STRUKTURALIZM

Tekst Białostockiego – struktura i strukturalizm

podjął próbę rygorystycznego wprowadzenia strukturalizmu do h.s. Hans Sedlmayer. Dla Białostockiego większym powodem do kondemnacji to, że nie cytował Panofskiego niż nazistowska przeszłość. Antyreklama strukturalizmu, po części wynikiem tego że B. był zaangażowany metodologicznie w ikonologię- badania Panofskiego (które nota bene zdaniem niektórych myślicieli podzielają pewne złożenia metod strukturalnych), dla niego h.s. na tle innych dziedzin humanistycznych była zawsze w awangardzie – XV w. concinnitas Alberti – nawiązanie do klasycznej def. struktury + antycypacja badań strukturalnych badania typologiczne, pojęcie TYPU te pojęcia wyprzedzały badania strukturalne natomiast co do roli strukturalizmu w h.szt. b. jest sceptyczny.

Struktura i strukturalizm – początki – 1 ćw. XVIII – ciekawa pozycja Giambattista Vico pisze traktat Nauka Nowa gdzie pojawia się odmienna od dotychczasowych koncepcja ludzkiej cywilizacji i kultury. Zdaniem Vico człowiek pierwotny obdarzony był sapienza poetica – poetycka mądrość pod czym rozumie że człowiek pierwotny był w stanie uogólniac swoje reakcje na środowisko, swoje doświadczenia w formie metafory , symbolu czy mitu. Zwrócił uwagę na prapoczątki ludzkiej cywilizacji i kultury i role pewnego rodzaju strukturyzacji ludzkiego doświadczenia. To wiąże się z przekonaniem że człowiek, istota rozumna obdarzona sapienza poetica wytwarza zrozumiałe i powtarzalne formy które pozwalają człowiekowi porządkować doświadczenie, z jednej str. On strukturyzuje swoją rzeczywistość a z drugiej później podporządkowuje swoje życie (złożoność pojęcia) , swoje funkcjonowanie wymogom tych struktur które tworzy, czyli człowiek pierwotny w zderzeniu z chaosem codziennych doświadczeń zaczyna tworzyć pewne formy , które te doświadczenia porządkują, pewne rytuały, które pozwalają na uporządkowanie tego codziennego doświadczenia, później tworzy strukturę której zaczyna się podporządkowywać sam, te struktury definiują później sposób jego funkcjonowania. Przedmiotem badań strukturalnych na najbardziej ogólnym poziomie jest próba dotarcia do trwałych struktur umysłu, do kategorii i form które organizują rzeczywistość, def, sposób w jaki człowiek doświadcza rzeczywistości. W XVIII pojawiło się przekonanie że człowiek w zderzeniu z chaosem rzeczywistości jakoś tę rzeczywistośc układa i strukturyzuje, organizuje a potem sam tym formom strukturyzacji podlega w swym funkcjonowaniu .

Od kon. XIX mnogość definicji (B.) hasło spajające u Bastide, centralne pojęcie epoki, jedyna substancja naszego widzenia, pewne organizacja, spójność, ścisłe stosunki między rzeczywistością a masą społeczną,. Braudel – zbiór, architektura, rzeczywistość. Laris??? – sposób w jaki zbudowany jest budynek, w jaki części jakiejś całości sa ze sobą powiązane. Struktura ciała. Wolff – coś co jest po prostu dane. Ład wiążący wewnętrznym stosunkiem fakty psychiczne, regularność części w obrebie jakieś całości (Białostocki skłania się ku def. Sirtey???). encyklopedyczna, uporządkowana def, - rozmieszczenie elementów składowych danego układu i zespół relacji, wzajemnych powiązań między tymi elementami , struktura to coś co nadaje całość, jedność, jest stałym elementem zorganizowanej całości, sposób ułożenia czegoś w jakimś porządku, budowa wewnętrzna ciała, układ którego elementy są powiązane ze sobą w określony sposób, danymi relacjami, całośc zbudowana w pewien sposób jakiś elementów, zespół.

Struktura której główne cechy zdefiniował Jean Pianget , dla której ucieleśnieniem jest przede wszystkim język – podstawowa struktura z jaką mamy do czynienia na co dzień , na bazie badań nad językiem wykształciły się inne badania typu strukturalnego . podstawowe cechy charakterystyczne dla struktur : spójność, współzależność elementów + zdolnośc do przekształcania , struktury ulegają przekształceniom , samosterowność- niezależnie od tego czy chcielibyśmy w jakiś sposób wpłynąć na kształt struktury nie jesteśmy w stanie tego zrobić. Idealną strukturą tego typu jest język.

Jak tego typu rozumienie struktury i badania nad tak rozumianą strukturą przełożyć na grunt h.s. Białostocki zauważa że można by było mówić o strukturze dzieła , o tym co stanowi o wyjatkowej jakości danego zbioru elementów kompozycji jaką jest poszczególne dzieło ale z 2 str. można by było podejmować badania nad strukturą historii dzieł czyli nad relacją między poszczególnymi dziełami w ramach pewnej szerszej struktury . co z punktu widzenia h.s. istotne i atrakcyjne w badaniach strukturalnych pozwalały na skoncentrowaniu się na pewnych całościach i zespołach – jak zauważa B. Badania nad szt. dawną, typologiczne czy starsze uprzywilejowywały tego typu patrzenie jako na całość, zespół. Z 2 str. był atrakcyjny bo oferował pewien model badań pozwalający na zbliżenie między naukami ścisłymi, społecznymi i humanistycznymi – to istotne bo h.s. od samych pocz. Zabiega o status dyscypliny naukowej i tu kolejny raz pojawia się okazja by h.s. funkcjonowała jak prawdziwa twarda nauka – Villard – rzeczywistość posiada strukturę a jeśli tak to da się w sposób matematyczny wyrazić w swych jakościach i odmianach. H.s. wkraczając na grunt badań strukturalnych wkraczała na grunt badań interdyscyplinarnych, twardej nauki. B. postrzega h.s. jako dyscypline która antycypowała badania nad strukturą,: concinnitas i badania typologiczne: typy światopoglądu , formy życiowe, typy duchowości, ludzkości, kultury, to badania para strukturalne wg B.

Sposoby zastosowania strukturalizmu do badań nad forma dzieła sztuki – próby te spotkały się z umiarkowanym entuzjazmem przynajmniej w części środowisk h. s. w h.s. zastosowanie pojęcia struktury – z jednej str odnosić się moglo do struktury samego dziela i struktury relacji pomiędzy dziełami. B. w swym eseju przypomina pojęcia pojawiające się w kregu zainetresowan h.s. i w jakis sposób wydaja się czesciowo spełniać wymogi które pozniej przypisano pojeciu struktura concinnitas –Alberti + badania typologiczne – wydaja się B. zbieżne z celami badan strukturalnych.

Nowa galaz badan z jednej str psychologii z drugiej teorii recepcji nadała rozmachu badaniom strukturalistycznym - zwana gestalt psychology i ta teoria układów spoistych zainspirowała badania strukturalne wskazując na 2 istotne kwestie – psychologia postaci(teoria układów spoistych) w psychologi skoncentrowala się na badaniach które wykazywaly że ludzie patrza na swiat poprzez pryzmat pewnych struktur myślowych które wpojone sa w dzieciństwie . to nadawalo sens stwierdzeniu strukturalistów że wszyscy produkujemy wokół siebie struktury, czesciowo jesteśmy wewnętrznie zestrukturyzowani, nasze spojrzenie na swiat jest wynikiem tych struktur myślowych które sa nam wpajane w dzieciństwie . w teorii percepcji teoria układów spoistych wykazala że nasz sposób porządkowania doświadczeń wizualnych jest regularny, uporządkowany, symetryczny i prosty, jest to tzw pragmatyka percepcji - nakazuje ona ze postrzegamy całości, układy nie poszczególne czesci, liczy się układ, struktura. Przykład tego jak badacze wskazuja na to jak nasz umysl nastawiony jest na pragmatyke percepcji - tzw prawo domykania (poprzerywane figury geometryczne , my ze względu na to ze nasz umysl nastawiony jest na pragmatyke doświadczenia, percepcji dopełniamy brakujące elementy w tych figurach bo umysl nasz jest nastawiony jest pragmatycznie, chce widziec pewien układ, całość . dązymy do postrzegania całości, pewnych struktur po to by upraszczac doświadczenia z ktorymi mamy do czynienia. Tego typu badania mialy dosc istotne znaczenia dla napędzania badan strukturalnych tym bardziej tych koncentrujących się na formie dziela i tego rodzaju badania staly się przedmiotem zainteresowania tzw. II szkoły wiedeńskiej(ośrodek badan formalistycznych). Sedlmayer, Andreades … skupieni wokół dwóch periodykow zdecydowali się na kontynuowanie badan nad formą z tym ze forma stala się tu przedmiotem zainteresowania dla ludzi którzy probowali w formie odszukac z jednej str. glebokie struktury umysłu które porządkowały doświadczenie tak a nie inaczej a z drugiej badać konkretne dziela z nastwieniem na wykazanie istotnych więzi strukturalnych . najistotniejszy badacz – Hans Sedmayer 1931 zaproponowal manifest w kierunku rygorystycznych badan nad sztuka i te badania mialy odchodzic w jego założeniu od jałowych badań stylistycznych ku nowatorskim badaniom struktury formy dziela szt. 1932 wstapił do partii nazistowskiej nie mógł długo znaleźc zajęcia po wojnie, usunięty z politechniki wiedeńskiej, ostatecznie wykładał w Bawarii. Jego badani w duzej mierze były w h.s. z 1 str. przełomowe z drugiej wykazaly na pewne słabości pojecia struktury i pewne słabości badan strukturalnych w odniesieniu do formy dzieła . dla niego struktura to to co w dziele szt. Indywidualne i istotne. To co on proponowal jako indywidualne i istotne nie koniecznie było zgodne z tym co inni postrzegali jako takie. Na jego poglady w duzej mierze wpłynęła psychologia postaci , szczególnie uprawiana prze Philipa Lerscha – jego praca ,,O strukturze charakteru” 1938 zainspirowala S. do poszukiwań tych struktur w zakresie formy dziel sztuki. Te jego def. lokowaly się w pobliżu tego co kiedys o dzielach szt. pisał Alberti . Dla S. naczelna zasada organizująca dzieło szt. nie jest odlegla od tego co pisal Alberti o concinnitas – całość dzielaca się na elementy, raczej dająca więcej niż tylko sume danych elementów. Ma to pojecie swoje słabości. Poszczególne elementy dzieła dla S. powiązane były więzią strukturalną wyjatkowa dla poszczególnych dzieł, artystów, problem polegal na tym jak zdefiniowac co w danym dziele, u danego artysty tą więzia strukturalna być powinno. S. definiował Więzi, strukturę form w poszczególnych przypadkach relacje strukturalne ujawniały się w cechach dzieł (Michal Aniol – wrażenie ciężkości materiału, Bruegel – plama barwna typowe, indywidualne, wyjątkowe) . czy wrazenie badacza może być def. relacji strukturalnych w dziele?? Nie może być podst. dla naukowej klasyfikacji tego co można byloby nazwac relacjami formalnymi zastrzeżenia do metody strukturalnej w ujeciu S. pojawialy się już za jego zycia, brak konsekwencji w identyfikowaniu tego co było elementem sstrukturyzującym (plama, wrazenie, pewne relacje znaczeniowe, bo w późniejszych esejach S. zaczął zbliżac się do pozycji łączącej strukturalizm z ikonologią i czynił to jednoczesnie bez odwolan do prac Panofskiego (oburzenie Bialostockiego). Jego badania strukturalistyczne skazone były brakiem konsekwencji, nie wypracowal pewnego sposobu identyfikowania relacji strukturalnych w formie dzieła, te relacja za każdym razem definiowane były odmiennie i zbyt często na zasadzie emocjonalno-psychologicznej zamiast doszukiwac się zakotwiczenia tych pojec w samej formalnej strukturze dziela. Czym innym jest wrazenia a innym materialna , formalna str. dziela.

Wątpliwe wydaje się także to co na temat zastosowania badan strukturalnych w h.szt. i litereratury mówił Lucien Goldman - wprowadza enigmatyczne i nie do konca sprecyzowane pojecie struktury genetycznej. Struktura genetyczna w ujęciu Goldmana (współpracownik Piageta , G. próbował przenosić badania strukturalne z badań czysto lingwistycznych na tzw wtórnego systemu/moderującego jakim była literatura. Z dośc umiarkowanym sukcesem bo dla niego ta struktura genetyczna = szersza struktura znacząca która pozwala wyjaśnic relacje zachodzące w strukturach poszczególnych dzieł .w tekstach G, trudno znaleźć konkrety dotyczące tego w jaki sposób ta nadrzędna struktura genetyczna przekładac się miała na pewna konkretna formę czyli dzieła szt./literatury. Sama naczelna zasada poszukiwania relacji między szeroką strukturą kultury a produktami kultury (dzieła szt./literatury) wydaje się być słuszna, trudno odmówić zasadności tezie G. że istnieje związek między szeroka kulturą znaczeniową jaka jest kultura w ogóle a jej realizacjami jak dzieło szt. Badania te jednak pozostawały na poziomie pewnej abstrakcji co zdaniem Białostockiego nie pozwalało na bezpośrednie przełożenie na zagadnienie którymi zajmuje się h.sztuki. recepty i wnioski Białostockiego odcina się od formalno- strukturalnej h.sztuki, lepszym rozwiązaniem jest koncentrowanie się na szczegółowych badaniach kontekstów historycznych. Ikonologia (metoda badania znaczeń) pojawia się już w rozdziale dotyczącym struktury bo zdaniem niektórych badaczy to ikonologia była dobrym przykładem badań strukturalnych ale odnoszących się nie do analizy formy a treści/znaczenia. Sztandarowym przykładem tego jak badania Panofskiego nad znaczeniem splatają się w pewna całość z poszukiwaniami strukturalnymi jest esej Panofkiego postulujący pewne relacje miedzy struktura gotyckich katedr i strukturą średniowiecznej scholastyki (to jeden z najbardziej inspirujących i erudycyjnych tekstów). Pytanie – na jakim poziomie uogólnienia możemy pozostać postulując relacje pomiędzy katedrą a scholastyką? Tu strukturalizm zaistniał w h. sztuki w sposób bardziej sensowny niż w szkole wiedeńskiej. Zdaniem B. w kategorii badania struktur znaczeniowych h. sztuki była w stanie skorzystać więcej niż w badaniach struktur formalnych.