Konstytucja – akt prawa pisanego, który ma najwyższą moc prawną, w całym systemie prawnym danego państwa. Konstytucja wskazuje zasady dotyczące ustroju państwa, naczelne organy władzy państwowej, ich kompetencje, relacje miedzy tymi organami, podstawowe prawa i wolności jednostki. Akt prawny, który jest „trudniej zmienialny niż ustawy zwykłe”.
Konstytucja (uchwalona 2 kwietnia 1997r.)- weszła w życie 17października 1997r., ogłoszona została 16 lipca 1997r.
Delikt konstytucyjny-popełnienie przestępstwa w związku z wykonywaną władzą.
Konstytucja jako akt prawny (ustawa zasadnicza w państwie), jako synonim ustroju państwa.
Akt normatywny jest to taki akt, który zawiera normy generalne i abstrakcyjne np. Konstytucja, Rozporządzenie.
Akt prawny może mieć 2 znaczenia:
-w szerszym znaczeniu jest to taki akt, który zawiera normy generalne i abstrakcyjne (ustawa, rozporządzenie), jak również normy indywidualne i konkretne (decyzje, postanowienia),
-w mniejszym znaczeniu jest to taki akt, który zawiera normy indywidualne i konkretne.
Akt prawny zawiera normy indywidualne i konkretne, które wydawane są m.in. przez sądy
Ustrój polityczny- jest to prawno instytucjonalny wyraz struktury i funkcjonowania władzy publicznej. (prof. Banaszak)
Ustawa Konstytucyjna:
1.Akt prawny, który ma moc prawną równą Konstytucji i charakteryzuje się dwoma cechami:
a)zawiera materie, które reguluje Konstytucja,
b)jest to taki akt prawny, który jest uchwalony w trybie właściwym dla uchwalania Konstytucji; (szersze znaczenie)
2.Jest to akt prawny o mocy równej konstytucji, który posiada wyżej wymienione cechy, a także musi być użyte w nazwie „ustawa konstytucyjna”.(mniejsze znaczenie)
Większości głosów:
Zwykła większość-oznacza to, że musi być więcej głosów za niż przeciw, głosy wstrzymane nie liczą się w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Bezwzględna większość-musi być więcej głosów za niż głosów przeciw i wstrzymujących się razem w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Kwalifikowania większość-głosów za musi być 2/3 w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Cechy Konstytucji jako ustawy zasadniczej
Konstytucja jak i ustawa posiadają pewne cechy wspólne:
-konstytucja jest aktem normatywnym (generalnym i abstrakcyjnym) tj. ustawą
-konstytucja jest aktem powszechnie obowiązującym
Charakter generalny – generalność normy prawnej dotyczy adresata, któremu jest coś nakazane, zakazane lub dozwolone oraz okoliczności w jakich adresat ma się zachować w taki czy inny sposób.
Charakter abstrakcyjny – oznacza to, że wzór zachowa… jest określony przez podanie cech rodzajowych a nie konkretnych.
Cechy różniące:
- szczególna treść
- szczególna forma
- szczególna moc prawna (Konstytucja)
Szczególną treść – dotyczy zakresu materii uregulowanej w Konstytucji, w szczególności regulowanej w tej materii.
Szczególną formę – wyraża się w szczególnej nazwie oraz w sposobie i uchwalanie Konstytucji.
Szczególną moc prawną – przejawia się tym, że przepisy konstytucyjne mają najwyższą moc prawną w całym systemie prawnym lub źródeł praw obowiązujących.
Praworządność materialna- zwraca uwagę na treść prawa, wartości w nim zawarte. Treść prawa powinna odzwierciedlać wartości demokratycznego państwa prawnego.
Wartości w Konstytucji: wolność, rodzina
Prawodawca – podmiot, który wydaje różne akty prawne
Ustrojodawca – podmiot, który ustanawia ustawy
Rodzaje Konstytucji:
1.Materialne i formalne
2.Pisane i niepisane
3.Sztywne i elastyczne
4.Jednolite i złożone
5.Pełne i niepełne
Ad. 1
Konstytucja materialna – całokształt norm prawnych mających za przedmiot ustrój polityczny państwa bez względu na charakter prawny norm i formę aktów prawnych, w których są zawarte owe normy.
Konstytucja formalna – jest to akt pisany (ustawa zasadnicza), która zawiera normy prawne o najwyższej mocy oraz reguluje ustrój polityczny oraz społeczny.
Ad. 2
Konstytucja pisana –równoznaczna jest w zasadzie Konstytucji w znaczeniu formalnym i ujęta w formie aktów normatywnych o tej samej najwyższej mocy prawnej.
Konstytucja niepisana – odpowiada Konstytucji w sensie materialnym, forma ustawy zasadniczej w których całość materii konstytucyjnych jest zawarta zarówno w aktach prawnych jak i w normach nie pisanych w postaci zwyczajów.
Ad. 3
Konstytucje sztywne mogą być zmieniane tylko w szczególnym trybie, trudniejszym niż w przypadku jakichkolwiek aktów prawnych, a zwłaszcza ustaw zwykłych, mają więc one najwyższą moc prawną w danym państwie.
Konstytucje elastyczne (giętkie) – mogą być zmieniane w trybie analogicznym do obowiązującego przy zmianach ustaw zwykłych, to też ich moc prawna nie różni się od ustaw zwykłych.
Ad. 4
Konstytucje jednolite –ujmują całą materię konstytucyjną w jednym akcie.
Konstytucje złożone – składają się z kilku aktów z, których każdy reguluje pewien wycinek materii konstytucyjnej.
Ad.5
Konstytucje pełne – to takie, które określają:
-zasady ustroju państwa,
-suwerena i sposoby sprawowania przeze władzy,
-podstawowe prawa i wolności i obowiązki jednolite,
-zawierają postanowienia dotyczące trybu zmiany swoich norm
Konstytucje niepełne – (w Polsce zwane małymi) nie obejmują swoją regulacją wszystkich wskazanych wyżej materii konstytucyjnych.
Zasady naczelne konstytucji – normy prawne zawarte w Konstytucji, których szczególna doniosłość wyraża się tym, że:
-z norm tych wynikają inne normy konstytucyjne,
-określają one cechy danej instytucji,
-wyrażają podstawowe wartości konstytucyjne i są za takie uznawane w orzecznictwie i doktrynie.
| 1.Zasada republikańskiej formy państwa (rządów). |
|---|
| 2.Zasada demokratycznego państwa prawnego. |
| 3.Zasada suwerenności narodu i przedstawicielstwa. |
| 4. Zasada podziału władzy. |
| 5. Zasada pluralizmu politycznego. |
| 6. Zasada decentralizacji władzy publicznej i samorządu terytorialnego. |
| 7. Zasada społecznej gospodarki rynkowej. |
| 8. Zasada równouprawnienia kościołów i wzajemnej niezależności oraz współdziałania w stosunkach między państwem, a kościołem i związkami wyznaniowymi. |
Ad.1 Zasada republikańskiej formy państwa (rządów).
Wykluczenie władzy dziedzicznej lub dożywotniej. Postulat ustanowienia rządów prawa, ustroju demokratycznego.
Ad.2 Zasada demokratycznego państwa prawnego.
Art. 2 Ustawy zasadniczej
W doktrynie państwa konstytucyjnego wykształciły się dwa pojęcia państwa prawnego:
- państwo w sensie formalnym (formalne państwo prawne)
- państwo w sensie materialnym (materialne państwo prawne)
Do podstawowych przesłanek formalnego państwa prawnego zaliczamy:
-podział władzy,
-konstytucjonalizm-oznacza uznanie konstytucji za podstawę porządku prawnego i akt o najwyższej randze prawnej w państwie,
-zasada legalizmu(zasada praworządności formalnej),
-zakaz retroakcji,
-dopuszczenie ingerencji w sferę wolności i własności jednostki wyłącznie na podstawie, upoważnienia ustawowego
-sądowa kontrola władzy wykonawczej,
-odpowiedzialność odszkodowawcza państwa.
Do podstawowych elementów materialnego państwa prawnego zaliczamy:
-zagwarantowanie oraz poszanowanie praw i wolności człowieka i obywatela,
-zasada pluralizmu politycznego,
-demokratyzm oparty na kreowaniu władzy przez okresowo odbywane wolne wybory powszechne,
-ideę państwa socjalnego opartą na realizacji zasad sprawiedliwości społecznej.
Formalne gwarancje przestrzegania prawa przez organy państwowe:
Trybunał Konstytucyjny
Rzecznik Praw Obywatelskich
Niezawisłe sądy
Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz innych aktach normatywnych.
Konstytucja jest aktem normatywnym, odwołuje się do ustaw.
Sądy:
-szczególne: wojskowe i administracyjne
-powszechne
-Sąd Najwyższy
Demokratyczne państwo prawne to takie w którym:
-prawo odzwierciedla akceptowany społecznie system wartości oparty na prawie naturalnym i standardach prawa międzynarodowego
-wola większości wyrażona w formie ustawy może być przezwyciężona w wyniku zastosowania kontroli konstytucyjności prawa
Idea demokratycznego państwa prawnego zawiera w sobie zarówno elementy państwa prawnego i formalnego i materialnego.
Z pojęcie demokratycznego państwa prawnego wynikają:
1.zasada zaufania obywateli do państwa
2.zakaz działania prawa wstecz
3.zasada ochrony praw nabytych
4.zasada sprawiedliwości społecznej
5.zasada respektowania dobra ogółu
6.zasada stabilnego i bezpiecznego prawa
7.zasada podziału władzy
8.zasada niezawisłości sędziowskiej
9.zasada prawa do sądu
10.zasada nakazu określoności przepisów karnych
11.zasada nullum crimen sine lege – nie ma przestępstwa bez ustawy
12.zasada zakazu nadmiernej ingerencji ustawodawcy w prawa jednostki
13.zasada administracyjności postępowania
3)Oznacza, iż prawo podmiotowe raz nabyte nie może być odebrane (co do zasady),bądź też w sposób niekorzystny ograniczony czy zmodyfikowany
Ekspektatywa - sytuacja w której nie doszło jeszcze do wydania aktów nabytego prawa bądź też stwierdzającego nabycie prawa bądź tez spełnione zostały wszystkie przesłanki do nabycia danego prawa.
Zasada suwerenności narodu i przedstawicielstwa
Określona w art. 4 Konstytucji
Formy (instytucje) demokracji bezpośredniej w Polsce:
-referendum
-inicjatywa ustawodawcza
Referendum oznacza, że obywatel w drodze głosowania powszechnego wyraża swą wolę w określonej sprawie lub sprawach.
Nasza Konstytucja w art. 170 i 125 wyróżnia 4 rodzaje referendów:
-referendum lokalne
-referendum ogólnokrajowe – o szczególnym znaczeniu dla państwa
-referendum w przypadku zmiany Konstytucji rozdziału I, II i XII
-referendum w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej na podstawie , której RP może przekazać organizacji międzynarodowej, bądź też organowi międzynarodowemu, kompetencje władzy publicznej w niektórych sprawach.
Formy wykonywania władzy przez Naród:
-przez swoich przedstawicieli
-bezpośrednio
Obywatelska inicjatywa ustawodawcza –uprawnienie określonej grupy wyborców do wniesienia projektu ustawy do parlamentu.
Mandat-całokształt praw i obowiązków parlamentarzysty
mandat – wynikające z wyborów pełnomocnictwo udzielone deputowanemu przez wyborców w akcie wyborczym
Mandat imperatywny
1.Poseł(deputowany) jest reprezentantem(przedstawicielem) tylko tych, którzy go wybrali, a więc swojego okręgu wyborczego.
2.Istnieje węzeł prawny pomiędzy posłem, a jego wyborcami tj. poseł jest związany wolą swoich wyborców.
3.Poseł ponosi odpowiedzialność przed jego wyborcami, co może przybrać postać odwołania posła przez wyborców.
Mandat wolny
1.Poseł reprezentuje cały naród, nie zaś konkretnej grupy osób w postaci wyborców ze swojego okręgu(charakter uniwersalny, generalny).
2.Mandat wolny cechuje niezależność, czyli ani wyborcy ani organizacje nie mają prawnej możliwości narzucenia posłowi sposoby działania, zwłaszcza głosowania w izbie.
3.Mandat ma charakter nieodwołalny – mandat raz udzielony w akcie wyborczym nie może być przez wyborców cofnięty.
Zasada podziału władzy
Na obraz współczesnego podziału władzy składają się takie elementy jak:
1.Wyodrębnienie 3 sfer władzy (3 sfer działania państwa )–ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza(podział w znaczeniu funkcjonalnym czy tez przedmiotowym).
2.Przypisanie każdej z tej władz odrębnych organów państwowych(podział organizacyjny zwany podmiotowym.
3.System hamulców i równowagi lub też system wzajemnego hamowania się i równoważenia się władz.
Zasada pluralizmu politycznego
Konstrukcja pluralizmu politycznego jako zasady ustrojowej opiera się na 3 filarach tj.:
1.Wielkości partii politycznych
2.Równość partii politycznych w prawie i wobec prawa
3.Demokratyczny charakter partii politycznych
Partia polityczna – jest to dobrowolna organizacja występująca pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej.
Ewidencję partii politycznych prowadzi Sąd Okręgowy w Warszawie. W chwili wpisania partii politycznej do ewidencji uzyskuje ona osobowość prawną.
Akty prawne(normatywne) zgodnie z postanowieniami Konstytucji podzielone są na dwie grupy:
1.Źródła powszechnie obowiązującego prawa
2.Źródła wewnętrznie obowiązującego prawa
Źródła wewnętrznie obowiązującego prawa:
-obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi je wydającemu
-nie mogą stanowić podstawy decyzji wobec obywateli oraz nie mogą zmieniać sytuacji prawnej podmiotów spoza struktury organizacyjnej podległej organowi wdającemu te akty
-podlegają kontroli, co do ich zgodności z prawem powszechnie obowiązującym
-system aktów prawa wewnętrznego ma charakter otwarty zarówno w aspekcie przedmiotowym jak i podmiotowym
-Konstytucja wymienia takie akty z tego systemu jak uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i Ministrów
Źródła powszechnie obowiązującego prawa:
1.Konstytucja
2.Ustawy
3.Ratyfikowane umowy międzynarodowe
4.Rozporządzenia
5. Akty prawa miejscowego
System źródeł prawa powszechnie obowiązującego jest zamknięty pod względem przedmiotowym jak i podmiotowym.
Ustawa jest to akt normatywny, który zawiera normy generalne i abstrakcyjne, który jest uchwalany przez Sejm za zgodą Senatu w trybie ustawodawczym. Akt normatywny o nieograniczonym zakresie podmiotowym i o najwyższej mocy w całym systemie prawnym po Konstytucji.
Ratyfikowane umowy międzynarodowe
Na podstawie Konstytucji można wyróżnić 3 typu ratyfikowanych umów międzynarodowych:
1.Umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie
2. Umowy międzynarodowe ratyfikowane bez uprzedniej zgody ustawy
3.Umowy, które wymagają zgody na ratyfikację w trybie szczególnym – są to umowy w wynik, których prawo polskie przekazuje organizacji lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach
Rozporządzenie jest aktem normatywnym i wykonawczym wydawanym na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie w celu jej wykonania. Upoważnienie powinno zwierać organ kompetentny do wydawania upoważnienia tzw. szczegółowość podmiotowa zakres spraw przekazanych do uregulowania tzw. Szczegółowość przedmiotowa, wytyczne dotyczące treści aktów.
Zakaz subdelegacji – oznacza to, że organ właściwy do wydania danego rozporządzenia nie może przekazać swoich kompetencji w tym zakresie innemu organowi.
Rozporządzenia mogą wydawać:
-Prezydent
-Prezes Rady Ministrów
-Rada Ministrów
-Ministrowie
-Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
-Przewodniczący określonych w ustawie Komitetów, które wchodzą w skład Rady Ministrów
Prezydent wyłącznie w czasie stanu wojennego na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenie z mocą ustawy.
Akty prawa miejscowego są to akty normatywne, obowiązują na obszarze działania jednostek, które je ustanowiły, są wydawanie przez organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej, są wydawane na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawach.
Prawo Unii Europejskiej(prawo wspólnotowe)
1.Pierwotne prawo wspólnotowe
-wszystkie traktaty założycielskie
-traktaty zmieniające i uzupełniające traktaty założycielskie
-umowy akcesyjne
-ogólne zasady prawa
2.Pochodne prawo wspólnotowe
-rozporządzenia
-dyrektywy
-decyzje
-zalecenia
-opinie
Rozporządzenia dyrektywy i decyzje mają charakter wiążący
Prawo pierwotne to prawo tworzone przez państwa członkowskie w ramach umów międzynarodowych.
Prawo pochodne to prawo tworzone przez organy wspólnoty.
Zasady istotne z punktu widzenia miejsca prawa wspólnotowego w krajowym porządku prawnym:
1.Zasada bezpośredniej skuteczności prawa UE w krajowym porządku prawnym.
2.Zasada pierwszeństwa prawa UE przed prawem Krajowym.
3.Zasada jednolitości stosowania prawa UE.
Stanowisko naszego Trybunału Konstytucyjnego jest odmienne i uzasadnione ustawą zasadniczą. Żadne normy prawa wspólnotowego nie mają pierwszeństwa w hipotetycznie zakładanej kolizji.
Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela
Ograniczenia praw i wolności(art.31.3 Konstytucji RP)
1.Ustawowa forma ograniczenia.
2.Istnienie konieczności wprowadzenia ograniczenia w demokratycznym państwie prawnym.
3.Funkcjonalny związek ograniczenia z realizacją co najmniej następujących wartości: bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny, ochrona środowiska, zdrowia i moralności publicznej, wolności i praw innych osób.
4.Zakaz naruszania istoty ludzkiej danego prawa i wolności.