Polszczyzna powojenna
CZYNNIKI SPRAWCZE DETERMINUJĄCE POSŁUGIWANIE SIĘ JĘZYKIEM:
II wojna światowa i konferencja w Jałcie - nowe granice dla Polski.
Wcielanie w życie doktryny sowieckiej, okupacja i deportacje.
Demokracja socjalistyczna i jej formy represji wobec społeczeństwa.
Migracje i przesiedlenia (ruchy poziome ludności).
Mieszanie się warstw społecznych.
Dyktatura proletariatu (forma sprawowania władzy).
Język polski usunięty z wielu obszarów nowych granic Polski, zwłaszcza wschodnich.
Miasta na wschodzie: Lwów, Drohobycz - zachowały resztki polskości.
1918-23 - Traktat Ryski - 2 granice.
1918-39 - ok. 10% polaków „żyło po polsku”, prawidłowo posługiwało się językiem.
Demokratyzacja społeczno-kulturalna.
Utrata inteligencji (eksterminacja).
Obniżenie wartości - praca umysłowa zastępowana fizyczną.
Zmiana liczby ludności, zwłaszcza inteligencji (1939 r. - 36 mln ludności, 1945 r. - 24 mln ludności).
Zniszczenie warszawskiego centrum rozwoju języka polskiego.
Łódź - nowe życie kulturalne.
2 miliony Polaków opuszcza kresy wschodnie.
Autochtoni - rodziny mieszane, ludność z poza kraju, którzy pozostali lub ich wysiedlono.
Polonizacja nowowłączonych obszarów.
Tworzenie nowych uniwersytetów.
Zerwanie kontaktów językowych z Ukrainą, Białorusią i Żydami.
Urbanizacja i uprzemysłowienie kraju.
Degradacja wsi.
Zuniformizowanie masy społecznej.
Powstanie specyficznych tworów językowych w wyniku mieszania się kultur miejskich z wiejskimi.
Życie zawodowe.
Dychotomia: wieś i miasto.
Wyzbywanie się gwary.
Wprowadzenie nowego ustroju.
Punkty za pochodzenie robotnicze i chłopskie przy egzaminach na studia - ułatwianie awansu społecznego niższym warstwom.
Determinanty kulturowo-oświatowe:
reforma szkolna,
walka z analfabetyzmem,
dostęp do szkół,
wydawnictwa,
czasopiśmiennictwo,
repertuary kin i teatrów,
Komisja Nazewnicza - ustalanie podstaw funkcjonowania administracji.
Służebność wobec celów politycznych.
Manipulacja ideologiczna.
Sowietyzacja kultury.
Działalność PZPR.
Ewolucja języka medialnego.
TENDENCJE ROZWOJOWE JĘZYKA:
Ekonomiczność środków językowych:
Oszczędność środków językowych w wypowiedzi.
Dążenie do jej skracania wypowiedzi (minimum słów - maksimum treści) np. ekonomik, ogólniak, Pekaes, ZUS, zdzwonić się;
2. Uzupełnianianie systemu językowego:
zapożyczenia - właściwe (hamburger) lub całych struktur składniowych (być na topie);
neologizmy słowotwórcze - kopiarka, koparka, nauczycielka;
neosemantyzmy - margines, bielizna, żywot;
nowe frazeologizmy - konferencja na szczycie
3. Wyrazistość i precyzja:
Rozgraniczenie użycia pewnych form (np. dziecinny/dziecięcy), konstrukcji analitycznych i hiperboli (wprawić w zachwyt - zachwycać, miłość do ojczyzny - miłość ojczyzny, szczególni interesujący).
Sprzeczna do tendencji ekonomicznej.
4. Ujednolicanie języka:
likwidowanie wyjątków,
ujednolicanie ortografii (pointa - puenta, „nie” z imiesłowami przymiotnikowymi piszemy łącznie - niechcąc).
TENDENCJE WYNIKAJĄ Z:
Czynniki wewnętrzne rozwoju języka:
dążenia ludzi do dokładnego porozumienia, kosztem najmniejszego wysiłku.
dążenia do wyrazistości i precyzji.
Czynniki zewnętrzne rozwoju języka:
zmiany w życiu człowieka, w otaczającej go rzeczywistości wymagające odpowiedniego zasobu słownego,
przystosowania języka do nowych potrzeb, rozwój społeczny cywilizacji,
upowszechnianie oświaty przyczyniają się do ujednolicenia języka.
Tendencje do oszczędzania wysiłku:
a) w sposobie wymawiania - więcej wysiłku wymaga wypowiedzenie "ł" czy "ę" niż "l" czy "e", potocznie zamiast niosę - niose,
b) przekształcenie nazw dwuwyrazowych w jednowyrazowe (uniwerbizacja) - często posługujemy się wyrazami krótszymi zamiast ich dłuższymi odpowiednikami. Powiemy żaglowiec zamiast statek żaglowy, odrzutowiec zamiast samolot odrzutowy,
c) tworzenie przymiotników odrzeczownikowych, np.: przymiotnik mieszkaniowy w połączeniu dzielnica mieszkaniowa pozwala krócej wyrazić to co bez niego wymagałoby rozbudowanego opisu, zastępuje konstrukcje wielowyrazową dwuwyrazową,
d) tworzenie skrótowców - symboli zastępujących wielowyrazowe nazwy, powstają przez łączenie ze sobą pierwszych liter wchodzących w skład nazwy, różnie jednak wymawiane
- jako nazwy liter - ZHP - literowce
- jako ciąg głosek - NATO - głoskowce
- jako kombinacja nazw liter i głosek CPLIA (Cepelia) - literowo-głoskowe
- skrótowce grupowe (grupowce) Pafawag
e) zastępowanie zdań podrzędnych, zastępowanie form czasownika Kiedy wychodziłem z domu... Wychodząc z domu..
f) wypowiedzi eliptyczne - skracanie wypowiedzi, konstrukcja w której skład wchodzi rzeczownik w połączeniu z dwoma przyimkami, co pozwala uniknąć jego powtórzenia listy do redakcji i od redakcji - listy do i od redakcji,
g)dążenia do nieodmienności rzeczowników i liczebników. Nieodmienność żeńskich nazw zawodów i tytułów naukowych (architekt, redaktor, doktor). Polskie nazwiska męskie zakończone na -o odmieniają się według własnego typu deklinacji. Formy tych nazwisk są identyczne z formami rzeczow. rodz. żeńsk. (Moniuszko, Moniuszce, Moniuszki), liczebniki się odmienia - można deklinować wszystkie człony składowe lub - odmieniać tylko dwa ostatnie, jeśli jeden stoi na końcu liczebnika złożonego to się nigdy nie odmienia,
h) wyrównania analogiczne używamy, kiedy akcentowanie sprawia nam trudność (w wyrazach zakończonych -liśmy, -liście lub obcego pochodzenia na -yka, -ika np.: matematyka) akcentujemy na sylabie przedostatniej, a powinno się na trzeciej od końca, zamiast tę mówimy tą, szerzenie się konstrukcji biernikowych zamiast tradycyjnych dopełniaczy, Książkę - książki.
JĘZYK MEDIALNY:
Wiąże się z językiem urzędowym, który jest kierowany do odbiorców zwykle właśnie za pomocą mediów.
Postawa „luzactwa” w mediach - zminimalizowanie etykiety językowej, posługiwanie się żargonem i wulgaryzmami.
Język propagandowy władzy i polityki (nowomowa).
Narzucanie odbiorcom zdania o doskonałości panującego systemu.
Manipulacja jawna i ukryta.
Język kształtuje formy myślenia odbiorcy.
4 podstawowe odmiany manipulacji:
Usuwanie pewnych wyrazów z języka (zwłaszcza religijnego).
Operacje semantyczne (znaczenie wyrazów), np. patriota - ten, kto współpracuje z władzami.
Nagminne stosowanie przezwisk wobec przeciwników politycznych (inwektywy).
Masowe używanie stereotypów, np. jarzmo faszyzmu, przewodnia rola partii.
3 główne cechy nowomowy:
Ubóstwo (cele propagandowe).
Magiczność (sztuczna wizja świata).
Nienaturalność (język sztuczny stworzony dla celów propagandowych).
Nowomowa stanowiła groźne zjawisko wpływania na świadomość społeczną, przewalcowała do nowej rzeczywistości.
POLITYKA JĘZYKOWA:
Zbiór zasad i założeń przyjęty przez władze kraju określający m.in. liczbę godzin i program edukacji językowej w szkołach (język rodzimy i obce), status mniejszości narodowych, czy stosunek do ochrony języka ojczystego przed naleciałościami pochodzącymi z innych kultur.
CENZURA I JEJ KONSEKWENCJE:
http://www.csx.pl/leksykon/index.php?kategoria=&litera=p&od=0&id=148
http://pl.wikipedia.org/wiki/Cenzura
1