Polityka rozwojowa UE
Pomoc rozwojowa a pomoc humanitarna
Pomoc rozwojowa
Definicja OECD: Przepływy kierowane do określonej grupy krajów i instytucji wielostronnych, których źródłem są oficjalne instytucje państw-dawców, których podstawowym celem jest wspieranie rozwoju gospodarczego i dobrobytu krajów rozwijających się, oraz które zawierają w sobie co najmniej 25% darowizny.
Oficjalna pomoc na rzecz wspierania rozwoju (Official Development Assistance – ODA) ma na celu wspieranie krajów słabo rozwiniętych w ich wysiłkach na rzecz przyspieszenia wzrostu gospodarczego, zapewnienia rozwoju gospodarczego i ograniczenia skali ubóstwa we wszystkich jego wymiarach. ODA obejmuje przeznaczone na cele rozwojowe przypływy środków finansowych w formie darowizn oraz kredytów udzielanych na dostatecznie ulgowych (pod względem oprocentowania i terminu spłaty) warunkach, a także pomoc techniczną. Należy zwrócić uwagę na fakt, iż pomoc rozwojowa to nie tylko wsparcie finansowe, ale także współpraca naukowo-techniczna oraz wymiana doświadczeń.
Pomoc rozwojowa może być przekazywana bezpośrednio (mówimy wtedy o pomocy dwustronnej) oraz pośrednio poprzez organizacje międzynarodowe (jest to pomoc wielostronna). Może być skierowana zarówno na realizację konkretnych projektów inwestycyjnych (np. w takich dziedzinach jak infrastruktura drogowa i wodociągowa, edukacja, opieka zdrowia, ochrona środowiska), jak i na całościowe wspieranie reform gospodarczych.
Pomoc humanitarna
Udzielana przez państwa, organizacje międzynarodowe, jak osoby prywatne ofiarom klęsk żywiołowych i konfliktów zbrojnych. Jest udzielana ad hoc i ma charakter doraźny. Jest odpowiedzią na stany nadzwyczajne
Dlaczego UE angażuje się w pomoc rozwojową?
Zjawisko biedy na świecie (dane ze strony OECD)
Przesłanki geopolityczne
Przesłanki ekonomiczne
Przesłanki historyczne
Historia
Początków polityki rozwojowej możemy doszukiwać się już u źródeł integracji, czyli w traktatach rzymskich. Wpływ na to miało posiadanie przez państwa założycielskie zamorskich kolonii (kolonii nie posiadały jedynie Luksemburg i RFN, poza tym: Belgia: Kongo-Leopoldville, obszar mandatowy Ruanda-Urundi; Francja: Francuska Afryka Zachodnia, Francuska Afryka Równikowa, Madagaskar, Francuskie Somali, obszary mandatowe Togo i Kamerun, byłe protektoraty w Afryce Północnej – Maroko i Tunezja oraz Algieria, Holandia: Nowa Gwinea, Włochy: Włoskie Somali). Najbardziej aktywna była w tych kwestiach Francja posiadająca rozległe posiadłości kolonialne a co za tym idzie globalny zasięg interesów politycznych, gospodarczych i kulturowych. Francji zależało na utrzymaniu powiązania z byłymi koloniami a swoje wstąpienie do EWG uzależniała od przyznania jej krajom i terytoriom zamorskim statusu krajów stowarzyszonych . Znalazło to odzwierciedlenie w artykułach 131-136 TEWG. Kraje i terytoria zamorskie wyszczególnione były w załączniku IV. Natomiast deklaracja uczestniczenia w rozwoju społeczno-gospodarczym krajów i terytoriów zamorskich zapisana została w artykule 1 Konwencji Wykonawczej w sprawie Stowarzyszenia Krajów i Terytoriów Zamorskich ze Wspólnotą. Konwencja ta ustanawiała również Fundusz Rozwoju Krajów i Terytoriów Zamorskich, który przekształcił się później w Europejski Fundusz Rozwoju.
EWG nie poprzestała jednak na traktatach. W 1963 roku doszło do podpisania pierwszej Konwencji z Yaounde (Kamerun) pomiędzy WE a 18 krajami afrykańskimi. Jej celem było ożywienie i promowanie ekonomicznego i politycznego rozwoju krajów rozwijających się. Konwencja została zawarta na 5 lat. Współpraca WE-państwa afrykańskie miała opierać się odtąd nie tylko na traktatach ale również na wielostronnych umowach. WE zobowiązywała się między innymi do zniesienia ceł, wprowadzenia kontyngentów importowych czy udzielania pomocy rozwojowej z Europejskiego Funduszu Rozwoju. Następna Konwencja z Yaounde podpisana została w 1969 roku.
Pewnym przełomem były Konwencje z Lome. Pierwsza z nich została podpisana w 1975 roku pomiędzy WE a 46 państwami AKP. Konwencje z Lome wychodziły poza relacje handlowe, były próbą całościowego opisania relacji Północ-Południe. Wprowadzały zasadę braku wzajemności w stosunkach handlowych pomiędzy EWG a AKP, jednostronne preferencje taryfowe WE, które nie musiały prowadzić do ustępstw ze strony partnerów. Konwencje miały również zagwarantować państwom AKP stabilizacji dochodów z eksportu produktów rolnych poprzez ustanowienie mechanizmu Stabex, niestety nieskuteczne. Konwencje z Lome zawierane były na okres pięciu lat. Ważne okazało się tak zwane Lome IV z 1989 roku. Konwencja ta kładła mocniejszy nacisk na problemy horyzontalne: promocję praw człowieka, wzmocnienie pozycji kobiet, ochronę środowiska, zdecentralizowaną współpracę oraz promocję i rozwój sektora prywatnego. Konwencje z Lome czy wcześniejsze z Yaounde miały jedną zdecydowaną słabość: traktowały państwa AKP jako jednolitą całość, nie uwzględniały potrzeb poszczególnych państw i regionów.
Po erze umów wielostronnych przyszedł czas na utraktatowienie polityki rozwojowej. Miało to miejsce w Traktacie z Maastricht. W dalszych artykułach traktat zapewniał, że polityka ta będzie się przyczyniać ogólnego celu rozwoju i konsolidacji demokracji oraz rządów prawa a także do poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności. Jednak zapis o komplementarności polityki rozwojowej wobec polityk państw członkowskich ukazywał jej podrzędny charakter.
Powstanie SCR 1998
Cotonou 2000
Powstanie Europe Aid 2001
Konsensus Europejski 2005
Traktat Lizboński 2007
Instytucje zajmujące się polityką rozwojową
Rada w składzie Rady do spraw zagranicznych opracowuje działania zewnętrzne UE na podstawie strategicznych kierunków określonych przez Radę Europejską oraz zapewnia spójność działania UE, przyjmuje akty prawne, zawiera umowy międzynarodowe. Rada podejmuje decyzje zwykłą procedurą prawodawczą czyli procedurą współdecydowania.
Komisja Europejska odpowiada za koordynację polityki UE z politykami państw członkowskich. Realizuje to poprzez trzy dyrekcje generalne wchodzące w skład grupy Relex: DG Stosunki zewnętrze, DG Rozwój oraz DG Europe Aid. DG Stosunki zewnętrzne z komisarz Catherine Ashton oraz DG Rozwój, na czele której stoi Andris Piebalgs z Łotwy są odpowiedzialne za planowanie polityki rozwojowej i jej koordynację z działaniami państw członkowskich. DG Europe Aid, którego dyrektorem generalnym jest Koos Richelle, pełni funkcję pośrednika pomiędzy szczeblem politycznym a szczeblem operacyjnym w krajach otrzymujących pomoc. Odpowiada za identyfikację, formułowanie, finansowanie, wdrażanie oraz ewaluację poszczególnych projektów. Podzielona jest na dyrekcje terytorialne: ds. Europy i państw sąsiednich, ds. Ameryki Łacińskiej, ds. Azji, ds. państw AKP
Natomiast w Parlamencie Europejskim sprawami dotyczącymi polityki rozwojowej zajmuje się Komisja ds. Rozwoju. Jej przewodniczącą jest Eva Joly francuska posłanka Grupy Zielonych. Komisja ma uprawnienia w zakresie:
wspierania, realizacji i monitorowania polityki rozwoju i współpracy Unii, a zwłaszcza:
dialogu politycznego z krajami rozwijającymi się, zarówno dwustronnego jak i w ramach odpowiednich organizacji międzynarodowych i na płaszczyźnie międzyparlamentarnej
pomocy dla krajów rozwijających się i porozumień o współpracy z nimi
promowania wartości demokratycznych, dobrego zarządzania i praw człowieka w krajach rozwijających się
kwestii związanych z umową o partnerstwie AKP-UE i stosunków z właściwymi organami
udziału Parlamentu w misjach obserwacji wyborów, w razie potrzeby we współpracy z innymi właściwymi komisjami i delegacjami.
Komisja koordynuje pracę delegacji międzyparlamentarnych i delegacji ad hoc objętych zakresem jej kompetencji. W skład komisji wchodzi trzech Polaków: Filip Kaczmarek i Krzysztof Lisek z Grupy Europejskiej Partii Ludowej (PO) oraz Michał Kamiński z Europejskich Konserwatystów i Reformatorów (PiS).
Europejski Bank Inwestycyjny na podstawie artykułu 209 ustęp 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej przyczynia się do realizacji celów polityki rozwojowej na warunkach przewidzianych w jego statucie. Oznacza to udzielanie pożyczek i gwarancji. Wspiera głównie inicjatywy sektora prywatnego przyczyniające się do wzrostu ekonomicznego oraz mające pozytywny efekt na szerszą skalę, taką jak na przykład region czy kraj ale również projekty publiczne, dotyczące infrastruktury, rozwoju ekonomiczno społecznego, ochrony środowiska.
Realizacja polityki rozwojowej -instrumenty
Europejski Fundusz Rozwoju. Został utworzony w 1958 r. na mocy Konwencji Wykonawczej dołączonej do Traktatu o EWG z 1957 r. Jest finansowany z wpłat członkowskich na podstawie wzajemnych uzgodnień. Wpłaty krajów UE do EDF są odzwierciedleniem ich udziału w PKB, a także powiązań historycznych. Europejski Fundusz Rozwoju nie stanowi części budżetu wspólnotowego, jest zarządzany przez Komisję Europejską. Pomoc rozwojowa jest kierowana przez EDF w dwóch formach. Pierwsza, zwana „pomocą możliwą do zaprogramowania”, ma formę bezzwrotnych grantów i jest wykorzystywana przez narodowe i regionalne programy na finansowanie tradycyjnych projektów współpracy rozwojowej. Druga, tzw. pomoc nienadająca się do zaprogramowania, ma charakter warunkowy i jest udzielana na zasadzie „case by case”. Europejski Fundusz Rozwoju zawierany jest w cyklach wieloletnich. Obecny dziesiąty Fundusz Rozwoju na lata 2008-2013 posiada budżet w wysokości 22,6 miliardów euro.
Strategie tematyczne, wobec poszczególnych państw i regionów określają długoterminowe cele współpracy oraz priorytetowe dziedziny wsparcia. Wdrażane są za pomocą specyficznych programów i projektów.
Finansowanie
Najwięksi donatorzy i biorcy
Realizacja polityki rozwojowej - działania
Szczyty UE- Afryka są działaniami na szczeblu szefów państw i rządów krajów UE oraz Afryki. Prowadzą do podpisywania porozumień dotyczących spraw zarówno politycznych jak i gospodarczych. Ostatni taki szczyt miał miejsce 29 i 30 listopada w stolicy Libii - Trypolisie - na trzecim już szczycie spotkało się około 80 przywódców unijnych i afrykańskich. Postanowili nasilić współpracę na rzecz rozwoju gospodarczego, pokoju, bezpieczeństwa oraz osiągnięcia milenijnych celów rozwojowych w Afryce do roku 2015. Pod hasłem "Inwestycje, wzrost gospodarczy i tworzenie miejsc pracy" przywódcy omówili wiele ważnych zagadnień, m.in. integrację regionalną, trwałość rolnictwa i dostaw żywności, ład administracyjny, prawa człowieka i migrację, technologie informacyjno-komunikacyjne, infrastrukturę i energetykę. Ich zdaniem duży, ogólnospołeczny wzrost gospodarczy to najważniejszy czynnik rozwoju i walki z ubóstwem.Przywódcy przyjęli deklarację trypolitańską, w której zaznaczyli, jak bardzo sektor prywatny może pomóc w stymulowaniu rozwoju i zatrudnienia u partnerów z obu stron i w zapewnianiu Afryce dobrobytu. Szczyt stał się też okazją do ustalenia wspólnych stanowisk na potrzeby międzynarodowych negocjacji i spotkań. Przywódcy podpisali również porozumienie, na mocy którego UE przeznaczy 1 mld EUR na wspieranie pokoju i bezpieczeństwa w Afryce. Kolejny szczyt odbędzie się w roku 2013 w Brukseli.
Europejskie Dni Rozwoju po raz pierwszy zorganizowane były w 2006 roku. Orgaznizowane są zawsze w drugim półroczu, w kraju sprawującym prezydencję. Są największym wydarzeniem poświęconym współpracy na rzecz rozwoju, którego celem jest m.in. budowanie partnerstwa na rzecz walki z ubóstwem oraz realizacja Milenijnych Celów Rozwoju. Jest to również spotkanie, które umożliwia dialog z przedstawicielami krajów rozwijających się. Komisarz ds. rozwoju Andris Piebalgs oświadczył: „Europejskie dni rozwoju są kluczowym wydarzeniem w kalendarzu imprez w dziedzinie rozwoju i główną europejską platformą dialogu i wymiany informacji na tematy związane z rozwojem. Dla osób zajmujących się tą dziedziną jest to wyjątkowa okazja do debaty i wymiany pomysłów; społeczeństwu zaś pozwala zapoznać się z muzyką, sztuką i kinematografią krajów rozwijających się. Tegoroczna edycja Europejskich dni rozwoju odbywa się w strategicznym momencie – polityka w dziedzinie rozwoju jest obecnie przekształcana, tak aby wpisywać się w nową strukturę organizacji instytucjonalnej UE i przystawać do warunków ogólnej sytuacji na świecie.” Tegoroczne Europejskie Dni Rozwoju odbyły się 6 i 7 grudnia w Brukseli.
Szczyt Milenijny ONZ z 2000 r. zaowocował przyjęciem Deklaracji Milenijnej i opracowania Milenijnych Celów Rozwoju. Te cele to: 1) wyeliminować skrajne ubóstwo i głód 2) zapewnić powszechne nauczanie na poziomie podstawowym 3) promować równość płci i awans społeczny kobiet 4) ograniczyć umieralność dzieci 5) poprawić opiekę medyczną nad matkami 6) ograniczyć rozprzestrzenianie się HIV/AIDS, malarii i innych chorób 7) stosować zrównoważone metody gospodarowania zasobami naturalnymi 8) stworzyć globalne partnerstwo dla rozwoju. Miały one zostać zrealizowane do 2015 roku. Unia Europejska – wspierając realizację Milenijnych Celów Rozwoju – przyjęła zobowiązania, podjęte na szczycie Rady Europejskiej w Göteborgu w dniach 15-16 czerwca 2001 r., dotyczące osiągnięcia celu ONZ w zakresie oficjalnej pomocy rozwojowej na poziomie 0,7% PKB do 2015 r. W 2005 roku Komisja Europejska przyjęła tzw. Milenijny Pakiet Rozwoju. Były to trzy komunikaty na temat postępu w osiąganiu Milenijnych Celów Rozwoju. Zawierały również propozycje działań mających przyspieszyć ten proces. Monitorowanie osiągania Milenijnych Celów Rozwoju należy między innymi do Komisji ds. Rozwoju Parlamentu Europejskiego. Realizowane jest poprzez przyjmowanie odpowiednich rezolucji. Ostatnia Rezolucja Parlamentu Europejskiego przyjęta została w dniu 15 czerwca 2010 r. w sprawie postępów w osiąganiu milenijnych celów rozwoju: przegląd śródokresowy w ramach przygotowań do posiedzenia wysokiego szczebla ONZ we wrześniu 2010 r. Ich celem jest: ogólne zarysowanie obecnej sytuacji w zakresie realizacji MCR; identyfikacja głównych obszarów, na których UE oraz społeczność międzynarodowa powinny skoncentrować swoje wysiłki przez najbliższe pięć lat; zbadanie innych czynników, które mogą zwiększyć lub zmniejszyć szanse na sukces realizacji MCR, a następnie zajęcie się kwestiami finansowania.
W dziedzinie rozwoju Unia Europejska współpracuje z ONZ głównie poprzez Sojusz Agend Narodów Zjednoczonych ds. HIV/AIDS (UNAIDS), Pomoc na rzecz Rozwoju (UNDAF), Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP), Bank Światowy (WB), Światowy Program Żywnościowy (WFP). Przedstawiciele Unii Europejskiej biorą także udział w licznych konferencjach i szczytach organizowanych przez Narody Zjednoczone.
Wiosną 2001 roku, Komisja Europejska przyjęła dokument "Budowa efektywnego partnerstwa z ONZ w dziedzinie rozwoju i spraw humanitarnych" (Building an effective partnership with the UN in the fields of development and humanitarian affairs). Analizuje on sposoby polepszenia kontaktów między Unią a ONZ oraz wpływ polityki rozwojowej Unii na system Narodów Zjednoczonych.
Unia Europejska jest największym źródłem finansowania pomocy udzielanej przez organizacje wyspecjalizowane, programy i fundusze Narodów Zjednoczonych. Przykładowo w 2008 roku Unia przekazała ONZ ponad miliard euro na działania związane ze wspieraniem rozwoju i udzielaniem pomocy humanitarnej.
Realizacja polityki rozwojowej – działania w Afryce Subsaharyjskiej
Polska polityka rozwojowa
Wady i zalety
Nie można pominąć czy umniejszyć faktu iż Unia jest największym dawcą pomocy rozwojowej. Przykłady tej pomocy przedstawiła przed chwilą Marta. Niestety pomoc ta nie jest wolna od wad. Zacznę od niespójności polityki rozwojowej. Dotyczy ona kilku wymiarów:
- spójności działań pomocowych prowadzonych przez UE jako donatora (internal coherence),
- spójności polityk prowadzonych przez UE i państwa członkowskie UE (intergovernmental coherence),
- spójności polityk donatorów bilateralnych i instytucji międzynarodowych (multilateral coherence),
- spójności pomiędzy działaniami donatorów i przyjmujących pomoc (donor-recipient coherence)
Przykładem niespójności między deklarowanym dążeniem Unii do rozwoju krajów Południa a jej rzeczywistą polityką jest funkcjonowanie Wspólnej Polityki Rolnej. Unia Europejska dopłaca do każdego kilograma wołowiny sprzedawanej w Afryce Zachodniej od 2 do 4 euro, narażając na poważne konsekwencje ekonomiczne szczególnie takie państwa, jak: Niger, Burkina Faso i Mali. Jednocześnie UE dostarcza do tych krajów pomoc techniczną i finansową, mającą na celu wzmocnienie lokalnego rynku artykułami mięsnymi. Polityka rozwojowa UE powinna być usytuowana w szerszym kontekście. Nie można jej prowadzić w oderwaniu od innych polityk wspólnotowych.
Innym problemem jest to, że poszczególne państwa członkowskie chcą wykorzystać udział w polityce rozwojowej nie tylko do udzielania pomocy krajom rozwijającym się ale również do umacniania swojej pozycji politycznej w ramach UE oraz w stosunkach bilateralnych z krajami AKP, a przede wszystkim do zwiększenia kontaktów oraz powiązań gospodarczych z nimi.
Wśród państw członkowskich UE istnieją także różnice co do: rodzaju pomocy (czy pomoc ma być wiązana, czy nie - untied or tied aid); priorytetów (np. Francja znaczne sumy pieniędzy przeznacza na naukę i szkolnictwo, Holandia na infrastrukturę), kierunków i koncepcji polityki rozwojowej. Ponadto należy wskazać na różnice w umocowaniu kwestii rozwojowych na szczeblu administracyjno-rządowym w poszczególnych państwach członkowskich. W żadnym z nich nie ma jednego centralnego organu koordynującego tę problematykę. Poza ministerstwami spraw zagranicznych we współpracę rozwojową zaangażowanych jest jeszcze kilka innych ministerstw, departamentów i agend rządowych (np. w Czechach w sumie ponad 11 jednostek).
Należy poruszyć także problem zbyt wielkiej ilości misji i kumulowania ich w niektórych regionach. Na każdy kraj Południa przypada średnio około 350 misji rozwojowych rocznie. Zbyt wielu donatorów wspiera te same kraje i sektory. W Mozambiku, na przykład, działa 27 donatorów pomagających w zwalczaniu HIV. W efekcie kraje rozwijające się nie radzą sobie z tak dużą liczbą misji, nakładaniem się na siebie i powielaniem działań oraz różnicami w wymaganiach, zasadach i warunkach poszczególnych donatorów. W tym kontekście Wspólnotowy kodeks postępowania zaleca, by „donatorzy UE dążyli do ograniczenia do 2010 r., liczby aktywnych donatorów maksymalnie do trzech na sektor”. Jednocześnie takie kraje jak Republika Środkowoafrykańska czy Somalia odczuwają tzw. syndrom „zmęczenia donatorów”, którzy pozostawiają je niemal całkowicie samym sobie. Tym samym w polityce rozwojowej UE występuje zjawisko „ulubieńców” i „sierot”. Poszczególne państwa członkowskie i organy UE zazwyczaj angażują się tam gdzie dany kraj rokuje pewne perspektywy, pomijając te, które są z reguły podatne na trudności.
Zagrożenia
Kierunki reformy