość substancji odżywczych lub innych substancji (obniżonym poziom cholesterolu)
OŚWIADCZENIE ZDROWOTNE - … istnieje związek między kategorią żywności, daną żywnością lub jedynym z jej składników z zdrowiem
OŚWIACZENIE O ZMNIEJSZENIU RYZYKA CHOROBY - …, że spożycie danej kategorii żywności, danej żywności lub jednego składnika znaczącego zmniejsza jakiś czynnik ryzyka rozwoju choroby dotykającej ludzi
Środki spożywcze , których największa powierzchnia nie przekracza 10 cm2 – co najmniej następujące informacje :
Nazwę środka spożywczego
„Datę minimalnej trwałości” lub „termin przydatności do spożycia”
Zawartość netto
OBOWAIĄZKOWO – śr. Sp. Specjalnego przeznaczenia żywieniowego ( dawniej dietetyczne środki spożywcze) , pozostałe środki spożywcze mogą zawierać te informację, lecz nie muszą (MUSZĄ jeśli w oznakowaniu, prezentacji, reklamie podano oświadczenie żywieniowe).
Wartość odżywczą wylicza się na podst. Analizy chemicznej lub obliczeń wg składu recepturowego i danych w tabelach wartości odżywczej pr. Spożywczych
Odnosi się do środka w formie, w jakiej jest wprowadzany do obrotu
W przeliczeniu na 100 ml lub 100 g produktu, dodatkowo w przeliczeniu na 1 porcję produktu
W przypadku środka przeznaczonego do spożycia po przygotowaniu informacja dotyczy wartości odżywczej środka po przygotowaniu ( w oznakowaniu należy podać dokładną instrukcję)
Informacje należy podawać w jednym polu widzenia, a jeśli jest to możliwe w formie tabeli
Wartość energetyczna (energia) wyrażona w kcal) i (kJ). Zawartość :
Białka
Węglowodanów
Tłuszczu całkowitego (włączając fosfolipiy)
Wartość energetyczna (energia) wyrażona w (kcal) i (kJ); Zawartość;
Białka
Węglowodanów, cukrów, błonnika pokarmowego
Tłuszczy, kwasów tłuszczowych nasyconych
Sodu
Znakowanie wartością odżywczą – informację uzupełniające (dodatkowe)
do dobrowolnego stosowania niezależnie od sposobu informowania o wartości odżywczej
Zawartość:
Przy węglowodanach: zawartość skrobi, alkoholi wodorotlenowych (polioli)
Przy zawartości tłuszczu ogółem: zawartość kwasów tłuszczowych jedno- i wielonienasyconych, cholesterolu;
Witamin oraz składników mineralnych, jeżeli ich zawartość w 100g albo 100ml środka spożywczego lub w opakowaniu produktu zawierającym 1 porcję wynosi, co najmniej 15% dziennego zalecanego spożycia
Zboża zawierające gluten (tj. pszenica, jęczmień, żyto, owies, orkisz, kamut, lub ich odmiany hybrydowe) oraz produkty pochodne
Skorupiaki, mięczaki i produkty pochodne
Jaja i produkty pochodne
Ryby i produkty pochodne, z wyjątkiem żelatyny
Orzechy ziemne/ orzeszki arachidowe i produkty pochodne,
Soja i produkty pochodne, z wyjątkiem oleju sojowego rafinowanego i tokoferoli, fitosteroli i stanolu
Mleko i produkty pochodne (łącznie z laktozą), z pewnymi wyjątkami
Orzechy, tk. Migdały, laskowe, włoskie, pekan, brazylijskie, pistacje/orzech pistacjowy, makadamia i produkty pochodne, z pewnymi wyjątkami,
Seler i produkty pochodne
Gorczyca, łubin i produkty pochodne
Nasiona sezamu i produkty pochodne
Dwutlenek siarki i siarczyny w stężeniu > 10mg/kg lub 10mg/l w przeliczeniu na SO2
Zasady znakowania kodami kreskowymi
Systemu oznaczania towarów kodami kreskowymi EAN (European Article Numbering)
Służą do identyfikacji towarów w kraju i na świecie, które mogą być automatycznie odczytywane i interpretowane
Zasady znakowania kodami kreskowymi
Każdy kod EAN składa się z:
Trzycyfrowego prefiksu kraju – Polska – 590
Czterocyfrowy numer przedsiębiorstwa
Pięciocyfrowy indywidualny numer towaru
Cyfra kontrolna
Główne cele znakowania wartością odżywczą
Element edukacji żywieniowej konsumentów - profilaktyka otyłości – poprawa zdrowia publicznego
Ułatwia konsumentom podjęcie świadomej decyzji o zakupie
Łatwa do zrozumienia i czytelna informacja pomaga w codziennym s stosowaniu zasad zbilansowanej pod względem odżywczym i energetycznym diety
Pozwala konsumentowi zrozumieć , w jaki sposób korzysta z produktów, aby zachować …..
Dobrowolny system znakowania wartością odżywczą GDA polega na oznakowaniu produktu informacja o procentowej zawartości wybranych składników odżywczych i energii w porcji produktu, w odniesieniu do wartości referencyjnych Wskazanego Dziennego Spożycia (GDA)