Wielka Brytania

Historyczne znaczenie systemu medialnego

– geneza pojęcia “czwartej władzy”

    – w 1774 r. Edmund Burke przemawiając w parlamencie użył określenia “czwarty stan” wskazując na        lożę prasową i znaczenie dziennikarzy w systemie społecznym (Burke mówił, iż jest to stan        najważniejszy)

    – od początku swojej historii media angielskie wkomponowane były w system społeczno-polityczny         państwa

– w Anglii nabrała szczególnego znaczenia idea wolności słowa

    – John Milton, John Locke, Jeremy Bentham, John Stuart Mill

    – 1695 r. - zniesienia licencjonowania druku

    – dogodne warunki społeczno-ekonomiczne dla rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, a tym samym        wolnych mediów (wczesny kapitalizm, rewolucja przemysłowa, powszechne i bezpłatne szkolnictwo        od 1870 r.)

– stworzenie form organizacyjno-prawnych dla publicznych mediów audiowizualnych

    – status, podstawa prawna oraz forma instytucjonalna BBC (British Broadcasting Corporation)

    – model koegzystencji, dualizmu mediów publicznych i komercyjnych

– aktywna polityka państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji

    – wiele ustaw regulujących oraz instytucji, specjalnych komitetów kontrolujących działania mediów

    – jest to podejście nietypowe dla liberalnego państwa jakim jest Wielka Brytania

1. Geneza i rozwój prasy brytyjskiej

Początki prasy na Wyspach

– dość powszechnie spotkana jest opinia jakoby początki prasy drukowanej miały miejsce właśnie w    Anglii

    – nie jest to prawda: najstarsze zachowane egzemplarze druków informacyjnych pochodzą z Niemiec z        1609 roku

    – wiele druków okolicznościowych, ale nie spełniały one 3 kryteriów prasy informacyjnej (gazety):        regularności ukazywania się, szerokiego spektrum odbiorców oraz aktualności.

    – silna, autokratyczna władza dynastii Tudorów wprowadzała liczne ograniczenia dla wolności        wydawania druków, a nawet sankcje na drukarzy

    – od 1534 r. - licencje na druk

– pierwsze broszury informacyjne w Anglii (od 1621 r.)

    – corantos, pamphlets

       – drukowane w Holandii, nieregularne publikacje informacyjne (głównie informacje z zagranicy)

       – później drukowane i sprzedawane przez drukarzy i księgarzy londyńskich

       – Thomas Archer oraz Nicholas Bourne i Nathaniel Butter

– od 1628 r. - diurnals - codzienne doniesienia na tematy lokalne (informacje społeczno polityczne)

– system kontroli, licencjonowania wydawców sprawiał, iż popularnością cieszyły się ręcznie pisane i przekazywane z rąk do rąk newsletters

     – miejscem takiej wymiany była Fleet Street, gdzie później swoją siedzibę miały gazety brytyjskie

– 1665 r. “Oxford Gazette”, a od 1666 r. “London Gazette”

     – pierwsza gazeta brytyjska ukazująca się 2 razy w tygodniu

         – gazeta powiązana z dworem królewskim, wydawana do dziś pod auspicjami rządu (informacje             urzędowe)

– 1695 r. zniesienia Licencing Act z 1662 r.

    – prasa i dziennikarze podlegają przepisom prawa powszechnego

    – prawną formą kontroli prasy są przepisy ogólne dot. zdrady i zniesławienia

        – jedną z ostatnich ofiar systemu licencjonowania był Benjamin Harris, wydawca “Domestic           Intelligence” - odsiedział 2 lata więzienia po czym wyemigrował do Amerki, gdzie zaczął wydawać         „Public Occurrences, Both Foreign and Domestic”

    – zniesieniu systemu monopolizacji prasy sprzyjało oraz jej nieskrępowany rozwój stymulowany        był:

        – powstaniem systemu dwupartyjnego w parlamencie brytyjskim (torysi i wigowie) - formalne i            nieformalne wspomaganie prasy przez dwa konkurujące stronnictwa

        – wzrostem znaczenia klasy średniej (handlowcy, wytwórcy, usługodawcy)

– 1702 r. - powstanie pierwszej brytyjskiej gazety codziennej “Daily Cournat”

    – pismo wydawane przez Samuela Buckleya

    – pismo informacyjne, niesensacyjne, nieplotkarskie

    – jedna strona informacji oraz jedna reklam

– 1706 r. - pierwsza gazeta wieczorna „Evening Post”
– pierwsze magazyny, czasopisma dla kobiet (“Ladies Mercury”, “Ladies Magazine”) i mężczyzn     (Gentelman’s Journal)

– fenomen gazet prowincjonalnych

      – w 1723 r. było ich 23

– początek XVIII w. - wysoki poziom dziennikarstwa, ciekawa merytoryczna zawartość gazet, które    oddziaływały poza Wyspy

     – Daniel Defoe, najbardziej znany dziennikarz tamtych czasów, wydawca “Mist’s Journal” - twórca         editorialu: felietonu/komentarza

     – Richard Steele i Joseph Addison - wydawcy “Tatlera” (1709 r.) i “Spectatora” - niezwykle popularne         pisma (6 tys. czytelników), również zagranicą

Próby ograniczenia wolności prasy

– 1712 r. - rząd torysów wprowadza podatek prasowy (podatek od wiedzy) - pierwsza ustawa     stemplowa (First Stamp Act)

    – zredukowanie wysokości podatków od wiedzy nastąpiło dopiero w 1833 r.

– istotne ograniczenie rozwoju prasy

     – wzrost ceny prasy sprawiał, iż stawała się ona coraz bardziej elitarna

     – coraz mniejszy format gazet (sprzedaż papieru oraz publikacja reklam również zostały obciążone         podatkiem)

– głośny proces Thomasa Paine’a, autora publikacji “Prawa człowieka” (wcześniej przyczynił się do powstania Stanów Zjednoczonych)

   – obrona Thomasa Erskine’a: wolność prasy = wolność słowa = naturalne prawa człowieka

– mimo ograniczania swobody wydawania prasy wiek XVIII był kluczowym okresem dla    usankcjonowanie jej społecznej roli

    – doskonalenie procesu produkcji prasy, wzrost zamożności społeczeństwa, rozwój miast, rozwój        infrastruktury drogowej redukowały negatywne skutki ustaw stemplowych

        – sprzedaż gazet: 1713 r. - 2,5 mln; 1750 r. - 7,3 mln; 1775 r. - 12,6 mln; 1837 r. – 38 mln, 1851 r. -           85 mln

        – w 1805 r. liczba gazet lokalnych (nie-londyńskich, nieogólnokrajowych) wynosiła ponad 100            tytułów

        – początkowo prasa lokalna nie mogła liczyć na reklamodawców, gdyż oferowała znacznie mniejszy            zasię niż gazety stołeczne

        – gazety kolonialne

    – coraz większy wpływ gazet na opinię publiczną

Polityczna polaryzacja prasy

– rządy, środowiska polityczne bardzo często starały się przeciągnąć prasę na swoją stronę w walce     politycznej

     – dotacje dla pism - np. założony w 1791 r. Tygodnik Observer” (początkowo konserwatywny         dzisiaj zbliżony do Partii Pracy)

          – przy stopniowym zwiększaniu podatku na przestrzeni wieku XVIII był to niezwykle ważny              mechanizm (od 1712 do 1815 ośmiokrotny wzrost)

     – powstanie prasy radykalnej

          – prasa poza oficjalnym obiegiem, nie płacąca podatków (lub specjalne dodatkowe numery pism,              które z podatku były zwolnione)

          – jej czytelnikiem były niższe warstwy społeczne (głównie robotnicy wielkich miast)

          – radykalna publicystyka społeczna

          – “Political Register” Williama Cobbetta (jednorazowy nakład specjalnego numeru sięgnąl 44 tys. a              adresowany był do robotników) - Cobbett musiał wyemigrować do Ameryki

Zniesienie “podatków od wiedzy” i rozwój prasy w II poł. XIX w.

– 1833 r. - zredukowano o połowę podatek o reklam, a w 1836 r. podatek od papieru.

– całkowite zniesienie podatków: od reklam - 1853 r, od wydawania prasy - 1855 r. i od papieru w 1861 r.

– rozwój tanich gazet za 1 pensa - penny press

    – najważniejszy tytuł to londyński “Daily Telegraph”, którego powstanie w 1855 r. podważyło       dominację prestiżowego “The Times”

    – gazety tanie nie oznaczały jeszcze masowości i obniżenia jakości (układ i treść był podobny jak w        gazetach droższych)

– początki prasy masowej, wielkonakładowej (koniec XIX w.)

    – milionowy nakład jako pierwsza osiągnęła niedzielna “Lloyd’s Weekly News”

    – “Daily Mail” (1896) - popularny dziennik masowy powstały w tym okresie

    – “Daily Express” (1900) - naśladowca i główny konkurent “Daily Mail”

– rozwój codziennej prasy lokalnej

   – np. “Manchester Guardian” (dzisiaj “Guardian”)

   – w 1868 r. 14 największych miast brytyjskich posiadało dzienniki lokalne

– rozwój czasopism

   – 1843 r. - “The Economist”, 1841 r. - satyryczny magazyn “Punch”, na nowo wydawany “Spectator”

– popularność gazet niedzielnych

   – sukces tych gazet wynikał z

   – niskiej ceny (niskie kosztu druku, zdobywania informacji, etc)

   – termin ukazywania się (dzień wolny i po wypłacie)

   – treść lżejsza, bardziej rozrywkowa od gazet codziennych

– czynniki sprzyjające rozwojowi prasy brytyjskiej epoki wiktoriańskiej (złoty wiek prasy - do I    wojny światowej)

    – zniesienie ograniczeń fiskalnych,

    – rozwijający się kapitalizm, uprzemysłowienie kraju

    – nowe technologie druku

    – rozwój rynku reklamy prasowej: w 1907 r. - 20 mln funtów

    – reformy społeczne lat 60. XIX wieku

    – w tym ustawa o powszechnym szkolnictwie (Education Act z 1870 r.)

    – profesjonalizacja dziennikarstwa

    – w 1901 r. z pisania do gazet utrzymywało się 11 tysięcy ludzi (najwięcej w Europie)

    – powstanie organizacji dziennikarskich - 1890 r. National Association of Journalists

    – powstanie związków zawodowych - National Union of Journalists

    – powstanie agencji informacyjnych

Prasa w okresie I wojny światowej i próby wpływu władzy na media

– próby dyscyplinowania mediów pod hasłem “obrony interesu narodowego”

    – pierwsze lata XX w. - torysi stawiają kwestię cenzury w stanie “wyższej konieczności”

    – 1911 r. - ustawa o tajemnicy państwowej (funkcjonująca do 1989 r.)

    – od tego roku działa system D-Notice (Defence Notice): gazety otrzymywały od władz notatki o czym        nie wolno informować (komitet D-Nitice działał do 1971 r.)

    – system dobrowolnego ograniczenia i kontroli swej działalności ma swą tradycję do dzisiaj (niektóre        tytuły, czy postaci pozwoliły sobie na ostentacyjną jego negację - np. “Guardian”)

    – stworzenie specjalnego Biura Prasowego oraz Departamentu Informacji MSZ (Foreign Office)

    – profesjonalny system selekcjonowania przez rząd informacji przekazywanych opinii publicznej za        pośrednictwem mediów (polityka informacyjna, public relation)

– okres I wojny światowej był początkiem bardzo umiejętnego wykorzystywania mediów przez rząd     brytyjski jako narzędzia delikatnej propagandy

    – w czasie wojny funkcjonowało Ministrerstwo Informacji - jawna propaganda (szczególnie radiowa i       filmowa)

    – system nieformalnych relacji z najważniejszymi graczami rynku mediów (np. lord Beaverbrook i lord        Northcliffe)

    – 1926 r. - powołano Zarząd ds. Marketingu Państwowego (EMB – Empire Marketing Board)

    – promowanie państwa, brytyjskich firm

    – 1931 r. - pierwsze Biuro Prasowe rządu

    – regularne spotkania z prasą tzw. briefingi

Prasa brytyjska w okresie międzywojennym

– główne tendencje

    – poszerzenie rozmiaru rynku oraz dalsza koncentracja własności - lata 30. wielkie potęgi        prasowe

        – “wojna nakładów” (circulation war) pomiędzy “Daily Mail”, “Daily Express”, a dodatkowo do gry              włączył się lewicujący “Daily Herald”

        – tabloidyzacja gazet (sensacyjna informacja, atrakcyjna szata graficzna, apolityczność)

        – 1935 “Daily Mirror” staje się pierwszą brytyjską gazetą o klasycznym układzie tabloidowym

– najważniejsi gracze na rynku prasy

    – Alfred Harmsworth (lord Northcliffe)

        – The Times, Daily Mail, “London Evening News, Weekly Dispatch

    – Harold Harmsworth (lord Rothermere)

        – Daily Mirror, Sunday Mail, Daily Record

    – Max Aitken (lord Beaverbrook)

        – Daily Express

    – bracia William i Gomer Berry

        – The Sunday Times, The Morning Post, The Daily Telegraph, The Financial Times

– u schyłku lat 30. cztery osoby (Alfred Harmsworth zmarł w roku 1922) kontrolowały połowę    ogólnego nakładu gazet

II wojna światowa

– ponownie powołano instytucję Ministerstwa Informacji

– Regulation 2D

     – rząd uzyskał prawo do zakazu jakichkolwiek publikacji zawierających informacje szkodliwe z         perspektywy interesów narodowych

     – naciski na związaną z labourzystami gazetę “Daily Mirror”

Prasa brytyjska po II wojnie światowej

– osłabienie pozycji wraz z wzrostem znaczenie radia, a przede wszystkim telewizji

– bardzo silna konkurencja na rynku i stopniowa tabloidyzacja prasy

     – lata 50. i 60. spektakularne upadki gazet z długą tradycją

          – Sunday Chronicle, Sunday Graphic, Daily Herald (przekształcony w Sun)

     – lata 70 kierunek wyznaczają przejęte przez Murdocha gazety “Sun” (dziennik) oraz “News of         the World” (gazeta niedzielna)

          – w 1981 r. News International przejmuje “The Times” oraz “Sunday Times”

          – nowa konkurencja dla Murdocha - 1978 r. “Daily Star”

     – lata 80. - rewolucja Wapping

          – walka ze związkami zawodowymi drukarzy i wydawców (Murdocha i M. Thatcher) - koniec Fleet              Street
         – nowe, ekonomiczne techniki druku kolorowego

         – pojawienie się nowych tytułów: elitarny “Independent” oraz bulwarowy “Today”

– lata 1993-95 - wojna cenowa (szczególnie między prestiżowymi “The Times” oraz “Daily Telegraph”

2. Rynek prasy brytyjskiej

Rynek prasy drukowanej

– Wielka Brytania posiada jeden z największych rynków prasowych świata, po USA, Niemczech i    Japonii.

    – 80% dorosłych Brytyjczyków regularnie czyta co najmniej jeden dziennik ogólnokrajowy,

    – 75% populacji (liczącej 60 mln) sięga po niedzielne wydania gazet

– rynek prasy brytyjskiej pozostaje jednym z najbardziej niezależnych i zróżnicowanych    (pluralistycznych)

    – pomimo procesów koncentracji własności mediów

    – najpoważniejsze tytuły prasy brytyjskiej prezentują opcję niezależną, krytyczną zarówno wobec        konserwatystów jak i labourzystów

        – “The Times", “Financial Times"

    – tradycyjnie konserwatywne są natomiast gazety popularne, tabloidy, czy gazety niedzielne:

        – "The Daily Telegraph", "The Daily Mail", "The Daily Express", "The Daily Star" i "The Sun".

    – poglądy zbliżone do labourzystowskich reprezentują pisma grupy Trinity Mirror (Robert Maxwell) na        przykład “Daily Mirror” oraz “The Guardian”

Regulacje prawne rynku prasy

– brak jednolitej ustawy regulującej działalność prasową – zasady funkcjonowania mediów    wyznaczane są na podstawie różnych przepisów, odnoszących się w większości do innych dziedzin    życia gospodarczego i społecznego.

    – liberalizm, wolny rynek

        – działalność prasy jest postrzegana jako aktywność ekonomiczna, a nie polityczna.

             – nie są wymagane żadne koncesje, a nawet nie istnieją ograniczające wymogi prawne, które                 wydawcy czy dziennikarze musieliby spełniać

        – jedynie pewne ograniczenia w zakresie koncentracji własności

             – 1965 r. ustawy antymonopolowe wyznaczające limity inwestycji medium prasowych w radio,                 czy telewizję (i na odwrót)

                    – max 20% inwestycja

Koncentracja rynku

– znaczący wskaźnik koncentracji rynku w sektorze gazet codziennych oraz niedzielnych

    – 85% rynku należy do czterech podmiotów

Rynek dzienników elitarnych

Rynek dzienników popularnych





Czytelnictwo gazet codziennych

Rynek gazet niedzielnych opiniotwórczych

Rynek gazet niedzielnych popularnych

Czytelnictwo gazet niedzielnych

Rynek prasy drukowanej

– w 2005 roku

    – 10 dzienników ogólnokrajowych (o łącznym nakładzie 11,5 mln egz.) oraz ok 100 dzienników         lokalne

    – 11 gazet niedzielnych ogólnokrajowych oraz 22 gazety niedzielne lokalne lokalne

    – 530 tygodników płatnych oraz 630 bezpłatnych

        – co ciekawe ledwie obecny jest sektor prestiżowych magazynów opinii (w rodzaju “Newsweeka”,           czy “Time”) - jedynie “Economist” oraz “Spectator” - ten sektor zagospodarowany jest przez gazety           niedzielne

    – ogółem 8500 czasopism (o różnej częstotliwości ukazywania się)

        – największy segment: czasopisma businessowe oraz konsumenckie

3. Najważniejsze tytuły prasy brytyjskiej

The Times

– najbardziej znany tytuł angielski

    – dziennik powstał w 1785 r. jako “The Daily Universal Register”, jego założycielem był John        Walter.

        – po trzech latach zmienił jego tytuł na "The Times".

– dzieje “The Timesa” to dzieje rozwoju prasy europejskiej

    – pierwsza gazeta drukowana przy użyciu maszyny parowej (1814 r.),

    – pierwsza, która wysłała specjalnego korespondenta za granicę,

    – powołała korespondenta wojennego

    – wprowadziła artykuł wstępny

– wzór dla wielu gazet nie tylko brytyjskich

    – początek dziennikarstwa elitarnego, prestiżowego, niezmiernie wpływowego i opiniotwórczego,        ale i niezależnego i bezkompromisowego

        – słynna deklaracja z 1852 r. - “prasa jakościowa”, posługiwanie się wyłącznie prawdą

– historia pisma

    – I połowa XIX w. - okres dynamicznego wzrostu pozycji

        – do 1855 r. gazeta sprzedawała kilkakrotnie więcej egzemplarzy, niż łącznie jej pozostali rywale

    – II połowa XIX w. - rywalizacja na rozrastającym się dynamicznie rynku prasy

        – walka z tanią “Daily Telegraph”

    – 1905 r. podupadły finansowo “The Times” przejmuje Alfred Harmsworth - jeden z pierwszych        magnatów mediów brytyjskich

       – okres do II wojny światowej to okres ponownej świetności “Timesa” - budowanie na nowo swojej           mocnej pozycji

    – lata 60. i 70. XX wieku

       – spadek nakładów, osłabienie pozycji rynkowej

       – w okresie od grudnia 1978 r. do listopada 1979 r. “Times” nie ukazywał się na skutek          długotrwałego strajku związku zawodowego.

   – 1981 r. wykupienie “Timesa” przez News Corp. Ruperta Murdocha - początek prosperity pisma

       – przeprowadzka z Fleet Street do dzielnicy Wapping

       – wojna cenowa z “Daily Telegraph”

       – w 2004 r. “The Times” wychodzi w mniejszym formacie (tablidowym) - początkowo równolegle          ukazywało się wydanie broadsheets

Financial Times

– prestiżowy dziennik ekonomiczny "Financial Times", założony w 1888 r.

        – gazeta od Początku swojego istnienia związana życiem londyńskiego City

    – najważniejszy (obok “The Wall Street Journal”) na świecie dziennik publikującym analizy i

       badania gospodarcze

        – opiniotwórcza gazeta światowego establishmentu

              – umiarkowane stanowisko: N. Chomsky: FT to jedyna gazeta która mówi prawdę

        – dociera do ponad 1,51 mln odbiorców

        – gazeta drukowana jest w 23 miastach świata

        – do 1967 r. tytuł należał do rodziny Berry, która sprzedała swoje udziały koncernowi Pearsona.

Agencje prasowe

Agencja Reutersa

– lata 30. XIX wieku - początek agencji prasowych

    – pierwsze agencje prasowe nie powstały na Wyspach, ale to właśnie tam narodziła się pierwsza        działająca na wielką skalę agencja, która stała się symbolem potęgi i znaczenia informacji

         – 90% obecnych dochodów Reutersa to wpływy z obsługi podmiotów gospodarczych z całego             świata

     – 1851 r. - powstaje agencja Rautera w Londynie

         – jej założycielem jest Niemiec Paul Julius Reuter (właść. Israel Beer Josaphat)

         – Reuter był wcześniej współwłaścicielem księgarni, pracował również w agencji prasowej Charlesa            Havasa powstałej w 1832 r. w Paryżu (dzisiaj AFP – Agence France Presse - historycznie pierwszej            agencji na świecie)

         – w 1850 r. założył w Aachen (Akwizgran) własne biuro prasowe

         – przeprowadzka do Londynu - ówczesne centrum finansowe i giełdowe świata

– bardzo szybko Reuters zaczął dostarczać informacje również prasie

      – początkowo były to głownie brytyjskie gazety lokalne oraz gazety niemieckie, belgijskie, czy nawet          rosyjskie

      – 1859 r. początek współpracy z “The Times” (choć miał on swoich korespondentów)

      – współpraca z Associated Press (USA) w czasie wojny secesyjnej

– 1869 r. - Reuters uruchamia własne połączenie telegraficzne z USA

      – przeprowadzka do Londynu - ówczesne centrum finansowe i giełdowe świata

– 1870 r. - pakt o podziale stref wpływów pomiędzy największymi agencjami - Reutersem, Havasem     oraz Wolffem

– Reuters zajmował się również świadczeniem powszechnych usług

    – przesyłanie prywatnych wiadomości drogą telegraficzną (do Azji, Australii i Afryki Południowej)

    – przekazy pieniężne

    – w 1913 r. otworzył nawet Bank (porażka finansowa)

– w czasie I wojny światowej władzę i 60% akcji nad spółką przejmują Mark Napier oraz Roderick    Jones, którzy wyprowadzili firmę z kryzysu finansowego

    – bardzo silne związki z rządem brytyjskim

        – Jones pracował na rzecz Ministerstwa Informacji

– 1920 r. - pierwszy wyspecjalizowany i prenumerowany serwis finansowogospodarczy

    – “Reuters Trade Service”

– lata 30. - początek silnej ekspansji agencji amerykańskich (głównie AP)

– w czasie II wojny światowej agencja była obecna na wszystkich frontach

    – jako pierwsza podała informację o napaści Niemiec na ZSRR (nasłuch radia niemieckiego)

– po 1945 r. dominacja telewizji w sektorze informacji społecznopolitycznym skłania agencje do rozwijania specjalistycznego serwisu ekonomiczno-finansowego

    – Reuters doskonale się do tej sytuacji dostosował nieustannie przekształcając się i unowocześniając

    – dzięki inwestycjom w technologię oraz walce o sektor informacji gospodarczych w latach 1973 -        1983 dochody firmy zwiększyły się czternastokrotniee, co pozwalało na dalszą ekspansję

– pod koniec lat 80. aż 58% informacji gospodarczych drukowanych przez główne gazety na świecie pochodziło od Reutersa (21% z AP, 11%- AFP)

– wiadomości niezwiązane z gospodarką AP - 36%, Reuters - 32%

– Reuters dzisiaj

– 196 biura ulokowane w niemal wszystkich krajach świata

– 10 tysięcy pracowników o 160 narodowościach

– około 1000 zagranicznych korespondentów

– 16 tysięcy klientów z 153 państw

– serwis w 24 językach

– aktywna działalność w sektorze ekonomicznych informacji internetowych

4. Media elektroniczne w Wielkiej Brytanii

Początki radiofonii i powstanie BBC

– 1920 - zorganizowana przez dziennikarzy “Daily Mail” transmisja koncertu muzycznego

     – transmisja równieź do USA, Kanady i Australii

– pierwsze stacje radiowe zakładane są przez firmy amerykańskie

    – 1922 r. - stacja 2LO, Marconi Company (jako pierwsza zaczęła nadawać regularny przekaz), kolejna        stacja: 2WP, Western Electric

– dysponentem częstotliwości radiowych było Ministerstwo Poczty (Poczta Brytyjska), które nie    zdecydowało się rodzielać poszczególnym podmiotom stałych licencji, ale postanowiło

    – zainicjować stworzenie swoistego syndykatu radiowego, do którego zaproszono 6        najważniejszych producentów sprzętu oraz kilkanaście mniejszych podmiotów

    – 1922 r. - firmie nadano nazwę BBC (British Broadcasting Company Ltd)

– dochody BBC początkowo pochodziły z:

    – sprzedaży akcji na giełdzie,

    – części zysków ze sprzedaży sprzętu

    – opłat wnoszonych przez odbiorców programu radiowego

– pierwszy dyrektor i faktyczny twórca potęgi BBC – John Reith

   – wprowadził do BBC ideę służby publicznej: działalność rozrywkowa, ale i edukacyjna

   – powołał specjalne ciało Central Education Advisory Committe zajmujące się przygotowaniem       wytycznych dla programów edukacyjnych

   – transmisje koncertów muzycznych

   – własne produkcje przedstawień teatralnych

– informacje radiowe

    – ze względu na naciski wydawców prasy, wprowadzona zakaz emitowania informacji przed godziną       19.00

    – serwisy informacyjne mogły być dostarczane wyłącznie przez agencję Reuters (forma biuletynów        prasowych)

    – ograniczenia te zniesiono dopiero w 1928 r.

– pierwsze lata działalności BBC

    – początkowo w ramach BBC powstało osiem stacji nadawczych

    – na pocz. lat 30. w ramach BBC działało sześć stacji o dużej mocy z programami regionalnymi, cztery       stacje nadające program ogólnokrajowy oraz kiIkanaście stacji małej mocy

    – w 1925 r. 80% ludności objęta została zasięgiem

    – bardzo szybko radiofonia zyskała dużą popularność

    – w 1923 r. Ministerstwo Poczty wydało 80 tys. zezwoleń na posiadanie odbiorników; 1934 r. - 1 mln,      1939 r. - 9 mln odbiorników (wiele osób nie rejestrowało odbiorników, nie chcąc płacić abonamentu)

    – pierwszy test wiarygodności - strajk powszechny z 1926 r.

    – rzetelne relacje (poza dwiema ingerencjami rządu)

BBC jako podmiot publiczny

– działalność 2 komitetów

     – do 1985 r. zebrało się w różnych okresach 10 takich specjalnych gremiów, które dokonywały oceny         działalności oraz zmianiały formę funkcjonowania BBC

– 1923 r. - Komitet Sykesa (od nazwiska przewodniczącego Frederica Sykesa)

     – kwestia licencjonowania nadawców oraz celów, jakim powinny przyświecać audycje radiowe

– 1925 r. - Komitet Crawforda

     – przyczynił się do ugruntowania idei stworzenia, na bazie istniejącej BBC, nowej instytucji publicznej         - podmiotu pozbawionego wpływu kapitału prywatnego i wolnego od gry rynkowej, ale również         niezależnego od rządu

     – Komitet przygotował projekt nowej formy zarządzania i kontroli BBC, który w 1926 r. został         zaakceptowany przez rząd.

     – kontrola nad korporacją powinna spoczywać w rękach niezależnego zarządu BBC, tak zwanej Rady        Gubernatorow oraz jako instytucja użyteczności publicznej powinna podlegać kontroli Parlamentu, a        nie rządu.

– 1 stycznia 1927 r w miejsce British Broadcasting Company powołano British Broadcasting    Corporation, która w oparciu o specjalny przywilej królewski (Karta Królewska - The Royal    Charter) została uznana za instytucję użyteczności publicznej.

    – Radzie Gubernatorów podległy był Dyrektor Generalny, którym został John Reith

       – 12 osobowa Rada Gubernatorów (rada Nadzorcza) nominowana jest przez Królową/ Króla (w           porozumieniu z rządem) na okres 5 lat (osoby zaufania publicznego)

   – BBC działała na zasadzie licencji co 10 lat odnawianej przez rząd na podstawie specjalnej       ugody, co do jakości i treści nadawanych przez BBC (misja publiczna)

       – informowanie o pracach administracji i parlamentu

       – zachowanie umiaru i obiektywizmu politycznego

       – 1996 r. przyjęto dodatkowo oświadczenie (kształt powstał po długiej debacie publicznej) o           zobowiązaniu wobec słuchaczy i widzów

  – zakaz umieszczania reklam

  – wysokość abonamentu ustalana przez rząd

BBC do początków telewizji

– 1932 r. - nowa siedziba na Portland Place w Londynie

     – nowoczesne studia radiowe

– szeroko zakrojony mecenat kultury

– 1932 - inauguracja tzw. Empire Service

     – serwis międzynarodowy (kolonie brytyjskie)

     – 1938 - Overseas and European Services

     – 1948 r. External Service

     – 1965 r. BBC World Service - programy w 40 językach dla ponad 150 mln słuchaczy

     – dziś: BBC Worldwide

– w 1938 r. w BBC pracowało niemal 5 tys ludzi, pod koniec wojny 11 tys.

– w 1938 r. rezygnacja Reitha ze stanowiska dyrektora - konflikt z Radą Gubernatorów

    – Reith nadał BBC elitarny i konserwatywny charakter

    – idea “wspólnej, narodowej kultury”, które emanacją i popularyzatorem jednocześnie jest nadawca        publiczny

– cztery zasady funkcjonowania mediów publicznych według Reitha

    – dziś są one okreśłane jako filary konstytuujące BBC

1. Media publiczne powinny posiadać stabilne źródła finansowania,

2. Muszą kierować się interesem publicznym,

3. Powinny być monopolistą

4. Powinny kierować się przede wszyslkim zasadami obiektywizmu i moralnej odpowiedzialności

– wzrost znaczenia radiofonii w czasie i zaraz po II wojnie światowej

    – poranne programy informacyjne BBC po 1944 r. słuchane były przez 43-50% obywateli Wielkiej        Brytanii (korespondenci BBC)

    – programy publicystyczne

    – programy edukacyjne (misyjne)

    – programy rozrywkowe

    – muzyka, słuchowiska

    – import programów amerykańskich (globalna masowa kultura)

    – ośrodki regionalne

– podział programu na elitarne, jakościowe pasmo (Third Programme), dla klasy średniej (Home    Program) i rozrywkowe (Light Programme)

     – propagatorem lekkich audycji był dyrektor BBC (William Haley)

Początki telewizji brytyjskiej

– 1925 r. prezentacja mechanicznej formuły telewizji Johna Bairda

     – 1928 r. - przekaz przez Atlantyk

– 1929 - 1933 - praca BBC nad wdrożeniem wynalazku Bairda do

    masowego odbioru

– 1936 r. oficjalny początek BBC Television Service

    – regularny przekaz (technologia elektroniczna)

    – początkowo 2 godziny dziennie emisji, jedynie Londyn

    – do 1938 r. - 5 tys. odbiorników

    – transmisja koronacji króla Jerzego VI emitowana na ekranach w Hyde Park Corner

– 1946 r. - wznowienie przekazu telewizyjnego

    – w 1951 r. południowa część kraju pokryta zasięgiem

Zdobywanie dominującej pozycji przez telewizję

– telewizja jako źródło informacji oraz przestrzeń debaty publicznej

    – 1952 r. programy publicystyczne i informacyjne (Press Conference i Panorama)

    – 1952 r. - pierwsze przemówienie do narodu brytyjskiego ministra

    – 1953 r. Partia Pracy zleca BBC wyprodukowanie reklamy politycznej

    – od 1959 r. do 1985 r. regularne transmisje z obrad Izby Gmin (początek “publicznej polityki”)

– 1953 r. transmisja koronacji Elżbiety II do USA i Kanady

    – 55% audytorium na Wyspach

    – symboliczny początek nowej ery telewizji BBC - telewizja staje się medium masowym i tak jest        powszechnie postrzegana

– 1955 r. telewizja wyprzedza w oglądalności radiofonię

Stworzenie podstaw systemu dualnego

– debata nad monopolem nadawcy publicznego

    – 1950 r. - Parlament powołuje Komitet Beveridge'a, który miał rozważyć kwestię monopolu BBC

       – Komitet w raporcie opowiedział się za utrzymaniem monopolu BBC

       – monopol jest gwarancją edukacyjnej i intelektualnej wartości telewizji

       – funkcja integrująca społeczeństwo, tworzenie wspólnej przestrzeni debaty publicznej

– inicjatywy polityczne w kwestii zniesienia monopolu

       – tzw. “Biała Księga” rządu labourzystowskiego (Partia Pracy była podzielona)

       – utworzony w roku 1952 r. konserwatywny rząd Winstona Churchilla ustanowia grupę, której           zadaniem była ocena sytuacji w mediach (rekomendacja złamania monopolu)

– bardzo szeroka debata społeczna nad kształtem mediów !!! – każda istotna zmiana w dziedzinie    mediów poprzedzona debatą publiczną

    – 1953 r. Narodowa Rada Telewizyjna (National Television Council) zostaje powołana w obronie       telewizji publicznej

       – inicjatywa społeczna, ale firmowana przez polityków Partii Pracy i Socjalliberalnej Partii           Demokratycznej

       – zachęcała widzów do sprzeciwu wobec idei telewizji komercyjnej.

       – poparcia Radzie udzieliły środowiska naukowe i opiniotwórcze (np. B. Russell)

   – jednocześnie silne lobby na rzecz powstania telewizji komercyjnej

      – 1953 r. - Stowarzyszenie na rzecz Telewizji Popularnej (Popular Television Association).

      – działania wpływowych polityków rządzącej Partii Konserwatywnej - Walter Eliot i Robert Grimston

   – jednocześnie Partia Konserwatywna obawiała się wprowadzenia modelu amerykańskiego (sam      Churchill przeciwny był stacjom komercyjnym, w którym nadawca jest uzależniony jedynie od      sponsorów i reklamodawców.)

   – zakladano, że media komercyjne powinny działać również w interesie publicznym.

Powstanie stacji komercyjnej ITV

– 1954 r. - Ustawa Komunikacyjna powołuje do życia ITA (Independent Television Authority) -    rada miała zarządzać nowo powstałą

     – komercyjną sieć telewizyjną ITV (Independent Televlslon)

         – podobieństwa do BBC

         – ITA (Rada ds. Telewizji Niezależnej), podobnie jak Rada Gubernatorów BBC, powoływana przez            Królową, a podlegała rządowi

         – funkcje publiczne - zadaniem ITV miało, podobnie jak BBC, preferowanie brytyjskiej produkcji,             zachowanie wysokiego poziomu programów oraz bezstronności politycznej i poszanowania praw             mniejszości

         – ale jednocześnie

         – telewizja miała być finansowana wyłącznie z wpływów z reklam,

         – wprowadzono mechanizm konkurencji,

         – ITV była siecią regionalnych stacji (podział kraju na pasma) - rozproszenie systemu medialnego

         – udziałowacami stacji były podmioty komercyjne - otrzymywały one licencję na nadawanie             programu (franczyza) pod określonymi warunkami (formalne, jakościowe, publiczne

ITV

– do 1962 r. działał już cały system ITV

    – 16 licencjobiorców (15 dziś) - najbardziej znane marki: Granada, Thames, London Weekend        Television

    – firmy współpracowały ze sobą, były współudziałowcami firmy ITV, która produkowała wspólne        programy (np. Serwisy informacyjne)

    – początkowo limit nadawania: 50 godz. tygodniowo

– po powstaniu Channel 2 BBC, zwyczajowo nazwywano kanały ITV Channel 3

– reklama

    – 22 września 1955 r. - pierwsza reklama w telewizji brytyjskiej

    – wiele restrykcji dot. emisji reklam: odzielenie od programów, pocz. 6 potem 7 min/h

    – do lat 90. ITV była monopolistą rynku reklamy telewizyjnej

    – w 3 lata po emisji pierwszych reklam telewizyjnych ich udział w rynku przewyższył reklamę prasową

Konfrontacja w warunkach duopolu

– zmiany w BBC

    – sygnał ostrzegawczy: w 1957 r. 80% telewizdzów deklarowało, iż chetniej ogląda telewizję        komercyjną

– walka programowa (przy utrzymaniu jakości programów)

    – zakup filmów z Hollywood przy sprzeciwie miejscowych producentów, programy sportowe, teatr        telewizji

– inwestycje w nowe technologie

    – system nagrywający na taśmach magnetycznych Ampex (telewizja w terenie, na żywo)

    – 1967 r. pierwszy w Europie program telewizyjny w kolorze (USA - 1953 r.), regularne emisja        kolorowej telewizji to 1969 r. (BBC1)

– ITV

   – pojawianie się programów rozrywkowych, muzycznych, ale jednocześnie w latach 60. i 70.       poziom audycji ITV znacząco się podniósł – konkurencja z BBC tego wymagała

   – telewizja kolorowa od 1969 r.

   – próby uzuskania nowego pasma dla kanału ITV2

Raport Komitetu Pilkingtona

– Komitet został powołany w 1960 r. dla oceny stanu mediów po wprowadzeniu telewizji publicznej

    – resentyment dawnej “reithiańskiej” telewizji

– krytyka telewizji komercyjnej

    – zbyt dużo rozrywki, agresja, niskie standardy moralne

    – uznano, iż ITV nie spełnia wymogów koncesyjnych zawartych w ustawie z 1954 r. (Television Act) -        konieczność nowych regulacji

– przyznanie kolejnego pasma BBC - powstanie Channel 2 (1964 r.)

    – programy elitarne, edukacyjne, kulturalne, ale i pierwsze na Wyspach talk-show, czy populrne seriale       (Saga rodu Forsyte’ów)

    – bardziej elastyczna ramówka

– krytyka raportu Pilkingtona

    – szczególnie środowisk konserwatywnych

    – zignorowano większość postulatów

Powstanie radiofonii komercyjnej

– lata 60. - dramatyczny spadek audytorium radiowego na rzecz telewizji

    – 1947 - 35% / lata 60. - 4%

– pomimo:

    – wprowadzonia nowego 3 kanału BBC (bardzo elitarny), dopiero w 1967 r. BBC 1 emituje muzykę        popularną

    – wielości i “mobliności” i miniaturyzacji odbiorników radiowych - radio jako jako medium        towarzyszące

    – wprowadzenia stereofonii (1966 r.) oraz fal ultrakrótkich VHF/FM – radio lokalne i regionalne

– monopol BBC stawał się nie do utrzymania

    – radia zagraniczne (szczególnie Radio Luxemburg nadające muzykę pop)

    – radia pirackie nanawane ze staków zacumowanych na wodach przybrzeżnych Wielkiej Brytanii:        Radio Caroline (24h muzyki pop i reklam), Radio Londyn

    – do 1967 r. - 9 stacji pirackich o audytorium 10-15 mln.

– 1972 r. - ustawa Sound Broadcasting Act wprowadzona przez konserwatystów

    – ITA (Independent Television Authority) zostaje zastąpiona wspólnym regularorem rynku       komercyjnego radiofonii i telewizji IBA (Independent Broadcasting Authority)

    – ILR (Independent Local Radio)

         – odpowiednik ITV

         – zakaz łączenia koncesji radiowych i telewizyjnych

         – 1973 r. - pierwsze komercyjne stacje radiowe (capital Radio oraz LBC)

         – 1977 r - 19 stacji komercyjnych / 1983 r. - ponad 80 stacji

– nauczona doświadczeniem komercyjnej telewizji IBA objęła stacje ILR

bardzo ścisłym nadzorem (kwestia misyjności)

Komitet Annana i koniec “komfortowego duopolu”

– powołanz w 1970 r. jako forum dyskusji nad reformą mediów jaka toczyła się w latach 70.

    – reforma mediów była niespieszna ze względu na kryzys gospodarczy oraz swoisty “status quo”

– comfortable duopol / cosy duopol

    – BBC dysponuje w całości wpływami z abonamentu / ITV w całości obejmuje rynek reklamy

    – sytuacja miała również pozytywne strony:

          – wzrost poziomu programu, ambite i drogie produkcje (BBC produkuje w kooperacji z              zagranicznymi podmiotami, jak również sprzedaje swoje produkcje)

– pojawił się problem rozdysponowania nowego, czwartego kanału

     – Partia Konserwatywna - przyznanie kanały ITV w celu zachowania zrównoważonego duopolu         (BBC1 i BBC2/ ITV1 i ITV2)

     – Partia Pracy - przyznanie pasma BBC, celem transmitowania audycji, funkcjonującego od 1971 r.        Uniwersytetu Otwartego (The Open University)

– podmioty doradcze, opiniotwórcze

    – Stała Medialna Grupa Dyskusyjna (Standing Conference on Broadcasting - SCoB)

        – grupa zrzeszała wybitnych medioznawców, takich jak: Stuart Hall, Jay Blumler, Tom Bums, Hilda           Himmelweit, Denis McQuail i Raymond Williams

– 1977 r. Raport Komitetu Annana

     – propozycja powołania niezależnej Otwartej Rady Nadawczej (Open Broadcasting Authority),         która miała rozpocząć pracę nad utworzeniem nowego kanału telewizyjnego

         – instutucja nie została powołana, ale udało się 5 lat później przełamać duopol BBC i ITV, poprzez             wprowadzenie nowego podmiotu publicznego (Channel 4)

     – powołanie instytucji niezależnych od układu BBC / ITV

         – Medialna Komisja Skarg (Broadcasting Complaints Commision)

         – Rada ds. Mediów Publicznych (Public Enquiry Board)

     – ocena raportu

         – krok w stronę liberalizacji rynku mediów / nowa wizja statusu mediów publicznych /

Channel 4

– 1982 r. - rusza emisja Channel 4

    – kanał publiczny, ale o specyficznej konstrukcji i działający na zasadach komercyjnych

        – stworzony przez IBA - podmiot nadzorujący funkcjonowanie mediów komercyjnych (ITV i

           radia komercyjnego

        – finansowanie: 17% podatek do dochodów sieci ITV w zamian za emitowanie reklam (od 1993 r.           własna sprzedaż czasu antenowego)

        – kanał miał nie tworzyć sam programów, ale zamawiać je u innych, w tym niezależnych,            komercyjnych podmiotów

   – zaproponowana przez Ananna nowa definicja misji publicznej

        – dotychczasowa zasada niepodzielnego dobra społecznego, którą kierować mieli się nadawcy,            została zastąpiona zasadą liberalnego pluralizmu

             – kanał akcentujący wielokulturowość, a nie elitaryzm jak BBC

             – intencjonalnie adresowany do mniejszości (np. w ramach Channel 4 działa S4C Sianel Pedwar                 Cymru - kanał walijski)

        – programy miały odpowiadać różnorodnym gustom spolecznym, zaspokajać indywidualne potrzeby           niewielkich grup, a nawet jednostek

            – 3 sektory: niszowa kultura, specyficzne zainteresowania, mniejszości etniczne

– powolanie Channel 4 bylo wynikiem kompromisu, jak również efektem nowej konserwatywnej    myśli politycznej rządu Margaret Thatcher.

    – dało to efekt nowatorskich rozwiązań

        – pogodzenie konfliktu pomiędzy "starymi" i "nowymi" wartościami, między konserwatyzmem w            kwestiach kulturowych (zachowanie misji publicznej), a z drugiej strony liberalizmem rynkowym,            otwarciem na dynamikę nowoczesności i globalną wielokulturowość

– niezwykle cenne okazało się rozbudzenie rynku produkcji medialnej

    – rynek stał się bardziej konkurencyjny i przez to produkcja tańsza

    – udział produkcji niezależnej w ofercie Channel 4

Raport Peacocka i próby deregulacji

– kontekst: konflik między liberalnym i pro-rynkowym rządem a BBC

    – konflikty polityczne (Thatcher postrzegała BBC jako jawnie antyrządową)

    – raporty rządowe nt. szkodliwości i anachroniczności finansowania mediów przez państwo,        powodiadające się za rynkiem jako jedynym sensownym regulatorem mediów

    – plany BBC podwyższenia abonamentu z 46 do 63 funtów rocznie, wywołały stymulowaną przez rząd        i prasę Murdocha dyskusję nad wprowadzeniem reklam do BBC

– w 1986 r. Komitet Peacocka zakończył obrady przedstawieniem raportu Financing the BBC, w    którym rząd ujawnił swoje plany co do reformy systemu medialnego Wielkiej Brytanii

     – raport, na podstawie szczegółowych danych i analiz, głosił, iż wprowadzanie reklam do BBC nie         będzie z pożytkiem dla niej jak i rynku mediów

     – z drugiej strony raport postulował pewną deregulację rynku telewizji kablowej oraz satelitarnej

     – TO SPOWODOWAŁO FAKTYCZNĄ, RYNKOWĄ, DEREGULACJĘ

Ustawa medialna z 1990 r.

– kompromisowe rozwiązanie pomiędzy zwolennikami i przeciwnikami deregulacji

    – zastąpienie IBA przez nową instytucję regulacyjną ITC (Independent Television Commission),        o mniejszych wpływach

         – ITC nie mogła wpływać na ofertę programową ITV oraz Channel 4

         – ITC stała się instytucją przyznającą koncesje i nadzorującą warunki wypełniania umów

    – wygasające w 1992 r. koncesje ITV miały zostać zlicytowane

    – Channel 4 nabyło prawo do emisji reklam oraz uniezależniło się od IBA

         – właścicielem stacji stała się powołana spółka Channel Four Television Corporation

– 25% kwalifikowanego czasu antenowego ma być wypełniony programami wyprodukowanymi    przez niezależnych producentów – ma powstać kolejny komercyjny kanał naziemny (Channel 5)

Channel 5

– 1992 r. - pierwszy przetarg na zakup koncesji

    – zgłoszono zaledwie jedną ofertę Channel Five Holdings (Thames Television), którą ITC odrzucila, ze        względu na zły plan biznesowy.

– 1994 r. - nowy konkurs wygrało konsorcjum grup medialnych Pearson oraz CLT

    – dzisiaj właścicielem Five (nazwa od 2000 r.) r. jest koncern Bertelsmana, który wraz z Pearson        Television i CLT- UFA stworzylo wspólną grupą medialną RTL-Group

– 1997 r. - początek emisji

    – po niepowodzeniach programowych pierwszego okresu, opartych w glownej mierze na emisji tanich        programow rozrywkowych i amerykańskich seriali Channel 5 odnalazl swoje miejsce jako nadawca        audycji lekkich, skierowanych osob młodych, proponując programy bardziej wyszukane, zaliczane do        tak zwanej rozrywki ambitniejszej.

Rynek telewizji naziemnych

przychody BBC Worldwide (mln funtów)

dochody BBC