TECHNIKI BADA艃 PEDAGOGICZNYCH Techniki bada艅 pedagogicznych s膮 to czynno艣ci praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalaj膮cymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, fakt贸w. Technika bada艅 to czynno艣ci poznawcza, proces anga偶uj膮cy badacza i innych ludzi
OBSERWACJA (Obserwacja powinna by膰 planowa, systematyczna i dok艂adna) Jest czynno艣ci膮 badawcz膮 polegaj膮c膮 na gromadzeniu danych drog膮 postrze偶e艅. Jest to prosta nieplanowana rejestracja zdarze艅 i fakt贸w, ale tak偶e za艂o偶ony proces kontrolowanej obserwacji systematycznej z u偶yciem skomplikowanych technik pomocniczych z u偶yciem kamery, magnetofonu i arkuszy obserwacyjnych w艂膮cznie. Obserwacja dostarcza badaczowi najbardziej naturalnej , prawdziwej wiedzy o obserwowanej grupie a wi臋c i najbardziej prawdziwej. Przy zastosowaniu narz臋dzi kontrolnych uzyskujemy najbardziej obiektywny przedmiot bada艅. WARUNKI POPRAWNEJ OBSERWACJI: a)wst臋pna znajomo艣膰 przedmiotu obserwacji b) jasne sformu艂owanie zagadnienia i cel贸w obserwacji, c) bli偶sze poznanie przedmiotu obserwacji przez zastosowanie obserwacji otwartej lub innych procedur poznawczych, d) szczeg贸艂owe opracowanie koncepcji bada艅 , kategoryzacja zagadnie艅, opracowanie odpowiednich formularzy arkuszy obserwacyjnych .
Obserwacj臋 otwart膮 albo swobodn膮- stosowana jest ona przez wychowawc贸w, nauczycieli, organizator贸w . Daj臋 ona sum臋 wiedzy o przedmiocie zainteresowa艅 lub pracy, pozwalaj膮c na sprawniejsze dzia艂anie w okre艣lonej dziedzinie. Dzi臋ki jej zastosowaniu mo偶na uzyska膰 wiedz臋 og贸ln膮 o obiekcie bada艅 , kt贸ra daje podstaw臋 do szczeg贸艂owego planowania dalszego toku bada艅 , do sformu艂owania zagadnie艅 wst臋pnych i hipotez roboczych .
Systematyczna obserwacja bezpo艣rednia lub po艣rednia- polega na planowym gromadzeniu spostrze偶e艅 przez okre艣lony czas w celu poznania lub wykrycia istniej膮cych zale偶no艣ci mi臋dzy zjawiskami, rodzajami i kierunkami proces贸w zachodz膮cych w zbiorowo艣ciach spo艂ecznych lub instytucjach. Wymaga ona zastosowania technik pomocniczych tzn: zaplanowanie takich element贸w jak : problematyki, czasu oraz sposobu gromadzenia materia艂u. Obserwacja bezpo艣rednia: prowadz膮cy badania osobi艣cie wykonuje wszystkie czynno艣ci zwi膮zane z tokiem poznania. Obserwacja po艣rednia: materia艂y gromadzi wi臋ksza liczba pracownik贸w
Obserwacja uczestnicz膮ca- wyst臋puje w贸wczas , je艣li badaj膮cy stanie si臋 uczestnikiem badanej zbiorowo艣ci i jest przez ni膮 akceptowany. Mo偶e mie膰 dwie postacie: by膰 jawn膮 (czyli poinformowanie grupy o roli badaj膮cego) ukryt膮(czyli badana grupa nie jest 艣wiadoma roli, jak膮 spe艂nia nowy jej cz艂onek)
Narz臋dzia obserwacji: Narz臋dzi obserwacji pe艂ni膮 dwojak膮 funkcj臋: 1)s艂u偶膮 do gromadzenia spostrze偶e艅, 2)s膮 czynnikiem kontroluj膮cym prawid艂owo艣ci prowadzonej obserwacji.
Techniki gromadzenia materia艂贸w ( niestandaryzowane / standaryzowane
Do narz臋dzi niestandaryzowanych nale偶膮 : notatki, opisy, rejestracja d藕wi臋kowa lub fotograficzna. Charakteryzuj膮 si臋 tym 偶e gromadz膮 materia艂y bez wyr贸偶niania poszczeg贸lnych zagadnie艅 i aspekt贸w oraz bez umiejscowienia czasowego. Ten spos贸b nie daj臋 gwarancji gromadzenia materia艂u pe艂nego i weryfikacji spostrze偶e艅 .
Do narz臋dzi standaryzowanych nale偶膮: arkusz obserwacyjny- to wcze艣niej przygotowany kwestionariusz z wytypowanymi wszystkimi zagadnieniami, kt贸re obj膮膰 ma obserwacja. W odpowiednich rubrykach pod okre艣lonym zagadnieniem notujemy wszelki spostrze偶one fakty, zdarzenia i okoliczno艣ci maj膮ce zwi膮zek z danym zagadnieniem. Notowania mog膮 by膰 te偶 oznaczane dat膮 co ma szczeg贸lne znaczenie przy wprowadzaniu nowych zmiennych badane uk艂ady lub celowym przekszta艂ceniu zbiorowo艣ci. ZALETA: Arkusz obserwacyjny daje mo偶liwo艣膰 por贸wnania i oceny materia艂贸w badawczych pod wzgl臋dem ich jednoznaczno艣ci i zakresu dziennik obserwacji- kategoryzuje spostrze偶enia ze wzgl臋du na czas pojawiania si臋 okre艣lonych fakt贸w lub zmienno艣ci proces贸w i stosunk贸w w badanych grupach. Prowadzony jest on w spos贸b zapis贸w dziennych
WYWIAD Wywiad jest rozmow膮 badaj膮cego z respondentem lub respondentami wed艂ug opracowanych wcze艣niej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz. Wywiad s艂u偶y g艂贸wnie do poznania fakt贸w, opinii i postawy danej zbiorowo艣ci. Materia艂 uzyskany drog膮 wywiadu pozwala na analiz臋 uk艂ad贸w i zale偶no艣ci mi臋dzy zjawiskami . Jest to czynno艣膰 dwustronna, oparta na bezpo艣rednim kontakcie respondenta z prowadz膮cym wywiad. W badaniach pedagogicznych szczeg贸lnie u偶yteczny jest wywiad 艣rodowiskowy: kt贸ry stosowany jest przy poznawaniu charakteru i zale偶no艣ci 艣rodowiska wychowawczego oraz wszelkich aspekt贸w wychowawczych w 艣rodowisku spo艂ecznym. Warunkiem poprawnego przeprowadzenia wywiadu s膮 w艂a艣ciwie przygotowane dyspozycje. PRZEDMIOT: jest uzyskiwanie informacji, tote偶 dyskusje, wymiana informacji, prezentowanie przez ankietera w艂asnej wiedzy lub opinii s膮 niewskazane. ZASTOSOWANIE: stosujemy go tam gdzie pragniemy pozna膰 postawy, motywacj臋, zale偶no艣ci, tam gdzie nie mo偶emy uzyska膰 pe艂nej wiedzy o badanym przedmiocie na innej drodze(obserwacja, ankieta itp.), kiedy zale偶y nam na pog艂臋bionym poznaniu 艣rodowiska wychowawczego, kiedy pragniemy pozna膰 mo偶liwo艣膰 jej zmiany lub modelowania dla potrzeb okre艣lonych cel贸w wychowawczych.
Typy wywiad贸w:
- nieskategoryzowany- daje mo偶liwo艣膰 swobody w formu艂owaniu pyta艅 oraz zmieniania ich kolejno艣ci, stawianie pyta艅 dodatkowych
- skategoryzowany- ogranicza kolejno艣膰 i brzmienie stawianych pyta艅
- jawny- badany poinformowany jest o celach, charakterze i przedmiocie wywiadu, musi by膰 on skategoryzowany
- ukryty- stosowany w przypadku gdy przedmiotem wywiadu s膮 dra偶liwe zagadnienia, badania postaw, motywacji i innych, badany nie jest poinformowany o przedmiocie rozmowy
- jawny nieformalny- to lu藕na rozmowa, podczas kt贸rej badaj膮cy usi艂uje przez stosowne jej ukierunkowanie uzyska膰 interesuj膮ce go dane
- jawny formalny- gdy badany orientuje si臋 o fakcie przeprowadzania z nim wywiadu
- indywidualny-
- zbiorowy- ma uzasadnienie gdy przedmiotem bada艅 s膮 opinie, fakty jednorodnej grupy np: dotycz膮ce uczestnik贸w zaj臋膰 艣wietlicowych, kurs贸w dokszta艂caj膮cych itp. Wywiadom zbiorowym towarzysz膮 emocje dodatnie i ujemne, mog膮ce mie膰 znaczenie dla wiarygodno艣ci bada艅
Czynniki zak艂贸caj膮ce wiarygodno艣膰 informacji:
- respondent- g艂贸wne 藕r贸d艂o materia艂u- mo偶e by膰 przyczyn膮 艣wiadomego zafa艂szowania prawdy. Ze strony mo偶emy uzyska膰 b膮d藕 celowo fa艂szywe informacj臋, b膮d藕 zosta膰 mimowolnie wprowadzeni w b艂膮d, b膮d藕 te偶 pewnych wiadomo艣ci nie uzyska膰, je艣li respondent ich nie posiada. Na celowe wprowadzenie w b艂膮d wp艂ywa obawa respondenta przed nara偶eniem si臋 na konwenanse lub stereotypy post臋powania dlatego prowadz膮cy badania nie powinien manifestowa膰 偶adnych postaw i wyra偶a膰 偶adnych ocen , aby nie sugerowa膰 badanemu formy i tre艣ci odpowiedzi.
- narz臋dzie badawcze- kwestionariusz, kt贸rego forma mo偶e wp艂yn膮膰 na tre艣膰 uzyskiwanych danych. Mo偶e nie obejmowa膰 wszystkich zagadnie艅 czyli by膰 nie wyczerpuj膮cy , mo偶e pos艂ugiwa膰 si臋 niestosownym j臋zykiem tzn niejasnymi lub niezrozumia艂ymi poj臋ciami, okre艣leniami, nieu偶ywanymi w danej zbiorowo艣ci. Mo偶e te偶 by膰 niedostatecznie skategoryzowany a przez zostawienie du偶ej swobody ankieterom mo偶e by膰 powodem dowolnych i r贸偶nych interpretacji tego samego zagadnienia.
- prowadz膮cy badania- nale偶y podporz膮dkowa膰 jego cechy indywidualne wymaganiom regu艂 badania. Chodzi tu g艂owinie o jednoznaczne pojmowanie poszczeg贸lnych pyta艅 , a tak偶e o przywi膮zanie jednakowej uwagi do wszystkich problem贸w. Aby to osi膮gn膮 nale偶y przeprowadzi膰 szczeg贸艂owy instrukta偶 z ankieterami oraz wyposa偶y膰 ich w wywiad standaryzowany. Nale偶y te偶 pouczy膰 ankieter贸w o zasadach prowadzenia wywiadu a szczeg贸lnie o tym 偶e g艂贸wnym obiektem zainteresowania jest b臋dzie sam problem badawczy i nic pyzatym a wi臋c ani respondent, ani ankieter ani inne sprawy uboczne.
ANKIETA To szczeg贸lny przypadek wywiadu. Jest technik膮 gromadzenia informacji polegaj膮c膮 na wype艂nianiu samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na og贸艂 o wysokim stopniu standaryzacji w obecno艣ci lub najcz臋艣ciej bez obecno艣ci ankietera. Pytania ankiety s膮 zawsze konkretne , 艣cis艂e i jednoproblemowe. Najcz臋艣ciej te pytania s膮 zamkni臋te i zaopatrzone w tzw. Kafeteri臋 czyli zestaw wszelkich mo偶liwych odpowiedzi. Ankieta dotyczy najcz臋艣ciej w膮skiego zagadnienia b膮d藕 problemu szerszego rozbitego na kilka zagadnie艅 szczeg贸艂owych. ZASTOSOWANIE: Ankieta jest u偶yteczna w badaniach pedagogicznych jako metoda poznawania cech zbiorowo艣ci, zjawisk, fakt贸w, opinii o zdarzeniach, danych liczbowych. Kafeterie bywaj膮 zamkni臋te i p贸艂otwarte oraz koniunktywne i dysjunktywne zamkni臋te- Oznacza to ograniczony zestaw mo偶liwo艣ci odpowiedzi, poza kt贸re odpowiadaj膮cy wyj艣膰 nie mo偶e, lecz tylko wybiera w艣r贸d mo偶liwo艣ci jakie daje sformu艂owany zestaw. p贸艂otwarte- czyli mog膮 by膰 zestawem mo偶liwych do wyboru odpowiedzi, kt贸re zawieraj膮 1 punkt oznaczony s艂owem "inne", pozwalaj膮cy na zaprezentowanie swojej odpowiedzi, je艣li nie mie艣ci si臋 w 偶adnym sformu艂owaniu. koniunktywne- pozwalaj膮 na wybranie kilku odpowiedzi, daj膮c potem mo偶liwo艣膰 obliczenia cz臋stotliwo艣ci wyboru poszczeg贸lnych odpowiedzi, a tym samym tworzenia hierarchii, oraz dysjunktywne
Badanie dokument贸w i materia艂贸w Jest technik膮 badawcz膮 s艂u偶膮c膮 do gromadzenia wst臋pnych opisowych tak偶e ilo艣ciowych informacji o badanej instytucji czy zjawisku wychowawczym. Jest tak偶e technik膮 poznawania biografii jednostek i opinii wyra偶onych w dokumentach. Samodzielnie rzadko mo偶e wyst臋powa膰 w roli instrumentu naukowego poznania.
Rodzaje dokument贸w:
- Dokumenty Kronikarskie- to materia艂y statystyczne, obrazuj膮ce okre艣lone sytuacje, dokumentuj膮ce fakty i dzia艂ania. Dokumenty kronikarskie to wszelka dokumentacja instytucji badanej plac贸wki czy zjawiska np. badaj膮c funkcjonowanie domu kultury w 艣rodowisku , b臋dziemy analizowa膰 wszelk膮 dokumentacj臋 historyczn膮, finansow膮, personaln膮 itp.
- Dokumenty Opiniodawcze- to osobiste materia艂y powsta艂e bez udzia艂u badaj膮cego w og贸le lub tylko jako czynnika inspiruj膮cego np. listy, pami臋tniki, wypracowania, wypowiedzi na pi艣mie na okre艣lony temat itp. Ten typ dokument贸w dostarcza nam wiedzy nie o samej rzeczywisto艣ci lecz g艂贸wnie o opiniach na temat tej rzeczywisto艣ci. Rola badacza jest tutaj bardzo ograniczona albo nie wyst臋puje w og贸le, albo ogranicza si臋 do podsuni臋cia tematu rozwa偶a艅. Ten typ dokument贸w ma zastosowanie dla poznania prze偶y膰 m艂odzie偶y, reakcji i postaw dzieci w okre艣lonych sytuacjach , bardzo bezpo艣rednich opinii o rzeczywisto艣ci
Analiza tekst贸w Jest technik膮 badawcz膮 s艂u偶膮c膮 do obiektywnego, systematycznego i ilo艣ciowego opisu jawnej tre艣ci przekaz贸w informacyjnych. Tre艣膰 dokument贸w wyra偶a膰 mo偶e liczne zjawiska i by膰 艣wiadectwem r贸偶norodnych przemian, charakterystyk cech psychicznych itp. Analiza tre艣ci dokument贸w osobistych pozwala na stawianie diagnoz cech psychicznych os贸b i grup. B. Berelson wyr贸偶nia 3 r贸偶ne sposoby podej艣cia do analizy materia艂u symbolicznego:
W pierwszym -badacz interesuje si臋 cechami samej tre艣ci.
W drugim -wychodz膮c z analizy tre艣ci pr贸buje sformu艂owa膰 wnioski o autorze tre艣ci.
W trzecim- interpretuje tre艣膰, aby dowiedzie膰 si臋 czego艣 o odbiorcach tre艣ci, b膮d藕 o skutkach jej oddzia艂ywania.
Technika ta ma zastosowanie wsz臋dzie tam gdzie przedmiotem naszego zainteresowania s膮 sprawy dzieci, m艂odzie偶y , stosunki przyja藕ni i kole偶e艅skie w grupie r贸wie艣niczej . Analiza tre艣ci dokument贸w mo偶e nam da膰 obszern膮 wiedz臋 o osobowo艣ci, psychice, pragnieniach , i wyobra偶eniach m艂odzie偶y. Mo偶e da膰 materia艂 szerszy i bardziej intymny ni偶 wywiad itp.
Techniki projekcyjne Polegaj膮 na wprowadzeniu mi臋dzy badaj膮cego, a badanego czynnika celowo dobranego, co do kt贸rego mo偶na 偶ywi膰 nadziej臋, 偶e wywo艂a w badanym okre艣lone reakcje i postawy emocjonalne. Charakter tych reakcji , ich si艂a, nat臋偶enie, trwanie stanowi膮 przedmiot zainteresowania badacza. Techniki: - werbalne- polegaj膮 na kojarzeniu s艂贸w, ko艅czeniu zda艅 lub odpowiadaniu na specjalne pytania, badany wyra偶a swoje uczucia, refleksje
- obrazkowe- opisywanie tre艣ci podsuni臋tych obrazk贸w, konsekwencji przedstawionych scen lub przyczyn kt贸re do przedstawionej sytuacji doprowadzi艂y.