Teoria i Metodyka treningu zdrowotnego

Sport

jako zjawisko społeczne przejawia się w rożnych formach; różnicuje się przez:

• strukturę społeczną uprawiających go ludzi;

• sposoby jego uprawiania;

• oddziaływanie na publiczność;

• organizację uczestników;

• swoiste właściwości poszczególnych rodzajów dyscyplin sportu.

• Uznając powyższe kryteria w analizie sportu jako realizowanej aktywności ruchowej, można umownie wyróżnić zasadnicze jego obszary:

  • Sport masowy,

  • Sport wyczynowy.

• Sport masowy – określany też mianem sport dla wszystkich; jest on uprawiany w czasie wolnym, służy głównie celom regeneracyjnym, przyjemnościowym i rozwojowym.

• Sport wyczynowy - forma działalności człowieka, podejmowana dobrowolnie, w drodze rywalizacji, dla uzyskania maksymalnych wyników sportowych, w tym również uprawianie dyscyplin sportowych w ramach sekcji lub klubów sportowych, polegające na regularnym uczestnictwie w treningach i zawodach sportowych.

• Trening fizyczny (physical training) oznacza proces prowadzący do zwiększenia zdolności do wykonywania wysiłków fizycznych.

• Istotą treningu jest powtarzanie wysiłków fizycznych.

• Zmiany rozwijające się w organizmie pod wpływem treningu mają charakter adaptacyjny.

• U podłoża stanu wytrenowania, do którego trening prowadzi, leżą zmiany w ultrastrukturalnej, morfologicznej, biochemicznej i czynnościowej charakterystyce organizmu.

• W zależności od celu, tzw. wytrenowanie ma charakter zorientowany na wynik sportowy, prowadzący do uzyskania ukierunkowanych przez trening maksymalnych możliwości organizmu lub na efekt prozdrowotny z celami rekreacyjnymi, profilaktycznymi i rehabilitacyjnymi.

• Trening zdrowotny

• (health-related training)

• świadomie kierowane działanie polegające na celowym wykorzystaniu ściśle określonych co do formy, objętości, intensywności i częstotliwości ćwiczeń fizycznych dla uzyskania efektów fizycznych i psychicznych przeciwdziałających obniżaniu się, a następnie stabilizujących na optymalnym poziomie możliwości przystosowawcze organizmu, szczególnie do długotrwałego wysiłku fizycznego.

• Uzyskane efekty fizjologiczne i psychiczne mogą też być ważnymi czynnikami w zapobieganiu rozwojowi lub zmniejszaniu jego tempa w odniesieniu do szeregu chorób, określanych jako tzw. cywilizacyjne.

• Systematyczna aktywność ruchowa ujęta w formie treningu zdrowotnego jest zarówno czynnikiem bezpośrednio oddziałującym

na czynność ustroju jak i integrującym postulowane zasady kształtowania zdrowia pozytywnego.

Celowa aktywność ruchowa jest wielkim i efektywnym bodźcem biologicznym, który zdobył uznanie w całym cywilizowanym świecie. Jeżeli jednak, aktywność ruchowa ma przynieść oczekiwane efekty, to jej forma i ilość powinna być wyznaczona racjonalnie zgodnie ze współczesną wiedzą.

Cele szczegółowe treningu zdrowotnego :

1. Kreacja zdrowia.

2. Zapobieganie powstawaniu lub rozwojowi chorób cywilizacyjnych, w tym głównie choroby niedokrwiennej serca i chorób metabolicznych.

3. Rehabilitacja i leczenie chorób.

1. Kreacja zdrowia uzyskiwana m. in. poprzez:

• poprawę lub zachowanie zadowalającego poziomu wydolności fizycznej;

• stabilizację optymalnej masy ciała;

• zachowanie zadowalającej siły mięśniowej stabilizującej stawy, zwłaszcza stawy kręgosłupa;

• zwiększenie dopływu dodatnich bodźców, związanych z ćwiczeniami fizycznymi dającymi poczucie wzrastającej lub utrzymującej się na zadowalającym poziomie sprawności własnego ciała;

• powysiłkowy efekt endorfinowy;

• wzrost lub utrzymywanie się dostatecznego poziomu nieswoistej odporności przeciwzakaźnej.

2. Zapobieganie powstawaniu lub rozwojowi chorób cywilizacyjnych, w tym głównie choroby niedokrwiennej serca i chorób metabolicznych, poprzez:

• a) poprawę sprawności układu krążenia w postaci:

• zmniejszania częstotliwości skurczów serca w spoczynku i podczas określonego wysiłku zwiększenia rzutu serca i maksymalnej pojemności minutowej serca;

• zwiększenia maksymalnej różnicy tętniczo-żylnej wysycenia krwi tlenem;

• zmniejszenia ciśnienia tętniczego krwi;

• zwiększenia kurczliwości mięśnia sercowego i udoskonalenia krążenia wieńcowego;

• pomniejszenia zużycia tlenu przez mięsień sercowy;

• poprawę i stabilizację wydolności tlenowej.

• b) poprawę matabolizmu lipidowego (wzrost HDL-chol we krwi);

• c) występowanie u osób trenujących skłonności do higienizacji żywienia, głównie w kierunku ograniczenia nadmiernie konsumowanych pokarmów, a w tym tłuszczów;

• d) tendencję do zmniejszania liczby wypalanych papierosów lub zaprzestania tego nałogu przez osoby trenujące;

• e) zmniejszenie nasilenia negatywnego „frustracyjnego" stresu psychicznego.

3. Rehabilitacja i leczenie chorób m. in.:

• układu krążenia;

• metabolicznych;

• nerwic;

• narządu ruchu.

Czynnikami wpływającymi na strukturę treningu zdrowotnego są:

• biologiczne prawa rozwoju i funkcjonowania organizmu;

• charakterystyka procesów fizjologicznych zachodzących w ustroju pod wpływem treningu;

• charakterystyki obciążeń treningowych (objętość i intensywność pracy);

• poziom wiedzy teoretycznej i doświadczeń praktycznych.

Zdrowie:

• Zdrowie jest pełnią fizycznego, psychicznego i społecznego dobrostanu człowieka, a nie tylko brakiem choroby lub kalectwa (eksperci Światowej Organizacji Zdrowia 1946 r).

• Zdrowie można określić jako wartość, dzięki której jednostka lub grupa mogą z jednej strony realizować swoje aspiracje i potrzebę satysfakcji, a z drugiej strony zmieniać się lub radzić sobie ze środowiskiem (eksperci Europejskiego Biura WHO w 1984 r).

Zdrowie staje się warunkiem codziennego życia, umożliwiającym człowiekowi odpowiednią jakość życia i czerpanie z niego satysfakcji. W tym ujęciu zdrowie uznaje się nie za cel i nie za stan, ale za wartość. Wartość tę można zdobywać i doskonalić.

• Zdrowie to jest stan fizyczny i umysłowy braku dolegliwości, pozwalających danej osobie działać efektywnie i tak długo, jak tylko to możliwe w środowisku, w którym żyje (Magda Sokołowska, 1980 - socjolog medycyny) .

W takim ujęciu zdrowie przestaje być jakąś uniwersalną normą dla wszystkich ludzi.

Zależy od płci, wieku, pracy zawodowej, sytuacji rodzinnej - słowem: jest to „zróżnicowane zdrowie", pojęcie względne, mające różne znaczenia dla różnych ludzi.

• Zdrowie jest stanem człowieka w rozmiarze fizycznym, socjalnym i psychicznym. Każdy scharakteryzowany jest jako kontinuum z cechami pozytywnymi i negatywnymi (Międzynarodowe Sympozja w Toronto 1988 – 1994 r., związane z aktywnością ruchową, wydolnością i zdrowiem).

• Zdrowie pozytywne związane jest z pełnią cieszenia się zdrowiem i realizacji życia, a nie tylko brakiem choroby. Zdrowie negatywne jest związane z chorobowością i na etapie ekstremalnym z umieralnością.

• W swej fizjologicznej treści zdrowie pozytywne łączy się z brakiem choroby, niskim poziomem czynników zagrożenia chorobami i zadowalającym w odniesieniu do potrzeb zdrowotnych i socjalnych stopniem przystosowania do środowiska, głównie do przewlekłego wysiłku fizycznego.

Przed wyznaczeniem norm, mierników zdrowia pozytywnego przydatnych w działalności promocyjnej należy przyjąć następujące założenia:

• z pojęcia promowania zdrowia wynika potrzeba zwiększenia kontroli nad własnym zdrowiem, czego metodyczną pochodną jest umiejętność pomiaru zdrowia;

• zdrowie pozytywne, po przyjęciu określonych kryteriów, jest stanem mierzalnym przez zestaw wskaźników charakteryzujących cechy podatne na czynniki środowiskowe, w tym styl życia;

• istnieją wskaźniki zdrowia pozytywnego spełniające warunki dostatecznie dużej przydatności diagnostycznej i dostępne do pomiaru w warunkach rutynowych.

Do mierników zdrowia pozytywnego spełniających te założenia należą:

• wydolność tlenowa;

• spoczynkowa częstość skurczów serca;

• ciśnienie tętnicze krwi w spoczynku;

• stężenie hemoglobiny we krwi i wskaźnik hematokrytowy;

• sprawność wentylacji płuc;

• wskaźnik masy ciała lub procent tłuszczu podskórnego;

• profil lipidowy we krwi;

• siła mięśni stabilizujących kręgosłup.