ROZWÓJ EMOCJONALNY- KONSPEKT

PROCESY POZNAWCZE:

- Służą uzyskiwaniu orientacji w otoczeniu;

-pośredniczą w zdobyciu informacji przez człowieka o świecie i samym sobie

-w miarę rozwoju odzwierciedlają rzeczywistość w sposób coraz bardziej obiektywny

To, co się dzieje obiektywnie w świecie jest zarazem subiektywne dla człowieka.

Działające na człowieka bodźce pobudzają go do reakcji:

- dodatnich ( ukierunkowanych na podtrzymanie czy zwiększenie kontaktu z bodźcem)

- ujemnych ( ukierunkowanych na przerwanie tego kontaktu)

Człowiek nie tylko obiektywnie poznaje rzeczywistość, lecz również się w określony sposób do niej ustosunkowuje.

PROCESY EMOCJONALNE:

- czynności psychiczne, za pośrednictwem których jednostka odzwierciedla swój stosunek do rzeczywistości, dokonuje jej oceny z punktu widzenia swoich potrzeb.

TRZY KOMPONENTY EMOCJI:

1. Intensywność- im większe znaczenie bodźca dla jednostki, tym większy wzrost pobudzenia a w następstwie większa mobilizacja energii do działania.

2. Znak- zależy od kierunku reakcji do jakiej pobudza człowieka . Istnieją 2 rodzaje emocji: dodatnie ( przyjemne) i ujemne (przykre). Emocje są wyraźnie zróżnicowane jakościowo w zależności od tego, czym są wywołane i do jakiego rodzaju reakcji skłaniają.

3. Treść – emocje mogą być zróżnicowane treściowo np. tkliwość, litość, wdzięczność, wstyd, gniew, zazdrość, wstręt.

UCZUCIA:

- względnie stałe emocjonalne ustosunkowania wobec pewnych przedmiotów, osób czy sytuacji. Uczucie oznacza gotowość do reagowania na określony obiekt określonymi emocjami, powstałą w wyniku przeżywania ich wobec tego obiektu w przeszłości.

EMOCJE C.D.

- funkcja przystosowawcza: umożliwiają wykrywaniu w otoczeniu tego, co ma dla człowieka znaczenie;

- wpływają na działanie, na wielkość mobilizacji energii, na kierunek jej wydatkowania;

- są analogiczne do procesów poznawczych.

Procesy poznawcze i emocje to komponenty procesu odzwierciedlania rzeczywistości. Zawsze współwystępują i wzajemnie na siebie oddziałują.

Rozwój poznawczy----- powiększanie się zakresu bodźców------- wywołanie reakcji emocjonalnych------- różnicowanie reakcji emocjonalnych-------- jakościowe wzbogacenie sfery emocjonalnej

W związku z doskonaleniem się poznania powstają również zmiany dotyczące sposobu wyrażania emocji.

CZYNNIKI WYWOŁUJĄCE EMOCJE:

I PIERWOTNE BODŹCE EMOCJONALNE

1. Bodźce związane z zaspokojeniem potrzeb fizjologicznych organizmu np. z głodem lub sytością, zmęczeniem czy sennością, niedoborem tlenu, procesami chorobowymi. Znaczenie tych bodźców zmienia się w późniejszych okresach rozwojowych.

2. Doznania zmysłowe pochodzenia zewnętrznego np. wzrokowe, słuchowe, dotykowe. Intensywność takich emocji zależy od siły i jakości bodźców. Pewne bodźce są z natury przyjemne, inne zaś-przykre. Bardzo silne bodźce wywołują na ogół emocje ujemne, umiarkowane i słabe- dodatnie.

3. Wrażenia kinestetyczne- wywołują reakcje emocjonalne poprzez czynności. Na ogół są to reakcje dodatnie, podczas gdy bezczynność to źródło emocji ujemnych.

W toku rozwoju zwiększa się wybiórczość reagowania emocjonalnego na bodźce zmysłowe, wzrasta zróżnicowanie ich emocjonalnej wartości.

II WTÓRNE BODŹCE EMOCJONALNE

- ich znaczenia dziecko uczy się w toku rozwoju. Początkowo są neutralne. W wyniku powiązania z pierwotnymi (bezwarunkowymi) bodźcami ( lub bodźcami, które wcześniej nabrały charakteru warunkowych) nabywają zdolności wywoływania emocji. Takie uczenie się emocji zaczyna się w pierwszych tygodniach po urodzeniu i trwa do końca życia. Następuje za pośrednictwem procesów: warunkowania i generalizacji.

W początkowym okresie rozwoju generalizacja zachodzi w odniesieniu do bodźców, które są zewnętrznie, fizycznie podobne do bodźca emocjonalnego. W miarę rozwoju dziecka coraz ważniejszą rolę odgrywa podobieństwo znaczeniowe. Pewne pojedyncze doświadczenia emocjonalne mogą ukształtować stosunek dziecka do wielu , bardzo różnych, lecz podobnych znaczeniowo obiektów, bezpośrednio mu nieznanych.

Wyuczone emocje mogą ulec wygaśnięciu. W przypadku negatywnych emocji następuje to z trudem i powoli.

Możliwa jest też zmiana wartości emocjonalnej bodźców wtórnych z dodatniej na ujemną i odwrotnie.

SŁOWA:

- szczególnego rodzaju bodźce emocjonalne o charakterze wtórnym;

- mogą pełnić rolę pośredniczącą w przejmowaniu wartości emocjonalnej przez inne bodźce neutralne.

III POZNAWCZE ŹRÓDŁA EMOCJI

- są odpowiedzią na relacje w jakich pozostają poszczególne bodźce wobec określonych nastawień czy oczekiwań człowieka.

- rozbieżność między napływającymi informacjami a posiadanymi schematami poznawczymi jest na ogół źródłem emocji ujemnych (dysonans poznawczy)

- umiarkowana niezgodność rzeczywistości z nastawieniami ma pozytywną wartość emocjonalną (np. nowe bodźce czy sytuacje budzą ciekawość człowieka)

- pełna zbieżność rzeczywistości z nastawieniami bywa źródłem emocji dodatnich (np. gdy człowiek nie był pewien), może jednak również budzić emocje ujemne (np. znudzenie)

Takie emocje występują już w pierwszym roku życia dziecka. Wraz z wiekiem systemu poznawczego Wzrasta liczba i znaczenie poznawczych źródeł emocji. Źródłem emocji w wieku dorastania mogą stawać się pewne abstrakcyjne pojęcia i idee.

Podsumowując: zmiany rozwojowe w zakresie czynników wywołujących emocje polegają na stopniowym wzrastaniu znaczenia wtórnych bodźców emocjonalnych, w tym bodźców słownych , poznawczych źródeł emocji, oraz uwewnętrznianiu się przyczyn emocji.

RÓŻNICOWANIE SIĘ, WZROST I TRWAŁOŚĆ REAKCJI EMOCJONALNYCH:

Różnicowanie:

- Pierwsze reakcje emocjonalne dziecka mają charakter niespecyficznego, ogólnego podniecenia tzn.: na bodziec szkodliwy dziecko odpowiada taką samą reakcją emocjonalną jak na pożyteczny.

- pod koniec 1. miesiąca życia z ogólnego stanu podniecenia wyodrębnia się reakcja ujemna- niezadowolenie . Z tych dwu, już zróżnicowanych pod względem znaku, emocji wyłaniają się stopniowo bardziej specyficzne.

- między 3. a 6. miesiącem życia pojawiają się kolejno: gniew, wstręt, strach;

- w 2.- 3. r.ż. zazdrość, zakłopotanie i wstyd.

Analogicznie powstają emocje dodatnie: miłość, radość, duma, współczucie i inne.

Różnicowanie się reakcji emocjonalnych przejawia się także w dostosowaniu ich pod względem natężenia do intensywności bodźców.

Wzrost trwałości reakcji emocjonalnych- drugi, obok różnicowania podstawowy kierunek zmian rozwojowych w zakresie reakcji emocjonalnych.

Emocje małego dziecka:

-krótkotrwałe, silne, łatwo powstające, chwiejne

Chwiejność emocjonalna jest charakterystyczna dla wieku niemowlęcego, poniemowlęcego, a także przedszkolnego.

KRÓTKOTRWAŁOŚĆ EMOCJI MAŁEGO DZIECKA:

- emocja, która jest odpowiedzią na aktualnie działający bodziec gaśnie, gdy bodziec ten znika lub gdy uwaga dziecka zwraca się w innym kierunku;

- dziecko nadąża swoimi emocjami za zmianami dokonującymi się w jego polu spostrzeżeniowym;

- jedyne stosunkowo trwalsze reakcje emocjonalne, to reakcje ujemne powstające z przyczyn fizjologicznych (choroba, ból);

- emocje mogą być bardziej trwałe, gdy w ich wywołaniu biorą udział wyobrażenia, nastawienia, czy standardy.

W późniejszych okresach rozwojowych zewnętrzne źródła emocji są nadal czynne i znaczna część reakcji to odpowiedź na bodźce z otoczenia czy organizmu człowieka. Duża zmienność tych bodźców może prowadzić do chwiejności emocjonalnej.

Zewnętrzna, krótkotrwała przyczyna ( pod wpływem emocjonalnej roli wyobrażeń) powoduje wydłużenie się procesu emocjonalnego.

Trwałość reakcji emocjonalnych wzrasta w miarę dokonywania się interioryzacji źródeł emocji.

Wzrost trwałości reakcji emocjonalnych:

- wydłużenie się czasu trwania reakcji

- wzrost stałości ich powiązania z określonymi obiektami.

KSZTAŁTOWANIE SIĘ UCZUĆ:

Wielokrotne doznawanie przez dziecko pewnych emocji wobec jakiegoś przedmiotu---------------- gotowość do podobnego reagowania w przyszłości:

- wytworzenie się względnie stałego stosunku emocjonalnego do określonego obiektu-> odzwierciedlenie tego to UCZUCIE.

- w wieku poniemowlęcym uczuciem zostaje obdarzona matka lub osoba ją zastępująca;

- w wieku szkolnym dziecko przejawia już względnie stały stosunek emocjonalny do wielu poszczególnych osób , grup, przedmiotów, rodzajów działalności.

Uczucie może modyfikować reakcje emocjonalne, łagodzi je, potęguje a nawet zmienia.

Skłonność do przeżywania określonego rodzaju emocji:

- inny przejaw wzrastającej stałości reagowania emocjonalnego stanowi o dominującym u człowieka typie samopoczucia czy nastroju.

Zachodzące wraz z wiekiem zmiany w zakresie reakcji emocjonalnych świadczą o roli, jaką w rozwoju emocji odgrywają 2 podstawowe procesy:

1. Różnicowanie się (emocje dostosowują się do złożonej rzeczywistości.

2. Integracja ( emocje przestają być wyłącznie doraźnymi, wyizolowanymi reakcjami, ale włączają się w całokształt funkcjonowania człowieka, zaczynają być podporządkowane zorganizowanemu doświadczeniu, ujętemu w coraz to ogólniejszych strukturach wewnętrznych)

FORMY PRZEJAWIANIA EMOCJI:

1. PRZEJAWY WEGETATYWNE- pobudzenie emocjonalne za pośrednictwem autonomicznego układu nerwowego wpływa na zmiany czynności narządów wewnętrznych. Prowadzi to do doznań o charakterze fizjologicznym.

2. REAKCJE RUCHOWE- pobudzenie emocjonalne uwidacznia się np. w wyrazie twarzy, postawie ciała, ruchach mimowolnych, a także w bardziej złożonych ruchach i zachowaniach o charakterze wyładowującym.

3. PROCESY UMYSŁOWE- emocje powodują określone zmiany w stanie świadomości. Świadomość własnych emocji sprawia, że człowiek staje się zdolny do werbalnego ich wyrażania. Wymaga to dysponowania odpowiednim „słownikiem emocjonalnym”.

Proces emocjonalny przebiega zwykle na wszystkich 3 poziomach, często jednak intensywność nie jest jednakowa na każdym z nich.

Formy reagowania emocjonalnego ulegają wyraźnym zmianom rozwojowym, w szczególności zmianom ulegają ruchowe i umysłowe przejawy emocji.

- z wiekiem dziecka wzrasta zakres reakcji ruchowych, za pomocą których dokonuje się ekspresja emocji;

- większość form wyrażania emocji dziecko przyswaja w procesie uczenia się;

- wrodzone wzorce reagowania wzbogacają i różnicują się w toku rozwoju;

- dziecko uczy się ograniczenia ekspresji- wymagania społeczne określają w jaki sposób i z jaką siłą można ujawniać emocje. Wymagania te są zróżnicowane w zależności od wieku i płci dziecka, a także są uwarunkowane kulturowo.

Emocje bywają przedmiotem społecznego wartościowania.

- dziecko w toku rozwoju musi przyswoić umiejętność

KONTROLOWANIA SWOICH REAKCJI EMOCJONALNYCH:

- wiek niemowlęcy, poniemowlęcym i początek przedszkolnego: dziecko nie jest jeszcze zdolne do sprawowania takiej kontroli ani nie odczuwa jej potrzeby;

- druga połowa wieku przedszkolnego: początek kontroli emocji;

- wiek szkolny: dalszy wzrost panowania nad reakcjami emocjonalnymi;

- wiek dorastania: dzieci próbują ukrywać swe uczucia przez powściąganie ich przejawów, a także przez maskowanie ich reakcjami przeciwnymi.

Dostosowanie form i stopnia ekspresji do wymagań współżycia społecznego prawidłowo rozwijające się emocjonalnie dziecko opanowuje już w wieku szkolnym.

- Zabiegi zmierzające do kontrolowania ekspresji powinny być ukierunkowane na zastępowanie niepożądanych przejawów innymi.

Zdolność do świadomego odzwierciedlania własnych emocji pojawia się w toku rozwoju i stopniowo doskonali.

- na najniższym poziomie tej świadomości występuje globalne odczucie, że doznaje się jakiejś emocji;

- na najwyższym poziomie świadomości emocji występuje adekwatne nazwanie emocji, zdawanie sobie sprawy z przyczyn, stopnia natężenia, dotychczasowego przebiegu i następstw;

- niektórzy ludzie nie potrafią rozpoznawać swoich emocji, jest to dla nich zbyt trudne. Ma to różne przyczyny i skutki.

PODSUMOWANIE:

GŁÓWNE TEZY:

• Zmiany zachodzące w toku rozwoju emocjonalnego- interioryzację źródeł emocji, ich różnicowanie się, wzrastanie trwałości reakcji emocjonalnych oraz pojawienie się i stabilizowanie uczuć i nastawień emocjonalnych- można widzieć jako konsekwencje kolejnych postępów dziecka w sferze poznawczej. Z drugiej strony, emocje mogą ułatwiać myślenie i rozwiązywanie problemów, sprzyjając rozwojowi poznawczemu.

• Wspomniane wyżej zmiany, które można określić jako wzbogacanie się życia emocjonalnego, i towarzyszące im powiększanie się dostępnego repertuaru środków wyrażania emocji, rodzą potrzebę sprawowania nad nimi coraz większej kontroli poznawczej i behawioralnej- wzrasta więc świadomość emocji, zdolność ich regulowania oraz umiejętność dostosowywania ekspresji do wymagań społecznych.

• Dzięki rozwojowi samoświadomości i samokontroli emocje coraz lepiej pełnią swoje podstawowe funkcje regulacyjne: informacyjną, komunikacyjną i motywacyjną, czyniąc zachowanie człowieka emocjonalnie inteligentnym.

• Środowisko wychowawcze stymuluje rozwój dziecka, dostarczając mu odpowiedniej wiedzy emocjonalnej i umożliwiając trening odpowiednich umiejętności emocjonalnych. Może to robić, organizując jego doświadczenie i dostarczając mu wzorców reagowania emocjonalnego oraz za pośrednictwem przekazu werbalnego.