PIĘĆ CECH CELÓW UCZENIA SIĘ:
1. Cel uczenia się oznacza cele wyznaczone z zewnątrz
Cele uczenia się nie są wielkościami przypadkowymi, lecz rezultatem starannego, racjonalnego planowania. Nie wyklucza to wcale możliwości stawiania sobie celów przez samych uczących się, podobnie jak nie są wykluczone cele wytyczone spontanicznie. Jednak w większości wypadków wyznaczanie celów będzie aktem kończącym dłuższe rozważania. Cele uczenia się są cechą uczenia się intencjonalnego (zamierzonego).
2. Cel uczenia się to określenie zachowań
Cel uczenia się zawsze wyraża stan rzeczy podlegający obserwacji. Zachowanie oznacza czynności i działania, które można spostrzec. Cel uczenia się nie odwołuje się bezpośrednio do uczenia się lecz odnosi się do niego pośrednio poprzez wskaźniki podane dla wyników nauki, np. rozwiązanie określonego zadania wskazuje, że uczeń opanował pewien wzór.
3. Cel uczenia się to określenie zachowań uczniów
Wyraża on dające się zaobserwować czynności uczniów. Chociaż stwierdzenie to może się komuś wydać banalne, zasługuje ono na podkreślenie, ponieważ często popełniany jest błąd, polegający na formułowaniu wypowiedzi ukierunkowanych na nauczyciela, np. „Przedstawiam kroki prowadzące do sformułowania celu” zamiast „Uczniowie potrafią formułować cele swojego uczenia się”.
4. Cel uczenia się to określenie zachowań pożądanych i antycypowanych
Cele uczenia się to projekty zachowań, programy zachowań. Najczęściej decyduje się o nich już przed rozpoczęciem procesu uczenia się, ale odnoszą się one do zachowań, jakich oczekuje się od uczniów po zakończeniu tego procesu.
5. Cel uczenia się opisuje możliwie jednoznacznie zachowanie końcowe
Opis pożądanego zachowania ucznia musi być precyzyjny i jednoznaczny. Cel uczenia się powinien być utrwalony na piśmie w jednym zdaniu. Analiza tak sformułowanego celu daje w efekcie jednoznaczne wskazówki dotyczące danego procesu nauczania. Zgodnie z nowoczesnymi teoriami nauczania przyjmujemy, że uczenie się jest czynnością, odwołującą się do całej osobowości.
Oznacza to, że musimy sformułować cele dla każdego obszaru psychiki, który bierze udział w procesie uczenia się.
ZAKRESY CELÓW UCZENIA SIĘ
Obszar poznania:/wiedza, myślenie, rozumienie/
→ kognitywne cele uczenia się
Obszar emocji i wartości:/wartości, uczucia, nastawienie/
→ afektywne cele uczenia się
Obszar działania i zachowań
→ psychomotoryczne cele uczenia się
Cele, odnoszące się do szeroko pojętych uwarunkowań ramowych, rozumianych bardzo ogólnie, które mieszczą w sobie cele polityczno-oświatowe lub instytucjonalne
cele kierunkowe
Cele, odnoszące się do określonych zajęć dydaktycznych lub jednostki dydaktycznej, które bardziej szczegółowo opisują, co chcemy osiągnąć
cele ogólne
Cele, odnoszące się do określonej sekwencji kształcenia, które dokładnie opisują , co uczniowie muszą umieć i wiedzieć
→ cele szczegółowe
Na intensywność celu najdobitniej wskazuje czasownik użyty do jego sformułowania.
Dlatego ważne jest, aby cele uczenia się były formułowane za pomocą pełnych zdań.
Rozróżniamy różne stopnie intensywności. Rozmaite źródła podają od trzech do sześciu takich stopni.
Podział ten określany jest jako taksonomia
Poniższa taksonomia dotyczy zwłaszcza celów kognitywnych:
kompleksowe proste
ocena • wiadomości
synteza
analiza
zastosowanie
zrozumienie
Cel uczenia się zawiera trzy komponenty:
- opis zachowania końcowego (co ?)
- dane na temat warunków (jak ?)
- miarę (ile ?)
Nie wystarczy na przykład napisać:
„Uczestnicy kursu powinni znać model komunikacji interpersonalnej”. Słowo „znać” opisuje wprawdzie pewien stan, który powinien być wynikiem procesu uczenia się, ale brakuje tu kryterium, za pomocą którego można sprawdzić, czy słuchacze rzeczywiście osiągnęli ten cel. Dla sprawdzenia wykorzystuje się analogię między uczeniem się i zachowaniem. Jesteśmy bowiem w stanie
stwierdzić, czy określone oznaki zachowania mogą być wynikiem procesów uczenia się.
Właściwe czasowniki:
pisać, powiedzieć z pamięci, sporządzić, rozróżnić, narysować, nazwać, porównać
Niewłaściwe czasowniki:
Wiedzieć, rozumieć, naprawdę rozumieć, umieć docenić, być twórczym, zaufać, znać
Opis końcowego zachowania może się odnosić zarówno do sfery kognitywnej jak i afektywnej oraz psychomotorycznej. Afektywnych celów uczenia się nie da się jednak najczęściej sformułować tak, by ich osiągnięcie było jednoznacznie sprawdzalne.
Opis celu uczenia się powinien precyzyjnie określać końcowy stan osoby uczącej się.
Przez końcowy stan rozumiemy zachowanie uczestnika kursu po zakończeniu pewnego procesu uczenia się
Określenie celu uczenia się poprzez sformułowanie:
„Słuchacze kursu rozwijają się, stając się kompetentnymi rozmówcami w dziedzinie XY”
nie oznacza stanu końcowego lecz pewien proces, mianowicie proces rozwoju.
Zasady pomocne przy formułowaniu celów uczenia się:
Do sformułowania określenia stanu końcowego zmusza następujący początek zdania: „Uczestnicy kursu powinni…” lub „Uczestnicy kursu są w stanie…”.
Do opisu należy używać takich słów oznaczających czynności (czasowników), które dokładnie określają, jakie zachowania powinny cechować uczestników.
Do formułowania celów uczenia się nadają się wszystkie czasowniki, na podstawie których można skonstruować jednoznaczne zadanie testowe.
Do formułowania celów uczenia się należy używać czasowników, które ze względu na poziom intensywności dostosowane są do uczestników. Czasowniki określają stopień intensywności.
Oto trzy przykłady wskazujące na różne poziomy:
- wymienić przyczyny inflacji;
- zanalizować przyczyny inflacji;
- sporządzić projekt metod zwalczania inflacji w kraju.
W miarę możliwości należy unikać ogólnikowych, obszernych lub wieloznacznych określeń celów uczenia się.
Przykład:
Jeśli opis końcowego zachowania brzmi:
„Potrafi wymienić najważniejsze twierdzenia teorii dydaktycznej Okonia” to cel jest sprawdzalny jedynie wtedy, gdy jednocześnie zostanie powiedziane, które twierdzenia Okonia są najważniejsze.
Nie jest konieczne formułowanie celu dla każdego najdrobniejszego kroku w procesie uczenia się.
Z reguły wystarczy określić szczegółowy cel dla jednej lub dwóch jednostek dydaktycznych.
Cele opisują zamierzony:
EFEKT KOŃCOWY
UMIEJĘTNOŚCI / KOMPETENCJE KOŃCOWE
np.: umieć mierzyć ciśnie krwi znać najczęściej występujące motywy uczenia się dorosłych
Do sformułowania celów służą określone czasowniki:
PISAĆ
NAZYWAĆ
RYSOWAĆ
OPISYWAĆ
PORÓWNYWAĆ
MIERZYĆ
ANALIZOWAĆ ...
np.: uczestnicy potrafią mierzyć ciśnienie krwi
uczestnicy potrafią nazwać najczęściej występujące motywy uczenia się dorosłych
Cel powinien być tak sformułowany, aby znane były warunki, jego realizacji:
np.: uczestnicy potrafią mierzyć samodzielnie ciśnienie krwi
uczestnicy potrafią nazwać najczęściej występujące motywy uczenia się dorosłych z pamięci
Cel powinien być tak sformułowany, aby był on mierzalny:
CZAS
ILOŚĆ
CZĘSTOTLIWOŚĆ
JAKOŚĆ / DOKŁADNOŚĆ
STRUKTURA ZAJĘĆ
Na dobrze zaplanowane zajęcia składają się nie tylko omówione wcześniej czynności wstępne, odpowiedni dobór treści i jasne określenie celów.
Jednym z najważniejszych czynników, na który trzeba zwrócić uwagę przy planowaniu przebiegu seminarium lub innej formy doskonalenia zawodowego jest uwzględnienie elementów motywujących.
Przy czym o motywacji można mówić na różnych płaszczyznach nauczania treści
interesujący, ważny temat, uwzględniający aktualny stan wiedzy
atmosfera stworzona przez prowadzącego - zachowanie edukatora
precyzyjna, klarowna prezentacja zagadnień,
zachęcanie uczestników do przedstawiania własnych doświadczeń i współpracy,
ośmielanie do podejmowania nowych zadań i zapoznawania się z nowym materiałem,
okazywanie zrozumienia i sympatii uczestnikom
przygotowanie dydaktyczne seminarium
wypunktowanie aspektów ważnych dla prezentowanych treści i osiągnięcia celów,
zmiana technik i form socjalnych pracy, wizualizacja i stosowanie pomocy dydaktycznych,
różnorodne formy aktywności uczestników (receptywne i produktywne),
odpowiednie wprowadzenie i podsumowanie ze wskazaniem na wzajemne powiązanie poszczególnych treści, ćwiczeń praktycznych i technik pracy
Strukturyzacja
oznacza, że zajęcia mają właściwy rytm (zasada zmiany rytmu)i składają się z poszczególnych segmentów. Można to osiągnąć poprzez zmianę:
- metod
- form społecznych (np. praca w parach, grupach)
- pomocy dydaktycznych
- czynności receptywnych i produktywnych zgodnie z "regułą 20 minut" (fazy receptywne powinny
następować naprzemiennie z produktywnymi i nie trwać dłużej niż 20 minut)
oraz poprzez uwzględnienie charakterystycznych dla procesu uczenia się elementów:
- utrwalanie
- kontrolowanie
- zachowanie
- umiejętność / zrozumienie
- wiedza / informacja
- wprowadzenie
- motywacja
i uwzględnienie faz:
- wprowadzenie - analiza
- prezentacja - synteza
- powiązanie - skojarzenia
- podsumowanie - ujęcie systemowe
- zastosowanie - metoda
"Klasyczne" zajęcia dydaktyczne składają się z następujących kroków – etapów
1. WSTĘP / STWORZENIE ODPOWIEDNIEGO NASTROJU
2. INFORMACJA O PRZEBIEGU ZAJĘĆ:
podanie tematu, krótkie scharakteryzowanie treści,
uzasadnienie, przedstawienie celów dydaktycznych przebiegu/
programu
3. WPROWADZENIE DO TEMATU
4. OPRACOWYWANIE ZAGADNIEŃ I PROBLEMÓW / WYKONYWANIE ZADAŃ
5. PREZENTACJA ROZWIĄZAŃ, WYNIKÓW PRAC, WYJAŚNIANIE WĄTPLIWOŚCI, EWALUACJA
ZAKOŃCZENIE
Kontrolna lista czynności czyli "Krok po kroku"
Przede wszystkim sformułować temat i cele zajęć dydaktycznych !
Ustalić, co znajdzie się w poszczególnych fazach zajęć.
Ustalić kolejność poszczególnych kroków.
Sprawdzić kolejność: Czy struktura zajęć jest logiczna i przejrzysta ?
Sprawdzić rytm zajęć: Czy następują pożądane zmiany, różnorodne formy socjalne etc.?
Ustalić metody do poszczególnych kroków.
Ustalić formy socjalne.
Zaplanować środki dydaktyczne - jak, kiedy, które zostaną użyte ?
Określić, kto będzie prowadził poszczególne fazy - podzielić role (w przypadku pracy w tandemie lub zespole)
Sprawdzić rozkład czasu.
Wybrać ćwiczenia / treści "na zapas" i zadecydować, z których ćwiczeń / treści można zrezygnować.