1. Podział nauki o literaturze
historia
teoria
krytyka
2. Teoria literatury, jej działy, zakres problematyki teoretycznoliterackiej
Teoria literatury, to dyscyplina w ramach literaturoznawstwa.
Działy:
teorie:
-dzieła (ontologia, funkcje, wyznaczniki literackości, prawda i fałsz, budowa, teoria języka poetyckiego, organizacja)
-procesu historycznoliterackiego (prawidłowości ewolucji dzieła)
-wartości
-interpretacji
-odbioru
-genologiczna
metodologia badań literackich (odczytywanie kluczowych idei dzieła, konstruowanie teorii interpretacji)
badania intertekstualne
3. Zakresy znaczeniowe terminów: poetyka opisowa, historyczna, lingwistyczna, stosowana i normatywna
opisowa: wyodrębnia i szereguje kategorie morfologiczne dzieła literackiego, zarówno w zakresie form stylistyczno-jęykowych, jak i komp.-tematycznych
historyczna: zajmuje się problemami rozwoju i przekształceń form literackich na przestrzeni wieków i w zależności od poszczególnych epok
lingwistyczna: posługuje się teoriami językoznawczymi i wypracowanymi na ich gruncie metodami
stosowana:
normatywna: zbiór norm i reguł pisania
4. Definicje dzieła literackiego
Kleiner: dzieło literackie, to całość psychiczna, możliwie najbogatszym jaką zawartość tekstu może wywołać u jakiejkolwiek odpowiednio wrażliwej jednostki; dzieło literackie jest w naszej psychice
Ricards: dzieło literackie, to klasa przeżyć czytelników, które są do pewnego stopnia podobne do przeżyć autora
Ingarden: dzieło literackie, to byt intencjonalny, który jest nieautonomiczny, wtóry, niesamodzielny i nieaktualny
Wellek-Warren: dzieło sztuki, to swego rodzaju przedmiot poznania, który posiada swoisty status ontologiczny, jest systemem norm, pojęć idealnych; dzieło jest strukturą ukształtowaną z jednostek jednostkowych
Słownik: dzieło, to językowy twór sensowny (wypowiedzenie, tekst), spełniający warunki literackości przyjęte w danym czasie i środowisku; szczególnie warunek artyzmu
5. Funkcje literatury wg Markiewicza
(ekspresywna, impresywna, poznawcza, fatyczna, metajęzykowa, informatywna,
rozrywkowa, ludyczna, autoteliczna, propagandowa, religijna, kontestacyjna, użytkowa)
zasadnicze: przedstawiająca, wolicyjna
oboczne: fatyczna, metajęzykowa
towarzyszące: emotywna, autoteliczna, wyróżniająca
6. Wyznaczniki literackości
obrazowość (szczególne nacechowanie środkami wyobrażeniowymi)
uporządkowanie naddane (cała sfera organizacji językowej dzieła i zgodne z organizacją tekstu zwielokrotnienie relacji w układzie horyzontalnym› międzywyrazowe itd. i hierarchicznym› motyw, wątek, fabuła)
fikcja (świat przedstawiony, który nie daje się definiować przy zestawieniu z rzeczywistością zewnętrzną)
intertekstualność (inne teksty przejawiają się w tekście)
oryginalność (niepowtarzalność)
7. Fikcja literacka wg Markiewicza i Ingardena
Markiewicz: fikcja literacka dotyczy rzeczywistości przedstawionej, wyznaczonej przez zdania, które z domniemanej perspektywy autora nie są sądami prawdziwymi, a pozwalają rozpoznać swą nieasertoryczność (asercja - uznanie wartości)
Ingarden: fikcję wyjaśnia się poprzez quasi-sądy, które nie mają przypisanej asercji, nie są ani fałszywe, ani prawdziwe
8. Fikcja w dziele literackim – aspekty artystyczne i poznawcze
Fikcja pełni poznawczą funkcję dzieła, nie może być weryfikowana przez zestawienie z rzeczywistością zewnętrzną; prawda ogranicza poznanie; fikcja jest uzgodniona z konsekwencjami literackimi
9. Fikcja w koncepcji Searle’a
Każdy rodzaj aktu może być fikcyjny; jest pewnym udawaniem aktu lokucyjnego (wypowiedzi jak bytu); typy aktów: lokucyjny (wyp. jest), irlokucyjny (ktoś się staje w mówieniu), perlokucyjny(oddziałuje się na odbiorcę, by ten się zmienił), performatywy - akty o sile rzeczotwórczej (np. przysięgi)
10. Problem wzajemnego odniesienia prawdy sądów do prawdy dzieła jako całości wg Ziomka i Rosnera
Ziomek: Zarzut przeciwko Ingardenowi: gdy istnieje słaby związek między zdaniami, a całością dzieła, to od quasi-sądów nie można dojść z jednego do drugiego
Rosner: Jeżeli jakaś postać P mówi, że zdarzyło się A, a postać P nie istnieje to nie dajemy wiary jej słowom, między prawdą dzieła, a zdań go tworzących nie ma zależności; prawda może się opierać o zdania fikcyjne, a nawet fałszywe
11. Enklawa prawdy w dziele jako językowym tworze fikcjonalnym
W pewnym świecie nieistniejącym sądy są uznawane ze względu intencjonalności
12. Pojęcie Prawdy, fałszu, asercji, quasi-sądów
Prawda: cecha wypowiedzianych zdań określająca ich zgodność z rzeczywistością
Fałsz: zaprzeczenie czemuś co jest; stwierdzenie, że coś jest, gdy tego nie ma
Asercja: uznanie wartości, uznanie zdania za prawdziwe
Quasi-sąd: tłumaczy fikcję, nie ma przypisanej asercji, nie jest ani prawdziwy, ani fałszywy
13. Kategorie formy i treści w dziele literackim
Forma: zmysłowy element w dziele, układ znaków, znaczenie
Formaliści Rosyjscy: chwyt, zjawisko językowe nacechowane estetycznie, przyciągające naszą uwagę, zjawisko na pograniczu języka i psychologii odbioru; konstytuuje strukturę; znak
Treść: idea dzieła, znaki materialne
Formaliści Rosyjscy: semantyka dzieła, wartość objawiana przez dzieło, semantykę wyraża się przez chwyty; struktura; znaczenie
14. Budowa dzieła wg Ingardena
Cztery warstwy: językowo-brzmieniowa (brzmieniowa i semantyczna), przedmiotów, wyglądy (jest ważna, gdy łączy się z obrazowością)
15. Schematyczność i konkretyzacja dzieła literackiego
Odbiorca musi wypełnić miejsca niedookreślone, które pozostawiają warstwy i fazy konkretyzacja. Ubrać schemat w konkrety
Skończoność dzieła - nieskończoność wypowiedzenia; język może objąć konkret
16. Teoria strukturalna badań literackich
Systemowe rozumienie języka, relacyjna koncepcja znaku, system jest wcześniejszy niż znak, struktura jest nadrzędna i nadaje tożsamość elementom; elementy systemu mogą być przebudowywane; związek między znakiem, a znaczeniem jest umowny; język jest synchroniczny; mowa, wypowiedź ma charakter czasowy
Metoda strukturalna – podkreślanie w charakterystyce właściwości przedmiotu, że te właściwości są charakteryzowane przez szerszy układ oraz inne elementy układu; struktura udziela istnienia przedmiotowi, to całość mówi o roli pełnionej przez zdanie
17. Lingwistyczna koncepcja dzieła wg Słowińskiego:
3 warstwy:
brzmienia
znaczenia słów i zdań
postaci, wyglądy, przedmioty (wielkie figury semantyczne)
Wszystko w dziele jest językowe
*Mukažowski: są zasady, którymi rządzi się semantyka zdań, są to zasady akumulacji znaczeniowej; znaczenia zaczynają funkcjonować w rozmaitych powiązaniach; ambiwalencja między wynikiem zdania, a tym, co elementy prezentują poza zdaniem
18. Język a tekst
Proces tworzenia: początek i koniec (ograniczenie), powiązane ze sobą jednostki (strukturalizacja), znaczenie
Tekst: zespół uporządkowanych zdań
Górny: Tekst jest konwencja wyboru środków jęz. i reguł, układu ich oraz przekształcenia semantyczne; wypowiedź ma charakter linearny, cechuje ją strukturalność i konkretność; konsekwencją jest to, że słowo poza tekstem znaczy inaczej, każdy tekst wykazuje się determinacją stylistyczną
Tekst: to wypowiedź skończona jednego, dwu lub więcej podmiotów na jeden temat, utrwalona
lub nie, realizująca reguły systemu językowego w takim stopniu, że może być zrozumiałą, mająca postać niezmiennej, nieodwracalnej sekwencji znaków językowych, która z punktu widzenia nadawcy ma kompletną ilość informacji skierowanych do konkretnego adresata
Struktura języka tekstu: dwie płaszczyzny struktury tekstu językowego - strukturę głęboką, czyli treść oznaczaną (znaczenie) danego tekstu oraz strukturę powierzchniową, czyli formę tekstu (użyte wyrazy, zwroty, formy fleksyjne i konstrukcje syntaktyczne); relacja między tymi strukturami nazywa się stylem językowym
Właściwości:
strukturalny charakter budowy zapewniający koherencję, kompletność i samowystarczalność
wyrazista organizacja językowa, która wyraża się bezinteresownym uporządkowaniem naddanym (jęz. poetycki)
fikcja
oryginalność i niepowtarzalność
intertekstualność
19. Spójność testu: koherencja, kohezja, granica tekstu
Koherencja: słabsza spójność zdaniowa, oparta na semantyce, jedność znaczeniowa
Kohezja: mocna spójność posiadająca językowe wykładniki, wszelkie nawiązania między zdaniami
Granica tekstu: ??
20. Izotopia tekstu, ramy modalnej, metatekstu
Izotopia tekstu: Relacje wyrażeń referencyjnych w tekście do ich poprzedników i związana z tym sprawa odniesienia przedmiotowego do wypowiedzi, przechodzenie od jednostek niższego rzędu do wyższego
Rama modalna: Sytuacja w jakiej tekst istnieje
Metatekst: Tekst traktujący o innym tekście
21. Dzieło otwarte, a struktura zamknięta
Dzieło otwarte: Dzieło umożliwiające własną interpretacje odbiorcy
Struktura zamknięta: Struktura mająca jedną interpretację, nie daje się inaczej definiować
22. Podział składniowy, a podział zdania w obrębie tekstu, pojęcie presupozycji
Układy zdań w poezji coś znaczą, semantyzacja wszystkich poziomów poezji
Presupozycja: to wniosek, który można wyciągnąć ze zdania, jak i z jego negacji
23. Styl tekstu, kryteria stylu, wybór stylistyczny, style funkcjonalne i ich specyfika językowa
Styl: jakość strukturalna wynikła z doboru, układu i przekształcenia elementów języka zrealizowanych w tym tekście
Kryteria stylu: Style funkcjonalne – artystyczny, naukowy, publicystyczny, urzędowo-kancelaryjny, mówiony
Wybór stylistyczny: wybór spośród równoznacznych gramatycznie i różnych ekspresyjnie wyrażeń; wybór wnosi motywacje, mówi o określonych wartościach
Style funkcjonalne: publicystyczny, administracyjno-prawny, naukowy, artystyczny
24. Warunki poetyckości w sferze komunikatu językowego wg Jakobsona – empiryczne kryterium dla funkcji poetyckiej
Warunki: otwartość na style, zmienności, nie ma granic
Jakobson: przeniesienie zasady ekwiwalencji (równoważności) z osi wyboru na oś kombinacji; wybór i styl decydują o literackości
25. Idea i cechy języka poetyckiego, język poetycki, a języki poezji
Poezja posługuje się równaniem, by zbudować szereg; poezja jest w pewnym sensie magicznym językiem; podobieństwo nabudowane na przyległości wnosi rdzeń symboliczny; w poezji znaki nie są arbitralne i konwencjonalne; wypowiedź poetycką cechuje stereometryczność (zbieżność między różnymi elementami tekstu), różne kody odczytania – różne odczytanie ostateczne, w procesie komunikacji między nadawcą i odbiorcą część informacji się traci, poszerzony kod pozwala na dowiedzenie się więcej; język poetycki jest specyficznie wydolny › semantyka z każdego poziomu języka; cechy uniwersalne charakteryzują poezję
Języki poezji – ma charakter ograniczony, zjawiska o charakterze historyczno – literackim
26. Metafora i teoria jej tworzenia wg Blacka
Metafora to zespół wyrazów, które tworzą kontekst odbierający im pierwotne znaczenie w zupełności lub częściowo
Black:
substytucyjna (wyrażenie zastąpione innym w toku mowy, wprost nie pasujące, ale pozwalające lepiej zrozumieć: Rysiu jest lwem)
porównawcza (Rysiu jest jak lew - w byciu dzielnym)
interakcyjna (konotująca; biedni są murzynami Europy)
Metafora jest nieprzekładalna
27. Metafora, a metonimia
Metonimia to użycie wyrazu, który z pojęciem, o które chodzi, pozostaje w związku logicznym bądź czasowo – przestrzennym; jest logiczna, w przeciwieństwie do twórczej, kreacyjnej, symbolicznej, wyobrażeniowej metafory; choć i tutaj następuje przeniesienie znaczenia jednego przedmiotu na inny
28. Alegoria i symbol wg. Ricoeura
Alegoria jest jednoznaczna i przekładalna, a symbol – nie; w alegorii sens jest przypadkowy Symbol: pierwszy sens odsłania drugi, ale pierwszy nie jest przypadkowy tylko sprzężony z drugim
29. Przekształcenia w obrębie składni
Przekształcenia, które bazują na zmianie struktury zdania: inwersja, anafora, epifora, elipsa
30. Przekształcenia semantyczne
Synekdocha – jednostka do gatunku, gatunek do całości
Litota – minimalizacja, zaprzeczenie słowa w funkcji eufemistycznej
Peryfraza – omówienie
Alegoria – upostaciowione abstrakty
Alegoreza – szukanie sensu i tłumaczenie
Symbol - pierwszy sens odsłania drugi, ale pierwszy nie jest przypadkowy tylko sprzężony z drugim
31. System prozodyjny – różnice między prozą, skandowaniem i wierszem
Zespół czynników brzmieniowych mowy tworzymy przez intonację, akcent i pauzę; służy do deminitacji (dzielenia) tekstu; funkcje tego systemu spełniają się w obrębie zdania, gdy dominuje intonacja -proza, pauza – wiersz, akcent – skandowanie
32. Wiersz, wers, wiersz, a zdanie
Wiersz – sposób prozodyjnej fragmentacji tekstu za pomocą arbitralnych pauz, których tekstową wydolność określają reguły systemu prozodyjnego języka; pauza może tworzyć, służyć tworzeniu jednostek ekwiwalentnych
Wers – odcinek mowy wierszowanej zawarty między dwiema pauzami wersyfikacyjnymi, które są dla niego czynnikiem konstytutywnym
Dla interpretacji utworu ważna jest realizacja porządku między wierszem, a zdaniem (dierezowany – zgodny, cezurowany – granice stóp wewnątrz wyrazu)
33. Metr, konstanta akcentowa, rym
Metrum, Metr: rytmizowanie, jednostka miary wierszowej, złożona ze stóp, czyli kulku głosek, które tworzą określony rytm wiersza
Konstanta metryczne: sylaba, akcent, średniówka i rym
Rym: fonetyczna zgodność brzmieniowa wyrazów od akcentu, aż do końca, funkcje: instrumentacyjna, wierszotwórcza, semantyczna; wyróżniamy: rymy żeńskie – paroksytoniczne, męskie – oksytoniczne, rymy daktyliczne – proparoksytoniczne
34. Sylaba, stopa akcentowa, zestrój akcentowy
Sylaba – odcinek toku mowy, którego ośrodkiem jest samogłoska
Stopa akcentowa - powtarzające się układy sylab akcentowanych i nieakcentowanych
Zestrój akcentowy - obdarzona sensem grupa sylab posiadająca jeden główny akcent
35. Istota wiersza – polemika
??
36. Typy formacji wersyfikacyjnych
średniowieczna – różnorodność kombinacji intonacyjnych, wiersz wersowo-zdaniowy
renesansowa – miara wiersza oderwana od składni, przerzutnia
sylabotonizm – spadek adoniczny, kadencja na końcu
37. Nowa estetyka wiersza
Kompozycje kompletnie nienumeryczne, tylko z pauzą, zawsze bojkotują zdanie, albo zgodne, albo niezgodne
38. Układy znaczeniowe, a motywy wg. Markiewicza
Poziom wielkich figur semantycznych – znaczenia rodzą się z ujęć sekwencja – pewna grupa zdań dotyczących konsekwentnie jednej postaci literackiej lub jednego układu znaczeniowego wyższy układ znaczeniowy – scalanie sekwencji;
Najważniejsze wyższe układy znaczeniowe: przedmioty przedstawione, fabuła, cały świat przedstawiony, dygresje, osobowość literacka narratora i czytelnika
39. Postać literacka, kryteria jej analizy
Postać stanowi centralny element świata przedstawionego, wyraża więcej niż znaczy i jest uogólnieniem ludzkiego doświadczenia
Analiza: stosunek postaci do prawdopodobieństwa życiowego; zasada stosowności, zgodności ze wzorem, decorum; koncepcja osobowości postaci – cechy emocjonalne, intelektualne, charakter; ujmowanie z perspektywy wew. i zew.; ciągłe lub nie prezentowanie postaci
40. Fabuła, kryteria jej analizy
Fabuła jest złożona z motywów zdarzeniowych, składa się z wątków (główny i obiegowy)
Analiza: uporządkowanie czasowe, uporządkowanie przyczynowo-skutkowe, uporządkowanie celowościowe
41. Akcja w utworze (epika, dramat) oraz intryga, a akcja
Akcja to typ fabuły, w którym dominują motywy zdarzeniowe, a szczególnie konflikty, intrygi, walki, czy przemieszczanie się bohaterów; zdynamizowany typ fabuły; w dramacie motywy widoczne; w dramacie akcja to silnik napędowy działań wewnętrznych, to co z wewnątrz eksponuje się na zewnątrz, interioryzacja intrygi
Intryga to obserwacja zdarzeń, eksterioryzacja akcji, cała sekwencja zdarzeń
Analiza: stosunek do prawdopodobieństwa życiowego, stopień przewidywalności i sposób motywacji zdarzeń, więź kompozycyjna, ciągłość przedstawiania akcji, zjawiska na linii statyka, dynamika, zmienność , tożsamość; czas i miejsce w zależności fabuła – narracja, pozycja narratora wobec rzeczywistości poznawanej (fabularnej)
42. Przestrzeń w utworze literackim
Jest funkcją bohaterów i zdarzeń, oni wyznaczają perspektywę przestrzeni; sama może być tematem utworu; może się wyłaniać w perspektywie metaforycznej
Przestrzeń: element morfologii dzieła, konwencja przestrzenności – metody ukazywania przestrzeni, przestrzeń dana w systemie językowym, związanie ze wzorcami kulturowymi – charakteryzuje się warunkami antropologicznymi (własna-obca, świecka-sakralna), kategorie archetypiczne – są takie motywy, które są szersze niż topos, bo noszą piętno ludzkiej psychiki (centrum, droga, dom); kategorie fizyczne i matematyczne - naukowe modele przestrzenności
Badanie: płaszczyzna opisu – ukazanie w dziele, sceneria – wypełniona elementami świata przedstawionego (uporządkowanie, zbiór umiejscowień, zorganizowana całość), sensy naddane
43. Czas w utworze
To miara przebiegu zdarzeń, linearny, sekwencyjnym respektuje porządki przyczynowo-skutkowe; relacje między czasem fabuły a czasem narracji › narracja generuje fabułę: a)pewna równoczesność czasów, b) nierównoczesność – świadczy o dystansie między fabułą, a akcją (poznawczy, emocjonalny, aksjologiczny): fabuła poprzedza akcję
44. Świat przedstawiony, pojęcie tematu, idei utworu, problemu i tendencji
Wszystko co prezentowane, ma charakter znakowy
Kategorie: stopień i kierunek transformacji rzeczywistości, organizacja czasowo-przestrzenna, świat w jednej płaszczyźnie (rzeczywistość w utworze), w wielu płaszczyznach (potrzeba uogólnienia); hierarchia wartości, wartości emotywne (wskazują osobowość autora)
Temat dzieła: zorganizowany zespół centralnych motywów świata przedstawionego;
idea utworu może się realizować jako: problem – zmierzające do obiektywnego ujęcie zagadnień natury, społeczeństwa, tendencja – idea jest dana w sposób apodyktyczny
45. Kompozycja, a budowa dzieła literackiego wg Hutnikiewicza
Organizacja treściowa: budowa i kompozycja
Budowa: pewien dający się wydzielić model formalnego uporządkowania materiału fabularnego
Kompozycja: porządku musimy dopiero dociekać, jest mechanizmem uzasadniającym budowę; kompozycja warunkuje budowę
Zasady: selekcji i umiaru, motywacji kompozycyjnej (logiczny porządek), maksymalny efekt estetyczny
46. Narrator, narracja, sytuacja narracyjna utworu literackiego
Narrator: zawsze postać wirtualna, poświadczona znaczeniami, jego wypowiedzi są jego świadectwami, jest to postać należąca do fikcji, która akt mówienia kreuje na sprawcę świata przedstawionego i tego wszystkiego, co się w tym świecie dzieje, jest sprawcą tego jak przeżywamy świat i to on nam go pokazuje, jest pewną rolą autora, w prozie jest najczęściej w 3 os. jako narrator autorski (auktorialny)
Narracja: oznacza językowe, komunikacyjne czynności narratora, a postać wypowiedzi monologowej, w której zestawiony zostaje ciąg zdarzeń, postaci, środowisko, w którym one działają; od strony językowej narracja jest zbiorem zdań obejmujących formy podawcze (mowa zależna, pozornie-zależna, monolog, dialog)
Sytuacja narracyjna: obejmuje stosunek między narratorem, światem przedstawionym (fabuła, postać literacka) i czytelnikiem wirtualnym, rządzą nią reguły poznawcze i artystyczno-estetyczne
47. Narracja wg Łebkowskiej
Funkcja poznawcza narratora, problem tożsamości narratora, problem fikcyjności referencji, odnoszenie się do bohaterów, na ile przemyślana i spójna wypowiedź
48. Narracja wg Czermińskiej
Cztery możliwości mówienia o świecie: swój dla swoich, swój dla obcych, obcy dla obcych, obcy dla swoich
49. Poetyka opowiadania wg Owczarka
Narracja na 3 poziomach: informacja (strategia ludzkiego rozumienia, zdania przekazują informację), strategia dramaturgiczna ( tematyczna, śledzimy pragnienie i dążenie do jego realizacji, motywacja), makrostrukturalna strategia (losy bohatera, od stanu początkowego do końca)
50. Narracja, a kształtowanie tożsamości wg Trzebińskiego
Narracja może być traktowana jako kształtowanie tożsamości: kształtowanie motywacji działań (tłumaczenie i usprawiedliwianie własnych zachowań), reinterpretacja przeszłości, symulowanie przeszłości (tworzenie własnego mitu, myślenie kontrfaktuale), poznawcza interpretacja własnych stanów emocjonalnych (posługiwanie się pewnym kodem, który buduje wartości, intelektualizacja emocji)
51. Literacka sytuacja komunikacyjna
Twór językowy jako komunikat
Dzieło literackie: możemy o nim wnioskować z zachowań językowych
Wiedzę czerpiemy z wypowiedzi wprost (inf. stematyzowana), zachowań językowych (inf. implikowana)
52. Instancje nadawcze w utworze literackim – cele i kryteria ich wydzielenia
Instancje nadawcze: autor › czytelnik konkretny, podmiot czynności twórczych › odbiorca idealny ‹ zewnątrz tekstowe, mówiący bohater, podmiot literacki › odbiorca wirtualny, podmiot utworu › odbiorca całego utworu ‹ wewnątrz tekstowe
Podmiot literacki (narrator, podmiot liryczny), podmiot utworu (najwyższa instancja spośród instancji wewnątrz tekstowych. Narrator powieści nie o wszystkim, wie, nie ogarnia świadomością całego utworu, to świadomość (instancja nadawcza), która wie o wszystkim co się dzieje w utworze, jaka jest jego konstrukcja, całego artefaktu, zewnętrznej obudowy realizacji fizycznej tekstu, jego świadomość nie ma jednak wiedzy zewnętrznej, dramat nie ma głównego podmiotu, informatora w utworze, ale kiedy spojrzymy na całość utworu istnieje podmiot utworu
Podmiot czynności twórczych – nadawca reguł, rola twórcza autora, jest pomiędzy utworem, a światem zewnętrznym; tworzy utwór, ale jest świadomy artystycznego kontekstu utworu Struktura artystyczna tworzenia
Autor: instancja psycho-fizyczna, jest w roli kulturowej, zespół ról społecznych i kulturowych;
każda z instancji może być sposobem lub przedmiotem badań, cecha zasadniczą podmiotu utworu jest, to, że jest dany przez implikacje
Stematyzowanie podmiotu utworu sprawia, że podmiot przestaje być podmiotem
Utworu, podmiot utworu transcendentuje wszystkie tematyzacje, nie jest stematyzowany, ale tematyzuje
53. Sposób istnienia kategorii genologicznych
realizm platoński (porządek idei i rzeczy, gatunek jest ideą)
aprioryzm (nasz umysł tworzy kategorie genologiczne, a my z nich korzystamy, są one niezmienne)
konwencjonalizm ( gatunki są czymś umownym)
indywidualizm ( genologiczna kategoria jest fikcją stworzoną do pewnych celów)
nominalizm (nie ma ogólnych pojęć rzeczy istnieją tylko nazwy)
54. Rodzaje literackie – kryteria podziału
jakość podmiotu literackiego i jego stosunek do świata przedstawionego (świat -pretekst › liryka, świat racjonalny › epika, podmiot liryczny zredukowany do minimum › dramat)
szukanie kryteriów rodzajowych: dominująca figura semantyczna (podmiot liryczny › liryka, narracja i fabuła › epika, akcja › dramat)
specyfika językowo-stylistyczna ( monolog, wyznanie › liryka, opis, opowiadanie, wypowiedzi bohatera, mowa zależna i niezależna › epika, dialog, monolog › dramat)
55. Genologia wg Skwarczyńskiej
Rodzaj literacki jest ponadhistoryczny, wynika z ponadhistorycznej natury ludzkiej; funkcjonalne
wyodrębnianie rodzajów: każdy rodzaj cechuje się odmienną funkcją, gdy chcemy określić funkcję bierzemy pod uwagę: nadawcę, odbiorcę, sytuację nadawczo-odbiorczą, przedmiot komunikatu, tworzywo i kod (reguły)
56. Literacka, a teatralna koncepcja dramatu
Dramat należy do teatru, jest scenariusze teatralnym, niesamodzielny, jest adresowany do wykonawcy, składa się z gestów, znaków; aktor, przestrzeń, ruch sceniczny; nie dysponuje wszystkimi formami podawczymi, zastąpione zostały one ekspresją teatralną; wg Ziomka wykonawca jest wpisany w każdy utwór literacki
57. Problemy dramatu u Sławińskiej
Akcja składa się ze zdarzeń dramatycznych, sytuacja to wariant zdarzenia, forma napięcia w danym momencie scenicznym, wytworzona między ludźmi, odnosi się do akcji; zdarzenie dzieli się na probiercze komedii, probiercze moralitetu, probiercze tragedii; struktura postaci: modus struktury postaci ( postać jest ważna), modus egzystencji postaci (stan istnienia postaci); czas i przestrzeń: mikrokosmos › dany w dramacie, to co widać na scenie, makrokosmos teatralny › cały świat otaczający scenę w sposób konceptualny
Czas: kategoria za późno, nieodwracalność czasu; struktura słowna dramatu (wizualizacja metafory, znaki werbalne i niewerbalne, indywidualizacja mowy, cisza i milczenie), świat poetycki, a makrokosmos teatralny (świat poetycki [paraboliczny, metaforyczny] ma granice makrokosmosu teatralnego, ale dopełniony o koncepcję rzeczywistości określa porządki tego świata); dramat poetycki głosi ogólną prawdę o świecie (nie wchodzi do niego weryzm i naturalizm); wizja teatralna dramatu to wizja, sugerowanie sceniczności dramatu
58. Różne kryteria podziału na rodzaje
Cztery rodzaj lit: dydaktyczno-moralizatorski (nadawca-mędrzec, odbiorca-uczeń), informacyjno przedstawiający (epicki), ekspresywno-impresywny (liryczny), rozrywkowo-autoteliczny ( kuglarz, rozrywka)
59. Gatunek literacki wg Opackiego
Gatunki zmieniają się i ewoluują, jeżeli gatunek ewoluuje to jedynie kryterium prawdopodobieństwa musiałoby pozwalać na poszeregowanie gatunku; gatunki w wyniku zmiany, przechodzą z fazy do fazy, trzeba śledzić je bardzo dokładnie; czynnik zmienności gatunku jest zawarty w tożsamości prądu literackiego; gatunek koronny kształtuje specyficzne cechy innych gatunków; gatunki upodabniają się, ale to nie pozwala działać genologii; cechy gatunku są dystynktywne; gatunek stale ewoluuje; utwór zawsze jest jednogatunkowy, choć może mieć wielopostaciowość gatunkową
60. Gatunek, a prąd literacki
Czynnik zmienności gatunku jest zawarty w tożsamości prądu literackiego, czyli tego co ogarnia świadomość epoki, są gatunki lepiej i gorzej reprezentujące prąd, są cechy ważne dla prądy, ale to inne są ważne dla genologii
61. Gatunek literacki jako kategoria politypiczna wg Sawickiego
U podstaw gatunku leżą pewne cechy, które wykazane są we wszystkich odmianach gatunku Typ idealny: różne utwory, w różnych okresach powinny przynależeć do jednego wzorca, który byłby w nich rozpoznawalny
Politypiczność - każda z jednostek należących do zbioru politypicznego posiada dużo cech
modelu, każda cecha wzorca jest obecna w wielu jednostkach zbioru, jest jednocześnie zastrzeżeniem, że nigdy nie jest tak, że jednostki noszą daną cechę; poszczególne muszą odpowiadać ideałowi, ale nie muszą być podobne do siebie
62. Dramat współczesny i jego status w genologii
Dramat cechuje teatralność, ale dramat współczesny łamie wiele założeń dawnego dramatu (antybohater, bunt itd.); obecnie dramat współczesny trudno umieścić w określonym miejscu genologii, nie można używać jednoznacznych kategorii, istnieje fragmentaryczność, teksty są otwarte na nieustanne procesy; genologiczny chaos, nieokreśloność
63. Genologia we współczesnych badaniach literackich
Nie można używać jednoznacznych kategorii, istnieje fragmentaryczność, teksty są otwarte na nieustanne procesy; genologia kosmosu (określoności) i chaosu (nieokreśloności); wg komunikacyjnego ujęcia gatunek nie jest strukturą, jest nieautonomiczny, przedmiot wymiany i komunikacji międzyludzkiej, proklamacja swego typu
64. Autorskie motywy stosowania genologii w utworach
indywidualizacja tekstu przez tytuł
sugestia interpretacyjna
wyeksponowanie fragmentu utworu
wskazanie na pewną tradycję
zastąpienie kategorią aksjologiczną
tytuł – element dialogu
tytuł – wyrażenie zdania filozoficznego autora, jego artystycznych odczuć
65. Pojęcie procesu historycznoliterackiego
To ewolucja literatury, odbywa się w 3 wymiarach: przyrost dzieł i dokonań pisarskich; przemiany w sposobach odbierania dzieł w systemach wzorów, norm, poglądów na lit., zmiana pewnych założeń artystycznych; krystalizowanie się dużych całości w obrębie kultury narodowej i światowej
66. Formacja, okres, epoka, prąd, pokolenie, generacja
Formacja: nurt literacki o dłuższym czasie trwania, ma charakter linearny, szersza od epoki i okresu społeczno-kulturowego
Okres: faza procesu hist.-lit. Znajdująca się między ważnymi wydarzeniami ideowo-artystycznego; właściwości: dominujący prąd lit, określony typ zadań społ. i kult., wspólnota tradycji lit., podobne rozumienie lit. jako instytucji społecznej
Epoka: widzenie od strony ideowo-artystycznej, niekiedy widziana szerzej niż okres, w perspektywie ponadnarodowej
Prąd: Zespół tendencji ideowo-artystycznych, jednolitym utrwalony w dziełach, występuje w określonych granicach, ewoluuje
Pokolenie: ugrupowanie artystów, literatów oparte na wspólnocie ideałów art.-filozoficznych
Generacja: ugrupowanie artystów, literatów oparte na wspólnocie biograficznej
67. Modele periodyzacji literatury
Periodyzacja, to umowny podział continuum czasowego na epoki, okresy historyczne, epoki literackie itd.; początki nowych jednostek periodyzacji wyznaczają zwykle wydarzenia uważane za ważne dzięki tradycji; synchronia dzieł, diachronia procesu hist.-lit.; sinusoida Krzyżanowskiego, Trójdzielna Ziomka, podział zgodny z podziałem historii
68. Koncepcja periodyzacyjna wg Ziomka
Periodyzacja trójdzielna:
sekularny (wiek, podział chronologiczny)
merytoryczny ( patrzeć, co w nim zawarte – koncepcja binarna)
występujący (powrót do cech, czynnik naprzemienny)
69. Koncepcja fenotypowo-genotypowa dzieła literackiego
Fenotyp, to cechy indywidualne wytwarzane ze względu na kontakt osobnik – środowisko; nowy kształt artystyczny, wykreowany na genotypie, aktualny, eksplikowany, wynik wpływu zew. i innowacji, ale dokonywany na podłożu genotypu; fenotyp może kreować, modyfikować reguły, o ile reguły będą trwałe, takie reguły mogą się stać genotypem!
Genotyp to reguły zawarte w dziele, potencjalny, dzięki niemu przenika tradycja, ponadindywidualny kod lit. wpisany w dzieło
70. Tradycja literacka w strukturalizmie
Tworzą ją poszczególne dzieła, systemy norm artystycznych, które obejmują kat: formacji kult., epoki, okresu, prądu, kierunku, grupy, pokolenia, gatunku, szkoły pis. i innych
Cechy: ma charakter bierny, cząstkowy, dzieło to całość przyjmująca określone elementy, tradycja już uległa przedstawieniu; dynamiczna, ogólna, strukturalna, bierna.
Tradycja jest zawsze dla kogoś i pod jakimś względem, tradycja to wybór, selekcja ukierunkowana z samych dokonań; dzieło ma pasować do norm poetyk itd., jeżeli realizuje te systemy, wtedy ma wartość
71. Wartości i ich podział wg Gołaszewskiej, wartość, a wartościowanie
Wartości naczelne( podstawowe): dobro, piękno, prawda, sacrum
wartości pierwotne(proste) - witalne, utylitarne, społeczne, techniczne
wartości osobowe - miłość, wolność, odpowiedzialność, samodzielność, godność, świadomość
wartości wtóre - ojczyzna, szczęście, miłość w sensie społecznym
Wartościowanie, to stwierdzenie wartości, proces tego stwierdzenia to ocena, naczelna wartość literatury to dojrzałość
Kognitywizm aksjologiczny – zdania wartościujące mogą posiadać treść poznawczą, obok
aksjologicznej i normatywnej; sądy i oceny o wartościach można traktować jako równorzędne dla nauki, które nauka może ująć; oceny może uznać za tezy uznane, ale nie empiryczne
A) oceny jako tezy o świecie
B)oceny jako tezy, ale nie związane ze światem
C) oceny nie traktowane jako obowiązujące
72. Intertekstualność i typy intertekstualności
To aspekt ogółu właściwości tekstu, które wskazują na uzależnienie rozumienia tekstu od wytwarzania i odbioru od znajomości innych tekstów; interpretacja intertekstualna jest konstytutywna dla zrozumienia tekstu
Wykładnik intertekstualności i interpretant intertekstualny (element, który nadaje znaczenie umożliwia zrozumienie tekstu, mówi czym są relacje tekstowe)
Presupozycja – żadna wypowiedź nie jest dana jako wypowiedź zupełnie nowa, dane zawarte wewnątrz tekstu, które nie są tematem bieżącym w tekście (logiczna – możemy zaprzeczyć zdaniu, ale nie założeniu); anomalie – zdań nie układa się w sposób oczywisty
Atrybucje – przynależność tekstów do różnych języków, różne aspekty; relacja tekstu do tekstu – intertekstualność, relacja tekst do gatunku – gatunek jako architekst, który realizuje się w konkretnych tekstach, relacja tekst a rzeczywistość – rzeczywistość to tekst, naśladowanie, mimesis, prawdopodobieństwo
73. Problematyka wartości wg Sawickiego
1) wartości w lit. (dziele): motyw – najmniejsza jednostka kompozycji dzieła, motyw aksjologiczny – taka jednostka, która niesie wartość; określona leksyka, stylistyka, postać niesie wartość; elementy: język, zdarzenia, wlk. figury semantyczne (czas, przestrzeń, postaci)
2) Dzieło jako wartość: 3 relacje składające się dla dzieła jako artefaktu sztuki: kategorialna – lit. jako lit., dzieło bardzo literackie, jest wartością, gdy nasila swoją wartość, realizując przy tym poetyckość; idiograficzna – opisująca pewną osobliwość dzieła, wyrazistość jego niepowtarzalności konwencji; antropologiczna – relacja wychodząca poza dzieło, ale ma w nim swoje wyjaśnienie; dzieło tym wartościowsze im bardziej ludzkie
3) Wartośc lit. dla … - Literatura może służyć pedagogice, religii, ma zdolność tworzenia sytuacji o charakterze pragmatycznym
74. Idee teorii odbioru dzieła literackiego
Poszukiwanie ukrytych znaczeń tekstu
Hirsh › tekst jest wyposażony w znaczenie a my nie wnosimy nic, a jeśli wnosimy to musimy to wyodrębnić
Pragmatyzm (Stanley Fish) › tekst nic nie wnosi, sami wnosimy wszystko
Jauss, Gadamer, Ricouer, Holland › tekst ma swoje znaczenie, a odbiorca przynosi swoje, następuje fuzja horyzontów, wielkoduszność
Interpretacja nie należy do nauki wg francuskich naukowców; używanie tekstu; czytanie – praktyka czytelnicza, bywa uważane za nadrzędną normę