• cele kształcenia

• treści kształcenia

• prawidłowości procesu nauczania

• zasady nauczania

• metody nauczania

• formy organizacyjne procesu nauczania

• koncepcja kształcenia wielostronnego

• techniki Freinet

• niepowodzenia dydaktyczne (terapia, diagnoza, profilaktyka w zakresie niepowodzeń)

Cele kształcenia ogólnego wg W. Okonia

 

Głównym celem kształcenia ogólnego jest  wielostronny rozwój osobowości.

 

Osobowość - to osiągnięty przez jednostkę ludzką poziom dojrzałości w poznaniu, rozumieniu i wartościowaniu stosunków panujących w przyrodzie, społeczeństwie i kulturze oraz w twórczym przekształcaniu tych stosunków.  Ponieważ poziom ten ulega zmianom, osobowość ma charakter dynamiczny, wyraża się w procesach poznawania, wartościowania  i przetwarzania rzeczywistości. Procesy te dokonują się w stałych kontaktach jednostki z innymi ludźmi.

 

Strony kształcenia ogólnego:

1. Strona rzeczowa (obiektywna) – poznawanie świata obiektywnego i nabywanie sprawności pozwalających brać udział w jego kształtowaniu.

 

Cele:

a) opanowanie podstaw wiedzy naukowej o przyrodzie, społeczeństwie, technice i sztuce

-  ogólne idee światopoglądowe odnoszące się do danej dziedziny rzeczywistości,

- sprawności umożliwiające samodzielne stosowanie wiedzy,

- drogi naukowego myślenia  i metody badań w zakresie poszczególnych przedmiotów

b) przygotowanie uczniów do działalności praktycznej poprzez opanowanie tych podstawowych form działalności praktycznej (poznawczej, wytwórczej, społecznej, kulturalnej), które pozwalają człowiekowi poznawać i przekształcać przyrodę, społeczeństwo  i kulturę

c) Kształtowanie u uczniów przekonań i opartego na nich poglądu na świat jako swoistej całości.

 

2. Strona osobowościowa (podmiotowa) – poznanie samego siebie, kształtowanie motywacji i zainteresowań oraz nabywanie sprawności sprzyjających kształtowaniu samego siebie.

Cele:

a) ogólny rozwój sprawności umysłowej i zdolności poznawczych (myślenia, zdolności, obserwacji, wyobraźni, pamięci i uwagi)

b) kształtowanie potrzeb, motywacji, zainteresowań i zamiłowań

c) wdrożenie do samoedukacji (opanowanie techniki samokształcenia i przyzwyczajenie do pracy samokształceniowej).

Cz. Kupysiewicz „ dydaktyka ogólna”
Treść Kształcenia _ składa się na nią całokształt podstawowych wiadomości i umiejętności z dziedziny nauki , techniki kultury , sztuki oraz praktyki społecznej , przewidziany do opanowania przez uczniów pod czas ich pobytu w szkole .
Do najważniejszych teorii doboru kształcenia zalicza się :
1. Materializm dydaktyczny – zwolennicy materializmu dydaktycznego uważali , że zasadniczym celem pracy szkoły powinno być przekazanie uczniom jak największego zasobu wiadomości z możliwie różnych dziedzin nauki .
2. Formalizm dydaktyczny – zwolennicy formalizmu dydaktycznego uważali treść kształcenia jedynie za środek służący do rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów . Celem szkoły jest pogłębianie , rozszerzanie i uszlachetnianie tych zdolności i zainteresowań . Dlatego głównym kryterium doboru przedmiotów nauczania powinna być ich zdaniem wartość kształcąca danego, przedmiotu jego przydatność do kształcenia i rozwijania sił poznawczych uczniów .
3. Utylitaryzm dydaktyczny – według Deweya istotnym czynnikiem w zakresie korelacji określonych przedmiotów szkolnych nie jest ani przyrodoznawstwo ,ani literatura , ani historia , ni geografia , lecz tylko indywidualna i społeczna aktywność ucznia . Dlatego też przy doborze treści kształcenia należy koncentrować uwagę na zajęciach typu ekspresyjnego i konstrukcyjnego , wyznaczając właściwe miejsce gotowaniu , szyciu , robotom ręcznym itp.
4. Teoria problemowo – kompleksowa – względem Suchodolskiego : Na cel pracy dydaktyczno – wychowawczej rzutuje dobór i układ treści programowej . Treści te powinny dotyczyć problemów współczesnego świata , a mianowicie problemów z zakresu techniki , socjologii , ekonomii , sztuki kultury estetycznej itp. Układ treści w programach dla szkół podstawowych powinien być jednolity , natomiast zróżnicowanie należy poprowadzić stopniowo na poziomach ponadpodstawowych .
5. Strukturalizm – przesłanką wyjściową strukturalizmu było stwierdzenie , iż programy nauczania są przeładowane materiałem , co powoduje wiele ujemnych następstw , a postulat jego redukcji pozostaje w sprzeczności z rozwojem nauki , której osiągnięcia powinny być uwzględniane w programach szkolnych . Mechaniczna realizacja wymienionego postulatu mogłaby zatem naruszyć zasadę systematycznego układu treści kształcenia . Aby uniknąć tego niebezpieczeństwa trzeba włączyć do programu treści najważniejsze , stanowiące trwały dorobek danej nauki nawiązując jednak i do jej historycznego źródła i osiągnięć naukowych .
6. Egzemplaryzm – Scheuerla – Wychodzili z założenia , że bezwzględnie konieczna jest redukcja materiału nauczania przewidzianego w dotychczasowych programach dla różnych typów szkół . Redukcja ta nie powinna jednak prowadzić do zubożenia obrazu świata odzwierciedlanego w świadomości uczniów , gdyż pociągnęłoby to za sobą wiele nie korzystnych skutków pedagogicznych i poza pedagogicznych .
7. Materializm Funkcjonalny – Wzg. Okonia – podkreśla opracowania teorii która zapewniałaby uczniom zarówno wiedzę jak i umiejętności posługiwania się nią w procesie przekształcania rzeczywistości . U podstaw tej nowej teorii musi się znaleźć o integralnym związku poznania z działaniem .Zgodnie z tym założeniem podstawowym kryterium doboru i układu treści programowych powinny być względy światopoglądowe .
8. Teoria programowania dydaktycznego – w przeciwieństwie do opisywanych dotychczas teorii , stanowi odpowiedź nie tyle na pytanie czego uczyć na określonym szczeble dydaktyczno wychowawczym , co raczej jak to czynić w sposób optymalny . Dlatego też rzecznicy tej teorii przywiązują dużą wagę do starannej analizy treści kształcenia , a zwłaszcza składających się na tę treść wiadomości oraz zachodzących między nimi związków w tym celu posługują się przeważnie metodą tzw. .macierzy dydaktycznych oraz metodą grafów .
Cele wychowania – stanowią swoistą wypadkową panujących w danym społeczeństwie społeczno – ustrojowych i ekonomicznych , charakterystycznego dla nich poziomu nauki , techniki i kultury , tradycji własnego narodu postępowej spuścizny ludzkości itp.

Prawidłowość procesu kształcenia

- Czynności nauczyciela w procesie kształcenia:

- Zadaniem nauczyciela jest w równej mierze uczyć, co wychowywać

- nauczyciel musi pomagać uczniowi, lecz pomoc ta powinna być rozsądna, tak aby uczeń nie uzależnił się od pomocy nauczyciela

- Musi dbać o rozwój emocjonalny dziecka, poszerzać jego horyzonty, dbać o rozwój kulturalny

- Nauczyciel powinien również dbać nie tylko o klasę (grupę), ale także stosować zasadę indywidualizacji w nauczaniu

- przede wszystkim nauczyciel musi zdobyć zaufanie i akceptację uczniów

- W procesie nauczania nauczyciel podaje młodzieży wszechstronną wiedzę, na której podstawie mają się kształtować umysły uczniów oraz przy jej pomocy winna się młodzież wychowywać

- nauczyciel powinien umieć logicznie powiązać ze sobą różne dziedziny, znaleźć zależność między nimi

- nauczyciel powinien tak organizować proces dydaktyczny, aby nie wywoływać zbyt silnych uczuć negatywnych, a pobudzać uczucia pozytywne np. zaciekawienie czy radość z odkrywania nowych zjawisk

- opowiadanie, odpytywanie, demonstrowanie, kontrolowanie, ocenianie, formułowanie i stawianie zadań, wyjaśnienie itd.

Czynności ucznia w procesie kształcenia:

- słuchanie opowiadań czy wykładów,

-literatura podręczników,

- obserwowanie różnorakich rzeczy i zjawisk,

-sporządzanie notatek, odpowiadanie na pytania,

-rozwiązywanie zadań, wykonywanie ćwiczeń, eksperymentowanie,

-formułowanie i rozwiązywanie problemów

- Poznawanie zmysłowe to poznanie konkretnych przedmiotów i zjawisk- odzwierciedlają się one w naszej świadomości za pomocą wrażeń i spostrzeżeń. Jest punktem wyjścia w procesie zdobywania wiedzy. O poprawnym odzwierciedleniu świata decyduje sprawność aparatu odbierającego bodźce, czyli narządów zmysłu, dróg nerwowych przewodzących impulsy nerwowe, oraz części ośrodkowej mózgu odbierającej i utrwalającej bodźce.

Poznawanie umysłowe występuje wtedy, gdy zgromadzone doświadczenie związane z konkretnymi przedmiotami są wykorzystywane do formowanie odpowiednich pojęć, sądów, prawidłowości. Owocem jest wiedza pewna i niezmienna

Poznawanie praktyczne- Nabyty zasób wiadomości znajduje zastosowanie w działalności praktycznej. Dotyczy konkretnego dobra i kieruje ludzkimi decyzjami i wyborami ku jego realizacji.

- Kształtowanie aktywności uczniów w procesie nauczania

Aktywność wychowanka jest warunkiem niezbędnym i głównym wyznacznikiem kształtowania jego osobowości, a osobowość ta formuje się w toku aktywnego uczestnictwa w całym dostępnym człowiekowi życiu społecznym. Aktywność w nauczaniu to aktywność myślowa, stanowiąca niezbędny warunek gwarantujący pełne poznanie wiedzy, zrozumienie i przyswojenie jej, oraz umiejętne wykorzystanie. Uczeń staje się współorganizatorem nie tylko życia społeczno samorządowego, ale życia lekcyjnego. Tak pojęte uaktywnianie to nieodłączny atrybut procesu nauczania.

Na aktywność w warunkach szkolnych składają się między innymi takie elementy jak:

-systematyczne przygotowanie się nauczyciela do każdej lekcji oraz ustawiczne śledzenie i wprowadzanie nowości pedagogicznych do procesu lekcyjnego, gdyż nie może być mowy o aktywności uczniów bez wcześniejszej aktywności nauczyciela;

-budzenie u uczniów zapału do poszukiwań, których celem jest odkrywanie i zdobywanie wiadomości;

-uczenie umiejętności wiązania posiadanych wiadomości z wiedzą już zdobytą;

wytwarzanie w klasie stanu niepokoju i niedosytu intelektualnego wzmagającego chęć samodzielnego poszukiwania i uzupełniania wiedzy;

-wykorzystanie dyspozycji psycho - społecznej dziecka, jego zainteresowań i dążeń do samorządności dla potrzeb nauczania i wychowania.

Korzyści wypływające z samodzielnie podejmowanej aktywności:

-sprzyja rozwijaniu zainteresowań;

-pozwala na ujawnienie w stopniu maksymalnym możliwości ucznia;

-powoduje głębsze i bardziej trwałe przyswojenie wiedzy najbardziej przydatnej w życiu;

-wywiera wpływ na rozwój zdolności poznawczych;

-wpływa na kształtowanie się korzystnych społecznie cech i przyzwyczajeń jak pomysłowość, poczucie odpowiedzialności, zdolność współżycia i współpracy.

Zasady nauczania

Okoń wyróżnia następujące zasady nauczania :-systemowości- poglądowości –samodzielności -związku teorii z praktyką -efektywności -stopniowania trudności -związku indywidualizacji i uspołecznienia

Zasada systemowości czyli o porządkowaniu wiedzy w głowie uczniów

Zasada ta swój początek wzięła z zasady systematyczności. Systematycznośc jest cechą każdego rozsądnego działania. Skuteczność procesu kształcenia zależy od stopnia uporządkowania materiału dydaktycznego, od jego planowego ujęcia według pewnych właściwych dlań założeń, od racjonalnego podzielenia materiału na sensowne fragmenty i kolejnego ich opanowywania w ciągłym nawiązaniu do całości, od tego czy podążając naprzód , uczeń opanował dobrze materiał poprzedni, niezbędny do zrozumienia i opanowania materiału nowego, od tego wreszcie czy nabywaniu wiedzy systematycznie towarzyszy rozwijanie i doskonalenie odpowiednich sprawności. Zwracanie uwagi uczniów na świat jako całość poprzez poszczególne przedmioty nauczania – jest sprawą bardzo ważną. Idei świat jako całość jest podporządkowana zasada korelacji, to jest łączności między przedmiotami nauki szkolnej, o której to zasadzie zbyt często zapomina się w podręcznikach szkolnych. Proces kształcenia jest też systemem:-stanowi sekwencję celowych czynności nauczycieli i uczniów, które zmierzają do wprowadzenia zamierzonych zmian w uczniach-składa się z takich elementów, jak nauczyciele, uczniowie , treść kształcenia i środowisko dydaktyczno- wychowawcze -elementy te wchodzą ze sobą w związki przyczynowo – skutkowe i czasowo – przestrzenne , podlegają swoistej dynamice w czasie trwania procesu, powodując bardziej czy mniej korzystne, bardziej czy mniej trwałe ślady w uczniach

System to spełniający właściwe funkcje, rzeczowo lub logicznie uporządkowany zbiór składników oraz związków między tymi składnikami. Zespół tych związków relacji nazywamy strukturą. Układy materialno – rzeczowe istnieją niezależnie od poznającego je umysłu. Obejmują one całą rzeczywistość, a więc ogół rzeczy i zdarzeń, ich części składowe oraz stosunki i związki między nimi. Związki te są dwojakiego rodzaju, mogą to być:-stosunki czasowe, przestrzenne i ilościowe. Elementy układu mogą więc występować w tym samym czasie albo w czasie różnym.-Stosunki przyczynowo – skutkowe, gdy sama obecność jednego elementu lub zmiany w nim zachodzące stają się przyczynami zmian w innym elemencie układu lub w całym układzie.

Pierwszy układ jest układem działającym jak żywy organizm czy klasa szkolna. Drugi rodzaj układów to układy logiczne , rozpatrywane na płaszczyźnie abstrakcyjnej. Uczenie się przebiega skuteczniej gdy te układy jako rzeczowo i logicznie uporządkowane zbiory elementów i związków między nimi są należycie usystematyzowane w dostępnych uczniom materiałach i na lekcji, a zarazem gdy zapewnia się odpowiednią ich hierarchizację.

Zasada poglądowości

Poglądowość jest poszukiwaniem teorii na obszarze od konkretu do abstrakcji. Można ją określić jako zespół norm które wywodzą się z prawidłowości procesu kształcenia, dotyczących poznawania rzeczywistości na podstawie obserwacji, myślenia i praktyki – na drodze od konkretu do abstrakcji i od abstrakcji do konkretu. Takie poznanie jest warunkiem głębszego rozumienia rzeczywistości, a tym samym skuteczniejszego na nią oddziaływania.

Zasada samodzielności czyli ograniczonej zależności ucznia od nauczyciela

Samodzielność działania i samodzielność myślenia, obie silnie ze sobą powiązane.

Samodzielność działania uwzględnia rodzina i szkoła przez stopniowe wdrażanie dzieci i młodzieży poczynając od wieku przedszkolnego i wczesnoszkolnego do samodzielnego ( wyboru i planowani pracy , wykonywania pracy , sprawdzania wykonywanej pracy).

Świadome i samodzielne wykonywanie pracy polega na odpowiednim doborze stosowanie do celu pracy – warunków i środków działania. Zgodnie z zasadą samodzielności sprawdzanie wykonywanej pracy jest tyleż zadaniem ucznia co nauczyciela. W końcu uczeń jest wykonawcą pracy, toteż ma prawo do samokontroli. W procesie samokontroli zwykle pojawiają się następujące momenty:-konfrontacja końcowego efektu pracy z jej celem i planem-refleksja ucznia nad przyczynami odchyleń od planu oraz nad trudnościami w wykonywaniu pracy-własna decyzja autora pracy co do przyjęcia czy odrzucenia pracy lub wprowadzenia ewentualnych poprawek

Samodzielność myślenia – samodzielność działania > planujemy ich przebieg, realizujemy je i sprawdzamy ich efekty. Ze względu na stopień samodzielności rozróżnia się myślenie reproduktywne i produktywne. To pierwsze nazywane jest niesamodzielnym drugie samodzielnym. Myślenie o charakterze reproduktywnym opiera się głownie na tych zdolnościach poznawczych które gwarantują dobre przyswajanie tzw. Gotowej wiedzy , wierne reprodukowanie tego co jest podawane do wyuczenia się. Zdolności te głownie to pamięć i uwaga. Samodzielne myślenie potrzebne jest dobrze rozwinięta zdolność obserwacji , bogata wyobraźnia oraz samodzielność w myśleniu i działaniu. Nauczyciel kształtuje u uczniów myślenie samodzielne gdy:-wdraża ich do formułowania problemów -uczy ich samodzielnego rozwiązywania -przyzwyczaja młodzież do sprawdzania uzyskanych odpowiedzi

Wyższy stopień samodzielności gwarantuje wyższe i wszechstronniejsze kompetencje uczniów.

Zasada związku teorii z praktyką

Orientuje ona nauczycieli i twórców programów kształcenia o konieczności harmonijnego wiązania ze sobą wiedzy naukowej z praktyka codziennego życia , a zarazem o niebezpieczeństwach, jakie kryje w sobie oderwanie procesu kształcenia od praktyki bądź od teorii. Pierwsze prowadzi do werbalno – abstrakcyjnego nauczania , a więc z reguły do encyklopedyzmu drugie do utylitaryzmu dydaktycznego. Zasada związku teorii z praktyka ma oczywiście swoją własną treść. Jej podstawę stanowi wiedza o tej stronie procesu kształcenia, którą odnosi się do związku między poznawaniem rzeczywistości, czego efektem jest teoria , a jej zmienianiem czyli praktyką. Teoria to zespół twierdzeń wyjaśniających daną dziedzinę rzeczywistości oraz mechanizmy jej przekształcania, praktyka zaś to materialna działalność ludzi, przekształcająca rzeczywistość stosownie do ich potrzeb.

Zasada efektywności czyli związku miedzy celami a wynikami kształcenia.

Zasada efektywności dotyczy funkcjonowania i optymalizacji wielu czynników , biorących bezpośredni lub pośredni udział w procesie dydaktycznym. Udział bezpośredni biorą takie czynniki jak metody pracy nauczycieli i uczniów, ilość czasu zadaniowego, wiadomości i sprawności uczniów, udział zaś pośredni takie, jak inteligencja , zdolności uczniów, wykształcenie i kultura pedagogiczna nauczycieli oraz środowisko rodzinne i rówieśnicze. Obszar na jakim funkcjonuje zasada efektywności , zawiera się między celami kształcenia a osiągnięciami szkolnymi. Cele określają kierunek zmian, jakie pod wpływem kształcenia mają się dokonać w uczniach, osiągnięcia zaś , zwłaszcza te , które poddają się pomiarowi, mówią o tym, jakie zmiany pod wpływem kształcenia rzeczywiście się w nich dokonały.

Zasada przystępności czyli pokonywania trudności uczniów w poznawaniu i przekształcaniu rzeczywistości.

Potrzeba poszukiwania takich sposobów nawiązania przez nauczyciela kontaktu z każdym uczniem , jak również doboru takich metod , pracy i środków , aby w stopniu maksymalnym uruchomić te siły i możliwości ogółu uczniów , jakie odpowiadają danej fazie ich rozwoju umysłowego, społeczno – moralnego i fizycznego. Szczególnie ważna jest przy tym znajomość wszystkich uczniów w klasie, różnic w ich postępach szkolnych , w ich temperamencie i tempie uczenia się , jak również znajomość klasy jako zbiorowości, jej wewnętrznej struktury, osób wpływowych, motywacji i nastawienia do szkoły.

Zasada indywidualizacji i uspołecznienia czyli związku interesów jednostki i zbiorowości.

Zasada ta wymaga uspołecznienia postaw i zachowań młodzieży, rozwinięcia umiejętności współdziałania w pracy zespołowej, ukształtowania społecznych postaw i motywacji młodych ludzi. Uspołecznianie uczniów dokonuje się w szkole pod wpływem ogółu działań zmierzających do uczynienia z ucznia – przy współpracy z rodziną – pełnowartościowej istoty społecznej, poprzez danie mu szans zdobycia takiej wiedzy oświacie i takich kwalifikacji ogólnych , jak również wartości i takiego stopnia rozwoju osobowości, aby się mógł stać pełnowartościowym członkiem społeczeństwa, a zarazem w tym społeczeństwie realizować swoje indywidualne cele życiowe. Zasada uspołeczniania, łącząc interes indywidualny ze społecznym, tylko częściowo odpowiada tej nowej technice socjologicznej. Jak długo szkoła będzie szkołą , tak długo konieczna będzie w niej praca indywidualna ucznia, organizowana w kontakcie – bezpośrednim bądź pośrednim – ucznia z nauczycielem. Szeroko stosuje się pracę frontalną całej klasy szkolnej, zwaną też pracą masową. Angażuje ona wszystkich uczniów choć z reguły dzieje się to przy bardzo zróżnicowanej aktywności każdego z nich. Większemu procesowi socjalizacji służy praca grupowa. Praca ta stwarza autentyczne warunki zmiany motywacji indywidualnej na społeczną. Staje się to możliwe wtedy, gdy grupa samodzielnie podejmuje zadania dydaktyczne lub realizuje zadania podsunięte jej przez nauczyciela, gdy zadania te wykonuje pod kierunkiem wybranego przez siebie lub wyznaczonego kolegi, gdy wreszcie sprawdza ilość i jakość wykonywanych zespołowo prac. Praca grupowa ukierunkowana na to aby ucznia uczynić społecznie dojrzałym człowiekiem, może występować w szkole w różnych postaciach. Już sama klasa szkolna jako całość może być grupą odpowiednio zorganizowaną i harmonijnie rozwiązującą wspólne zadania. Praca brygadowa która rzadziej występuje w szkole ogólnokształcącej znacznie częściej w szkołach zawodowych.

Metody nauczania – uczenia się.

Metoda kształcenia jest to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów. Trzy kategorie metod nauczania: metody słowne , oglądowe i praktyczne. Metoda jest to dynamiczny proces formowania się człowieka, polegający na ciągłym wyborze treści, sposobów działania nauczyciela i ucznia oraz takim doborze warunków, aby wychowanek przeżywał kształcenie jako jego własny proces, sprawiający jemu samemu satysfakcję , a zarazem , aby jak najchętniej przystępował do jego realizacji i kontynuacji. Cztery grupy metod kształcenia to jest nauczania – uczenia się.:-metody asymilacji wiedzy oparte na aktywności poznawczej o charakterze reproduktywnym -metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy zwane problemowymi , oparte na twórczej aktywności poznawczej , polegającej na rozwiązywaniu problemów-metody waloryzacyjne zwane też eksponującymi – o dominacji aktywności emocjonalno- artystycznej -metody praktyczne – cechujące się przewagą aktywności praktyczno – technicznej , zmieniającej otoczenie lub stwarzającej nowe jego formy

Metody Asymilacji wiedzy

Ta grupa metod zwanych też metodami podającymi. Do omawianej grupy należą następujące metody: -pogadanka –dyskusja-wykład-praca z książką-programowane uczenie się w jego wersji liniowej, rozgałęzionej i mieszanej

Pogadanka polega na rozmowie nauczyciela z uczniem. Rozmowa ta jednak różni się od zwykłych rozmów prowadzonych przez ludzi. W pogadance nauczyciel zna odpowiedzi na wszystkie zadawane uczniom pytania. Ze względu na rolę dydaktyczną jaką może spełniać wyróżnia się trojakie jej zastosowanie: -pogadanka wstępna -przedstawiająca nowe wiadomości-utrwalająca

Pogadanka wstępna ma przygotować uczniów do pracy. Chodzi tu o dwojakie przygotowanie. Z jednej strony, celem jej jest wytworzenie u uczniów stanu gotowości do poznania czegoś nowego, a wtedy w toku pogadanki aktualizuje się doświadczenia uczniów związane z tematem nowej lekcji, przypomina wiadomości niezbędne do zrozumienia nowego materiału. Celem pogadanki jest zorganizowanie klasy do nowej pracy , a więc ustalenie tematu i celu lekcji.

Pogadanka przedstawiająca nowe wiadomości ma postać rozmowy nauczyciela z uczniami, w której chodzi o takie zaktywizowanie uczniów, aby nowe treści, przekazywane im przez nauczyciela bądź przez znających przedmiot uczniów zostały przez wszystkich zrozumiane, powiązane z własnym doświadczeniem i zapamiętane. Przypominanie sobie lub uzupełnianie doświadczeń , poznawanie nowych wiadomości , wiązanie ich z poprzednio nabytymi , to czynności u których podłoża leżą procesy myślowe. Pogadanka utrwalająca polega na operowaniu materiałem przyswojonym uprzednio, lecz wymagającym konfrontacji ze sobą oraz zintegrowania w ramach jakichś większych całości. Myślenie polega tu na dochodzeniu do szerszych uogólnień poprzez zestawienie ze sobą szerszego zakresu faktów i uogólnień, na tworzeniu układów obejmujących większe całości.

Dyskusja jest metoda kształcenia polegająca na wymianie zdań miedzy nauczycielem i uczniami lub tylko między uczniami , przy czym zdania te odbijają poglądy własne uczestników lub odwołują się do poglądów innych osób. Dyskusję rzeczywistą cechuje odmienność stanowisk w połączeniu z próbą znalezienia stanowiska nadającego się do przyjęcia przez ogół uczestników. Kilka odmian dyskusji. Pierwsza z nich i najpospolitsza jest dyskusja rozwijająca się w toku wspólnego rozwiązywania problemu przez klasę czy grupę uczniów. Inna dyskusja jest ukierunkowana na kształtowanie przekonań młodzieży. Dotyczy ona zazwyczaj spraw osobistych, własnego stosunku młodzieży do dobra i zła, sprawiedliwości i niesprawiedliwości.

Wykład polega na bezpośrednim lub pośrednim przekazywaniu wiadomości i jakiemuś audytorium. Jako metodę wykład stosuje się zazwyczaj w wyższych klasach szkół podstawowych , w szkołach średnich. Aktywne uczestniczenie w wykładzie wymaga dużego wysiłku i znacznej dojrzałości umysłowej młodzieży. Aktywne uczestniczenie w wykładzie wymaga dużego wysiłku i znacznej dojrzałości umysłowej młodzieży. Rozróżnia się kilka typów wykładu: -wykład konwencjonalny – w którym treść jest bezpośrednio przekazywana przez nauczyciela w gotowej do zapamiętania postaci. -Wykład problemowy- jest ilustracją jakiegoś problemu naukowego lub praktycznego: jego pojawienia się , kierunków i sposobów jego rozwiązywania -Wykład konwersatoryjny – polega na przeplataniu fragmentów mówionych wykładu z wypowiedziami słuchaczy lub z wykonywaniem przez nich odpowiednich zadań teoretycznych czy praktycznych

Na aktywność słuchaczy w czasie wykładu wpływa wiele czynników zależnych nie tylko od walorów samego wykładu. Należy do nich: stosowane w czasie wykładu środki dydaktyczne -wyrobienie recepcyjne a więc tempo przebiegu procesów warunkujących recepcję zależne od umiejętności koncentrowania uwagi , od trwałości uwagi, od zasobu doświadczeń i wiadomości słuchacza -czynnik, który może zwiększyć aktywność słuchacza to jest notowanie wykładu

Opowiadanie polega na przedstawieniu jakiejś akcji – rzeczywistej , fikcyjnej która przebiega w określonym czasie. Temat opowiadania może odnosić się do biografii , wydarzeń związanych z wyprawami geograficznymi , z odkryciami naukowymi.

Praca z książką

Podręczniki , lektura, literatura popularnonaukowa są tylko źródłem nowych wiadomości lecz także dają uczniom możność utrwalenia , rozszerzenia i pogłębienia zdobytej wiedzy , praca nad nią wdraża uczniów do opanowania metod kształcenia, z których będą w szkole i po wyjściu ze szkoły. Przyswojenie tych metod opiera się przede wszystkim na opanowaniu sposobów posługiwania się książką oraz wykorzystywania środków masowych. Sposoby samodzielnej pracy: -uczenie się z podręcznika w celu zdobycia lub utrwalenia pewnych wiadomości. Przygotowanie ucznia do tej pracy zmierza do tego, aby wiedział, jak ma się uczyć, żeby w najkrótszym czasie uzyskać najlepsze wyniki. Ważne jest tu przyzwyczajanie uczniów do wyodrębniania informacji najważniejszych. -Sporządzanie notatek jest korzystniejsze przy powtórnym czytaniu tekstu, gdy uczeń może się łatwiej zorientować co jest ważniejsze, a wiec warte zanotowania. Notatki mogą przyjmować postać konspektu lub planu. -Posługiwanie się lektura uzupełniającą wymaga większej samodzielności uczniów. Niezbędne staje się tu wyodrębnienie takich cech jak samodzielność i krytycyzm.

Metoda samodzielnego dochodzenia do wiedzy

Metody problemowe umożliwiają one funkcjonowanie wiedzy biernej przekształcając ja w wiedze czynna, sprzyjają wykrywaniu nowych wiadomości i stosowaniu ich w praktyce. Istota metod problemowych sprowadza się do tego, ze nie pozwalają uczniom przechodzić obojętnie obok sytuacji, których nie umieją sobie wytłumaczyć lub rozwiązać, lecz wywołując zaciekawienie zmuszają ich do analizy sytuacji, a wiec do wyodrębnienia w niej danych, które są znane jak i również do wysunięcia przypuszczeń co do rozwiązania problemu i sprawdzenia wartości tego rozwiązania. Czynności jakie wykonują przy tym uczniowie odbywają się na trzech poziomach:-konkretów gdy poszukują danych empirycznych-modeli gdy próbują intuicyjnie lub w pełni świadomie tworzyć modele badanych układów-teorii gdy formułują twierdzenia uogólniające efekty rozwiązania w postaci praw , prawidłowości , zasad czy norm działania praktycznego

Klasyczna metoda problemowa

W tej metodzie uwzględnia się w niej cztery istotne momenty. Obejmują one; -wytwarzanie sytuacji problemowej -formułowanie problemów i pomysłów rozwiązania-weryfikacje pomysłów rozwiązania -porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach o charakterze praktycznym bądź teoretycznym

Cecha charakterystyczna tej metody jest swoista dominacja uczenia się nad nauczaniem. Metoda ta wymaga wysokiego kunsztu nauczycielskiego. Z jednej strony chodzi tu o gruntowna znajomość nauczanych treści, z drugiej strony , chodzi o umiejętność zainteresowania uczniów problemem i kierowania wszystkimi fazami jego rozwiązywania oraz systematyzowania i wykorzystywania nabytej wiedzy.

Metoda przypadków

Polega ona na rozpatrzeniu przez niewielka grupę uczniów opisu jakiegoś przypadku, na przykład na temat odkryć naukowych, produkcji , handlu, prawa czy stosunków miedzy ludźmi i rozwiązaniu jakiś trudności w celu wyjaśnienia tego przypadku. Po otrzymaniu opisu wraz z kilkoma pytaniami na które trzeba odpowiedzieć, uczestnicy sesji w ciągu kilku minut formułują pytania , wyjaśniające ten przypadek, a nauczyciel udziela na nie odpowiedzi. Konfrontacja rozwiązań proponowanych przez poszczególnych uczestników z rozwiązaniem właściwym daje okazje do znalezienia różnic, a zarazem do wykrycia ewentualnych błędów w rozumowaniu uczniów.

Metoda sytuacyjna

Metoda ta zbliżona do metody przypadków, polega na wprowadzeniu uczniów w jakąś złożoną sytuacje, za której takim lub innym rozwiązaniem przemawiają jakieś racje za i przeciw. Zadaniem uczniów jest zrozumieć te sytuacje oraz podjąć decyzje w sprawie jej rozwiązania, a następnie przewidzieć skutki tej decyzji oraz innych ewentualnych decyzji. Ta złożona sytuacja zwykle dotyczy jakiejś instytucji, niezbędne jest wiec poznanie przez uczniów opisu tej instytucji i zasad jej funkcjonowania.

Metoda ta jest trudna w realizacji ze względu na duża dokładność i znaczna objętość tych opisów.

Burza mózgów

Metoda ta polega na zespołowym wytwarzaniu pomysłów rozwiązania jakiegoś zadania, przy czym chodzi w niej o to, aby zespół rozwiązujący to zadanie wynalazł jak najwięcej pomysłów nowych niekiedy najbardziej zaskakujących, co stwarza atmosferę swobody i współzawodnictwa. Dopiero po zebraniu wszystkich pomysłów podaje się je ocenie zespołu stad metodę te traktuje się jako metodę odroczonej oceny. Zapobiega to hamującemu wpływowi oceny, który pojawia się zwykle wtedy gdy dokonuje się jej zaraz po pierwszym pomyśle.

Mikronauczanie

Jest to metoda twórczego uczenia się złożonych czynności praktycznych, szczególnie spopularyzowana w procesach kształcenia kandydatów na nauczycieli. Stosuje się ja w małych, kilkuosobowych grupach , które najpierw obserwują odpowiednio wybrany fragment lekcji szkolnej, trwający od 5 do 20 minut, a następnie dokonują grupowej analizy i oceny tego fragmentu, aby z kolei przeprowadzić go z nowymi grupami uczniów już w ulepszonej wersji. Analizę i ocenę ułatwia nagranie lekcji za pomocą magnetowidu, co umożliwia jej eksponowanie w całości lub we fragmentach w czasie dyskusji.

Gry dydaktyczne

Metoda ta ma wiele odmian. Ich wspólną cechę stanowi obecność pierwiastka zabawy w każdej z nich. Zabawa jest działaniem wykonywanym dla przyjemności, która sama sprawa, stanowi wiec, właśnie przez to czynnik szczególnie pożądany w toku uczenia się. Zabawa to główna forma aktywności dzieci do czasu pójścia do szkoły , uczniowie zaś i dorośli zajmują się nią na ogol w czasie wolnym od nauki i pracy. Wszakże w obu tych formach mogą się pojawić elementy zabawowe. Gra jest odmiana zabawy która polega na przestrzeganiu dokładnie sprecyzowanych reguł. Przyzwyczajać się do respektowania reguł gra spełnia ważne funkcje kształcąco – wychowujące: służy procesowi poznania , uczy poszanowania przyjętych norm, umożliwia współdziałanie , sprzyja uspołecznieniu, przyzwyczaja zarówno do wygrywania, jak i przegrywania. W obrębie dydaktyki ogólnej interesują nas zabawy gry dydaktyczne. Chodzi tu o zabawy inscenizacyjne, gry symulacyjne, gry logiczne.

Zabawy inscenizacyjne

Zabawy inscenizacyjne zwane tez metoda inscenizacji , polegają na graniu roli w sytuacji fikcyjnej. Istotnym czynnikiem jest wiec w tej metodzie odtwarzanie przez ucznia zachowań jakiejś postaci wcielenie się niejako w nią , przyjęcie na siebie jej roli.

Inscenizacje o charakterze realnym nadają się do odtwarzania wydarzeń historycznych, biografii sławnych ludzi funkcjonowania instytucji i organizacji. Inscenizacje o zabarwieniu fikcyjnym szczególnie często stosuje się w odtwarzaniu bajek, legend, utworów literackich, scen z życia. Ich pierwsze przejawy kojarzą się nam z zabawami tematycznymi.

Gry symulacyjne

Polegają na odtwarzaniu bardziej złożonych sytuacji problemowych, wymagających samodzielnego rozwiązania.

Metody waloryzacyjne ( eksponujące) można podzielić na :

- metody impresyjne sprowadzające się do organizowania uczestnictwa dzieci i młodzieży czy dorosłych w odpowiednio eksponowanych wartościach: społecznych, moralnych , estetycznych, naukowych. Metoda ta polega tu na wywoływaniu takich czynności uczniów jak : zdobywanie informacji o dziele eksponowanym i jego twórcy, pełne skupienia uczestnictwo w toku ekspozycji dzieła , stosowana forma aktywności własnej uczestników wyrażająca główną idee dzieła, konfrontacja tej idei z zasadami postępowania uczestników i ewentualne wyprowadzanie wniosków praktycznych co do ich własnych postaw i własnego postępowania.

- Metody ekspresyjne polegają one na stwarzaniu sytuacji , w których uczestnicy sami wytwarzają bądź odtwarzają dane wartości wyrażając niejako siebie , a zarazem je przetwarzają. Dobrym przykładem może być tu czynny udział uczniów w przedstawieniu szkolnym w roli aktorów , scenografów, reżyserów, organizatorów widowni.

Metody praktyczne

Zmieniając rzeczywistość w sposób rozumny a wiec wykorzystując posiadana siebie wiedze i kierując się wartościowymi celami, człowiek jednocześnie zmienia się sam, kształtuje swoja świadomość, przekonania i postawy, swój stosunek do pracy, a zarazem wytwarza w sobie potrzebę pożytecznego działania i potrzebę doskonalenia własnych kompetencji przez cale życie. Te walory działalności praktycznej czynią z niej nieodzowny czynnik kształtowania osobowości uczniów w szkole.

Metody ćwiczebne

Mają na celu usprawnienie uczniów do udziału w realnych zadaniach wytwórczych. Ich podstawę stanowi ćwiczenie. Ćwiczenie jest wielokrotnym wykonywaniem jakichś czynności dla nabycia wprawy i uzyskania coraz wyższej sprawności w działaniach umysłowych i praktycznych. W procesie intelektualizacji ćwiczenia ważne jest uświadomienie sobie przez ucznia celu , jakiemu ma służyć ćwiczenie, oraz modelu działania, które ma być zrealizowane. Ważne jest także uświadomienie sobie reguł działania , których źródłem są wiadomości dotyczące zarówno materiałów i narzędzi biorących udział w ćwiczeniu, jak i sposobów wykonywania działań i wyników działania. Metody ćwiczebne sprowadzają się do kształtowania umiejętności i nawyków , niezbędnych przy wykonywaniu różnych zadań. Obok wymienionych tu umiejętności językowych czy umiejętności prowadzenia samochodu wiele miejsca i czasu zajmuje opanowywanie umiejętności posługiwania się narzędziami pracy i wykonywania prostych czynności produkcyjnych. Metody realizacji zadań wytwórczych. Polegające na bezpośredniej realizacji zadań wytwórczych są również zróżnicowane jak metody ćwiczebne. Mogą one polegać na kierowaniu zajęciami w czasie których uczniowie wykonują prace użytkowe z drewna, szkła metalu czy mas plastycznych, sporządzają tkaniny, oprawiają książki, uprawiają rośliny. Wymienione prace przebiegają według pewnego toku:-uświadomienie sobie przez uczniów często przy pomocy nauczyciela celu , warunkowi środków oraz efektu końcowego realizacji danego zadania-opracowanie modeli prac, które maja być wykonywane oraz harmonogramu czynności-przygotowanie materiałów i narzędzi – na podstawie odpowiednich informacji o nich -wykonywanie prac-samokontrola i kontrola wykonywanych prac, ich indywidualna i zbiorowa ocena

Formy organizacyjne działalności dydaktycznej. -praca lekcyjne-praca domowa -praca pozalekcyjna

Praca lekcyjna charakteryzuje się zazwyczaj większym stopniem przymusu niż swobody, stąd trudno tu mówić o motywacji bezinteresownej. Pracę domową cechuje większy stopień swobody i samodzielności, nie jest ona wszakże wolna od przymusu. Najwięcej samodzielności i swobody zapewnia praca pozalekcyjna i pozaszkolna.

Systemy organizacyjne kształcenia

System klasowo- lekcyjny

Ma on niewątpliwie zalety, do których zalicza się : prostą strukturę organizacyjną, ekonomiczność czy łatwość administrowania, co w sumie sprzyja upowszechnianiu oświaty nawet w krajach średnio zamożnych. Główną wadą tego systemu jest brak dostosowania nauki szkolnej do indywidualnych zdolności uczniów.

System manheimski w Polsce jego zwolennikiem był B. Nawroczyński, który zalecał w szkole powszechnej, gdzie nauka była obowiązkowa, dobór segregujący. Zaletę jaką stanowi respektowanie indywidualnych możliwości dzieci i młodzieży, system manheimski opłacał istotną wadą jaką było przesądzanie o karierze szkolnej i życiowej jednostki na podstawie stanu jej zdolności i wiedzy w fazie dokonywania selekcji do odpowiedniego typu szkoły elementarnej.

Z systemem klasowo- lekcyjnym zerwał amerykański progresywizm oraz jego europejski odpowiednik w postaci tzw. Nowego wychowania. Każda z tych Koncepcji opierała się na doborze treści kształcenia i w związku z tym na odpowiednio dostosowanych metodach i formach pracy nauczycieli i uczniów.

Toki kształcenia

Za podstawę pierwszego toku kształcenia przyswajanie wiedzy przez uczniów w jej niejako gotowej postaci, ograniczymy się do rozwiązania, którego naukowe uzasadnienie dydaktyka zawdzięcza wiekowi 19 . Rozwiązanie to oparte na założeniach psychologii asocjacyjnej, która w wieku 19 świeciła swoje triumfy, obejmuje następujące momenty:-zetknięcie ucznia z nowymi wiadomościami -skojarzenie ich z wiadomościami wcześniej nabytymi -uporządkowanie nowych wiadomości-zastosowanie wiadomości w nowych sytuacjach

Kolejność tych czynności jest nieodwracalna co zdecydowanie wpływa na ograniczenie liczby możliwych odmian tego toku postępowania. Mogą się one różnić tylko w szczegółach dotyczących na przykład zastosowania jakichś osobliwych sposobów przedstawiania nowego materiału czy kojarzenia go.

Samodzielne dochodzenie przez uczniów do wiedzy przez rozwiązywanie zagadnień.

Ten nowy tok sprzyja rozwijaniu myślenia uczniów w toku rozwiązywania problemów. Opiera się on na innym modelu czynności uczniów, a mianowicie obejmuje;-znalezienie się ucznia w sytuacji problemowej i sformułowanie wynikających z niej zapytań-wyłonienie na podstawie samodzielnych poszukiwań odpowiedzi na te pytania -sprawdzenie tych odpowiedzi na drodze teoretycznej lub praktycznej-uporządkowanie wiadomości i odpowiednie ich utrwalenie-zastosowanie wiadomości w nowych sytuacjach

Dwa powyższe toki nauczania – uczenia się służą głównie celom instrumentalnym: należy do nich zdobycie wiedzy o rzeczywistości drogą mniej lub bardziej samodzielną oraz zrozumienie tej rzeczywistości. Innym ważnym celem instrumentalnym jest nauczenie się oddziaływania na rzeczywistość. Celowi temu służy rozwijający operacje uczniów inny tok ( trzeci) który obejmuje następujące czynności;- poznanie celu działania oraz jednej lub więcej reguł , które mają być zastosowane w działaniu -ustalenie modelu działania wzorowo wykonanego -pierwsze dokładnie kontrolowane próby uczniów -ćwiczenia w sprawnym wykonywaniu całości działania

Czwarty tok uczenia się , ukierunkowujący uczucia i postawy młodzieży. Tok ten wiąże się z procesami emocjonalnymi w procesie kształcenia. Potrzeba jego zastosowania pojawia się wtedy, gdy intencjonalnie i w sposób pedagogicznie zasadny eksponuje się jakieś wartości moralne estetyczne, społeczne po to aby uczniowie wyrobili sobie własny stosunek do nich, a zarazem tworzyli mozolnie swój system wartości, uświadamiali sobie cele wartościowego życia i wytaczali kierunki własnego postępowania.

Tok lekcji podającej

Podstawowy typ tego postępowania to lekcja obejmująca następujące momenty procesu kształcenia;­ -organizacyjne i psychiczne przygotowanie klasy do pracy -sprawdzenie obecności -przedstawienie i opracowanie nowych treści -integrowanie nowych treści z dawniej nabytymi i ich systematyzowanie - utrwalanie nowych treści przez próby stosowania ich w nowych sytuacjach -wyjaśnienie założeń pracy domowej

Ta prosta struktura, jak świadczą o tym obserwacje pracy szkolnej, bywa dość często zniekształcana. Jej cześć dotycząca sprawdzania pracy domowej, a polegająca na tzw. Ustnej kontroli zadanych do domu wiadomości.

Tok lekcji problemowej

Tok problemowy spotyka się z coraz większym zrozumieniem w szkołach. Lekcja tego typu obejmuje następujące czynności;- przygotowanie uczniów do pracy -sprawdzanie pracy domowej , jako nawiązanie do lekcji poprzedniej -stworzenie sytuacji problemowej i sformułowanie przez uczniów zagadnienia głównego oraz kwestii z nim związanych - ustalenie planu pracy i w toku jego realizacji sformułowanie pomysłów rozwiązania na drodze empirycznej lub teoretycznej -usystematyzowanie i utrwalenie nowych wiadomości -zastosowanie ich w nowych sytuacjach praktycznych bądź teoretycznych – na lekcji bądź w zadanej pracy domowej

Tok lekcji operacyjnej

W trzecim typie lekcji można wyróżnić;- przygotowanie klasy do pracy i sprawdzenie zadania domowego -uświadomienie sobie przez uczniów zadania lekcji -ustalenie zasad i reguł umożliwiających wykonanie tego zadania -wzorowy pokaz danej czynności -wykonywanie pierwszych działań przez uczniów pod kontrolą nauczyciela -ćwiczenia systematyczne, odpowiednio urozmaicane -zadanie pracy domowej sprzyjającej utrwalaniu sprawności

Tok operacyjny polega na usunięciu w świadomości ucznia bariery między teorią i praktyką, praktyką i teorią. Ma on młodego człowieka doprowadzić do tego by rozumiał działalność ludzi w tym i swoją własną, by zarazem chciał i potrafił doskonalić własne sprawności przynajmniej w wybranych dziedzinach by zarazem te sprawności służyły nie tylko jemu ale i innym ludziom.

Tok lekcji ekspozycyjnej

Oparte na toku czwartym zajęcia dydaktyczne obejmują zazwyczaj; - przygotowanie klasy do pracy -poznanie i zrozumienie wiadomości o eksponowanym dziele i jego twórcy -uczestnictwo w ekspozycji dzieła niekiedy powtarzanej w całości lub we fragmentach -dyskusja na temat głównych wartości dzieła -twórcza aktywność uczniów zależna od charakteru dzieła

Podstawową częścią tych zajęć jest jednorazowa lub wielokrotna ekspozycja jakichś wartości danego dzieła. Jej przeprowadzenie z wykorzystaniem odpowiednich środków artystycznych i technicznych decyduje o sile i głębi przeżycia, rozstrzyga więc niejako sprawę powodzenia dalszych części zajęć.

Organizacja pracy uczniów na lekcji

Praca jednostkowa polega na tym że uczeń realizuje swoje zadania szkolne niezależnie od współtowarzyszy, korzystając bezpośrednio lub pośrednio z pomocy nauczyciela. Praca jednostkowa ma miejsce przede wszystkim na lekcjach przeznaczonych na opanowanie nowego materiału, na wykonywanie samodzielnych zadań.

Praca zbiorowa

Nauczanie masowe stwarza dogodne warunki do organizowania pracy zbiorowej, choć umożliwienie rzeczywistego udziału wszystkich uczniom nie należy do zadań łatwych. Główną trudnością jest przepełnienie klas oraz związane z tym zapewnienie ładu na zajęciach. Duże trudności sprawia też znaczna rozpiętość między zdolnościami uczniów. Praca zbiorowa stwarza w zestawieniu z pracą jednostkową stosunkowo korzystne warunki wytwarzania więzi społecznych w klasie szkolnej.

Praca grupowa

Do najczęściej spotykanych form zalicza się pracę grupową jednolitą , pracę grupową zróżnicowaną i pracę brygadową;- praca grupowa jednolita sprowadza się do rozwiązywania na lekcji przez stałe 3 – 5 osobowe grupy równocześnie tych samych problemów praktycznych lub teoretycznych. Przebiega ona tak ze po wykonaniu tego samego zadania przez każdą grupę odbywa się w klasie wspólna dyskusja nad uzgodnieniem i usystematyzowaniem uzyskanych przez grupy uczniów wyników. -Praca grupowa zróżnicowana polega na równoczesnym rozwiązywaniu na lekcji lub w domu przez stałe kilkuosobowe grupy zadań różnych , przy czym zadań może być albo tyle ile jest grup albo mniej. Grupy powoływane dla wykonywania prac grupowych zróżnicowanych mają charakter stały lub doraźny. -Praca grupowa kombinowana polega na łączeniu zależnie od potrzeby pracy grupowej jednolitej z pracą zróżnicowaną. -Praca brygadowa polega na wykonywaniu przez stałe grupy – brygady zadań o charakterze praktyczno – produkcyjnym w technicznej pracowni szkoły , w warsztatach szkolnych.

Praca grupowa wyróżnia się następującymi cechami;- sprzyja realizacji celów społeczno wychowawczych ; przyzwyczaja do odpowiedzialności , podporządkowania się, gotowości udzielania pomocy innym, partnerstwa-umożliwia realizację celów poznawczych; zwiększa wydajność pracy uczniów, sprzyja rozwojowi ich aktywności poznawczej i samodzielności. -Zwiększa zasób interakcji między jednostkowych i umożliwia powstanie więzi miedzy uczniami -Obiektywizuje proces samooceny i sprzyja obiektywizmowi w ocenianiu innych

Koncepcja kształcenia wielostronnego Wincentego Okonia

Traktując osobowość jako stopniowo harmonizującą się całość, oddziałując na nią i uruchamiając własne siły jednostki, nie możemy jednocześnie nie dostrzegać podstawowych jej funkcji, którym zawdzięczamy swoją egzystencję i swój rozwój. Do tych funkcji osobowości zalicza się poznawanie świata i siebie, przeżywanie świata i nagromadzonych w nim wartości i zmienianie świata. Te trzy typowo ludzkie funkcje leżą u podstaw teorii kształcenia wielostronnego.

Uwzględnia ona podstawowe rodzaje działalności ludzkiej:

• aktywność intelektualną zmierzającą do poznawania świata i siebie realizuje uczący się podmiot w dwojaki sposób. Przede wszystkim więc przyswaja nagromadzoną przez ludzkość wiedzę, korzystając z pomocy nauczycieli i z licznych źródeł tej wiedzy. Ale jednocześnie znaczną część tej wiedzy odkrywa sam, rozwiązując odpowiednio dobrane problemy i doskonaląc w ten sposób własne zdolności twórcze w dziedzinie intelektualnej.

• aktywność o charakterze emocjonalnym, dotyczącą stosunku człowieka do wartości. Polega ona na przeżywaniu wartości i ich wytwarzaniu.

• aktywność praktyczną, która polega na jego osobistym udziale w przekształcaniu rzeczywistości. Ma również swoje dwie strony. Wymaga więc poznania wiedzy o rzeczywistości, którą jednostka ma zmienić lub stwarzać. Wiedza staje się tu bezpośrednio użyteczna w twórczości technicznej i w procesach pracy produkcyjnej, dając wiedzę o świecie i znajomość wzorów przekształcania rzeczywistości, szkoła ma jednocześnie wszelkie dane na to, aby przysposabiać sowich wychowanków do rozwiązywania nowych problemów.

Efektywność procesu edukacyjnego zapewni stosowanie przez nas następujących technik Freineta:

-         Swobodna ekspresja artystyczna: plastyczna, muzyczna, ruchowa.

-         Swobodny tekst, drukarnia przedszkolna.

-         Gazetka przedszkolna.

-         Korespondencja międzyprzedszkolna.

-         Doświadczenia poszukujące. 

   -          Planowanie pracy.

           Przystępując do pracy z dziećmi w myśl koncepcji pedagogiki C.Freineta, niezbędne jest kierowanie się następującymi zasadami:

-   swobody – polega ona na doborze tematu zajęcia lub zabawy zgodnie z potrzebami
i chęciami dziecka;

 -  motywacji – dziecko musi wiedzieć po co wykonuje daną czynność, komu to będzie potrzebne;

 -   dyskretnej pomocy nauczyciela – pamiętać należy, że są dzieci, które nie mają pomysłów
i powoli nabierają wiary we własne siły; nauczyciel w takich sytuacjach pełni rolę doradcy, inspiratora;

-    pozytywnej oceny – każde dziecko  w wykonywaną pracę wkłada wysiłek, na jaki je stać. Słowa pochwały mobilizują do dalszej pracy i bardziej intensywnego wysiłku. Warto pamiętać i o tym, że dzieciom zdolniejszym można dawać zadania trudniejsze do wykonania. Ocena pracy dzieci powinna uwzględniać całą gamę przymiotników związanych z pochwałą, mianowicie: praca ciekawa, kolorowa, pomysłowa, estetyczna, barwna, interesująca, wesoła, zagadkowa.

Trudności i niepowodzenia szkolne

NIEPOWODZENIA SZKOLNE

• Niepowodzenia szkolne to sytuacje, które charakteryzują się występowaniem wyraźnych rozbieżności między wymaganiami wychowawczymi i dydaktycznymi szkoły a postępowaniem uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich wynikami nauczania.

KLASYFIKACJA NIEPOWODZEŃ

• Niepowodzenia szkolne:

-niepowodzenia wychowawcze

-niepowodzenia dydaktyczne:

-ukryte

-jawne:

-przejściowe

-względnie trwałe:

-drugoroczność

-odsiew

NIEPOWODZENIA MOGĄ MIEĆ CHARAKTER:

• ukryty- te niepowodzenia występują wówczas, gdy nauczyciele nie dostrzegają braków w wiadomościach, umiejętnościach i nawykach uczniów, mimo, że braki tego rodzaju rzeczywiście istnieją; niepowodzenia ukryte często prowadzą do niepowodzeń jawnych

• jawny- z tym rodzajem niepowodzeń mamy do czynienia, gdy nauczyciel stwierdza określone braki w opanowywanej przez ucznia wiedzy i w rezultacie ocenia wyniki jego pracy jako „niedostateczne”

OPÓŹNIENIE PRZEJŚCIOWE

• w przypadku, gdy ocena niedostateczna odnosi się do rezultatów uzyskanych przez ucznia w ciągu, np. I semestru nauki, to stanowi ona wskaźnik, tzw. jawnego opóźnienia przejściowego

OPÓŹNIENIE WZGLĘDNIE TRWAŁE

• gdy ocena niedostateczna odnosi się do całorocznej pracy ucznia, to mamy do czynienia z opóźnieniem względnie trwałym, i taki uczeń musi poprawiać daną klasę, stając się uczniem drugorocznym

ODSIEW SZKOLNY

• zjawisko drugo- i wieloroczności prowadzi często do odsiewu szkolnego, tzn. do całkowitego przerwania przez ucznia nauki w szkole przed jej ukończeniem

PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ W NAUCE SZKOLNEJ MOŻNA PODZIELIĆ NA:

• czynniki względnie zależne od uczniów, np. niechętny stosunek do nauki, nieodpowiednie zachowanie się w szkole, lenistwo

• czynniki od uczniów względnie niezależne, np. zła atmosfera wychowawcza w rodzinie, długotrwała choroba

PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH:

• przyczyny społeczno-ekonomiczne

• przyczyny biopsychiczne

• przyczyny dydaktyczne

PRZYCZYNY SPOŁECZNO-EKONOMICZNE:

• w większości przypadków uczniowie, którzy mają problemy z nauką i muszą powtarzać daną klasę, są dziećmi niedożywionymi, nie mającymi odpowiedniego ubrania, nie posiadającymi podręczników. Są to też dzieci, których rodzice nie posiadają niezbędnego minimum wykształcenia (to wiążę się z brakiem pomocy ze strony rodziców w odrabianiu lekcji) i które od najmłodszych lat przeciążone były pracą domową i zarobkową.

PRZYCZYNY BIOPSYCHICZNE:

• różnice w rozwoju umysłowym uczniów spowodowane są różnicami warunków środowiskowych. Źródłami niepowodzeń są też różnice między uzdolnieniami i zamiłowaniami poszczególnych uczniów w tym samym wieku. Również wadliwe funkcjonowanie zadatków wrodzonych, czyli zdolności i cech charakteru, może być źródłem niepowodzeń szkolnych, ale w głównej mierze są to złe warunki życia

PRZYCZYNY DYDAKTYCZNE:

• niepowodzenia szkolne uczniów są przypisane pracy nauczyciela. Czynnikiem decydującym o szkolnych losach uczniów jest praca dydaktyczno-wychowawcza, świadomy i celowy wysiłek pedagogiczny. Jedną z podstawowych przyczyn dydaktycznych zjawiska niepowodzeń szkolnych jest zbyt sztywny system nauczania. System ten utrudnia indywidualizowanie pracy dydaktyczno-wychowawczej, skazuje na niepowodzenie uczniów najsłabszych, a najlepszym nie stwarza warunków umożliwiających pełny rozwój.

PRZYCZYNY DYDAKTYCZNE
(2):

• Źródłem niepowodzeń jest też niedostateczna pod względem dydaktycznym praca nauczycieli oraz braki tkwiące w narzędziach tej pracy, np. podręczniki, pomoce dydaktyczne. Do dydaktycznych uwarunkowań zjawiska niepowodzeń szkolnych zalicza się również: werbalizm, jednostronny intelektualizm, ciasny praktycyzm, stereotypowość stosowanych metod pracy dydaktyczno-wychowawczej, brak systematycznej kontroli wyników nauczania, nadmierne obciążanie uczniów pracą.

PRZYCZYNY DYDAKTYCZNE
(3):

• podział opóźnień szkolnych wg A. Gelmonta:

-ogólne- odnoszące się do wielu przedmiotów nauczania

-cząstkowe- obejmujące tylko jeden lub dwa przedmioty

• każde z tych opóźnień może być chroniczne, względnie trwałe lub epizodyczne

PODSTAWOWE DYDAKTYCZNE ŚRODKI ZAPOBIEGANIA I ZWALCZANIA NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH:

• profilaktyka pedagogiczna, w tym nauczanie problemowe i grupowe

• diagnoza pedagogiczna

• terapia pedagogiczna

PROFILAKTYKA PEDAGOGICZNA:

• praca uczniów na lekcji w kilkuosobowych zespołach nad określonymi problemami powoduje wzrost zainteresowania nauką, wdraża do kolektywnego przezwyciężania trudności, stwarza liczne okazje do wymiany poglądów, wyrabia krytycyzm myślenia, uczy racjonalnych metod planowania i organizacji wysiłków, itd. Dlatego też nauczanie problemowe w zespołach stanowi jeden z najpoważniejszych warunków skuteczności walki z niepowodzeniami szkolnymi.

DIAGNOZA PEDAGOGICZNA:

• podstawą diagnoza pedagogicznej są indywidualne rozmowy nauczycieli z uczniami i ich rodzicami, przygodne i ciągłe obserwacje uczniów, wywiady środowiskowe, badania testowe oraz organizowanie dość często (ok.2x w miesiącu) zebrania nauczycieli. Opiekun klasy powinien ponadto prowadzić dziennik obserwacji pedagogicznych, współpracować z rodzicami uczniów, z organizacjami młodzieżowymi i z pozostałymi nauczycielami, aby poznać nie tylko warunki domowe ucznia, jego pozycję w rodzinie, itp., lecz również jego zainteresowania, skłonności, tempo pracy, itd.

DIAGNOZA PEDAGOGICZNA
(2):

• Nauczyciele powinni również przeprowadzać w różnych formach kontrolę i ocenę wyników nauczania, aby możliwie szybko wykryć występujące u poszczególnych uczniów braki w zakresie opanowywania treści programowych. Podstawowym środkiem służącym do realizacji tego zadania są systematycznie dokonywane badania wyników nauczania po zakończeniu każdego działu programowego. Badania takie można przeprowadzić za pomocą, np. testów pedagogicznych. Ich wyniki stanowią podstawę do oceny postępów poszczególnych uczniów w nauce.

TERAPIA PEDAGOGICZNA:

• terapia pedagogiczna może być stosowana indywidualnie lub zbiorowo

• terapia indywidualna- nauczyciel może posługiwać się różnymi formami pracy w celu usunięcia braków, np. może prowadzić indywidualne konsultacje, może polecić uczniom wykonanie odpowiednio zindywidualizowanych prac domowych, itp. Jeśli te sposoby pracy indywidualnej nie doprowadzą do poprawy w nauce ucznia, wówczas nauczyciel powinien skierować go do odpowiedniej grupy wyrównawczej

TERAPIA PEDAGOGICZNA
(2):

• zajęcia w grupach wyrównawczych powinny odbywać się po lekcjach na terenie szkoły. Ich celem jest zlikwidowanie ujawnionych u poszczególnych uczniów opóźnień w nauce. W grupach tych uczniowie powinni pracować samodzielnie pod kierunkiem nauczyciela. Dobór ćwiczeń dla każdego ucznia musi być tak pomyślany, by mógł on wyrównać braki i w konsekwencji aktywnie uczestniczyć w pracy klasy.

• skład grup wyrównawczych nie powinien być stały

TERAPIA PEDAGOGICZNA
(3):

• bardzo przydatne w pracy nad usuwaniem luk w wiadomościach i umiejętnościach uczniów są teksty programowane. Ponieważ dotyczą one tematów, w zakresie których uczniowie wykazują określone braki, pozwalają im pracować samodzielnie w stosownym dla każdego z nich tempie, a równocześnie zmuszają ich do systematycznej kontroli i oceny uzyskiwanych rezultatów.

PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ DYDAKTYCZNYCH I ICH ZWIĄZKI Z NIEKTÓRYMI ŚRODKAMI ZARADCZYMI:

• przyczyny niepowodzeń:

-społeczno-ekonomiczne

-biopsychiczne

-pedagogiczne (w tym dydaktyczne):

-względnie niezależne od nauczyciela

-względnie zależne od nauczyciela:

-błędy i usterki metodyczne

*profilaktyka pedagogiczna

-niedostateczna znajomość uczniów

*diagnoza pedagogiczna

-brak opieki nad uczniami opóźnionymi w

nauce ze strony szkoły

*terapia pedagogiczna