Temat: Potrzeby w zakresie opieki i pomocy ludziom starym, a zagadnienia gerontologii społecznej
Gerontologia jest nauką o starości i o wszystkich związanych z nią zjawiskach i problemach. Jej nazwa utworzona została ze słów pochodzenia greckiego: geras – starość, geron – starzec lub mędrzec, logos – nauka. Zagadnienia te są obszerne i różnorodne, dlatego gerontologiem może być nie tylko lekarz, lecz i biolog badający zjawiska starzenia się w świecie roślin i zwierząt, socjolog zajmujący się społecznymi problemami starości ludzkiej, a także psycholog badający związane ze starzeniem zjawiska i zmiany psychiczne.
Wyróżniamy:
Gerontologie medyczną - Zajmuje się rozpoznawaniem i leczeniem chorób występujących u osób starszych i specyficznych dla tej generacji, jak również profilaktyką gerontologiczną.
Zaliczamy tu też geriatrie, czyli medycynę starości. się problematyką zdrowia ludzi starzejących się i starych.
Gerontologie doświadczalną – biologia i fizjologia starzenia się
Gerontologie społeczną - bada społeczne przyczyny oraz skutki procesu starzenia się społeczeństwa oraz psychologiczne aspekty starzenia się, postawy społeczeństwa wobec ludzi starszych, ich miejsce w społeczeństwie oraz ich stosunek do biologicznego starzenia się. Podejmuje także problemy chorób wieku podeszłego, sposobu życia i rodzaju aktywności osób starszych.
Geragogika – pedagogika ludzi starzejących się i starych. Wspomaga ona prawidłową adaptację do starości. Analizuje ona ostatnią fazę życia ludzkiego, diagnozując sytuację życiową ludzi starych, określa główne czynniki warunkujące proces starzenia się. Prowadzi badania nad przedłużeniem i optymalizacją warunków aktywnego życia osób w wieku poprodukcyjnym.
Zjawisko starzenia się ludności:
W świadomości społecznej okres starości jawi się jako ten, w którym następuje stopniowe obniżenie sił fizycznych i psychicznych, pojawiają się liczne choroby, a wraz z nimi zniedołężnienie fizyczne, a często i psychiczne.
Pierwotny proces starzenia się - Określenie używane często do opisu tych aspektów zmian fizycznych następujących z wiekiem, które są nieuniknione i uniwersalne oraz wynikają raczej z podstawowych procesów biologicznych niż z konkretnego doświadczenia jednostki. Pierwotne starzenie się oddziałuje stopniowo na cały organizm i wszystkie jego układy. Dawid
Wtórny proces starzenia się - Część następujących wraz z wiekiem zmian w funkcjonowaniu fizycznym, wpływającym na tempo starzenia się, które nie są nieuniknione, lecz mogą być także wynikiem działania powszechnych czynników środowiskowych, stresu, zdarzeń traumatycznych, chorób przyspieszających pierwotny proces starzenia się.
Pojawienie się starości określa: Kasia
zmiany aktywności psychicznej i pojawiający się spadek sprawności fizycznej
zmiany charakteru interakcji społecznych – redukcja istniejących więzi
przystosowanie do nowych warunków społeczno – ekonomicznych i psychicznych w różnych postawach:
Postawa konstruktywna – pozytywne nastawienie do życia, pogodzenie ze śmiercią, aktywność
Postawa zależna – ludzie słabsi, oczekujący pomocy ze strony innych,
Postawa obronna – nie dopuszczają innych do swego psychicznego wnętrza i odrzucają pomoc
Postawa wrogości – przypisywanie otoczeniu winy za wszystko, agresja, izolacja, wstręt do starości
Postawa wrogości do siebie – bierność, samotność, pesymizm, skłonność do depresji.
We współczesnym społeczeństwie cechą charakterystyczną jest postępujący proces starzenia się demograficznego.
Z psychologicznego punktu widzenia wyróżnia się 4 okresy w starości:
55 – 65 lat – okres przed wycofaniem się z pracy- obniżenie się funkcji fizycznych i umysłowych,
65 – przejście na emeryturę – wycofanie się z życia zawodowego, większe znaczenie więzi rodzinnych, zwiększona podatność na niedomagania fizyczne i psychiczne
80 – wiek starczy – zależność, pełne wycofanie się z życia, niewydolność fizyczna
do 110 lat – późna starość – końcowe załamanie funkcji biologicznych
Długowieczność - Czas trwania życia dłuższy niż przeciętnie, czyli maksymalny wiek danego człowieka osiągany w warunkach naturalnych. W gerontologii rozumiana jest też jako zdolność określonych grup ludności do długiego życia i jego realizacji Magda
Adaptacja do starości Magda
Wielowymiarowy proces przystosowania się do procesu starzenia się i nieuchronnej starości.
Według gerontopsychologów jest to „sztuka radzenia sobie codziennymi problemami dzięki sprawowaniu kontroli nad perspektywą starzenia się oraz jakością życia w warunkach skumulowanego doświadczenia utraty najważniejszych wartości (utraty zdrowia, kondycji i atrakcyjności fizycznej, utraty bliskich osób, statusu społecznego i ekonomicznego w wyniku przejścia na emeryturę oraz utraty przydatności i prestiżu, na co nakłada się wizja zbliżającej się śmierci.
Objawy starzenia się to m.in.: Magda
spadek sprawności funkcjonalnej
spadek sił fizycznych i energii
wysoka zachorowalność
zmiany zachodzące w strukturze komórek
zmniejszenie się sprawności narządów zmysłów
wzrost zawartości tłuszczu w organizmie
Objawy starzenia się mogą być określane wiekiem metrykalnym, społecznym, biologicznym, psychologiczny:
Wiek metrykalny (chronologiczny) mierzy się liczba lat danej osoby, jest on pomocny w ustalaniu przedziałów wiekowych oraz odpowiadających im norm rozwojowych.
Wiek społeczny związany jest z czynnikiem kulturowym i odnosi się do oczekiwań społecznych dotyczących sposobu zachowania się osoby w okresie późnej dorosłości, możliwości pełnienia ról społecznych na poziomie aktywności. Skutkiem prawnym uzyskania wieku społecznego jest przyznanie osobom starszym świadczeń emerytalnych oraz odpowiednich uprawnień i przywilejów socjalnych.
Wiek biologiczny mierzy się sprawnością fizyczną organizmu, a także stopniem zaawansowania zmian w poszczególnych układach i narządach.
Wiek psychologiczny wyraża się stopniem sprawności umysłowej i jakością funkcjonowania psychospołecznego.
Przedwczesne starzenie się (geromorfizm). Sylwia
W gerontologii wyróżnia się starzenie fizjologiczne, zachodzące w czasie i w stopniu właściwym dla danego gatunku; starzenie patologiczne, przyspieszające się w związku z wpływem niekorzystnych chorób lub środowiska; a także starzenie przedwczesne, które ma cechy starzenia fizjologicznego, lecz występuje we wcześniejszym wieku.
Miarą przebiegu starzenia się może być zgodność wieku metrykalnego z wiekiem biologicznym. Osoby, które wykazują cechy przedwczesnego starzenia się, mają wiek biologiczny wyższy od wieku chronologicznego, czyli metrykalnego.
Zgodność wieku chronologicznego i wieku biologicznego wskazuje na fizjologiczny przebieg starzenia się.
Pozytywne i negatywne aspekty starości: Sylwia
pozytywne:
satysfakcja z przejścia na emeryturę
zadowolenie związane z możliwością opieki nad dziećmi i wnukami
możliwość dokonania zmian we własnym życia
większa zdolność wartościowania różnych sytuacji, rezygnacja z tych form aktywności i celów, które nie łączą się z satysfakcją
mądrość życiowa
negatywne:
świadomość nadchodzącego kresu życia i związanego z tym lekiem
konieczność dostosowania się do przemian społecznych, cywilizacyjnych, kulturowych
trudność w podtrzymaniu dialogu międzypokoleniowego
utrata osób bliskich
narastanie dolegliwości chorobowych
utrata poczucia bycia osobą użyteczną i potrzebną w związku z przejściem na emeryturę.
Zjawisko starzenia się ludności, a jednocześnie wydłużania się życia, które dotyczy zwłaszcza krajów wysoko rozwiniętych, ma wielorakie uwarunkowania. Wiąże się ze zmniejszeniem się przyrostu naturalnego, wzrostem dobrobytu i poprawa jakości życia. Dobrobyt łączy się z większym dostępnym do opieki medycznej, wzrostem poziomu i zakresu zabezpieczenia społecznego, lepszymi warunkami socjo-bytowymi, popularyzacją wiedzy ogólnej i zdrowotnej sprzyjającej podnoszeniu jakości życia, działaniem organizacji krajowych i międzynarodowych na rzecz wsparcia i aktywności społecznej osób starszych.
Przewiduje się, że przeciętne trwanie życia nadal będzie się wydłużało. Wydłużanie się przeciętnego trwania życia przy jednoczesnym niskim poziomie dzietności wpłynie na strukturę wieku ludności i przyspieszy proces starzenia się społeczeństwa.
W różnych kręgach kulturowych starość jest dwojako postrzegana:
pozbywanie się starców z powodu ich fizycznego niedołęstwa, wyrzucanie ich poza obręb społeczności.
Okazywanie osobom starym szacunku z racji doświadczenia.
Opieka nad osobami starszymi: Dominika
Celem opieki nad osobami starszymi jest dążenie do odzyskania przez nie dawnej witalności i zdrowia oraz uzyskanie poprawy jakości życia podopiecznych dzięki udzieleniu im niezbędnej pomocy i opieki bez równoległego ich ubezwłasnowolnienia.
Podstawowym zadaniem opiekuna jest nauczanie osoby starszej sposobów działania prowadzących do samowystarczalności, budowanie wewnętrznego zrozumienia, akceptacji sytuacji, w jakiej się znalazła oraz przeświadczenia, że pomimo swojej choroby czy też niepełnosprawności powinna prowadzić normalny tryb życia i że jest człowiekiem
Obecnie sytuacja ludzi starych jest skomplikowana. Rodziny wielopokoleniowe zastąpiono rodzinami dwupokoleniowymi, występuje brak zrozumienia między pokoleniami. Mamy do czynienia z deprecjacją starości – stereotypy myślowe mówiące o zniedołężnieniu osób starych mijają się z prawdą – stan zdrowia dużej populacji osób starszych jest zadowalający.
Mieszkanie jest ważnym czynnikiem, bywa jedynym środowiskiem osób starszych. Nieodpowiednio wyposażone może ograniczać sprawność fizyczną i psychiczną. Często mieszkania są niedostosowane do ich potrzeb.
Strefa materialna uwarunkowuje aktywność społeczną i kulturalną, która jest potrzebną formą aktywności. Ludzie starsi powinni uczestniczyć w kulturze, stowarzyszeniach, grupach sąsiedzkich.
Podejmowanie pracy zarobkowej przez osoby starsze wiąże się często z potrzebą uzyskiwania dodatkowych środków, potrzeby samorealizacji i aktywnego udziału w życiu społecznym. Ze względu na stosunek do pracy ludzi można podzielić na:
obawiających się emerytury, praca daje im satysfakcję
czekający na emeryturę – pracujący w niesatysfakcjonującej, męczącej pracy
oceniający emeryturę i pracę z punktu widzenia materialnego – bez istotnych zainteresowań
Strategie działania wobec problemu starzenia się ludności:
Zasada niezależności - osoby starsze powinny mieć prawo do odpowiedniego zaopatrzenia, życia w warunkach, które zapewniają bezpieczeństwo i mogą być dostosowane do indywidualnych preferencji, prawo do opieki zdrowotnej, możliwość powiększenia dochodów, możliwość podejmowania pracy oraz współdecydowania o jej zaprzestaniu, możliwość dokształcania się, korzystania z różnych programów edukacyjnych i szkoleniowych podnoszących jakość życia, a także możliwość zamieszkania w domu rodzinnym tak długo, jak długo jest to możliwe.
Zasada uczestnictwa – osoby starsze powinny utrzymywać bliską więź ze społeczeństwem, brać aktywny udział w formułowaniu i realizacji programów, które mają bezpośredni wpływ na ich warunki bytowe, powinny Dzielic się swoją wiedzą i doświadczeniem z młodszym pokoleniem, powinny mieć możliwość korzystania z różnych form służby na rzecz swoich środowisk.
Zasada opieki- osobom starszym należy się opieka ze strony rodziny i społeczeństwa oraz ochrona zgodna z systemem wartości kulturowych poszczególnych narodów: osoby starsze powinny mieć: dostęp do opieki medycznej służącej utrzymaniu lub odzyskaniu optymalnego poziomu aktywności fizycznej i umysłowej, jak również zapobieganiu chorobom; dostęp do usług socjalnych i prawnych dla umocnienia swojej niezależności i odpowiedniej ochrony oraz opieki; mieć możliwość korzystania z właściwych form opieki indywidualnej zapewniającej rehabilitację zdrowotną i społeczną, umysłową aktywizację w otaczającym środowisku; możliwość korzystania z praw człowieka i podstawowych swobód w trakcie przebywania w instytucjach zapieniających schronienie, opiekę lub pomoc medyczną – poszanowaniem ich godności, potrzeb, prywatności, a także prawa do decydowania o formie opieki i jakości swojego życia.
Zasada samorealizacji – stanowi o stwarzaniu osobom starszym możliwości ich dalszego rozwoju osobowego, duchowego, intelektualnego, możliwości dostępu do dóbr kulturowych, duchowych, edukacyjnych i rekreacyjnych.
Zasada godności – dotyczy prawa ludzi starszych do szacunku, sprawiedliwego traktowania praz poszanowania ich wartości i godności niezależnie od stanu zdrowia czy zasobów materialnych.
Opieka nad osobami starszymi: Dominika
Celem opieki nad osobami starszymi jest dążenie do odzyskania przez nie dawnej witalności i zdrowia oraz uzyskanie poprawy jakości życia podopiecznych dzięki udzieleniu im niezbędnej pomocy i opieki bez równoległego ich ubezwłasnowolnienia.
Podstawowym zadaniem opiekuna jest nauczanie osoby starszej sposobów działania prowadzących do samowystarczalności, budowanie wewnętrznego zrozumienia, akceptacji sytuacji, w jakiej się znalazła oraz przeświadczenia, że pomimo swojej choroby czy też niepełnosprawności powinna prowadzić normalny tryb życia i że jest człowiekiem pełnowartościowym.
Instytucje oferujące pomoc i opiekę ludziom starszym: Dominika
Domy dziennego pobytu – ludzie starsi spędzają tam czas, w razie potrzeby otrzymują posiłki, odbywa się terapia zajęciowa i rekreacyjna.
Kluby seniora – spotkania towarzyskie w domach kultury, przeciwdziałają osamotnieniu
Domy rencistów – pomoc starszym, którzy z różnych względów nie mogą zamieszkać z rodziną
Pensjonaty dla ludzi starszych – formy pomocy z całkowitą lub częściową odpłatnością.
Domy Złotej Jesieni – placówki posiadające własną infrastrukturę
Domy pomocy społecznej – przeznaczone dla przewlekle chorych, upośledzonych umysłowo, z uszkodzonym układem nerwowym.
Nową formą są hospicja związane z ostatnim okresem życia.
Jedną z nowych form pracy z ludźmi starszymi są Uniwersytety Trzeciego Wieku mające na celu wszechstronne usprawnianie i aktywizowanie ludzi starszych.
Starzenie się ludności wg danych demograficznych
Zjawisko starzenia się ludności, a jednocześnie wydłużani się życia, które dotyczy zwłaszcza krajów wysoko rozwiniętych, ma wielorakie uwarunkowania, a najogólniej wiąże się ze zmniejszaniem się przyrostu naturalnego, wzrostem dobrobytu i poprawą jakości życia. Dobrobyt łączy się z większym dostępem do opieki medycznej, wzrostem poziomu i zakresu zabezpieczenia społecznego, lepszymi warunkami socjalno-bytowymi, popularyzacją wiedzy ogólnej i zdrowotnej sprzyjającej podnoszeniu jakości życia, działaniem organizacji krajowych i międzynarodowych na rzecz wsparcia i aktywności społecznej osób starszych.
Wg raportu Światowej Organizacji Zdrowia z 2002r. na świecie żyje ponad 580 mln ludzi powyżej 60. roku życia, w tym więcej niż połowa w krajach rozwiniętych.
Pod koniec XIX w. w Europie Zachodniej przeciętna długość życia wynosiła ok. 40 lat, średnia liczba urodzeń- 3,7 dziecka na jedną kobietę, a populacja os powyżej 65. R. ż.- ok. 5% ludności. Sto lat później- 2001 rok- średnia wieku przeżycia wynosi dla kobiet 79,6 dla mężczyzn- 75,8, jednocześnie zmalała płodność- na 1,4 dziecka na kobietę.
Z prognoz podawanych przez Główny Urząd statystyczny wynika, że w 2020r. około 24% Polaków osiągnie wiek ponad 60 lat, przeciętna dł. Życia kobiet przekroczy 80 lat, mężczyzn- 73.
Przewiduje się, że przeciętne trwanie życia nadal będzie się wydłużało.
Style życia seniorów
Ekspansywny- zorientowany na takie cele i wartości, jak innowacyjne zmiany, rozwój. Styl ten przynosi nowe zadania i doświadczenia, daje więcej okazji do rozwoju
Zachowawczy- zorientowany jest na wartości tradycyjne, na stabilizację. Przedstawiciele tego stylu cenią więzi rodzinne, chętnie podtrzymują stosunki z dawnymi kolegami.
Styl całkowicie bierny- zerwanie kontaktów, choroby, bardzo rzadko wychodzą z domu, bariera psychiczna, zamknięcie w sobie
Styl rodzinny- rozszerzona rola babci/ dziadka, pomoc w opiece, tylko opieka nad wnukami
Styl wynikający z posiadania ogródka działkowego- satysfakcja z pracy, kontakty towarzyskie
= Aktywność ruchowa
Styl oparty na aktywności w stowarzyszeniu społecznym- prace społeczne, wolontariat, aktywne społecznie, towarzyskie = aktywność społeczna
Styl domocentryczny- pogranicze biernego i rodzinnego, hobby (krzyżówki, hodowla kwiatów)
Styl pobożny- codzienne msze i modlitwy
Styl edukacyjny- aktywizacja umożliwiająca odtwarzanie doświadczeń życiowych, poszerzanie zainteresowań, nabywanie nowych umiejętności