TETRACYKLINY

Informacje ogólne

Antybiotyki tetracyklinowe, związki o podobnej budowie: oksytetracyklina, tetracyklina, metacyklina, doksycyklina, minocyklina, limecyklina.

Odkryte w 1948r. (wkrótce po penicylinie)– pierwsza chlorotetracyklina. W Polsce stosowane są: tetracyklina, doksycyklina, a w recepturze także chlorotetracyklina (nie stosuje się najbardziej aktywnej minocykliny).

Masowe stosowanie wśród ludzi ze względu na szeroki zakres działania, ale także w rolnictwie oraz weterynarii (w leczeniu i do stymulacji wzrostu masy zwierząt- growth promoters). Spowodowało to znaczny wzrost oporności drobnoustrojów (u Gram+ nawet do 70%!) – nastąpiło ograniczenie stosowania ze względu na brak skuteczności -> spadek liczby drobnoustrojów opornych (niestety, nie w Polsce - jesteśmy rekordzistami w Europie co do oporności wśród pneumokoków).

Podział

Tetracykliny dzieli się na:

• naturalne

  • chlorotetracyklina

  • tetracyklina

  • oxytetracyklina

• półsyntetyczne

  • doksycyklina

  • minocyklina

  • rolitetracyklina

  • metacyklina

Mechanizm działania

• czynny transport do wnętrza komórki bakteryjnej (doksycyklina i minocyklina najbardziej lipofilne związki -> lepsze przenikanie do wnętrza komórki – najbardziej aktywne. Z tego względu szczepy wrażliwe na którąś z nich mogą być oporne na inne zw. z grupy tetracyklin!)

• wiązanie z 30S rybosomu

• blokowanie inicjacji - wiązania aminoacylo-tRNA z miejscem akceptorowym oraz elongacji –hamują przyłączanie kolejnego aa do powstającego peptydu (działanie bakteriostatyczne).

Mechanizm nie jest w pełni selektywny dla komórki bakteryjnej. Jednak zazwyczaj nie obserwuje się działania T na komórki gospodarza (prawdopodobnie ze względu na niskie stężenia).

Zakres działania

Wrażliwe: G+ ziarenkowce (wyjątek – paciorkowce gr. B), Bacillus, Clostridium, Listeria, większość Enterobacteriaceae, Campylobacter, Helicobacter, Neisseria, Haemophilus, Moraxella, Bordetella, Legionella, Mycoplasma, riketsje.

Oporność

1. transportowa

• efflux- mechanizm transportu- wypompowywanie T z komórki dzięki specyficznemu błonowemu białku

• u G- - ograniczenie transportu przez kanały porynowe błony zewnętrznej

1. receptorowa

• obecność białek chroniących rybosom przed przyłączeniem antybiotyku

1. enzymatyczna - rzadko – enzymy inaktywujące tetracykliny.

Oporność na tetracykliny jest najczęściej krzyżowa i nie da się jej zwalczyć przez wymyślanie i stosowanie nowych preparatów, ale jedynie przez zaprzestanie ich stosowania.

Geny kodujące oporność na tetracykliny (16 klas genów : tetA – tetX warunkujące oporność na wszystkie lub niektóre T ) w plazmidach (tu znajdują się też geny oporności na inne antybiotyki – oporność na T skutkuje opornością na inne ant. ) i transpozonach (może być łatwo przekazywana), także na chromosomie (charakter indukowalny i konstytutywny).

Zasadniczo oporne: Serratis, Proteus, Salmonella, Pseudomonas.

Tetracykliny są wchłaniane w początkowym odcinku jelita cienkiego (tetracyklina znacznie lepiej od chlorotetracykliny i oksytetracykliny). Łatwo przenikają do tkanek, Rozkładają się w organizmie, wydalane są głównie przez nerki oraz częściowo z żółcią.

Działania niepożądane: przewód pokarmowy – biegunki, uszkodzenia wątroby, przebarwienia szkliwa zębów, nadwrażliwość na światło, uczulenia, wysypki. Nie podawać tetracyklin dzieciom <8 r.ż. i ciężarnym (przenikają przez barierę łożyskową do płodu, wydzielane z mlekiem matki). Tworzą chelaty z wapniem –hamowanie wzrostu kości i zębów, trwałe przebarwienia szkliwa). Interferencja z dwuwartościowymi jonami metali. Podawanie leku z posiłkiem (związki żelaza, mleko – wapń) pogarsza wchłanianie podobnie jak stosowanie leków neutralizujących (zw. wapnia, magnezu, bizmutu)!

Długotrwale stosowanie T może powodować zmniejszenie skuteczności środków antykoncepcyjnych, nasilanie działania leków przeciwzakrzepowych.

Podawanie doustne i dożylne.