Wykład 8

1. Co to jest legitymizacja?

Metoda uprawomocnienia władzy; proces potwierdzania legalności zdobytej i sprawowanej władzy; szerzej: działania uprawomocniające lub zmierzające do uprawomocnienia całego systemu politycznego.

Legitymizacja jest potwierdzaniem porządku demokratycznego przez obywateli.

Legitymizacja nie sprowadza się jedynie do prawnego potwierdzenia legalności władzy. Ma przede wszystkim podstawy społeczne, co jest ważne zwłaszcza w systemie demokratycznym.

2.Wedle klasycznej definicji Maxa Webera istnieją trzy czyste typy prawomocnego panowania

• Panowanie tradycyjne – opiera się na przekonaniu, że prawomocność istniała zawsze. Źródłem władzy są monarchie.

• Panowanie charyzmatyczne – rzadki dar, specyficzne cechy przywódcy, szczególne cechy osobowościowe. Przywództwo nietrwałe. W okresach kryzysów, rewolucji społeczeństwo potrzebuje takich przywódców ( Stalin, Hitler, Wałęsa, Piłsudzki, Dalaj Lama, Mao Tse-tung). Charyzmy nie można dziedziczyć. Przywódca sam wskazuje swojego następcę. Mamy określone kanony, normy czym taki przywódca ma się wyróżniać. Z grona uczniów charyzmatyka wybierają następcę ( wybór papieża).

• Panowanie legalne – przywództwo legalne to rezultat stopniowego rozwoju państwa i społeczeństwa. Podstawą jest wiara w prawo, a nie w mit rządzącego. Ten system plus rozwój religii to przyczyna tak wysokiego cywilizacyjnego rozwoju świata.

3. Rodzaje legitymizacji wg Maxa Webera

1. legitymizacja władzy legalna – oparta na przeświadczeniu, że posłuszeństwo wynika z samego faktu istnienia prawa stanowionego. Pozycja przywódcy jest ściśle regulowana prawnie, funkcjonuje tu układ podwładni-przełożeni na równych prawach;

2. legitymizacja władzy tradycyjna – wynika z mocy panujących zwyczajów (precedensów i nawyków) oraz potęgi panujących. Kształtuje ją tradycja uważana za świętość. Naruszenie tejże tradycji przez panującego uprawnia poddanych do buntu wobec władcy.

3. legitymizacja władzy charyzmatyczna – wypływa z emocjonalnego stosunku do przywódcy, uznania jego wyjątkowego charakteru i niezwykłych talentów - charyzmy. Do tego typu przywódców należeli m.in. Napoleon Bonaparte, Charles de Gaulle, Józef Piłsudski, Józef Stalin.

4. Legitymizacja wg koncepcji D. Eastona

1. legitymizacja władzy ideologiczna - opiera się na akceptacji głównych zasad organizacji społeczeństwa: panującym systemie wartości oraz ogólnie przyjętych sposobach interpretacji przyszłości;

2. legitymizacja władzy strukturalna - to akceptacja norm reżimu politycznego wynikająca z przekonania o ich prawowitym i legalnym charakterze oraz wszystkich wynikających z nich norm prawnych oraz instytucji;

3. legitymizacja władzy personalna - wynika z szacunku dla osób sprawujących władzę. Szczególnie pomocna jest ona w momencie stabilizacji zmian jakim podlega system.

5. Uznanie prawomocności władzy przez podporządkowanych bywa stopniowalne i ambiwalentne

6.Wszelka władza polityczna jest faktyczna, jeśli skuteczna

Władza polityczna, w państwie o systemie demokratycznym, jest ograniczona istnieniem opozycji i wizją następnych wyborów oraz układami międzynarodowymi.

7. Władza polityczna

Początek formularza

Władza polityczna, zdolność do podejmowania oraz egzekwowania decyzji niezależnie od woli ludzi, których ona dotyczy, poprzez możliwość zastosowania szczególnych środków, zwłaszcza przemocy. Władza polityczna oznacza zatem możliwość kształtowania zbiorowych zachowań ludzi w taki sposób, aby postępowali oni w sposób oczekiwany i pożądany z punktu widzenia podmiotów dysponujących władzą.

Wykład 9

1.Główne instytucje państw demokratycznych

2.Podstawową instytucją władzy państw demokratycznych jest parla­ment

Parlament jako władza ustawodawcza uchwala ustawy, czyli tworzy prawo. Na ich podstawie władze wykonawcze podejmują konkretne decyzje

3. Funkcje spełniane przez Parlamenty w de­mokratycznym państwie

Parlament - w państwach o demokratycznych systemach władzy, jest to najwyższy organ przedstawicielski, a jednocześnie zasadniczy organ władzy ustawodawczej.

Parlament spełnia cztery funkcje: ustrojodawczą (zmiana ustroju), ustawodawczą (prawo, ustawy), kreacyjną i kontrolną.

• Funkcja ustrojodawcza - dzięki tej funkcji parlament ma prawo uchwalić konstytucję lub wprowadzić do niej zmiany.

• Funkcja ustawodawcza - na jej mocy, parlament ma prawo do stanowienia ustaw, które są podstawowymi aktami prawnymi, powszechnie obowiązującymi w Polsce.

• Funkcja kreacyjna - polega na powoływaniu członków, którzy wchodzą w skład organów państwowych. Sejm wyznacza członków Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu. Wskazuje kandydata (za zgodą Senatu) na prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, prezesa Instytutu Pamięci Narodowej oraz prezesa Narodowego Banku Polskiego.

• Funkcja kontrolna - polega na sprawowaniu kontroli nad rządem (przysługuje tylko Sejmowi).

4. Organy władzy wykonawczej

Organami władzy wykonawczej w Rzeczypospolitej Polskiej są prezydent i rząd. Rząd kontrolowany jest przez sejm, a wydane przez władzę wykonawczą akty prawne (rozporządzenia, zarządzenia, dekrety) mogą być zaskarżone do Trybunału Konstytucyjnego. Prezydent jest najwyższym przedstawicielem RP i gwarantem ciągłości władzy państwowej.

5.Charakterystyka systemów parlamentarno-gabinetowych

System parlamentarno-gabinetowy - system polityczny, w którym rząd z premierem na czele jest powołany przez parlament we współpracy z głową państwa, a odpowiedzialność polityczną ponosi przed parlamentem (wotum nieufności, wotum zaufania).

Podstawowe cechy współczesnych systemów parlamentarno-gabinetowych :

1. parlament jest wybierany w wyborach powszechnych

2. układ sił w parlamencie przesądza o powołaniu premiera i powołaniu rządu

3. rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem, który może wyrazić wotum nieufności, oznaczające ustąpienie co najmniej jednego ministra, najczęściej zaś całego gabinetu

4. rząd ma wpływ na rozwiązanie parlamentu przed upływem kadencji, co powoduje konieczność rozpisania przedterminowych wyborów

5. między parlamentem a rządem istnieje system powiązań organizacyjnych, funkcjonalnych i personalnych (ministrowie mogą być i często są deputowanymi) co oznacza brak separacji władzy ustawodawczej i wykonawczej

6. głowa państwa nie kreuje polityki wewnętrznej, ani zagranicznej, spełnia jedynie funkcje reprezentacyjne i ceremonialne, a także wobec woli większości parlamentarnej (powołuje premiera, zarządza wybory przedterminowe)

6.Charakterystyka systemów prezydenckich

System prezydencki (prezydencjalizm) - system polityczny w demokracji charakteryzujący się rygorystycznym podziałem (separacją) władzy ustawodawczej i wykonawczej, oraz połączeniem funkcji prezydenta i szefa rządu. W myśl tych zasad prezydentowi przysługuje pełnia władzy wykonawczej oraz zwolnienie z odpowiedzialności przed parlamentem - pozbawiony zostaje jednak możliwości ustawodawczych.

Przykładem prezydenckiego systemu rządów są Stany Zjednoczone oraz liczne republiki południowoamerykańskie.

1. Charakterystyka systemów mieszanych

System mieszany, zwany tez półprezydenckim jest połączeniem systemu prezydenckiego i parlamentarnego. W tym systemie prezydent ma szerokie uprawnienia, np. prawo do rozwiązania w dowolnym czasie parlamentu. Jednak nie jest szefem rządu. Prezydent wyłaniany jest w drodze głosowania powszechnego. Do jego zadań należy kształtowanie polityki zagranicznej, powoływanie premiera oraz poszczególnych ministrów. Do rządu należy prowadzenie bieżącej polityki. Ponosi on odpowiedzialność zarówno przed prezydentem jak i przed parlamentem. System mieszany obowiązuje we Francji i Rosji.

1. Władza sądownicza

Władza sądownicza, pojęcie nawiązujące do zasady podziału władzy, trzecia władza w państwie (oprócz władzy ustawodawczej i władzy wykonawczej), oznacza powierzenie wyodrębnionym organizacyjnie strukturom państwowym (wymiarowi sprawiedliwości sprawowanemu przez niezależne i niezawisłe sądy) możliwości rozstrzygania sporów prawnych, orzekanie w rozpoznawanych sprawach z zakresu prawa karnego, prawa cywilnego i prawa administracyjnego, a w wielu państwach również kontrola zgodności działań innych organów państwa z prawem i konstytucją, którą przeprowadza przez sądownictwo konstytucyjne (np. Rada Konstytucyjna we Francji, Trybunał Konstytucyjny w Niemczech).

1. Instytucja głowy państwa

Instytucja głowy państwa występuje w wielu odmianach w różnych systemach politycznych.

-Z reguły głowa państwa to prezydent lub też monarcha.

-W przypadku monarchii mamy do czynienia z wielką różnorodnością zarówno w nazewnictwie, jak i konkretnych uprawnieniach głowy państwa. Monarcha może występować jako: król (Wlk.Brytania, Szwecja, Hiszpania), sułtan (Oman, Brunei), emir (Kuwejt, ZEA), książę (Monako, Luksemburg). Kryteria tytułów to sprawa wtórna, najważniejsze są tu konkretne uprawnienia władcy. Reprezentują oni współczesne monarchie konstytucyjne (Wlk. Brytania, Szwecja, Hiszpania) czy monarchie absolutne (Arabia Saudyjska, Kuwejt, Jordania). W monarchiach konstytucyjnych uprawnienia władców zostały w zasadniczy sposób ograniczone - zajmują się oni głównie reprezentacją państwa. Głowa państwa w postaci funkcji prezydenta występuje w większości państw świata. Jego kompetencje w dużej mierze zależą od systemu sprawowania władzy oraz systemu wyboru na to stanowisko, który osłabia lub umacnia jego pozycję.

10.Charakterystyka systemu lokalnych organów przedstawicielskich

11.Pierwszoplanową zasadą demokratycznych systemów

Pierwszoplanową zasadą demokratycznych systemów jest zwierzchnia władza narodu. Różnica w tej materii z autorytarnymi systemami zasadza się na formalnym i realnym upodmiotowieniu wszystkich obywateli. Władze autorytarne traktują z reguły społeczeństwo jako „defektywne”, czyli politycznie niedostatecznie dojrzałe „by zaspokoić w pełni wymagania własnej natury”, uzasadniając tym podporządkowanie go władzy zwierzchniej [Simon: 11]. Demokracje zasadzają się na traktowaniu pełnoletnich obywateli nie jako poddanych, lecz obywateli państwa zdolnych do:

>> decydowania, co dla nich jest dobre i co złe, a zatem

>> ukierunkowywania działalności państwa stosownie do swoich potrzeb,

>> wyłaniania przedstawicielskich władz państwowych oraz

>> ponoszenia współodpowiedzialności za państwo.

12. Drugą zasadą demokracji

- 2. Zasada pluralizmu - realizowana w płaszczyźnie politycznej, społecznej, ideowej i ekonomicznej. Pluralizm polityczny polega na tym, że w państwie możliwe jest istnienie wielu partii i innych organizacji politycznych, które są niezależne od władz państwowych ani od siebie wzajemnie. Mogą tworzyć programy i strukturę organizacyjną, maja różną tożsamość ideową. Mogą też swobodnie ze sobą rywalizować(w ramach prawa i ustalonych reguł)o poparcie wyborców, dzięki któremu niektóre z nich będą rządzić państwem, a inne będą tworzyć opozycję lub zabiegać o wpływ na politykę państwa.

13. Trzecia zasada współczesnych państw demokratycznych

3.Zasada podziału władz - władza państwowa dzieli się na ustawodawczą (odpowiedzialną za stanowienie prawa), wykonawczą (mającą je realizować w praktyce) i sądowniczą (rozstrzygająca spory na podstawie obowiązujących norm prawnych)

14. Czwarta zasada demokracji

4.Zasada państwa prawa - Państwo prawa istnieje wtedy, gdy organizacja i działanie władzy publicznej oparte są na prawie. Prawo określa wzajemne stosunki między władzami, władzą i jednostkami jako podmiotami prawa i między jednostkami. W takim państwie zagwarantowana jest równość obywateli. Dozwolone jest wszystko, czego nie zabrania prawo. Prawa jednych ograniczone są prawami drugich. Prawem związane jest społeczeństwo i władza. Prawo stoi ponad władzą. Podstawą rozstrzygania praw publicznych jest zasada większości.

15. Piąta zasada nowoczesnych demokracji

5.Konstytucjonalizm i praworządność - Konstytucjonalizm współcześnie rozumiany jest jako ustrój oparty na konstytucji, a także jako określenie sprawowania władzy zgodnie z ustawą zasadniczą. Jest on również związany z praworządnością, czyli rządzeniem zgodnie z obowiązującym prawem.

16. Szóstą zasadą współczesnych państw de­mokratycznych

6.Zasada przedstawicielstwa (reprezentacji) - władza pośrednia, przedstawiciele są wybierani w cyklicznych, wolnych i tajnych wyborach. Lud nie sprawuje swojej władzy bezpośrednio, a wybiera do jej sprawowania swoich przedstawicieli przed nim odpowiedzialnych.

17. Co to są demokracje ułomne i fasadowe

18. Do kategorii demokracji fasadowych zalicza się

19. Objawy demokracji fasadowych

Wykład 10

1. Określenie kultury politycznej

kultura polityczna - to ogół postaw, wartości i wzorów zachowań dotyczących wzajemnych stosunków władzy i obywateli:
- wiedza o polityce, znajomość faktów, zainteresowanie polityką
- ocena zjawisk politycznych, sądy jak ma być sprawowana
- emocjonalne podejście do państwa, Ojczyzny
- uznane wzory zachowań politycznych

1. Wymień typy kultury politycznej

Typy kultury politycznej:
a) zaściankowa
b) podporządkowania
c) uczestnictwa

3. ZAŚCIANKOWA: zainteresowania jednostek i grup społecznych wobec polityki i zjawisk politycznych ograniczają się do ram zaścianka. System polityczny nastawia się bardziej na utrwalanie zaściankowości niż inicjowanie zmian. Kultura zaściankowa dotyczy głównie społeczności pierwotnych oraz społeczeństwa feudalnego, gdzie władzę sprawują wąskie i zamknięte elity, do których nie ma dostępu przeciętna jednostka społeczna. Nie interesuje się ona też polityką i nie posiada żadnej wiedzy ani świadomości politycznej. Współcześnie w państwach demokratycznych jest zjawiskiem marginalnym i częściej przyczyną jej występowania jest ideologiczne odrzucenie całości obowiązującego systemu.

4. PODPORZĄDKOWANIA typ poddańczy : znamionuje się występowaniem postaw jednostek i grup społecznych nastawionych na oddziaływania ze strony systemu politycznego. Zbiorowości ludzkie przejawiają skłonność do oceny działań politycznych i instytucji publicznych. Generalnie nastawiają się na podporządkowanie decyzjom politycznym ośrodków decyzyjnych. Kultura ta bywa właściwa dla społeczeństw kształtujących systemy demokratyczne, bądź też dla systemów autorytarnych. Procesy polityczne przebiegają tu wciąż pod wpływem nawyków i przyzwyczajeń kultury narzucania i wskazywania odgórnego.

5. UCZESTNICTWA: (zwany też obywatelskim) przejawia się dążnością jednostek i grup społecznych do zdobycia władzy o podmiotach polityki i ich działaniach, strukturach i organizacji systemu politycznego, inicjatywach i działaniach w sferze polityki. Kultura uczestnicząca to pełne uczestnictwo w życiu politycznym na wszystkich płaszczyznach. Obywatele czynnie wpływają na kształt systemu, manifestując otwarcie swoje poglądy dążą do uwzględnienia ich przez władze państwowe.

6.Kultura polityczna zaściankowości i podporządkowania

Wykład 3

1. Unitarno- autorytarny model integracji. Idea napoleońska.

Cesarstwo Napoleona Bonaparte było przejawem podejścia autorytarnego procesie jednoczenia się Europy. Cesarstwo wyrosło na gruzach rewolucji francuskiej i jej ideały legły w wysokiej mierze u podstaw koncepcji europejskich samego Napoleona. Rewolucja francuska rozbudziła aspiracje narodów, znajdując odzwierciedlenie w uchwalonej 26 sierpnia 1789r deklaracji praw człowieka i obywatela. Prawa te wcześniej formułowano już w angielskiej karcie praw z 1689 i amerykańskiej deklaracji niepodległości. Podporządkowując sobie w mniejszym lub większym stopniu niemal całą Europę, Napoleon przenosząc doświadczenie francuskie w zakresie zarządzania krajem, tworzył podwaliny pod nowoczesną administrację europejską. Kodeks Napoleona wywarł wpływ na ustawodawstwo kilkudziesięciu państw.

2. Nazistowski nowy ład europejski.

Idea nazistowskiego ładu europejskiego w zarysie znalazła objaśnienie w pierwszych programach ruchu. Wizję przyszłości Hitler sformułował w „ Mein Kampf” ostateczny projekt wykreował z Niemiec państwo centralne, otoczone trzema dużymi związkami krajów. Były to:

• WESTBUND – obejmujący Belgię, Holandię, i północną Francję

• NORDBUND – jednoczący kraje skandynawskie

• OSTBUND – obejmujący ziemie na wschód od Niemiec, aż po Gruzję, z krajami nadbałtyckimi Polską i Ukrainą włącznie. Autorytarne i totalitarne rządy faszystowskie jedynie pozornie oddały perspektywę jedności Europy opartą na zgodzie społecznej.

4. Instytucje służące polityce uniformizacji Europy wschodniej.

• Płaszczyzna ideologiczno – polityczna: KOMIFORM (1947-1956)

• Płaszczyzna ekonomiczna – RWPG (1949-1991)

• Płaszczyzna wojskowa – układ warszawski (1955-1991)