Wykład 7. Działy pedagogiki specjalnej. Cz. III

Slajd 2

Pedagogika terapeutyczna

Slajd 3

Komisja Chorób Przewlekłych przy Światowej Organizacji Zdrowia definiuje chorobę przewlekłą jako "wszelkie zaburzenia lub odchylenia od normy, które mają jedną lub więcej z następujących cech charakterystycznych: są trwałe, pozostawiają po sobie inwalidztwo, spowodowane są nieodwracalnymi zmianami patologicznymi, wymagają specjalnego postępowania rehabilitacyjnego albo według wszelkich oczekiwań wymagać będą długiego okresu nadzoru, obserwacji czy opieki" (Pilecka za Shontz 1972, s. 300) „Choroba przewlekła to… proces patologiczny trwający ponad 4 tygodnie, cechujący się brakiem nasilonych objawów chorobowych. Rozróżniamy choroby o pierwotnie przewlekłym przebiegu np. niektóre choroby gośćcowe oraz wtórnie przewlekłe np. schyłkowa niewydolność nerek. W przebiegu chorób przewlekłych mogą nastąpić zaostrzenia objawów, zmniejszenie się ich lub czasowe ustąpienie” (Polski Słownik Medyczny, 1981). Przeciwieństwem choroby przewlekłej jest choroba ostra — „…występuje nagle, o burzliwym przebiegu, nasilonych objawach trwająca od kilku godzin do kilku tygodni… może przejść w chorobę przewlekłą, ale najczęściej kończy się szybko i pełnym wyleczeniem” (Polski Słownik Medyczny, 1981).

Slajd 4

W polskiej literaturze medycznej Zięcina określa chorobę przewlekłą jako "trwałe, nieodwracalne, postępujące zmiany uszkadzające ustrój, obniżające permanentnie jego wydolność i sprawność, głownie w tzw. stanach ostrych, ale także i przewlekłych, jako jeden i ten sam ustawicznie trwający proces wyniszczania". Choroby przewlekłe łączy szereg wspólnych cech, a mianowicie długi czas trwania, łagodniejszy niż w stanie ostrym przebieg, na ogół nieodwracalność zmiana patologicznych oraz konieczność stałego leczenia.

Do chorób przewlekłych zaliczyć można: choroby nowotworowe, cukrzycę, choroby reumatyczne, wady serca, niewydolność nerek, choroby układu oddechowego, tj. astma, gruźlica, choroby genetyczne, np. mukowiscydozę czy fenyloketonurię, choroby psychiczne, np. schizofrenię.

Choroby przewlekłe powodują często niezdolność do samodzielnego radzenia sobie w życiu, zmuszają do szukania pomocy u otoczenia, unieruchamiają na czas dłuższy w łóżku, a często są także przyczyną śmierci. Diagnoza choroby przewlekłej niesie ze sobą bardzo wiele zmian w życiu pacjenta. Początkowa reakcja najczęściej wiąże się z szokiem i niedowierzaniem. Z czasem realność tej sytuacji zaczyna powszednieć, a pacjent staje przed wyzwaniem: jak radzić sobie z dolegliwymi objawami, jak znieść kłopotliwe i często bolesne zabiegi, jak przygotować się na reakcję rodziny i znajomych (G. D. Bishop, 2000).

Diagnoza choroby przewlekłej jest silnym stresem dla pacjenta. Jednak zmiany z nią związane wykraczają poza zasoby radzenia sobie z typowymi stresorami. Najbardziej oczywisty wydaje się problem radzenia sobie z objawami samej choroby, ponieważ choroba przewlekła często wywołuje szczególnie dotkliwe symptomy w postaci bólu, osłabienia, zeszpecenia lub paraliżu. Życie z chorobą przewlekłą wiąże się często z tym, że pacjent zmuszony jest na nowo określić swoje możliwości i na przykład korzystać z pomocy innych przy wykonywaniu czynności, które kiedyś realizował samodzielnie.

Slajd 5

Choroba przewlekła jest trudna do zaakceptowania dlatego, że:

• Jest nieodwracalna i długotrwała — informacja o tym, że choroba jest przewlekła i nie zakończy się za miesiąc lub dwa, jest bardzo trudna do zaakceptowania.

• Często ma burzliwy przebieg — istnieje możliwość, pojawienia się nagłego pogorszenia stanu zdrowia, groźnego dla życia dziecka, wymaga stałej czujności zarówno u dziecka jak i jego otoczenia. To powoduje lęk i konieczność obserwowania swojego organizmu, aby w

porę zapobiec niepożądanym stanom.

• Uzależnia dziecko od otoczenia, rodziny, osób i instytucji sprawujących opiekę medyczną: lekarzy, pielęgniarek, szpitala, przychodni zdrowia, karetki pogotowia, urządzeń, sal rehabilitacyjnych oraz aparatury medycznej ratującej życie (rozrusznik serca, dializator, cewnik, inhalator, glukometr).

• Powoduje cierpienie fizyczne związane z chorobą (ból, niewygoda, związana z unieruchomieniem) i sposobem leczenia (inwazyjność leczenia — konieczność operacji, kroplówek, pobierania i przetaczania krwi, biopsji, dializoterapii).

• Powoduje cierpienie psychiczne i wiele przykrych przeżyć — długotrwała rozłąka z bliskimi, z koleżankami i kolegami z powodu pobytu w szpitalu, konieczność, przerwania lub zaprzestania nauki i innych dotychczasowych interesujących działań.

• Zmienia wygląd zewnętrzny, obniża kondycję fizyczną i psychiczną — bladość, nadmierne wychudzenie lub otyłość, łysienie, zmiany na skórze, niski wzrost, nadmierna potliwość oraz trwałe zniekształcenia i zeszpecenia ciała, ślady pooperacyjne, blizny, deformacje twarzy, kończyn, stawów i wiele innych.

• Wprowadza wiele ograniczeń, zakazów, nakazów i powinności dotyczących na przykład ograniczenia diety, swobody poruszania się, możliwości wyjazdu, kontaktów z rodziną, ze środowiskiem rówieśniczym, ze szkołą, a także możliwości nauki, zabawy, spędzania wolnego czasu. Utrudnia, a czasem wręcz uniemożliwia realizację dotychczasowych planów i zamierzeń dziecka.

Slajd 6

Do najważniejszych psychologicznych następstw przewlekłej choroby, ograniczających szanse rozwoju dziecka należą:

• Lęk, smutek, poczucie zagrożenia

• Koncentracja na potrzebach podstawowych (picie, jedzenie, poczucie bezpieczeństwa)

• Koncentracja na aktualnej sytuacji, na „tu i teraz”, niechęć do planowania i myślenia o przyszłości

• Utrata perspektywy życiowej oraz nadziei

• Poczucie braku wpływu na zdarzenia

• Obniżenie samooceny, poczucia własnej wartości; poczucie wstydu i bycia innym

• Ograniczenie stymulacji zewnętrznej szczególnie przy długotrwałym unieruchomieniu, leżeniu w łóżku

• Obniżenie motywacji do działania — bierność, nuda

Osoby z niepełnosprawnością narządu ruchu stanowią w Polsce niemal połowę populacji osób niepełnosprawnych, można zatem powiedzieć, że dysfunkcje narządu ruchu stanowią, obok innych rodzajów schorzeń, najczęstszą przyczynę niepełnosprawności w naszym kraju (D.Opioła, 2002). Pojęciem osoby niepełnosprawnej ze względu na dysfunkcję narządu ruchu określamy osoby o ograniczonej sprawności kończyn górnych, dolnych lub kręgosłupa.

Slajd 7

J. Sowa (1998, s. 192) podaje następującą klasyfikację uszkodzeń narządu ruchu i jego czynności :

1. uszkodzenia i braki w anatomicznej strukturze narządu ruchu – uszkodzenia i braki kości i mięśni kończyn, spowodowane urazami lub amputacjami, mogą mieć różny zakres i dotyczyć

   1. różnego zakresu w obrębie jednej kończyny, górnej lub dolnej – uszkodzenia lub braki palców, dłoni i palców ręki lub stopy, przedramienia lub podudzia, ramienia lub uda

   2. różnego zakresu dwóch lub więcej kończyn – obu górnych lub obu dolnych kończyn, jednej kończyny górnej, kończyn górnych i dolnych

2. zaburzenia czynności motorycznych przy nienaruszeniu anatomicznej struktury narządu ruchu

   1. porażenie – paraliż, bezwład, czyli całkowite zniesienie ruchów czynnych w mięśniach na skutek uszkodzenia układu nerwowego

   2. niedowład, czyli częściowe zniesienie czynności ruchowych- osłabienie siły czy spowolnienie ruchów na skutek uszkodzenia układu nerwowego

3. deformacje narządu ruchu powodujące równocześnie zaburzenia czynności motorycznych – nieprawidłowości lub wady anatomicznej struktury narządu ruchu lub jego poszczególnych części – np. nieprawidłowy kształt, długość, ilość elementów.

Przyczynami powstawania uszkodzeń narządu ruchu mogą być:

1. czynniki genetyczne lub wrodzone – nieprawidłowe geny, przekazane przez rodziców w pierwszym przypadku, w drugim zaś szkodliwe czynniki (choroby matki i związki toksyczne) działające na embrion lub płód w okresie płodowym

2. choroby – dziecięce porażenie mózgowe, choroba Heinego – Medina, gruźlica kości, stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, reumatyzm, trąd itp.

3. urazy, wypadki, amputacje

Każda choroba i upośledzenie fizyczne wiąże się z zachwianiem procesów psychofizycznych organizmu. Związane jest to ze zmianą dotychczasowego życia i zakłóceniami funkcjonowania osobowości. Im cięższe jest poszkodowanie, tym więcej pojawia się problemów do rozwiązania.

Choroba utrudnia i zaburza funkcjonowanie, natomiast zdrowie jest czynnikiem ułatwiającym rozwój i funkcjonowanie jednostki. Brak zdrowia doprowadza do skutków nie tylko w psychice dziecka chorego, ale również osób opiekujących się dzieckiem.

Do czynników najbardziej obciążających wysiłkiem lub mogących najskuteczniej odciążyć wysiłkowo, należy środowisko społeczne: ludzie otaczający dziecko, a głównie jego opiekunowie, a zwłaszcza wychowawcy. Zależnie od tego, jaka jest ich osobowość i ich stosunek do dziecka - mogą odciążać jego napięcie wewnętrzne, odprężać je, uspokajać, dawać poczucie bezpieczeństwa, mogą mu ująć coś z tych ciężarów, jakie na nie nałożyła choroba. Ludzie otaczający dziecko mogą również dokładać mu ciężaru, rozpraszać jego siły, zwiększać napięcie poczucia zagrożenia dodatkowymi przeszkodami, przeszkodami zwłaszcza obarczać ciężarem niezrozumienia jego potrzeb.

Funkcjonowanie osób chorych jest uzależnione od:

•   funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego (zwiększona podatność na zmęczenie);

•  sytuacji społecznej chorego i jego zaburzonych kontaktów ze światem zewnętrznym oraz niekorzystnych wpływów nowego środowiska

•  działalności mechanizmów obronno-przystosowawczych osobowości (dezorganizacja funkcjonowania osobowości wskutek wynikających z choroby zaburzeń i ograniczeń każdego z czterech czynników: rozwoju dyspozycji wrodzonych, jakości neurofizjologicznej układu nerwowego, środowiska wychowania i nauczania, własnej aktywności.

Slajd 8

Podstawowym zadaniem wychowawcy – terapeuty jest wszechstronne organizowanie wysiłku ustroju, który w okresie choroby musi byc podporządkowany i zużytkowany do celów leczniczych.

Podstawowym celem jest wzmacnianie i pobudzanie mechanizmów obronnych ustroju przez odpowiednie organizowanie obciążeń układu nerwowego.

Dla osiągania celu – dwie zasadnicze drogi oddziaływania psychopedagogicznego :

1. ogólne oszczędzanie wydatkowania energii ustroju

2. ogólne wzmacnianie dynamizmu ustroju – ułatwianie aktywizacji wszystkich procesów w kierunku ich normowania i harmonizowania

Do tych dwóch celów leczniczych dołącza się cel ogólnopedagogiczny – rewalidacyjny – zadanie przywrócenia dziecku możliwości podjęcia po przyjściu do zdrowia normalnego, czynnego i twórczego życia w środowisku zdrowych równieśników oraz cel dydaktyczny – w formie nauki szkolnej.

Niezbędnym warunkiem osiągania dodatnich efektów leczniczych jest liczenie się z wydolnością wysiłkową dziecka – ta kwestia stanowi oś organizacyjną i merytoryczną wszystkich działań.

Zadania wychowawcy :

1. znać przeciętną, obiektywną siłę obarczeniową różnych sytuacji życiowych, jakie mogą być udziałem wychowanków

2. znać przypuszczalny ciężar wysiłkowy danej sytuacji dla każdego wychowanka

3. orientować się w ogólnej wydolności wysiłkowej dziecka, związanej z obecnym stanem somatycznym, jak i aktualnymi warunkami psychicznymi

Organizacja pracy wychowawczej z punktu widzenia poziomów wysiłkowych

Podstawowa zasada: nierozdzielanie funkcji wychowawcy od funkcji nauczyciela, co sugeruje zgodnośc z zasadami ogólnymi :

1. koniecznośc dobrej znajomości dziecka i jego poziomu wysiłkowego od strony właściwości jego psychiki

2. konieczność zdawania sobie sprawy z całości dobowych obciążeń

3. koniecznośc dobrej orientacji w indywidualnym poziomie wysiłkowym dziecka – ocena ogólna od strony somatycznej, szczegółówa od psychicznej

4. konieczność nawiązania z dzieckiem mocnego i głębokiego kontaktu

Im dziecko mniejsze, tym wyraźniej powinno zdawać sobie sprawę z tego, kto jest jego głównym opiekunem – rozdrabnianie funkcji powoduje dodatkowe obciążenia dla dziecka – przyczyny - poczucie bezpieczeństwa i ustalanie stereotypów wymagań.

Slajd 9

Zestawienie obowiązków rewalidatora dzieci chorych i z dysfunkcjami fizycznymi

Warunki, których dostarczyć musi pedagog dla mozliwie sprawnej i normalnej pracy układu nerwowego dziecka :

1. warunki wywołujace dobre samopoczucie dziecka przez racjonalną organizacje słabych bodźców, ktore daja podprogowe podrażnienia, ale sumując się daja konretne samopoczucie :

   1. korzystnie dobrane czynniki przestrzenne, estetyczne, oświetleniowe, wiązanie życia z przyrodą

   2. zapobieganie niepotrzebnemu trwonieniu wysiłku przez źle zorganizowane otoczenie zewnetrzne

   3. nadawanie rytmu przez racjonalny rozkład dnia, pracy i dopoczynku (czas, kolejnośc i grupowanie elementów)

   4. dawkowanie stopnia wysiłku, dostosowanego do mozliwości dziecka

   5. dostosowanie charakteru życia dziecka do jego typu układu nerwowego i wydolności wysiłkowej, nienarzucanie obcych mu i niekorzstnych form życia

   6. Stworzenie korzystnych warunków uczuciowych, uzyskanych przez styl pracy i osobowośc opiekunów

2. Normowanie stanu psychiki przez unikanie negatywnego oddziaływania bodźców na procesy nerwowe (unikanie zbyt trudnych zadań, doprowadzających do załaman nerwowych lub przygotowujących dla nich podłoże)

   1. niedopuszczenie do zbyt silnych pobudzeń (trema, lęk, emocje współzawodnictwa)

   2. niedopuszczanie do zderzeń pobudzania i hamowania (tęsknota za domem i koniecznośc jej stłumienia, koniecznośc leżenia bez zapewnienia czynności zastępujących ruch, interesujący temat lekcji i koniecznośc biernośc z powodu nadczynności nauczyciela)

   3. niedopuszczanie do zbyt długiego trwania pobudzenia

   4. niedopuszczanie do pobudzeń połączonych z silnymi negatywnymi emocjami (działanie poprzez zły stopień, niepokojąca treść lektury)

   5. niedopuszczanie do niepożądanych hamowań zewnętrznych (rozpraszanie uwagi przez łączenie klas, przechodzenie innych osób przez klasę)

   6. niedopuszczanie do niepożądanych hamowań warunkowych (utrudniona praca umysłowa w lokalu, z którym związane sa przykre skojarzenia)

   7. niedopuszczanie do działania zbyt skomplikowanych bodźców (np. niejasne partie materiału, brak jasnych klasyfikacji)

   8. niedopuszczanie do pobudzen i zahamowań, które pogarszałyby samopoczucie dziecka

   9. niedopuszczanie do nagłych i trudnych przeróbek utrwalonych już i ważnych uczuciowo stereotypów dynamicznych (częsta zmiana wychowawcy, sali, zakładu)

   10. niedopuszczanie do podprogowych wrażeń, które sumując się dałyby niekorzystne warunki.

3. Ćwiczenie plastyczności kory mózgowej przez stwarzanie warunków do wytwarzania sie procesów w dostatecznej dla ćwiczenia liczbie lub warunków korztsnych dla procesów syntetyzujących lub analizujących

   1. udostepnianie jak najpełniejszego materiału do osobistych doświadczeń poznawczych, opartych na przeżyciach uczuciowych, zwłaszcza zainteresowaniach, systematyzacja materiału, powtórzenia

   2. Udostepnianie róznych form aktywności, w której może ćwiczyć się sprawnośc róznych analizatorów

   3. zadbanie o wzmacnianie bodźcem warunkowym

4. Wpływanie dodatnie na sferę uczuciową przez wywoływanie poczucia bezpieczeństwa, wygody, radości, ufności, życzliwości, zaciekawienia, wytwarzanie korzystnych uczuciowo dominant za pomoca kontaktów społecznych, z przyroda, sztuką

5. Wytwarzanie korzystnych dla leczenia stereotypów dynamicznych

   1. oszczędność psychiczna przez wytwarzanie sie stereotypu pozwalajacego na odtworzenie reakcji z minimalnym wysiłkiem

   2. wypracowanie stereotypów korzystnych dla leczenia – cisza podczas odpoczynku, mycie rąk przed jedzeniem

6. Normowanie zaburzen w procesach nerwowych, wywołanych koniecznościa zmiany dawnych stereotypów w związku ze zmiana środowiska, unikanie burzenia tych waznych uczuciowo

7. Normowanie w zalezności od typu układu nerwowego dziecka sprawności jego procesów korowych (siła, równowaga, ruchliwość) – wziąwszy pod uwagę czynnik wrodzony, jak i oddziaływanie choroby

8. Wyzwalanie róznych zahamowanych dynamizmów dziecka w wyniku :

   1. niedoćwiczenia układów i narządów zasadniczo nie objętych bezpośrednim zasięgiem choroby (zmniejszona praca procesów poznawczych dziecka odseparowanego w czasie choroby)

   2. zahamowanie funkcji z powodu warunków leczenia – szukanie form zastepczych

   3. zanik lub niedoćwiczenie układów zaatakowanych bezpośrednio przez chorobę - zadanie – właściwe uczynnianie (miejscowe i oddziaływanie na procesy emocjonalne, ściśle związane z zanikaniem porażeń)

9. Dostarczenie warunków do racjonalnego wysiłku (terapeutyczny wpływ wysiłku – wprawianie układu nerwowego w stan czynny

10. Normowanie współdziałania I i II układu sygnałowego

11. Swoiste znaczenie terapeutyczne – w znaczeniu rewalidacyjnych nauczania i wychowania polega na usprawnianiu psychofizycznego ustroju w jego pracy adaptacyjnej do obecnych i przyszłych warunków.

Pedagogika korekcyjna

Slajd 10

Termin trudności w uczeniu się wprowadzono do pedagogiki specjalnej w 1963 roku i od tego momentu stał się on podstawą tzw. pedagogiki korekcyjnej. Twórca tego terminu tak pisze: Ostatecznie termin „trudności w uczeniu się" stosuję w opisie grupy dzieci, które ujawniają zaburzenia w rozwoju języka, mowy, w opanowaniu umiejętności czytania i komunikacji, niezbędnych w nawiązywaniu interakcji społecznych. Grupa ta nie obejmuje dzieci niesprawnych sensorycznie, czyli niewidomych i głuchych, ponieważ znamy specjalne metody ich wychowywania i nauczania. Wyklucza się również z tej grupy dzieci globalnie upośledzone umysłowo.

Obecnie określenie to budzi wiele nieporozumień i nie doczekało się jednoznacznej definicji. Jedna z definicji została zaproponowana w roku 1981 przez przedstawicieli sześciu profesjonalnych stowarzyszeń, tworzących tzw. Narodowy Zjednoczony Komitet do Spraw Trudności w Uczeniu się, która brzmi: trudności w uczeniu się to bardzo szeroki termin odnoszący się do bardzo zróżnicowanej grupy zaburzeń, manifestujących się poprzez znaczące trudności w opanowaniu i stosowaniu umiejętności słuchowych, mówienia, czytania, pisania, rozumienia oraz umiejętności matematycznych. Zaburzenia te są pochodzenia wewnętrznego i wydają się być uwarunkowane dysfunkcjami centralnego systemu nerwowego. Z tego też powodu mogą współwystępować z innymi rodzajami niepełnosprawności (np. defektami sensorycznymi, upośledzeniem umysłowym, zaburzeniami rozwoju emocjonalnego i społecznego), jak również z konsekwencjami wpływów środowiska (np. różnice kulturowe, nieodpowiednie lub niewłaściwe wychowanie, czynniki psychogenne), nie są one jednak bezpośrednim następstwem działania tych warunków i wpływów.

Przyczyny trudności w uczeniu się są złożone i niezwykle zróżnicowane. Nie zawsze można je jednoznacznie ustalić i scharakteryzować. Spośród przyczyn trudności w uczeniu się – w niepowodzeniach szkolnych najpełniej zbadano w Polsce tzw. przyczyny dydaktyczne i środowiskowe, mniej znane są przyczyny zależne od samego ucznia, zwłaszcza od jego zdolności umysłowych.

Wśród przyczyn dydaktycznych Cz. Kupisiewicz wyróżnił trzy grupy:
1. słabą znajomość teorii procesu dydaktycznego przez nauczycieli,

2. niedostateczną znajomość uczniów,

3. brak opieki nad uczniami pozostawionymi w nauce

Slajd 11

Obecnie podejmowane są różne kategoryzacje przyczyn trudności w nauce. Najczęściej ujmuje się w trzy grupy:

1. przyczyny genetyczne;

2. przyczyny organiczne i biologiczne;

3. przyczyny społeczne.

Pierwsza z nich - przyczyny genetyczne, wynikają z czynników genetycznych a związane są z naturą dziecka, z jego wyposażeniem, z jakim przychodzi na świat.
Druga z grup, w szczególności czynników biologicznych, znajduje wiele klasyfikacji, które oddziałują na rozwój dziecka w sposób niekorzystny.

Najczęstsze kryteria tych podziałów to rodzaj czynnika i czas, w którym on działał. Przy tym pierwszym kryterium zwraca się uwagę na:

- minimalne dysfunkcje mózgu,

- zaburzenia biochemiczne (np.alergie pokarmowe),

- opóźnienie w okresie dojrzewania struktur korowych (wolniejsze osiąganie pełnej dojrzałości anatomicznej i funkcjonalnej).

W drugim kryterium przyjmuje się wszystkie te czynniki, które działają na dziecko:
1. przed urodzeniem,

2. przy urodzeniu

3. w okresie po urodzeniu.

Przyczyny społeczne wiążą się zwykle z jakością opieki i oddziaływań wychowawczych na dziecko w środowisku rodzinnym, szkolnym, najbliższej społeczności danej miejscowości.
W literaturze polskiej szczególnie silnie akcentuje się nieprawidłowe wychowanie w rodzinie jako podstawowe źródło pierwszych negatywnych doświadczeń dziecka. Istotą tych wadliwych oddziaływań jest ograniczona lub nadmierna (wskutek stawiania zbyt wysokich wymagań, surowości, rygoryzmu) stymulacja dziecka. W pierwszej sytuacji następuje hamowanie jego naturalnej ruchliwości i ciekawości, zaś w drugiej przeciążenie mózgu nadmiarem informacji. Skutki, mogą być podobne -dziecko nie radzi sobie ze stawianymi mu zadaniami.

System opieki i pomocy dzieciom z trudnościami w nauce obejmuje profilaktykę, diagnozę i terapię.

Slajd 12

Terapia pedagogiczna to oddziaływanie za pomocą środków pedagogicznych (dydaktycznych i wychowawczych) na przyczyny i przejawy trudności dzieci w uczeniu się, mające na celu wyeliminowanie niepowodzeń szkolnych oraz ich ujemnych konsekwencji.

Celem terapii jest więc:

• usuwanie bezpośrednich przyczyn niepowodzeń szkolnych,

• wyrównywanie braków w wiadomościach i umiejętnościach,

• przywrócenie prawidłowych postaw uczniów wobec nauki.

W terapii pedagogicznej stosowane są zamiennie różne pojęcia, chociaż nie wszystkie są jednoznaczne i wystarczająco precyzyjne. Reedukacja – to działalność wychowawcza i nauczanie osoby, która z jakichś powodów utraciła pewne posiadane wiadomości i umiejętności i stała się nie przystosowana do środowiska.

Ćwiczenia korekcyjno-wychowawcze - czyli usprawnianie deficytów rozwoju i wyrównywanie braków w wiadomościach i umiejętnościach szkolnych. Zamiennie stosuje się nazwę ćwiczenia korekcyjno – kompensacyjne, gdzie drugi człon nazwy może być rozumiany jako wyrównywanie braków przez kompensację, czyli przez przejmowanie funkcji narządów zniszczonych lub uszkodzonych- przez inne, sprawniejsze. Właśnie ten drugi termin jest bardziej adekwatny do specyfiki oddziaływań.

Slajd 13

Zasady terapii pedagogicznej:

• zasada indywidualizacji środków i metod oddziaływania korekcyjnego (dostosowanie środków, metod i programów do indywidualnych możliwości konkretnego dziecka),

• zasada stopniowania trudności w nauce czytania i pisania ( przechodzenie od zadań elementarnych, prostych do ćwiczeń o większym stopniu złożoności),

• zasada korekcji zaburzeń (ćwiczenie przede wszystkim najgłębiej zaburzonych i najsłabiej opanowanych umiejętności),

• zasada kompensacji zaburzeń (łączenie ćwiczeń funkcji zaburzonych z ćwiczeniami funkcji nie zaburzonych, w celu tworzenia właściwych mechanizmów kompensacyjnych),

• zasada systematyczności (powinna być także stosowana w pracy domowej z uczniem),
  zasada ciągłości oddziaływań.

Logopedia

Slajd 14

Według L. Kaczmarka zaburzenie mowy są ,,pewnym odstępstwem od ustalonej przez zwyczaj społeczny normy i polegają na tym, że albo nie umiemy właściwie zbudować wypowiedzi, albo też jej percypować”

Do zaburzeń wymowy nie zaliczamy cech wymowy dziecięcej, które są normalnym przejawem jej niedojrzałości (…). Istnieją jednak pewne odchylenia uchwytne już w okresie rozwoju mowy. Przykładem może być seplenienie boczne u dziecka 5-letniego. Nie jest ono zwykłą zamianą głoski sz na s, ale głoska ta jest w sposób wyraźny zniekształcona.

We współczesnej pedagogice istnieje wiele podziałów i klasyfikacji zaburzeń mowy. L. Kaczmarek klasyfikując zaburzenia mowy uwzględnia momenty występujące w poszczególnych składnikach wypowiedzi, to jest treści, formy i substancji.

Slajd 15

I. Styczek z kolei dokonuje klasyfikacji ze względu na patomechanizm powodujący zaburzoną mowę. Spośród dwóch czynników, które wymienia, zewnątrzpochodne charakteryzują się tym, że nie stwierdza się defektów anatomicznych, które można by uznać za przyczynę. Z kolei wewnątrzpochodne to przede wszystkim: nieprawidłowości anatomiczne, uszkodzenie struktur korowych, powodujące częściową lub całkowitą utratę mowy oraz wady wymowy uwarunkowane upośledzeniem umysłowym lub zaburzeniami strefy emocjonalnej.

Slajd 16

Do najczęściej występujących zaburzeń mowy dziecka możemy zaliczyć:

• afazję – określana jest jako częściowa lub całkowita utrata umiejętności posługiwania się językiem, spowodowana uszkodzeniem struktur mózgowych.

• alalię (dyslalię) – charakterystyczne dla niej jest dobre rozumienie mowy, a jeżeli jest ono zaburzone, to w mniejszym niż mówienie.

• dyzartrię – zaburzenie mowy wynikające z uszkodzenia ośrodków i dróg nerwowych, unerwiających narządy mowne. Dysartria towarzyszy najczęściej mózgowemu porażeniu dziecięcemu.

• anartrię - skrajną postać dyzartrii. Jest to brak rozwoju mowy lub utrata wcześniej nabytych umiejętności wytwarzania dźwięków mowy.

• seplenienie – jest to zdecydowanie najczęściej spotykana wada wymowy.

• reranie - jest to nieprawidłowa wymowa głoski r.

• mowę bezdźwięczną – polega na tym, że osoba wymawia głoski dźwięczne jako bezdźwięczne.

• nosowanie – to z kolei zaburzenie zachodzi wtedy, gdy głoski nosowe wymawiane są jako głoski ustne (nosowanie zamknięte) lub odwrotnie (nosowanie otwarte).

• jąkanie – wada objawiająca się zaburzeniami płynności mowy, na skutek występowania mimowolnych skurczów narządów mownych.

Bardzo ważną sprawą jest wczesne wykrycie wady wymowy i odpowiednia terapia logopedyczna.

Terapia zaburzeń mowy jest to całość czynności mających na celu usuwanie zaburzeń mowy, a ściślej złagodzenie skutków tych zaburzeń u dzieci czy też osób dorosłych. Jeżeli zaburzenia mowy uwarunkowane są genetycznie, w pierwszej kolejności prowadzona jest terapia medyczna, a następnie logopedyczna. W przypadku zaburzeń mowy pochodzenia ośrodkowego, stosuje się terapię logopedyczną i psychologiczną. Gdy zachodzi konieczność stymulacji i korekty opóźnionych lub błędnych funkcji językowych, wówczas zastosowanie ma terapia logopedyczna i pedagogiczna.

Celem terapii jest kształcenie, rozwijanie, korygowanie i doskonalenie prawidłowego mówienia. H. Rodak podaje, że aby podjąć terapię, należy sformułować jej cele cząstkowe, w których ważne jest:

1. Zapewnienie możliwie najlepszych warunków sprzyjających pełnemu rozwojowi funkcji językowej uwzględniając:

   • stan zdrowia dziecka (leczenie, operacje chirurgiczne w sytuacjach tego wymagających),

   • oddzielne, wyciszone pomieszczenie,

   • wyposażenie w odpowiedni zestaw pomocy, aparaturę... itd.,

   • stwarzanie odpowiedniej atmosfery,

   • pracę indywidualną lub w małych grupach,

   • stosowanie różnych metod, form i technik przez logopedę.

2. Zdrowie psychiczne dziecka, które warunkuje gotowość do uczenia się i współpracy z logopedą.

3. Wypracowanie właściwego stosunku otoczenia do osoby z nieprawidłową mową.

4. Wypracowanie odpowiedniej do: wieku, poziomu rozwoju osobowości i środowiska sprawności językowej pacjenta z zaburzoną mową i to w odpowiednim zakresie.

Metodyka ćwiczeń logopedycznych w nauczaniu prawidłowej artykulacji obejmuje:

• ćwiczenia usprawniające motorykę narządów mowy (języka, warg, podniebienia, żuchwy),

• ćwiczenia słuchowe w różnicowaniu poprawnego i zaburzonego brzmienia,

• ćwiczenia polegające na ustawianiu narządów mowy dla uzyskania prawidłowego brzmienia, np. szpatułką, palcem,

• ćwiczenia wykonywane pod kontrolą wzrokową (lustro), kinestetyczną (dotykiem) i słuchową,

• ćwiczenia usprawniające wymowę wy ćwiczonych głosek w izolacji, w sylabie, w wyrazie, w zdaniu, w mowie potocznej,

• psychoterapię przy zaburzonej osobowości (relaks, trening autogenny),

• ścisłą współpracę z domem i innymi nauczycielami (specjalistami, a szczególnie logopedą).¹

Przy jąkaniu istotne są ćwiczenia oddechowe, rozluźnienie napięcia mięśni narządów mowy poprzez relaks, psychoterapię (ćwiczenia relaksacyjne) oraz regulacja tempa i rytmu mowy. Terapia logopedyczna musi być prowadzona przez wykwalifikowanego specjalistę, natomiast zarówno nauczyciele, jak i rodzice mogą z powodzeniem prowadzić ćwiczenia wspomagające pracę logopedy. Ćwiczenia takie można pogrupować w kategorie :

• ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne

• ćwiczenia oddechowe

• ćwiczenia rytmizujące

• ćwiczenia słuchu fonematycznego.

Pedagogika dziecka zdolnego

Pojęcie zdolności w praktyce bardzo często utożsamiane jest z terminem uzdolnienie lub talent.

Slajd 17

Według definicji Okonia uczeń zdolny to taki, który osiąga lepsze wyniki od swoich rówieśników w przypadku gdy zachowane są jednakowe dla wszystkich warunki pracy, lub uzyskujący te same co oni wyniki przy mniejszym wysiłku. Zawdzięcza to węższemu niż u innych rozwojowi takich zdolności jak myślenie, zdolność obserwacji wyobrażania, pamięć, uwaga, sprawności manualne i ruchowe.

Slajd 18

Psychologia rozróżnia te rodzaje zdolności i mówi o:

• zdolnościach ogólnych – określanych jako inteligencja. „Inteligencja odnosi się raczej do ogólnych funkcji myślenia, rozwoju, wnioskowania, analizowania, rozumienia, organizowanie uczenia się i rozwiązywania problemów.

• zdolnościach kierunkowych zwanych też zdolnościami specjalnymi lub uzdolnieniami (np. uzdolnienie matematyczne, artystyczne, językowe itd.) najwyższy stopień tego rozwoju uzdolnień określa się mianem talentu.

• zdolnościach twórczych rozumianych jako umiejętność znajdowania wielu różnych i oryginalnych rozwiązań zadań i problemów.

Dzieci i młodzież zdolne mają prawo do szczególnej opieki. Kształcenie i rozwijanie talentów ze społecznego punktu widzenia jest niezmiernie ważnie. Jednak aby pomóc dziecku w rozwoju jego zdolności najpierw należy to dziecko właściwie zidentyfikować. Dzieci zdolne często nie spełniają oczekiwań rodziców czy nauczycieli w zakresie zachowania i określane są jaką krnąbrne, złośliwe czy nawet nieco dziwne, dlatego ważne jest właściwe rozpoznawanie i wspieranie ucznia zdolnego.

Niestety cechy wynikające z natury dziecka zdolnego mogą spowodować trudności w funkcjonowaniu społecznym i emocjonalnym. Jednym z częściej wymienionych problemów emocjonalnych dzieci i młodzieży wybitnie zdolnej jest depresja o charakterze egzystencjonalnym. Wynika ona z idealistycznego pojmowania świata, niezadowolenia z siebie i własnych osiągnięć, nadmiernych oczekiwań otoczenia, przeżywania konfliktów wewnętrznych. Zwiększona receptywność fizyczna i społeczna powoduje częstsze przeżywanie przez dzieci zdolne skrajnych uczuć, od szczęścia po cierpienie.

W związku z tym ważne jest poznanie dziecka zdolnego i otoczenie go szczególną opieką pedagogiczną i psychologiczną. Wiedza z zakresu tego tematu pozwoli lepiej rozwinąć zdolności i talenty jednostek zdolnych ku ich własnemu pożytkowi i zgodnie z oczekiwaniami społecznymi. Szczególną rolę w zakresie pobudzania, ujawnienia i rozwijania zdolności dzieci odgrywa rodzina i szkoła.

Szkoła jest miejscem, gdzie dziecko zdolne powinno uzyskać szczególną pomoc. Jest wielu nauczycieli, wychowawców, psychologów i pedagogów, którzy pomagają rozwijać zdolności i talenty. Współpraca szkoły i rodziny jest więc niezbędna do stworzenia optymalnych warunków rozwoju zdolności. W kształtowaniu zdolności u uczniów bardzo ważny jest też odpowiedni dobór zajęć pozalekcyjnych. Należy więc zorganizować tyle kół zainteresowań i tak prowadzić działalność pedagogiczną, aby każdy uczeń mógł wybrać taki rodzaj, który jest zgodny z jego zainteresowaniami.

---

1. H. Rodak, Terapia dziecka…, op.cit.↩