1.Przedmiot i pojęcie prawa konstytucyjnego
prawo konstytucyjne- nazywane dawniej prawem państwowym, prawem politycznym. Zespół norm
prawnych określających ustrojowe zasady funkcjonowania państwa, treść i sposoby zagwarantowania praw
człowieka i obywatela oraz zaspokajania potrzeb społecznych, sposób tworzenia prawa, hierarchię źródeł
prawa a także kompetencje i wzajemne relacje pomiędzy organami władzy państwowej.
Ad. a) Pojęcie prawa konstytucyjnego.
Termin "prawo konstytucyjne" może oznaczać:
1.

w sensie wąskim - zespół norm prawnych zawartych w konstytucji i w innych ustawach

konstytucyjnych,
2.

w sensie szerokim - całokształt norm prawnych mających za przedmiot uregulowanie ustroju

politycznego i społeczno-gospodarczego państwa.

Ad. b) Przedmiot prawa konstytucyjnego.
Materia prawa konstytucyjnego - w podanym wyżej szerszym rozumieniu - obejmuje te normy prawne, które
określają:
1.

Podmiot władzy suwerennej w państwie i sposoby jej sprawowania. Prawo konstytucyjne

wskazuje w szczególności, do kogo należy najwyższa władza w państwie - władza suwerenna. Określa, jaka
jest forma i charakter państwa.
2.

Podstawy ustroju społeczno-gospodarczego państwa. Wskazuje się formy własności w

państwie, mechanizmy jej ochrony, sposób organizacji życia gospodarczego i społecznego.
3.

System organów państwowych. Chodzi o wskazanie struktury organów państwa, trybu ich

funkcjonowania oraz ich wzajemnego stosunku do siebie.
4.

Status obywatela w państwie. Prawo konstytucyjne określa prawa i wolności obywatela, a także

nakładane na niego obowiązki. Reguluje również procedury ochrony praw i wolności człowieka.
5.

Podstawy systemu wyborczego. Określają one sposób powoływania organów przed-

stawicielskich.

Ad. c) Prawo konstytucyjne w systemie prawa.
6.

W klasycznym podziale prawa na publiczne i prywatne - wprowadzonym przez Ulpiana - prawo

konstytucyjne należy do prawa publicznego. Znajduje się ono tam obok takich gałęzi jak: prawo
międzynarodowe, prawo administracyjne lub prawo karne.
7.
W podziale prawa na materialne i formalne prawo konstytucyjne należy do pierwszej grupy praw. Większość
spośród norm prawa konstytucyjnego ma charakter materialny - określa merytoryczną treść stosunków
prawnych, czyli uprawnienia i obowiązki podmiotów prawa oraz ewentualne sankcje za ich przekroczenie.
Znaczenie w prawie konstytucyjnym - i to coraz większe - mają jednakże normy formalne (procesowe). które
określają tryb postępowania przed organami państwa, związany z dochodzeniem praw i obowiązków
określonych w prawie materialnym.

Katalog zasad.
Zasady są zawarte w I rozdziale Konstytucji RP, który stanowi zbiór podstawowych zasad określających
charakter państwa, jak też wartości i priorytety, na jakich jest ono oparte. W ustaleniu katalogu tych zasad ,
który wciąż ma charakter otwarty, bardzo istotną rolę odgrywa Trybunał konstytucyjny. Poprzez
orzecznictwo nie tylko nadaje treść poszczególnym zasadom , określa ich rolę i znaczenie, ale wyprowadza
nowe zasady z już obowiązujących. Z treści konstytucji można współcześnie wyprowadzić następujące
zasady ustrojowe:

republikańskiej formy rządów,
demokratycznego państwa prawnego,
sprawiedliwości społecznej,
jednolitości państwa,

suwerenności (zwierzchnictwa),
przedstawicielstwa (reprezentacji),
trójpodziału i równowagi władz,
systemu rządów parlamentarno-gabinetowych,
wieloprzymiotnikowego prawa wyborczego,
pomocniczości (subsydiarności),
pluralizmu politycznego,
dwuizbowości parlamentu,
decentralizacji władzy publicznej i samorządu terytorialnego,
odrębności władzy sądowej,
niezawisłości sędziów oraz niezależności sądów i trybunałów,
społecznej gospodarki rynkowej,
wolności gospodarczej,
ochrony własności,
wolności i praw człowieka oraz obywatela,
autonomii,
wzajemnej niezależności oraz współdziałania państwa i kościołów oraz innych związków wyznaniowych

2.

Źródła prawa konstytucyjnego

3.

Główne źródła prawa:

4.

- konstytucja ( ustawa zasadnicza): ma nadrzędną moc i reguluje ustrój państwa.

5.

- ustawy konstytucyjne: węższy zakres regul. ustrojowej niż konstytucja

6.

- ustawy zwykłe : dzięki nim konstytucja jest rozwijana i konkretyzowana. Czasem jedna ustawa

jest źródłem kilku praw ( np. ustawa o samorządzie terytorialnym )
7.

uchwały parlamentu ( np. regulamin sejmu, senatu )

8.

rozporządzenia ( dekrety ) z mocą ustaw ( np. prezydent w stanie nadzwyczajnym )

9.

rozporządzenia Rady Ministrów- mają charakter wykonawczy wobec ustawy. W/g różnych

autorów są źródłem prawa administracyjnego. Charakteryzują się względną samoistnością
10.

niektórzy dodają też akty prawne organizacji międzynarodowej.

Źródła prawa są to akty normatywne ( o różnej randze normatywnej).
11.

Art. 87 Konstytucji sformułował zasadę zamkniętego systemu źródeł prawa, ale tylko w

odniesieniu do prawa powszechnie obowiązującego, które może wiązać wszystkie podmioty w państwie, w
szczególności obywateli i „podmioty podobne „.
12.

• konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia, akty normatywne

prawa miejscowego
Źródła prawa konstytucyjnego to źródło, które zawiera normy zaliczane do tej gałęzi prawa. Są to wszystkie
normy dotyczące ustroju państwa, nie tylko konstytucyjne ale też normy zawarte w innych aktach
normatywnych , o różnej mocy prawnej.
1.1.

Konstytucja z 2.04.1997 r.

CECHY SZCZEGÓLNE KONSTYTUCJI

:

a), szczególna moc- ustawa zasadnicza, akt nadrzędny w

stosunku do innych ustaw ( zwykłych ), a w
konsekwencji do wszystkich aktów prawnych w państwie.
b), najwyższa moc prawna- zakaz wydawania aktów sprzecznych z konstytucją, obowiązek wydawania
aktów zapewniających realizację postanowień konstytucji.
c), szczególna treść- reguluje podstawowe zasady i instytucje ustroju politycznego i społecznego. d),
szczególna forma- odrębny szczególnie rozbudowany i utrudniony tryb uchwalania i dokonywania zmian.
2 kwietnia 1997 roku została uchwalona konstytucja Rzeczypospolitej polskiej przez Zgromadzenie
Narodowe (połączone izby sejmu i senatu) weszła w życie po zaakceptowaniu przez naród (przeprowadzono
referendum) 22 maja 1997 roku. 17 października 1997 roku zaczęła obowiązywać.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej składa się ze wstępu oraz z 13 rozdziałów. Konstytucja
Rzeczypospolitej polskiej liczy 243 artykuły.

1.2.

Ustawy

Ustawa jest aktem o nieograniczonym zakresie przedmiotowym, co oznacza, że za jej pośrednictwem można
regulować wszelkie materie, byle tylko zachować normatywny (ogólny) charakter jej postanowień i pozostać
w zgodzie z treściami zawartymi w konstytucji i umowach międzynarodowych, międzynarodowych (art. 91
ust. 2).Obecne unormowanie wskazuje ustawie tylko jedno ograniczenie: art. 112 określa materie zastrzeżone
dla regulaminu Sejmu i Senatu, co wyklucza możliwość ich regulowania w ustawie. Pewne najważniejsze
kwestie mogą być regulowane wyłącznie w ustawie:
a)

normowanie sytuacji prawnej obywatela,

b)

normowanie podstawowych elementów ustroju aparatu władzy publicznej, a w szczególności

organizacji, kompetencji i procedury działania organów realizujących funkcje władcze.

1.3.

Rozporządzenia

ROZPORZĄDZENIE, akt normatywny, niższego rzędu niż ustawa, wyd. przez nacz. organ władzy
wykonawczej na podstawie konkretnego upoważnienia zawartego w ustawie, w celu jej wykonania; w Polsce
rozporządzenia wydaje: prezydent, Rada Ministrów, prezes Rady Ministrów, ministrowie, Krajowa Rada
Radiofonii i Telewizji. Organ wydając rozporządzenie musi powołać się w treści tego aktu na konkretne
upoważnienie (powołanie się na ustawę ze wskazaniem konkretnego artykułu - art. 92), warunkiem zaś
wejścia w życie rozporządzenia jest jego ogłoszenie w "Dzienniku Ustaw". Zauważyć należy, że
rozporządzenie może wydać tylko organ do tego wyraźnie upoważniony. Jeśli zatem ustawa stwierdza, że
jakąś kwestię ureguluje Rada Ministrów w drodze rozporządzenia, to w tej sprawie nie jest właściwy żaden
inny organ państwa, a więc ani premier, ani też minister.

1.4.

Rozporządzenia z mocą ustawy

Konst. RP w art. 144 ust. 1 stanowi: „Prezydent RP, korzysta ze swoich konstytucyjnych i ustawowych
kompetencji , wydaje akty urzędowe”. Konstytucja wprowadza zatem pojecie „aktu urzędowego” jako
formę czynności urzędowych Prezydenta, podejmowanych w zakresie realizacji konstytucyjnych i
ustawowych kompetencji. Z kontekstu art. 144 ust. 1 Konst. RP wynika, że termin „akt urzędowy” jest
zbiorczym określeniem wszystkich decyzji i działań urzędowych Prezydenta. Pojęcie „aktu urzędowego” w
Konst. można wyjaśnić również w ten sposób, że jest to postać czynności urzędowej Prezydenta
podejmowanej w granicach jego kompetencji konstytucyjnych i ustawowych. Jest to formuła nie
przesądzająca formy, w jakiej głowa państwa podejmuje decyzje. Konstytucja wyróżnia 4 rodzaje aktów
prawnych: akty ustawodawcze – rozporządzenia z mocą ustawy, rozporządzenia, zarządzenia oraz
postanowienia, stanowiące zamknięty katalog aktów prawnych Prezydenta. Wydane przez Prezydenta RP
akty urzędowe wymagają dla swej ważności podpisu Prezesa Rady Ministrów. Inne, konstytucyjnie
przewidziane akty, w których mogą być stanowione normy powszechnie obowiązującego prawa, to
rozporządzenia Prezydenta z mocą ustawy (może je wydać jedynie w stanie wojennym, gdy Sejm nie może
zebrać się na posiedzenie), a także przepisy stanowione przez organizację międzynarodową, do której należy
Polska, jeżeli umowa międzynarodowa konstytuująca tą organizację przewiduje taką skuteczność prawną
tych przepisów w prawie wewnętrznym.

1.5.

Ratyfikowane umowy międzynarodowe

Konstytucja określając miejsce źródeł prawa międzynarodowego w systemie prawa wyraźnie odniosła się
tylko do umów międzynarodowych. Zalicza się je do źródeł prawa powszechnie obowiązującego,
wyróżniając dwa ich rodzaje:

•

umowy ratyfikowane na podstawie zgody wyrażonej w ustawie przyjętej w normalnym

postępowaniu ustawodawczym lub w procedurze szczególnej, bądź zgody wyrażonej w referendum.

•

Umowy, dla której ratyfikacji nie ma wymogu uzyskania takiej zgody.

Tylko umowy ratyfikowane stanowią źródła prawa powszechnie obowiązującego, umowy takie po ich
ogłoszeniu stanowią część polskiego porządku prawnego i są bezpośrednio stosowane, chyba, że ich
stosowanie zależy od wcześniejszego wydania ustawy.

Włączenie prawa międzynarodowego do wewnętrznego porządku prawnego, określamy mianem
transformacji polegającej na recepcji norm prawa międzynarodowego przez prawo krajowe.
Konstytucja dopuszcza istnienie umów innych niż ratyfikowane, nie maja one jednak charakteru aktów
powszechnie obowiązujących.

1.6.

Akty prawa miejscowego

Konstytucja przewiduje dwa rodzaje regulacji systemu źródeł prawa. Są to :
1.

przepisy powszechnie obowiązujące

2.

przepisy wewnętrzne

Działalność prawotwórcza gmin, powiatu i województwa posiada określone podstawy konstytucyjne. Akty

prawa miejscowego, tj. przepisy wydawane przez organy samorządu i terenowe organy administracji

rządowej, są źródłami powszechnie obowiązującego prawa na obszarze działania organów, które je

ustanowiły. Działalność prawotwórcza gmin, powiatu i województwa polega na ustanawianiu aktów prawa

miejscowego na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie.
3.

Zwyczaj konstytucyjny

4.

Źródłem prawa konstytucyjnego jest akt ustanawiający przynajmniej 1 normę prawa

obowiązującego, którą przedmiotowo można zaliczyć do prawa konstytucyjnego.
5.

podstawowym źródłem jest konstytucja – przedmiotem są zasady i instytucje prawne

zapisane w konstytucji (konstytucja jest aktem ogólnym, odsyła w wielu kwestiach do aktów niższego rzędu)
6.

akty niższego rzędu:

7.

ustawy

– tj. ordynacja wyborcza (określają sposób wyborów

poszczególnych organów przedstawicielskich samorządu terytorialnego); Ustawy o Trybunale
Konstytucyjnym, o Trybunale Stanu, Prawo Ustroju Sądów Powszechnych, Prawo o Sądzie Najwyższym,
ustawa o referendum
8.

Uchwały Parlamentarne – uchwała sejmu czy senatu dot.

regulaminu
9.

Uchwały Rady Ministrów – dot. własnego funkcjonowania.

prawo zwyczajowe – zwyczaj dot. praktyki stosowania przepisów konstytucyjnych lub niższego rzędu;

zwyczaj dot. materii konstytucyjnej; np. zajmowanie miejsc na Sali sejmowej, podział na lewicę, prawicę i

centrum.

DEMOKRACJA PRZEDSTAWICIELSKA

1.

Pojęcie prawa wyborczego

Prawo wyborcze w nauce prawa konstytucyjnego nie jest rozumiane jednoznacznie.
prawo wyborczym w znaczeniu przedmiotowym- ogół norm prawnych regulujących przygotowanie
i przeprowadzenie wyborów oraz ustalenie składu organów przedstawicielskich
prawo wyborcze w znaczeniu podmiotowym- określone prawo obywatela, a raczej ogół wyborczych
jego uprawnień. Nie można przy tym zapominać, że uprawnienia te przyznane są przez prawo wyborcze w
znaczeniu przedmiotowym.
czynne prawo wyborcze- to całokształt przepisów uprawniających obywateli do wpływania na
kreowanie organów przedstawicielskich przez wybory. Z podmiotowego punktu widzenia chodzi tu o prawo
obywatela do głosowania w wyborach i do podejmowania innych czynności wyborczych.
bierne prawo wyborcze- to ogół norm prawnych określających warunki, jakim musi odpowiadać
obywatel, aby mógł kandydować i być wybranym do organu przedstawicielskiego. Innymi słowami mówiąc

chodzi tu o prawo wybieralności, tzn. o prawo do kandydowania i do uzyskania mandatu w wyniku
wyborów.

1.1.

Ujęcie podmiotowe i przedmiotowe prawa wyborczego

Termin prawo wyborcze używany jest w znaczeniu podmiotowym i przedmiotowym. W znaczeniu
podmiotowym oznacza uprawnienie jednostki (przeważnie obywatela) do uczestnictwa w wyborach przez
głosowanie oraz podejmowanie innych czynności wyborczych (czynne prawo wyborcze). Uprawnienie do
kandydowania do organy przedstawicielskiego określa się w nauce prawa konstytucyjnego mianem biernego
prawa wyborczego. Funkcjonuje ponadto prawnym pojęcie prawa wybieralności (jego utrata stanowi
przesłankę wygaśnięcia mandatu posła lub senatora). Jest to prawo do uzyskania mandatu wyborczego.
W sensie przedmiotowym prawo wyborcze definiujemy jako całokształt norm prawnych regulujących
sposób obsady składu personalnego organu przedstawicielskiego.

2.

Funkcje prawa wyborczego

Reguluje sposób obsady składu personalnego organu przedstawicielskiego.
Określa prawa (uprawnienia) obywateli do wpływania na kreowanie organów przedstawicielskich przez
wybory.

3.

Zasady prawa wyborczego

W państwach demokratycznych ukształtowały się zasady prawa wyborczego, które określa się też mianem
przymiotników wyborczych. Minimalny ich katalog, rozstrzygający o demokratyzmie wyborów, obejmuje
następujące zasady: powszechności, równości, bezpośredniości i tajności wyborów. Bywa on często
rozszerzany o zasadę wyborów większościowych lub proporcjonalnych, a także o zasadę wolnych
wyborów.Konstytucyjna regulacja zasad prawa wyborczego w Polsce nie jest jednolita. Zasady te są
określone osobno dla poszczególnych wyborów, co podkreślone jest dodatkowo umieszczeniem postanowień
dotyczących wyborów w rozdziałach poświęconych danemu organowi/organom. Artykuł 96 ust. 2
Konstytucji ustanawia dla wyborów do Sejmu zasady: .powszechności, równości, bezpośredniości,
proporcjonalności i tajności. Dla wyborów do Senatu art. 97 ust. 2 formułuje skromniejszy katalog zasad
obejmujący: powszechność, bezpośredniość i tajność wyborów. Konstytucja w art. 62 znajdującym się w
części rozdz. II poświęconej wolnościom i prawom politycznym zawiera regulacje dotyczące zasady
powszechności. Ustala w nich granice czynnego prawa wyborczego w przypadku wyborów parlamentarnych
i samorządowych na ukończonych najpóźniej w dniu głosowania 18-tu latach. Granicę biernego prawa
wyborczego ustalają zaś postanowienia zawarte w dalszych częściach Konstytucji. Dla kandydatów na
posłów wynosi ona 21 lat (art. 99 ust. 1), na senatorów - 30 lat (art. 99 ust. 2). Chodzi tu zawsze o ukoń-
czenie wymaganego wieku najpóźniej w dniu wyborów. Konstytucja nie ustanawia katalogu zasad
wspólnych dla wszystkich rodzajów wyborów, a regulacje ich dotyczące rozprasza w swoim tekście.

3.1.

Zasada powszechności prawa wyborczego

Zasada ta oznacza, że nie dyskryminuje się osób, jest brak cenzusów: majątku, wykształcenia, zawodu, płci,
stałego zamieszkania. Istnieją naturalne wyłączenia: pełnoletność ( 18 lat), posiadanie obywatelstwa
polskiego Bierne prawo wyborcze wymaga:
- wybranym do Sejmu może być obywatel polski, któremu przysługuje prawo wybierania, jeżeli w dniu
wyborów ma ukończone 21 lat i stałe zamieszkanie co najmniej 5 lat.
- do Senatu 30 lat. Wyjątki w prawie wyborczym zabraniające prawa wyboru:
- pozbawienie praw publicznych
- pozbawienie praw wyborczych orzeczeniem Trybunału Stanu
- ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowa z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju
umysłowego. Cechą powszechności może być też wpływ każdej jednostki na kształt organu
przedstawicielskiego ( wysuwanie kandydatów, możność kandydowania )
Gwarancje powszechności: wybory w dniu wolnym od pracy, rejestr wyborców i spis prowadzony z urzędu,
prawo reklamacji osoby pominiętej w spisie i prawo złożenia skargi odwołującej się od decyzji np.: wójta
czy prezydenta, zaświadczenie o prawie do głosowania jeżeli zostało zmienione miejsce pobytu ( 10 dni

przed wyborami), możliwość dopisania się w dniu wyborów, głosowanie poza granicami kraju, tworzone są
specjalne obwody do głosowania

3.2.

Zasada bezpośredniości prawa wyborczego

Oznacza wybory jednostopniowe.- wyborcy głosują wprost na kandydatów deputowanych. Oznaczenie
nazwiska wskazuje na jego pierwszeństwo w wyborach. Może być: osobiste oddanie głosów (w lokalu),
przez pocztę lub pełnomocnika (Serbia).

3.3.

Zasada równości

Dwa znaczenia równości prawa wyborczego:
a) formalnie – każdy wyborca ma jeden głos
b), materialne -jednakowa siła każdego głosu, taki sam wpływ każdego z nich na wynik wyborów Inne cechy
tej zasady:
-jednolita norma przedstawicielska obliczona przez podzielenie liczby mieszkańców kraju przez liczbę
posłów wybieranych w okręgach wyborczych. W okręgach wyborczych wybiera się od 3 - 17 posłów
( Senatu nie dotyczy zasada równości)
- równa liczba podpisów popierających
- takie same zasady finansowania kampanii wyborczej
- równość szans w ubieganiu się o mandat.
Wyjątek instytucja tzw. Listy państwowej - 69 posłów, których wybiera się z ogólnopolskich list kandydatów
na posłów, jest to system preferencyjny zapewniający udział w parlamencie umieszczonym na liści, w
sytuacji gdy dana partia otrzyma określony procent głosów w skali kraju lub przeprowadzi swoje listy w
odpowiedniej liczbie okręgów wyborczych. Kandydaci z tej listy państwowej nie mają równych szans, do
decyduje kolejność umieszczenia ich nazwisk na liście.

3.4.

Zasada tajności

Dotyczy aktu głosowania. Jest prawem a nie obowiązkiem. Istotę tajności stanowi zapewnienie głosującemu
tajemnicy wyboru, bo głosowanie jest tak przeprowadzone, aby uniemożliwić ustalenie kto i jak głosował.
Podobnie jak zasada powszechności, też tajność może mieć obligatoryjny charakter ( zmuszenie do
zachowania tajemnicy ). Gwarancje: miejsce zapewniające tajność głosowania, wyborca wrzuca do urny
kartkę do głosowania tak, aby strona zadrukowana nie była widoczna

3.5.

Większościowy i proporcjonalny sposób obliczania głosów

System większościowy dot. wyboru do Senatu - decyduje zwykła większość głosów. System proporcjonalny-
dot. Sejmu, gdzie warunkiem jest utworzenie wielomandatowych okręgów wyborczych a podział mandatów
miedzy poszczególne listy zależy odpowiednio od uzyskanych głosów. Do sejmu RP wybiera się posłów w/g
zasady proporcjonalności: a). 391 posłów z okręgowych list kandydatów na posłów w wielomandatowych
okręgach wyborczych b). 69 postów z ogólnopolskich list
System d' Hondta ( proporcjonalny ). Metoda ta polega na: a), podziale liczby głosów otrzymanych przez
poszczególne listy kolejno przez l, 2, 3, 4 itd. b), uszeregowaniu największych otrzymanych w ten sposób
ilorazów w szereg malejący, obejmujący tyle ilorazów, ile jest mandatów do podziału.
c), najmniejszy iloraz ( wspólny dzielnik ) zostaje następnie użyty do podziału liczb otrzymanych przez

poszczególne listy głosów, a otrzymany stąd iloraz oznacza liczbę mandatów uzyskanych przez poszczególne

listy.
Proporcjonalność systemu mandatów- polega na tym, że ilość mandatów, uzyskanych przez poszczególną
partię czy listę wyborczą ma się tak do ogólnej ilości mandatów w okręgu wyborczym jak ilość głosów, które
zdobyła poszczególna partia czy lista wyborcza do ogólnej ilości głosów w tym okręgu wyborczym.
Warunki nieodzowne do zasady proporcjonalności:
-okręgi muszą być wielomandatowe
-muszą istnieć konkurencyjne partie polityczne.

4.

Organizacja wyborów do Sejmu RP

-wybory są powszechne, bezpośrednie, równe, proporcjonalne, tajne
-prawo do wybierania mają osoby posiadające obywatelstwo polskie, które w dniu wyboru mają ukończone

18 lat
-wybranym do Sejmu może być obywatel, którymi przysługuje prawo wybierania jeżeli w dniu wyborów 21
lat i stale zamieszkuje na terytorium RP, co najmniej 5 lat.

4.1.

Zarządzanie wyborów

Wybory zarządza Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, w drodze postanowienia, nie później niż na 90 dni
przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu, wyznaczając wybory na dzień wolny od pracy,
przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu. Postanowienie Prezydenta
Rzeczypospolitej podaje się do wiadomości publicznej i ogłasza w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej
Polskiej najpóźniej w 5 dniu od dnia zarządzenia wyborów.
Art. 10. 1. W razie skrócenia kadencji Sejmu na mocy jego uchwały lub na mocy postanowienia Prezydenta
Rzeczypospolitej Prezydent zarządza wybory, wyznaczając ich datę na dzień przypadający nie później niż w
ciągu 45 dni od dnia wejścia w życie uchwały Sejmu o skróceniu swojej kadencji lub od dnia ogłoszenia
postanowienia Prezydenta Rzeczypospolitej o skróceniu kadencji Sejmu. Postanowienie Prezydenta
Rzeczypospolitej o zarządzeniu wyborów podaje się do wiadomości publicznej i ogłasza w Dzienniku Ustaw
Rzeczypospolitej Polskiej najpóźniej w 5 dniu od dnia jego podpisania.

4.2.

Kalendarz wyborczy

Prezydent ustala, po zasięgnięciu opinii PKW, kalendarz wyborczy, tj. daty dzienne wykonania czynności
wyborczych dla terminów przewidzianych w ordynacjach. Zarządzenie w sprawie ustalenia kalendarza
wyborczego publikowane jest w Dzienniku Ustaw RP. Kalendarz stanowi załącznik do zarządzenia i ustalany
jest dla konkretnych wyborów. Ordynacja przewiduje 19 terminów, dla których daty dzienne ustala
kalendarz.

4.3.

Rejestr i spis wyborców

Stały rejestr wyborców obejmuje stale zamieszkałe na obszarze gminy osoby, którym przysługuje prawo
wybierania. Można być ujętym tylko w jednym rejestrze wyborców. Rejestr wyborców służy do sporządzenia
spisów wyborców dla wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, dla wyborów do Sejmu i do Senatu oraz do rad
gmin, rad powiatów i sejmików województw, a także do sporządzenia spisów osób uprawnionych do udziału
w referendum ogólnokrajowym oraz lokalnym. W rejestrze wyborców wymienia się nazwisko i imiona, imię
ojca, datę urodzenia, numer ewidencyjny PESEL i adres zamieszkania wyborcy. Rejestr wyborców prowadzi
na bieżąco gmina jako zadanie zlecone.
Wyborcy zameldowani na obszarze gminy na pobyt stały wpisywani są do rejestru wyborców z urzędu.
Osoby, którym przysługuje prawo wybierania, wpisuje się do spisu wyborców. Wyborca może być wpisany
tylko do jednego spisu wyborców. Spis wyborców służy do przeprowadzania głosowania w wyborach do
Sejmu i do Senatu, do których wybory zostały zarządzone. W spisie wyborców wymienia się dane, o
których mowa w art. 11 ust. 4. Spis wyborców, z zastrzeżeniem art. 25 ust. 1 i art. 26 ust. 1, sporządzany jest
i aktualizowany przez gminę jako zadanie zlecone. Spis wyborców sporządza się w 2 egzemplarzach,
oddzielnie dla każdego obwodu głosowania, według miejsca zamieszkania wyborców, najpóźniej w 14 dniu
przed dniem wyborów. Jeden egzemplarz spisu wyborców przekazuje się w przeddzień wyborów
przewodniczącemu właściwej obwodowej komisji wyborczej.

4.4.

Organy prowadzące wybory

Wybory przeprowadzają:

1)

Państwowa Komisja Wyborcza,

2)

okręgowe komisje wyborcze,

3)

obwodowe komisje wyborcze.

Można być członkiem tylko jednej komisji wyborczej. Nie mogą być członkami komisji kandydaci na

posłów i kandydaci na senatorów, pełnomocnicy wyborczy i pełnomocnicy finansowi komitetów
wyborczych oraz mężowie zaufania.
W skład Państwowej Komisji Wyborczej wchodzi:

1)

3 sędziów Trybunału Konstytucyjnego wskazanych przez Prezesa Trybunału

Konstytucyjnego,
2)

3 sędziów Sądu Najwyższego wskazanych przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego,

3)

3)

3 sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego wskazanych przez Prezesa

Naczelnego Sądu Administracyjnego.
4.5.

Przebieg głosowania

Głosowanie odbywa się w lokalu obwodowej komisji wyborczej, zwanym dalej "lokalem wyborczym", w
ciągu jednego dnia, bez przerwy, między godziną 6.00 a 20.00.
Głosowanie w obwodach głosowania utworzonych na polskich statkach morskich oraz za granicą odbywa
się między godziną 6.00 a 20.00 czasu miejscowego. Jeżeli głosowanie miałoby być zakończone w dniu
następnym po dniu głosowania w kraju, głosowanie przeprowadza się w dniu poprzedzającym.
Głosowanie w obwodach głosowania utworzonych w szpitalach i zakładach pomocy społecznej może się
rozpocząć później niż o godzinie określonej w ust. 1. W wypadku oddania głosu przez wszystkich wyborców
głosowanie może zakończyć się wcześniej niż o godzinie określonej w ust. 1. Skrócenie czasu głosowania
zarządza obwodowa komisja wyborcza, po porozumieniu z kierownikiem szpitala lub zakładu pomocy
społecznej, powiadamiając o tym wyborców, wójta lub burmistrza (prezydenta miasta) oraz właściwą
okręgową komisję wyborczą.
Głosowanie odbywa się przy pomocy urzędowych kart do głosowania.
Przed rozpoczęciem głosowania obwodowa komisja wyborcza sprawdza, czy urna jest pusta, po czym
zamyka się urnę wyborczą i opieczętowuje ją pieczęcią komisji oraz sprawdza, czy na miejscu znajduje się
spis wyborców i potrzebna liczba kart do głosowania właściwych dla przeprowadzanych wyborów, jak
również czy w lokalu wyborczym znajduje się odpowiednia liczba łatwo dostępnych miejsc zapewniających
tajność głosowania.
Od chwili opieczętowania do końca głosowania urny wyborczej nie wolno otwierać.
Od chwili rozpoczęcia głosowania aż do jego zakończenia w lokalu wyborczym muszą być równocześnie
obecne co najmniej 3 osoby wchodzące w skład obwodowej komisji wyborczej, przy czym jedną z nich
powinien być przewodniczący komisji lub jego zastępca.
4.6.

Ustalanie wyników wyborów

Niezwłocznie po zakończeniu głosowania obwodowa komisja wyborcza ustala wyniki głosowania w
obwodzie. Obwodowa komisja wyborcza ustala, na podstawie aktualnego spisu wyborców, liczbę osób
uprawnionych do głosowania oraz liczbę wyborców, którym wydano karty do głosowania. Komisja ustala
liczbę niewykorzystanych kart do głosowania, a następnie karty te umieszcza w zapieczętowanych pakietach.
Przewodniczący komisji w obecności jej członków otwiera urnę wyborczą, po czym komisja liczy znajdujące
się w niej karty do głosowania. Kart do głosowania przedartych całkowicie na dwie lub więcej części nie
bierze się pod uwagę przy obliczeniach. Jeżeli liczba kart do głosowania wyjętych z urny jest mniejsza lub
większa od liczby kart wydanych, komisja podaje w protokole przypuszczalną przyczynę tej niezgodności.
Obwodowa komisja wyborcza sporządza, w dwóch egzemplarzach, odrębnie protokół głosowania w
obwodzie w wyborach do Sejmu i w wyborach do Senatu. Dane liczbowe z protokołu głosowania w
obwodzie, obwodowa komisja wyborcza zamieszcza w zestawieniu i niezwłocznie przekazuje pełnomocnikowi
wyznaczonemu przez właściwą okręgową komisję wyborczą.

4.7.

Ogłaszania wyników wyborów

Państwowa Komisja Wyborcza ogłasza w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej w formie
obwieszczenia oraz podaje do wiadomości publicznej wyniki wyborów do Sejmu. W obwieszczeniu
zamieszcza się podstawowe informacje zawarte w protokołach wyborów posłów w okręgach wyborczych.
Państwowa Komisja Wyborcza wręcza posłom zaświadczenia o wyborze. Państwowa Komisja Wyborcza
przesyła Marszałkowi Sejmu oraz Sądowi Najwyższemu sprawozdanie z wyborów nie później niż 14 dnia po
ogłoszeniu obwieszczenia

5.

Ważność wyborów

Ważność wyborów do Sejmu i Senatu stwierdza Sąd Najwyższy.
Wyborcy przysługuje prawo zgłoszenia do Sądu Najwyższego protestu przeciwko ważności wyborów na
zasadach określonych w ustawie.
Jeżeli podstawę protestu stanowi zarzut popełnienia przestępstwa przeciwko wyborom albo naruszenia przez
Państwową Komisję Wyborczą przepisów niniejszej ustawy dotyczących ustalenia wyników głosowania i
wyników wyborów, może go wnieść każdy wyborca.
Protest przeciwko ważności wyborów w okręgu wyborczym lub przeciwko wyborowi posła lub senatora może
wnieść wyborca, którego nazwisko w dniu wyborów było umieszczone w spisie wyborców w jednym z
obwodów głosowania na obszarze danego okręgu wyborczego.

6.

Wybory do Senatu RP

-wybory są powszechne, bezpośrednie, tajne
-prawo do wybierania mają osoby posiadające obywatelstwo polskie, które w dniu wyboru mają ukończone
18 lat
wybranym do Senatu może być obywatel, którymi przysługuje prawo wybierania jeżeli w dniu wyborów 30
lat i stale zamieszkuje na terytorium RP

6.1.

Organizacja wyborów

Do Senatu wybiera się 100 senatorów według zasady większości.
W celu przeprowadzenia wyborów do Senatu tworzy się na obszarze poszczególnych województw okręgi
wyborcze. W okręgu wyborczym wybiera się od 2 do 4 senatorów. Okręg wyborczy obejmuje obszar
województwa lub jego części. Granice okręgu wyborczego nie mogą naruszać granic okręgów wyborczych
utworzonych dla wyborów do Sejmu. Informację o okręgu wyborczym podaje się do wiadomości wyborcom
danego okręgu wyborczego w formie obwieszczenia Państwowej Komisji Wyborczej najpóźniej w 52 dniu
przed dniem wyborów. Druk i rozplakatowanie obwieszczeń zapewnia Krajowe Biuro Wyborcze.Wybory do
Senatu przeprowadzają:
a.

Państwowa Komisja Wyborcza,

b.

okręgowe komisje wyborcze powołane dla wyborów do Sejmu,

c.

obwodowe komisje wyborcze powołane dla wyborów do Sejmu.

6.2.

Zgłaszania kandydatów

Zgłaszanie kandydatów do Senatu. Prawo zgłaszania przysługuje partiom politycznym i wyborcom – jedni i
drudzy tworzą w tym celu tzw. Komitety wyborcze. Kandydować można tylko w jednym okręgu
wyborczym, nie można równocześnie kandydować do Sejmu. Kandydat musi wyrazić zgodę na
kandydowanie oraz złożyć oświadczenie lustracyjne, które jest podawane do publicznej wiadomości.
Prawdziwość tych oświadczeń jest weryfikowana po wyborach – orzeczenie sądu o złożeniu fałszywego
oświadczenia powoduje wygaśnięcie mandatu. Każde zgłoszenie kandydatury na senatora musi być poparte
podpisami co najmniej 3000 wyborców stale zamieszkałych w danym województwie. Kandydatów rejestruje
okręgowa komisja wyborcza, a w razie odmowy rejestracji ostateczne rozstrzygnięcie należy do Państwowej
Komisji Wyborczej.

6.3.

Ustalenie wyników głosowania i wyborów do Senatu

Art. 203. 1. Ustalając wyniki głosowania w obwodzie, obwodowa komisja wyborcza oblicza:

1)

liczbę wyborców uprawnionych do głosowania,

2)

liczbę wyborców, którym wydano karty do głosowania,

3)

liczbę kart wyjętych z urny, w tym liczbę kart nieważnychi liczbę kart ważnych, w tym:

a)

liczbę kart ważnych z głosami nieważnymi,

b)

liczbę kart ważnych z głosami ważnymi,
4)

liczbę głosów ważnych z kart ważnych oddanych na poszczególnych kandydatów na

senatorów.

2. Liczby, o których mowa w ust. 1, wymienia się w protokole głosowania w obwodzie.
Protokół podpisują wszystkie osoby wchodzące w skład okręgowej komisji wyborczej obecne przy jego
sporządzaniu. Protokół opatruje się pieczęcią komisji.
5. Przy ustalaniu wyników głosowania i sporządzaniu protokołu mogą być obecne osoby zgłaszające listę,
którym przysługuje prawo wniesienia do protokołu uwag z wymienieniem konkretnych zarzutów.
6. Przewodniczący okręgowej komisji wyborczej przekazuje niezwłocznie dane z protokołu, dotyczące
liczby kart ważnych oraz głosów ważnych oddanych na poszczególnych kandydatów, do Państwowej
Komisji Wyborczej, w sposób przez nią ustalony, za pośrednictwem sieci telekomunikacyjnej użytku
publicznego lub elektronicznego przesyłania danych. Za wybranych na senatorów w danym okręgu
wyborczym uważa się tych kandydatów, którzy otrzymali kolejno najwięcej oddanych głosów ważnych.
Państwowa Komisja Wyborcza ogłasza w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, w formie
obwieszczenia, oraz podaje do wiadomości publicznej wyniki wyborów do Senatu. Państwowa Komisja
Wyborcza wręcza senatorom zaświadczenia o wyborze. Państwowa Komisja Wyborcza przesyła
Marszałkowi Senatu oraz Sądowi Najwyższemu sprawozdanie z wyborów nie później niż 14 dnia po
ogłoszeniu obwieszczenia.
7.

Kampania wyborcza

Kampania wyborcza rozpoczyna się z dniem ogłoszenia postanowienia Prezydenta Rzeczypospolitej o
zarządzeniu wyborów i ulega zakończeniu na 24 godziny przed dniem wyborów. W okresie kampanii
wyborczej prowadzi się agitację wyborczą. Od zakończenia kampanii wyborczej aż do zakończenia
głosowania zabronione jest podawanie do wiadomości publicznej wyników przedwyborczych badań
(sondaży) opinii publicznej dotyczących przewidywanych zachowań wyborczych i wyniku wyborów. Od
zakończenia kampanii wyborczej aż do zakończenia głosowania zabronione jest zwoływanie zgromadzeń,
organizowanie pochodów i manifestacji, wygłaszanie przemówień, rozdawanie ulotek, jak też prowadzenie w
inny sposób agitacji na rzecz kandydatów i list kandydatów. Zabronione są wszelkie formy agitacji w lokalu
wyborczym oraz na terenie budynku, w którym ten lokal się znajduje. Zabronione jest prowadzenie kampanii
wyborczej na terenie zakładów pracy lub instytucji publicznych w sposób i w formach zakłócających ich
normalne funkcjonowanie. Zabronione jest prowadzenie kampanii wyborczej na terenie jednostek
wojskowych i innych jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej oraz w
oddziałach obrony cywilnej, a także w skoszarowanych jednostkach podległych ministrowi właściwemu do
spraw wewnętrznych. Zabronione są jakiekolwiek formy agitacji na terenie szkół podstawowych i gimnazjów
wobec uczniów nieposiadających prawa wybierania. Zabronione jest podawanie oraz dostarczanie, w
ramach prowadzonej kampanii wyborczej, napojów alkoholowych nieodpłatnie lub po cenach sprzedaży
netto możliwych do uzyskania, nie wyższych od cen nabycia lub kosztów wytworzenia. Materiały wyborcze
powinny zawierać wyraźne oznaczenie, od kogo pochodzą. Rada gminy może zabronić umieszczania
plakatów lub haseł na niektórych budynkach publicznych, a także określonych częściach terenów
publicznych, z przyczyn związanych z ochroną zabytków bądź środowiska.

5.

Funkcje Sejmu i Senatu

Funkcja ustawodawcza stanowi podstawową przesłankę określania roli parlamentu jako organu władzy
ustawodawczej i polega na stosowaniu aktów prawnych o szczególnej mocy prawnej, najwyższej w systemie
prawa wewnętrznego. Funkcję tę parlament sprawuje na zasadzie wyłączności. Oznacza to, iż:
1.

żaden inny organ państwowy nie może stanowić aktów o randze ustawy, chyba że konstytucja

dopuszcza to w sposób wyraźny,
2.

kompetencje prawodawcze innych organów państwowych muszą mieć charakter

podporządkowany, muszą być traktowane jako wyjątek i poddawane interpretacji zwężającej.
Funkcja kontrolna odnosi się przede wszystkim do rządu i systemu podporządkowanej mu administracji.
1)

istotą systemu parlamentarnego jest przyznanie Izbie wpływu na powoływanie rządu, kontrolę i

możliwości spowodowania dymisji rządu i poszczególnych jego członków. Przesłanka do tego typu działań
musi być faktyczna wiedza o funkcjonowaniu rządu i administracji, którą Parlament zdobywa na
posiedzeniach Sejmu, na których ministrowie i inni przedstawiciele organów rządowych powinni być obecni
aby udzielić wszelkich informacji , które będą potrzebne Parlamentowi do udzielanie ewentualnych
sugestii, do których te organy będą musiały ustosunkować.

2)

Konstytucja przewiduje powierzenie Sejmowi pewnych uprawnień do wykonania , dotyczą one np.

stanów wyjątkowych. Tylko Sejm może wydać postanowienie o stanie wojny i tylko Sejm decyduje o zawarciu
pokoju. Sejmowi musi zostać przedłożone rozporządzenie Prezydenta o wprowadzeniu stanu wojennego lub
stanu wyjątkowego i ma on prawo uchylić takie rozporządzenie. Zgoda Sejmu jest też potrzebna dla
przedłużenia stanu wyjątkowego i stanu klęski żywiołowej, ponad konstytucyjne maximum. Są to sytuacje
szczególne, gdy potrzeba starannej kontroli decyzji władzy wykonawczej przeważa nad ogólnymi
konsekwencjami zasady podziału władz.

3. WŁADZA WYKONAWCZA

4) Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
5)

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i

gwarantem ciągłości władzy państwowej. Prezydent Rzeczypospolitej czuwa nad przestrzeganiem
Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności
jego terytorium. Razem z Radą Ministrów stanowi władzę wykonawczą.
Kadencja – 5 lat.
6)
7) Rada Ministrów
8)

Rada Ministrów to organ władzy wykonawczej powołany do prowadzenia polityki państwa i

kierowania administracją rządową.
9)
10. Pozycja ustrojowa rządu

RM prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną RP (art.146), do niej należą sprawy polityki państwa, które
nie zostały zastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego. RM kieruje
administracją rządową i sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i
organizacjami międzynarodowymi, a także ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju. W art. 146
ust. 2 zawarto bowiem zasadę domniemania właściwości RM w dziedzinach polityki państwa. Regulacje
konstytucyjne zawarte w rozdziale VI stwarzają wyraźne podstawy do określenia funkcji RM. Z faktu
zaliczenia RM do organów władzy wykonawczej wynika, że realizuje ona funkcje wykonawczą, która polega
na zapewnieniu wykonywania ustaw jako aktów prawnych stanowionych przez parlament. Nie chodzi przy
tym o bezpośrednie ich wykonywanie, ale przede wszystkim „zapewnienie wykonywania ustaw”. Obok tej
funkcji RM spełnia także funkcję administrowania, z którą powiązana została funkcja kierowania szeroko
rozumiana, gdyż mieści się w niej także „kierowanie administracją rządową” (art.146 ust. 3). Podkreślić
należy, że regulacje konstytucyjne dają podstawę do wyróżniania także funkcji rządzenia, która najbardziej
podkreśla ustrojową rolę, samodzielność, ale i odpowiedzialność RM.

11) REFERENDUM

12)

Rodzaje referendów wg poszczególnych kryteriów:

13)

w oparciu o kryterium zasięgu terytorialnego

14)

ogólnokrajowe 2. lokalne

15)

w oparciu o kryterium obowiązku przeprowadzenia referendum

16)

obligatoryjne ( gdy podjęcie decyzji o obowiązywaniu określonego aktu musi zostać

17)

podjęte w drodze refer. Np. Konstytucja RP)

18)

fakultatywne ( gdy podmioty zarządzające refer. uznają to za konieczność)

19)

w oparciu o kryterium skutków prawnych

20)

wiążące - gdy akt lub decyzja w nim podjęta nabiera bezpośredniej skuteczności prawnej

21)

konsultatywne - gdy wynik referendum stanowi tylko wskazówkę do podjęcia decyzji

22)

w oparciu o kryterium momentu przeprowadzenia

23)

uprzednie - wynik jego ma być przesłanką wiążącą lub sugerującą przy podejmowaniu decyzji

24)

następcze - takie , które zatwierdza akt lub decyzję podjętą przez organ upoważniony.

25)
26) Zarządzenie referendum
27) Referendum w Polsce może zarządzić tylko Sejm lub Prezydent działający za zgoda Sejmu
28) Przedmiotem referendum

mogą być tylko sprawy o szczególnym znaczeniu dla Państwa.

29) Referendum lokalne – (określone w art.170). Referendum to może być przeprowadzone we wszystkich
sprawach dotyczących wspólnoty samorządowej, a nie tylko „w sprawach szczególnym znaczeniu”.
30)

Referendum ogólnokrajowe ma prawo zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w obecności

co najmniej połowy ustawowej liczby posłów lub Prezydent Rzeczypospolitej za zgodą Senatu wyrażoną
bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
Referendum zarządza rada gminy bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy
ustawowej liczby radnych. Jednakże wymogi prawne związane z samym zarządzeniem referendum, a
następnie z uznaniem jego wyniku za wiążący zależą od tego, czy chodzi o referendum obligatoryjne, czy
fakultatywne. Jako szczególny przypadek referendum obligatoryjnego ustawa traktuje głosowanie w sprawie
odwołania ciała. Jest ono przeprowadzane wyłącznie na wniosek mieszkańców, nie wcześniej jednak niż po
upływie 12 miesięcy od dnia wyborów lub od dnia ostatniego referendum w sprawie odwołania rady gminy
przed upływem kadencji. Wniosek musi poprzeć co najmniej 1/10 mieszkańców uprawnionych do głosowania
(art. 13 ustawy o samorządzie). O przeprowadzeniu referendum decyduje Wojewódzki Komisarz Wyborczy.
Głosowanie takie jest ważne, jeśli wzięło w nim udział co najmniej 30% uprawnionych do głosowania. Wynik
referendum staje się rozstrzygający, jeżeli za jednym z rozwiązań oddano więcej niż połowę ważnych głosów
31) Organy przeprowadzające referendum
32)

Referendum ogólnokrajowe przeprowadzają:

Państwowa Komisja Wyborcza, komisarze wyborczy, obwodowe komisja do spraw referendum. PKW
zapewnia organizację i przeprowadzenie referendum.