4.PROBLEMY OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH W REHABILITACJI INSTYTUCJONALNEJ
Tradycyjnie prowadzona pomoc – rehabilitacja instytucjonalna dociera w większości krajów świata zaledwie do 1 – 2 % osób niepełnosprawnych. Co więcej nikt dokładnie nie wie, ilu jest w Polsce niepełnosprawnych – wszelkie dane podawane są szacunkowo na podstawie wyliczeń statystycznych. Nie jest to sytuacja normalna biorąc pod uwagę fakt, że powiaty otrzymują środki na rehabilitację osób niepełnosprawnych na podstawie specjalnego algorytmu proporcjonalnie w stosunku do liczby osób niepełnosprawnych zamieszkujących na danym terenie.
Zachodzi więc konieczność znalezienia i rozwinięcia takich form działania, aby objąć pomocą możliwie wszystkich niepełnosprawnych. Najważniejszym i pierwszym krokiem w organizowaniu pomocy wydaje się rejestracja i spis osób niepełnosprawnych.
Do niedawna państwo - obecnie zadania te powinny przejąć samorządy lokalne (głównie powiaty) - oferowało osobom upośledzonym:
-system szkolnictwa specjalnego oraz opiekę w domach pomocy społecznej. System oświatowy stosuje górną granicę wiekową określającą podleganie tzw. obowiązkowi szkolnemu, co w wypadku osób upośledzonych raczej oznacza przywilej korzystania z tej formy opieki, bo po ukończeniu tego wieku oświata traci zainteresowanie tymi osobami. Maksymalnie – w przypadku osób upośledzonych w stopniu znacznym i głębokim – granica ta wynosi 25 lat. Osoby upośledzone głęboko, jeśli rodziny nie były w stanie się nimi opiekować, trafiały do zakładów opiekuńczych.
-System szkolnictwa czasami uzupełniany bywał o przedszkola specjalne lub specjalne oddziały w przedszkolach masowych, jednak częściej dzieci upośledzone w wieku przedszkolnym pozostawały w domach pod opieką matek korzystających z przedłużonych urlopów wychowawczych, co z kolei odbija się na wysokości ich emerytur, gdzie - pamiętajmy - ich dzieci do końca życia będą uzależnione od ich opieki.
-W niektórych miastach utworzone zostały specjalne szkoły zawodowe - głównie dla absolwentów podstawowych szkół specjalnych, czyli dla osób upośledzonych w stopniu lekkim.
-Przedłużeniem szkoły życia mogą być pojawiające się ostatnio tzw. „szkoły przysposabiające do zawodu” pozwalające nabyć lub utrwalić zdolność wykonywania podstawowych czynności związanych z prostymi pracami.
-Kolejną formą pomocy, na jaką mogły liczyć osoby upośledzone, były domy pomocy społecznej i na tym w zasadzie oferta państwa skierowana do tej grupy osób się kończyła. Mówiąc brutalnie, w wielu przypadkach osoba upośledzona prosto ze szkoły trafiała do domu starców.
Postulowany i pożądany system opieki nad osobami upośledzonymi, a także ogólnie - niepełnosprawnymi, zakłada roztoczenie troski o osobę niepełnosprawną oraz jej rodzinę przez całe życie praktycznie już od oddziału noworodkowego.
-System taki obejmowałby tzw. „wczesną interwencję” polegającą na jak najszybszym zdiagnozowaniu niepełnosprawności, poddaniu jak najszybszej rehabilitacji oraz udzielenia rodzicom poradnictwa dotyczącego opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym oraz wsparcia psychologicznego. --Następnym etapem powinno być szkolnictwo - w tym także integracyjne, gdzie dzieci niepełnosprawne (również upośledzone) uczęszczają do szkół masowych razem ze swoimi „zdrowymi” rówieśnikami. Tak prowadzona edukacja winna zmierzać do jak najdalej posuniętego usamodzielnienia się osoby niepełnosprawnej oraz, w miarę możliwości, do przygotowania jej do podjęcia pracy.
-Kolejny etap to właśnie zatrudnienie - tworzenie miejsc pracy dla niepełnosprawnych w istniejących zakładach pracy, tworzenie zakładów pracy chronionej, zakładów aktywizacji zawodowej oraz warsztatów terapii zajęciowej. W tych dwóch ostatnich przypadkach mamy do czynienia nie tyle z faktyczną pracą zarobkową ile z rehabilitacją mającą na celu przygotowanie do podjęcia takiej pracy (rewalidacja zawodowa), a w przypadku osób, które nie będą w stanie tego osiągnąć - dostarczeniem im sensownego zajęcia pozwalającego nie popaść w niszczącą bezczynność, sprzyjającego nabywaniu umiejętności i sprawności przydatnych w codziennym życiu, twórcze wykorzystanie posiadanych możliwości oraz naukę samoobsługi i zaradności życiowej (rewalidacja funkcjonalna).
Obecnie w sposób instytucjonalny rozwiązany jest jedynie problem edukacji na poziomie podstawowych szkół specjalnych, „szkół życia” i specjalnych szkół zawodowych - jest to system izolacyjny - oddzielający osoby upośledzone od ich rówieśników, a często również od rodzin, ponieważ istnieją tereny, gdzie jedyną możliwością kształcenia dziecka upośledzonego, a w bodaj jeszcze większym stopniu dotyczy to dzieci niewidomych i głuchoniemych, jest umieszczenie go w ośrodku z internatem. Niewiele można na razie powiedzieć o raczkującym systemie szkolnictwa integracyjnego, w którym do szkoły dzieci niepełnosprawne uczęszczają razem ze swoimi „zdrowymi” rówieśnikami.
Cała pozostała gama form opieki i pomocy osobom upośledzonym i ich rodzinom w tym wczesna interwencja, przedszkola, rehabilitacja zawodowa, funkcjonalna i społeczna osób dorosłych, formy mieszkalnictwa pośrednie pomiędzy pełną samodzielnością a zamkniętymi zakładami opiekuńczymi itp. stała się od niedawna domeną organizacji pozarządowych i jedynie z rzadka można się spotkać z próbami czynionymi na tym polu przez instytucje państwowe lub samorządowe.