Temat: Techniki badań pedagogicznych - obserwacja

[...] dziewięćdziesiąt procent wiedzy, jaką zdaje nam się, że posiadamy, czerpiemy [...] z obserwacji, a nie z własnego życia [...].

José Saramago

Metoda -jest to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących na ogół całość postępowania badacza zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego. Jest pojęciem najszerszym w stosunku do techniki i narzędzia badawczego. Wyróżniamy następujące metody:

• Eksperyment pedagogiczny

• Monografia pedagogiczna

• Metoda indywidualnych przypadków

• Sondaż diagnostyczny

• Metoda egzaminacyjna

Eksperyment pedagogiczny

• metoda badań określonego wycinka rzeczywistości wychowawczej polegająca na wywołaniu bądź zmienieniu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich nowego czynnika i obserwowaniu zmian. Jest on szczególnym rodzajem obserwacji ale różni się od niej złożoną strukturą i większą ilością narzędzi (długopis, ankieta, itp. ) badacz.

• Techniki eksperymentalne: to technika jednej grupy; grup równoległych;

• technika rotacji.

Metoda indywidualnych przypadków – jest to analiza jednostkowych losów ludzi uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej ujmowanych przez pryzmat indywidualnych biografii ludzi z postawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.

Studium – należy to przeanalizować indywidualny przypadek.

3.Sondaż diagnostyczny – to sposób gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych zjawisk wych. instytucjonalnie nie zlokalizowanych (np. przestępczość) na podstawie badań specjalnie dobranej grupy reprezentującej populację ogólną, w której zjawisko badane występuje. (zjawisko narkomanii, przestępczości).

• Badania sondażowe obejmują zjawiska społeczne o znaczeniu istotnym dla wychowania, ponadto stany świadomości społecznej, opinie, poglądy określonych zbiorowości, procesy, narastania badanych zjawisk, ich tendencje i nasilenia. Typowa technika badawcza to badanie ankietowe lub wywiad (jego narzędziem jest kwestionariusz)

Monografia pedagogiczna – met. która prowadzi do opisu instytucji wychowawczych, placówek (domu dziecka, kultury) w celu gruntownego rozpoznania ich struktury, instytucji, zasad i efektywności działań oraz do opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych.
mono=1; grafia –opis

Metoda egzaminacyjna – jej podstawą jest zadanie np. w postaci test, wypracowani itp.

• Niezbędnym warunkiem skutecznych oddziaływań wychowawczych jest wszechstronne poznanie dziecka.

• Poznać ucznia to znaczy przede wszystkim podać jego charakterystykę , która może dotyczyć różnorodnych cech osobowości czy form zachowania.

• Najbardziej przydatna dla poznawania drugiej osoby w warunkach pracy wychowawczej jest obserwacja , która według miedzy innymi Łobockiego , Babskiej i Sztumskiego jest metodą badawczą , a z kolei według Pilcha jest techniką .

• Obserwacja - jedna z podstawowych metod badawczych w naukach społecznych, stosowana przede wszystkim w socjologii, etnologii, antropologii i psychologii. Istnieje wiele metod obserwacyjnych różniących się przede wszystkim stopniem ingerencji obserwatora w obserwowane sytuacje, sposobami rejestracji i analizy oraz czasem trwania.

• Obserwacja (wg. Sztumskiego) celowe , ukierunkowane i zamierzone oraz systematyczne postrzeganie badanego przedmiotu , procesu lub zjawiska.

• Obserwacja jest najbardziej elementarną metodą poznania.

• Z kolei Pilch przez obserwację rozumie , że jest to czynność badawcza polegająca na gromadzeniu danych drogą spostrzeżeń zmysłowych.

Istotą tej metody badawczej jest to , że badacz nie ingeruje w naturalny przebieg zjawisk , które chce zbadać.
Obserwacja jako metoda charakteryzuje się cechami :

• obiektywność : zapewni obserwacji postępowanie polegające przede wszystkim na tym , że obserwator nie ujmuje faktów i zdarzeń pod kątem własnych oczekiwań, uprzedzeń czy nastawień emocjonalnych

• wierność : jest to cecha polegająca na rejestrowaniu faktów wolnych od zniekształceń rzeczywistości

• celowość : szukanie odpowiedzi , dlaczego i w jakich warunkach dane zjawisko występuje.

Obserwacja powinna być przeprowadzona w celu rozwiązania ściśle i w pełni określonego zadania sformułowanego wcześniej.
- systematyczność i planowość : powinna trwać ciągle i być przeprowadzona wedle określonego systemu pozwalającego spostrzegać obiekty wielokrotnie w różnych warunkach jego występowania.

Planowość polega na tym , aby ta metoda była stosowana według ustalonego planu odpowiadającego celom obserwacji.

Pozwala to skoncentrować się na tym , co najbardziej istotne
- wnikliwość : powinna poszukiwać uwarunkowań i zależności przyczynowo-skutkowych miedzy nimi
- wyczerpująca :powinna doprowadzać do ujęcia wszystkich istotnych elementów.

Do najważniejszych cech badacza należą : zdolność obserwacyjna i spostrzegawczość. Nie powinien on ingerować w przebieg zjawisk oraz wywoływać określonego rodzaju zachowania.

Podział obserwacji :

1. ze względu na czas :

• ciągła : jest spostrzeganiem faktów na przestrzeni dłuższego czasu

• próbek czasowych : jest spostrzeganiem w krótkich odcinkach czasu , badacz z góry określa przedziały czasowe , w których będzie dokonywał obserwację. Otrzymane dane wykorzystuje się do określenia różnorodności , częstości i czasu występowania danego zjawiska

• próbek zdarzeń : badacz z góry określa, jakie zdarzenia chce obserwować , czeka na nie i dokładnie je rejestruje. Zachowanie obserwowanego obiektu jest związane z sytuacją , to znaczy , że pojawienie się danej sytuacji wyzwala określone zachowanie

1. ze względu na treść :

• całościowa : jest to spostrzeganie pełnego i całościowego obrazu rzeczywistości

• częściowa : to spostrzeganie wybranych aspektów rzeczywistości

1. ze względu na liczbę przedmiotów :

• jednostkowa : występuje, gdy obserwacja dotyczy jednego przedmiotu

• kompleksowa: gdy, obserwacja ujmuje zespół przedmiotów, zjawisk uzupełniających się wzajemnie

1. ze względu na cel :

• otwarta : zmierza do tego , by na jej podstawie zaplanować badania lub dalszą obserwację

• systematyczna : to planowe i powtarzające się gromadzenie spostrzeżeń w celu wykrycia zależności między zjawiskami

1. ze względu na sposoby dokonywania :

• bezpośrednia : badający nie tylko zbiera dane , ale ma również możliwości sprawdzenia wiarygodności tych danych odwołując się do innych metod badawczych np. do wywiadu , do eksperymentu . Istnieje źródło deformacji , którym jest sam badający . Od jego obiektywizmu skrupulatności zależy rzetelność uzyskanych wyników obserwacji

• pośrednia : badający nie uczestniczy w zbieraniu danych i nie ma wpływu na ich powstawanie

• kontrolowana : obserwacja jest prowadzona w oparciu o określone narzędzia np. kwestionariusz , schematy, które pełnią dwojaką funkcję : służą do gromadzenia spostrzeżeń i są czynnikiem kontrolującym prawidłowość prowadzonej obserwacji

• niekontrolowana : jest to obserwacja prowadzona bez narzędzi systematyzujących . Jest to również obserwacja planowa , ale przeprowadzana swobodnie

• jawna : jest wtedy , gdy badani wiedzą o tym , że są przedmiotem zainteresowań obserwatora . Można uzyskać fałszywe dane o zachowaniu

• ukryta : stosuje się ją w celu wyeliminowania przyczyn zachowań nienaturalnych u badanych. Obserwacja ta pozwala na uchwycenie autentycznych zachowań .

Pomocnicze techniki stosowane w obserwacji można podzielić na :

• niestandaryzowane, które posiadają taką cechę, że gromadzą materiał bez wyróżniania poszczególnych zagadnień i aspektów oraz bez umiejscowienia czasowego. Są to np.: notatki, opisy, filmy, fotografie

• standaryzowane, które są doskonalszą techniką gromadzenia materiałów, gdyż następuje to z wyróżnieniem poszczególnych problemów i zagadnień z równoczesnym ujęciem czasowym.

Należy do nich arkusz obserwacyjny, który jest wcześniej przygotowanym kwestionariuszem z wytypowanymi zagadnieniami, które objąć ma obserwacja. Notuje się wszelkie spostrzeżone fakty, zdarzenia, okoliczności mające związek z danym zagadnieniem. Notowania mogą być oznaczone datą.

Do technik standaryzowanych należy również dziennik obserwacji, który kategoryzuje spostrzeżenia ze względu na czas pojawienia się określonych faktów lub zmienności procesów w badanych grupach. Prowadzony jest w postaci zapisów dziennych.

Techniki standaryzowane mają wiele zalet, gdyż pozwalają na wcześniejszą typologię zagadnień, która zapobiega przeoczeniu przez badającego któregoś z nich oraz nadaje kierunek badaniom. Ponad to daje możliwość wykrycia zależności, na które warto zwrócić uwagę w dalszych badaniach.

Należy pamiętać, że poprawnie zorganizowana obserwacja wymaga zwracania uwagi na takie warunki jak :
1. Wstępna znajomość przedmiotu obserwacji.
2. Jasne sformułowanie zagadnień i celów obserwacji.
3. Bliższe poznanie przedmiotu obserwacji.
4. Szczegółowe skonstruowanie koncepcji badań.

Obserwacja jest jedną z najważniejszych metod otrzymywania informacji o świecie, jednak nie jedyną i żeby jej nie przeceniać, a także, aby uzyskać wiarygodną wiedzę, należałoby ją uzupełnić innymi metodami zdobywania danych. Natomiast rezultaty uzyskane dzięki obserwacji powinny być w dalszym ciągu procesu poznawczego opracowane za pomocą porównywania, analizy, syntezy i uogólnienia operacji myślowych.