CZUCIE jest to proste wrażenie zmysłowe polegające na subiektywnej ocenie bodźców pobudzających odpowiednie receptory i na jednoczesnym przewodzeniu impulsacji czuciowej i prze drogi czuciowe swoiste i nieswoiste.
PODZIAŁ CZUCIA:
Telecptywne: powonienie (receptor - komórki węchowe), wzrok (receptor - czopki i pręciki siatkówki), słuch (receptor - komórki zmysłowe włosowate)
Eksteroceptywne: dotyk (receptor - ciałka dotykowe i blaszkowate) temperatura (receptor - kolba końcowa i ciałka zmysłowe) ból (receptor - nagie zakończenia)
Proprioceptywne: układ ruchu (różne receptory), błędnik ( receptory błędnika)
Interoceptywne: czucie trzewne
PODZIAŁ BÓLU:
Powierzchowny
Głęboki
Trzewny
Mięśniowy
CZUCIE TELECEPTYWNE - jest odbierane przez narządy zmysłów, a więc przez narządy powonienie, wzroku i słuchu. Przez te receptory są odbierane bodźce działające na organizm z pewnej odległości.
CZUCIE PROPRIOCEPTYWNE - proprioreceptory wysyłają informację do ośrodkowego układu nerwowego o stanie układu kostno-stawowo-mięśniowego oraz ruchu całego ciała.
CZUCIE EKSTEROCEPTYWNE - z powierzchni skóry jest odbierane czucie dotyku, ucisku, ciepła, zimna i bólu. Bodziec pobudzający narządy odbiorcze charakteryzuje: siła, czas narastania i czas jego trwania.
CZUCIE INTEROCEPTYWNE - czucie trzewne jest odbierane przez interoreceptory znajdujące się w narządach wewnętrznych, które pobudzane są przez bodźce: mechaniczne i chemiczne.
PERCEPCJA - subiektywna ocena bodźców działająca na różne źródła.
CZUCIE DOTYKU I UCISKU - receptorem czucia dotyku są ciałka dotykowe, czucia ucisku zaś ciałka blaszkowate. Impulsy nerwowe wywołane pobudzeniem tych receptorów przewodzone są przez zwoje rdzeniowe I neuron, korzenie grzbietowe i wstępują do mózgowia w sznurze tylnym, w pęczku smukłym i w pęczku klinowatym do II neuronu czuciowe w jądrze smukłym i jądrze klinowatym. Wypustki II neuronu biegną we wstędze przyśrodkowej do jądra brzusznego tylno bocznego wzgórza do III neuronu czuciowego.
CZUCIE BÓLU POWIERZCHOWNEGO - wywołują bodźce uszkadzające skórę, co jest odbierane przez nagie zakończenia nerwowe. Inpulsacje bólowa przewodzona jest przez włókna aferentną z osłonką mielinową należącą do grupy A i bez osłonki mielinowej należące do grupy C d.r. w uszkodzonych tkankach dochodzi do aktywacji enzymów proteolitycznych zwanych tkankami kalikreinani. Pomiędzy bodźcem progowym i maksymalnym wywołującym czucie bólu zachodzi stosunek energii jak 1:2. Maksymalne czucie bólu występuje w czasie zadziałania energii tylko dwukrotnie większej od progowej, co stanowi zabezpieczanie przed bodźcami uszkadzającymi tkanki.
CZUCIE SMAKU - w jamie ustnej znajdują się skupione w kupkach smakowych receptory odbierające cztery podstawowe smaki:
Słodki
Kwaśny
Słony
Gorzki
Komórki receptorowe odbierające czucie smaku zaopatrzone są w wypustki w postaci mikro smaków skierowanych do otworu smakowego. Komórki smakowe zostają pobudzone przez substancje rozpuszczone w śluzie pokrywającym błonę śluzową w okolicy kubków smakowych i działające na mikrokosmki.
Receptory układu ruchu - odbierają napięcie oraz rozciągnięcie mięśni i ścięgien a także ucisk wywierany na powierzchnie stawowe. Receptory te występują we wrzecionkach nerwowo-mięśniowych w postaci zakończeń pierścieniowato spiralnych ciałek zmysłowych w ścięgnach jako ciałka byławkowate, na powierzchniach stawowych zaś w okostnej jako ciałka blaszkowate oraz wolne zakończenia nerwowe.
Drogi przewodzenia - inpulsacja układu ruchu jest odbierana przez I neuron czuciowy znajdujący się w zwojach rdzeniowych, rdzeniowych następnie jest przekazywana przez dwie różne drogi do kory mózgu i do kory móżdżku. Inpulsacja przewodzona przez I neuron biegnie bezpośrednio do mózgowia w pęczku smukłym i pęczku klinowatym do II neuronu w jądrze smukłym i jądrze klinowatym, a następnie przechodzi na drugą stroną rdzenia przedłużonego i podąża we wstędze przyśrodkowej do III neuronu w jądrze brzusznym tylno-bocznym wzgórza. IV neuron czuciowy znajduje się w zakręcie zarodkowym kory mózgu.
CZYNNOŚCI BŁĘDNIKA - błędnik składa się z części kostnej - błędnika kostnego i leżącej wewnątrz części błoniastej - błonnika błoniastego. W skład błonnika wchodzą:
Przedsionek obejmujący łagiewkę i woreczek
Trzy przewody półkoliste
W plamkach statycznych łagiewki i woreczka oraz grzebieniach bańkowych przewodów półkolistych znajdują się komórki przedsionka walcowatego mające kosmyki od strony śródchłonki. Są to komórki zmysłowe włosowate, czyli receptory narządu równowagi. W spoczynku komórka zmysłowa włosowata stale uwalnia transmiter, który wyzwala we włóknach nerwowych oplatających te receptory aferentną impulsy nerwowe o pewnej częstotliwości. Przechylenie się stereocylitów w stronę kinetocylium powoduje otwieranie kanałów dla dokomórkowego prądu jonów K+. Przechylenie się stereocylitów stereocylitów przeciwną stronę od kinetocylium wywołuje zamykanie się tych kanałów. W plamkach statycznych łagiewki i woreczka kosmki komórek zmysłowych włosowatych są pokryte błoną kamyczkową. Na niej osadzone są kryształki soli wapniowych, czyli kamyczki błędnikowe. Ruch liliowy głowy przyspieszający lub zwalniający powoduje przemieszczenie się kamyczków błędnikowych. Kosmki odchylają się w stronę kinetocylium - zwiększa się częstotliwość impulsów nerwowych biegnących do zwoju przedsionkowego lub przechylają się w stronę przeciwną i częstotliwość impulsów zmniejsza się. Podczas przyspieszającego lub zwalniającego ruchu obrotowego głowy następuje przepływ wśród chłonki wewnątrz przewodów półkolistych i baniek błoniastych. Przepływ z chłonki przez bańkę odchyla osklepek utworzony przez kosmki komórek zmysłowych zlepione masą galaretowatą. Odchylenie kosmyków w stronę kinetocylium zwiększa częstotliwość impulsów impulsów części włókien nerwowych przechodzących do zwoju nerwowego. Przechylenie się kosmyków w drugą stronę zmniejsza tą częstotliwość.
Droga impulsów z błędnika - włókna nerwowe oplatające komórki nabłonka przekazują pobudzenie do I neuronu czuciowego drugi neuron znajduje się w moście w jednym z czterech jąder przedsionkowych. Przedsionkowych tych jąder impulsacja jest wysyłana do:
Kory móżdżku przez konar dolny móżdżczku
Jąder dla mięśni gałek ocznych - jąder nerwów czaszkowych III, IV i VI za pośrednictwem pączków podłużnych przyśrodkowych
Rdzenia kręgowego przez drogę przedsionkowo - rdzeniową
ZMYSŁ SŁUCHU - właściwy receptor odbierający fale akustyczne znajduje się w uchu wewnętrznym w narządzie spiralnym. Tam zachodzi fal akustycznych na impulsy nerwowe.
Przewodzenie fal akustycznych - są przewodzone przez powietrze w przewodzie słuchowym zewnętrznym. Na swej drodze fale akustyczne napotykają błonę bębenkową i wywierają na nią zmienne ciśnienie drgania błony bębenkowej pod wpływem fal akustycznych przenoszone są w uchu środkowym na okienko przedsionka przez dźwignie utworzoną z trzech kosteczek słuchowych:
Młoteczka
Kowadełka
Strzemiączka
Powierzchnia błony bębenkowej jest około 22 razy większa od powierzchni podstawy strzemiączka zamykającej okienko przedsionka. Dzięki temu energia fal akustycznych odebranych przez większą powierzchnię błony bębenkowej jest przeniesiona za pośrednictwem dźwigni z kosteczek słuchowych na małą powierzchnię podstawy strzemiączka. Drgania błony bębenkowej wywołują fale zmian ciśnienia i ruch przechłonki wypełniającej schody przedsionka, przenoszącej do schodów bębenka przez szparę osklepka łączącą schody przedsionka ze schodami bębenka. Nacisk podstawy strzemiączka na przechłonki wywołuje uwypuklenie się błony zamykającej okno ślimaka do jamy bębenkowej. Następnie fala ciśnienia powraca w kierunku przeciwnym.
Droga impulsów słuchowych - neurony przewodzące impulsację słuchową znajdują się w:
Zwoju spiralnym ślimaka
Jądrze ślimakowym grzbietowym i brzusznym
Jądrach oliwki
Wzgórku dolnym blaszki pokrywy
Ciałkach kolankowatych pośrodkowych
ZMYSŁ WZROKU
Gałka oczna - zbudowana jest z trzech zasadniczych warstw. Warstwę zewnętrzną tworzy błona włóknista gałki ocznej, w części przedniej przezroczysta, czyli rogówka i w pozostałej części nie przezroczysta twardówka. Warstwa środkowa jest utworzona z naczyniówki a w części przedniej z ciała rzęskowego i tęczówki. Błona wewnętrzna gałki ocznej przeważającej części jest utworzona z siatkówki.
Kontrola ruchów gałki ocznej - gałka oczna wykonuje cztery zasadnicze rodzaje ruchów:
Ruchy szybkie występujące podczas przenoszenia wzroku z jednego przedmiotu na drugi
Ruchy wolne takie jak podczas obserwowania poruszającego się przedmiotu
Ruchy wyzwolone przez impulsację z przedsionków
Ruchy konwergencyjne
Układ optyczny oka - utworzony jest ze struktur i płynów przejrzystych załamujących promienie świetlne są to w kierunku od zewnątrz od gałki ocznej:
Rogówka
Ciecz wodnista - wypełniająca przednią część gałki ocznej
Soczewka
Ciałko szkliste
Akomodacja oka - układ optyczny oka dzięki zmianie siły załamania soczewki jest zdolny do skupienia w ognisku leżącym na siatkówce zarówno promieni równoległych od odległych przedmiotów jak i rozbieżnych od bliższych przedmiotów, aż do najbliższych znajdujących się w najbliższym punkcie widzenia w tym zakresie układ optyczny oka nastawia się, czyli akomoduje do patrzenia na przedmioty znajdujące się w różnych odległościach od oka.
Wady refrakcji oka:
Krótko wzroczność - układ optyczny zbyt silnie załamuje promienie i obraz ostry tworzy się w ciele szklistym przed siatkówką. Natomiast na siatkówce tworzy się obraz nie ostry. Korekcję przeprowadza się przez stosowanie szkieł o soczewkach rozpraszających.
Nadwzroczność - promienie równoległe są słabiej załamane przez układ optyczny i przecinają się za siatkówką. Obraz tworzący się za siatkówką jest nie ostry. Korekcję przeprowadza się przez stosowanie szkieł o soczewkach skupiających.
Niezborność oka - w przypadku większej różnicy długości promieni krzywizny rogówki w różnych płaszczyznach promienie świetlne skupiają się w dwóch lub więcej ogniskach. Obraz tworzący się na siatkówce nie jest ostry. Korekcję tej wady przeprowadza się przez stosowanie szkieł cylindrycznych.
Neuronalna organizacja siatkówki - pomiędzy warstwą splotową zewnętrzną i warstwą splotową wewnętrzną siatkówki występują neurony poziome, neurony amakrynowe i neurony międzysplotowe. Neurony poziome tworzą synapsy w warstwie splotowej zewnętrznej z neuronami pręcikonośnymi i czopkonośnymi. Neurony amakrynowe wysyłają swoje wypustki do warstwy splotowej wewnętrznej tworząc synapsy z neuronami dwubiegunowymi i zwrokowo-zwojowymi. Neurony międzysplotowe mają wypustki do obu warstw siatkówki i przekazują informacje do warstwy splotowej wewnętrznej i do warstwy splotowej wewnętrznej a więc w kierunku przeciwnym w stosunku do neuronów dwubiegunowych.
Czynność tych trzech typów neuronów wiąże się z modulacją w obrębie siatkówki impulsacji wysyłanej przez foto receptory.
Ostrość wzroku, - czyli siła rozdzielcza oka, jest oceniana na podstawie obrazy wpadającego na plamkę żółtą. Odróżnienie dwóch świecących punktów leżących obok siebie zachodzi tylko wtedy, kiedy dwa czopki aktywowane przez promienie wysyłane przez te punkty są podzielone czopkami nie zaktywowanym. Średnia czopka w plamce żółtej wynosi do 2-3 µm. tym samym oko odbiera dwa punkty świecące z odległości 10 m jako niezależne, jeżeli oddzielone są od siebie o 1 mm.
Pole widzenia - jest to obraz przestrzeni otaczającej wpadającej na siatkówkę oka i wyzwalające wrażenie wzrokowe. Pole widzenia dla promieni o różnej długości fali, czyli dla barwy białej jest największa, natomiast dla promieni monochromatycznych pole widzenia jest mniejsze, co jest spowodowane nie równomiernym rozmieszczeniem fotoreceptorów wrażliwych na poszczególne barwy w obrębie siatkówki. Pole widzenia dla prawego i lewego oka w środkowej większej części pokrywa się ze sobą, dzięki temu występuje widzenie obu oczne, które pozwala na ocenę odległości i wielkości oddalonych przedmiotów.
Przewodzenie impulsów z siatkówki - inpulsacja z siatkówki jest przekazywana z ciała kolankowatego bocznego poprzez promienistość wzrokową do kory mózgu pola 17 według klasyfikacji Brodmanna, poniżej i powyżej bruzdy ostrygowej gdzie jest odbierana przez V neuron czuciowy.
ZMYSŁ POWONIENIA - cząsteczki związków chemicznych wprowadzone do jamy nosowej wraz z powietrzem wdychanym rozpuszczają się w śluzie pokrywającym nabłonek błony śluzowej okolicy węchowej. Tą drogą działają na wypustki komórek nerwowo zmysłowych węchowych w kształcie rzęsek. Komórka nerwowo-zmysłowa węchowa jednocześnie odbiera bodźce i przewodzi impulsy nerwowe. Wypustki około 20 komórek nerwowo-zmysłowych węchowych tworzą włókna nerwowe węchowe, które po wejściu do dołu przedniego czaszki kończą się synapsami w opuszce węchowej na komórkach nerwowych mitralnych. Mitralnych opuszki nerwowej aksony idą w trzech kierunkach przez:
Prążek przyśrodkowy i spoidło przednie biegną do opuszki nerwowej po stronie przedniej
Prążek węchowy pośredni aksony neuronów opuszki osiągają istotę dziurkowaną przednią skąd biegną do podwzgórza i innych struktur układu rąbkowego
Prążek węchowy boczny zawiera aksony kierujące się do III neuronu czuciowego w części korowej i przyśrodkowej ciała migdałowatego oraz do haka zakrętu hipokama
Próg pobudzenia - dla cząsteczek lotnych związków jest bardzo różny. Słabo reagują komórki węchowe na eter etylowy silniej na kwas mlekowy.
Adaptacja - do zapachu zależy od budowy chemicznej cząsteczek wywołujących czucie zapachu. Do pewnych zapachów ludzie adaptują się szybko, przestając je odczuwać do innych bardzo wolno. W przypadku działania dwóch zapachów odbierany jest ten, który działa silniej lub, do którego wolniej przebiega adaptacja. Człowiek może odróżnić od 2000-4000 różnych zapachów.