GLEBOZNAWSTWO – WYKŁAD 10 – 14.12.2009
GLEBOZNAWSTWO SZCZEGÓŁOWE
Początek procesów glebowych rozpoczyna się od przemian skały macierzystej. Na to nakładają się czynniki:
wietrzenia,
oddziaływania organizmów niższych i wyższych oraz zwierz,
warunki klimatyczne,
ukształtowanie terenu,
stosunki wodne (hydrologia gleb)
wpływ człowieka (nawożenie, zanieczyszczenia).
Powstawanie gleby zależy od charakteru skały (od jej budowy, struktury).
GLEBA jest to powierzchniowa, zwietrzała warstwa litosfery, ożywiona przez procesy biologiczne, zdolna do zaspokojenia potrzeb wodnych i pokarmowych roślin.
ROLA to wierzchnie poziomy gleby, które poddane są działaniu narzędzi uprawowych.
GRUNT – nazwa używana do charakterystyki całości lub części posiadanej przez rolnika powierzchni. Wyraża ona głównie sposób użytkowania, np. grunty orne, grunty pod lasami i inne. Często rolnicy używają zamiast pojęcia grunt – nazwy ziemia.
ZIEMIA – w ogrodnictwie nazwa ta stosowana jest do określenia jednorodnego lub skomponowanego z wielu składników podłoża, służącego do uprawy określonych roślin, np. ziemia kompostowa, wrzosowa, liściowa i inne.
PODŁOŻE – w gleboznawstwie to warstwa podścielająca w glebach niecałkowitych. W ogrodnictwie, pojęcia to stosowane jest do określenia środowiska rozwoju podziemnych części roślin.
Gleba całkowita – to gleba, która do 150 cm wytworzona jest z jednej skały macierzystej.
Gleba niecałkowita – to gleba, która na głębokość 150 cm zbudowana jest z więcej niż z jednej skały macierzystej.
W glebach mineralnych i mineralno-organicznych wyróżnia się następujące poziomy główne:
O – poziom organiczny próchnic nakładowych i organicznych
A - poziom próchniczny
E - poziom wymywania
B - poziom wzbogacania
C - poziom skały macierzystej
G - p glejowy
P - poz bagienny gleb org
D - podłoże mineralne GL org
M - p murszowy GL org
R - podłoże skalne (lita skała)
Elementarne (typologiczne) procesy glebotwórcze
Proces inicjalny zachodzący z udziałem pionierskich zbiorowisk drobnoustrojów, mchów, porostów itp. Powoduje powstanie gleb prymitywnych, np. litosoli, regosoli.
W jego wyniku kształtuje się słabo zaznaczony poziom akumulacji próchnicy.
Proces darniowy jest uwarunkowany bytowaniem trawiastej roślinności, która tworzy gęstą sieć korzeni, kłączy w górnym poziomie gleby oraz przyczynia się do rozluźnienia masy glebowej i uformowania struktury drobnoagregatowej.
W jego wyniku w wierzchniej części profilu glebowego powstaje wyraźnie wykształcony poziom próchniczny.
Proces brunatnienia jest właściwy aktywnym biologicznie glebom wielogatunkowym lasów liściastych.
Polega on na rozkładzie pierwotnym krzemianów (biotyta, oliwinu, piroksenów, amfibioli itp.) z wydzieleniem zawartego w nich żelaza, które w postaci nierozpuszczalnych wodorotlenków i kompleksów z kwasami próchnicznymi osadza się na powierzchni ziaren mineralnych, nadając glebie charakterystyczną brunatną barwę. Tworzy poziom brunatnienia.
Proces płowienia polega na wypłukiwaniu nie rozłożonych minerałów wysokodyspersyjnych (iłu koloidalnego) z górnych poziomów gleby i osadzaniu ich głębiej w tzw. eksturalnym poziomie wmywania.
Proces bielicowania polega na selektywnym wypłukiwaniu w głąb profilu gleby produktów rozkładu minerałów gleb i substancji organicznych.
Przemieszczaniu ulegają przede wszystkim tlenki żelaza i glinu w postaci kompleksowych związków z substancjami humusowymi np. kwasami fulwowymi.
Dzięki temu występujący pod poziomem akumulacyjnym tzw. poziom eluwialny ulega charakterystycznemu wybieleniu, a wzbogacany w wymywane składniki, leżący poniżej poziom iluwialny uzyskuje barwę rdzawą lub ciemnobrunatną i zostaje w mniejszym bądź większym stopniu scementowany. Wzbogacony, silnie scementowany poziom nazywa się orsztynem.
Bielicowanie przebiega najbardziej typowo w piaszczystych, ubogich i kwaśnych, biologicznie mało aktywnych glebach leśnych, głównie lasów iglastych.
Proces glejowy polega na redukcji różnych związków mineralnych głównie Fe i Mn z udziałem anaerobowych drobnoustrojów.
Gleby lub oglejone poziomy glebowe mają charakterystyczne, niebiesko zielonkawe zabarwienie, które pochodzi od związków żelaza zredukowanego do form dwuwartościowych.
Związki żelaza i manganu w wyniku redukcji stają się bardziej rozpuszczalne i dlatego mogą być przemieszczane z wodą.
Proces glejowy przebiega najczęściej w poziomach nadmiernie wilgotnych, a więc o ograniczonej ilości powietrza.
Procesy torfienia to złożony proces powolnych przemian chemicznych i strukturalnych jakim, przy zahamowanej mineralizacji i humifikacji, podlegają szczątki roślin bagiennych w warunkach stałego nadmiernego uwilgotnienia i braku dostępu powietrza.
Produkty tego procesu tworzą poziomy (warstwy) torfowe. Zależnie od składu chemicznego wód podtapiających torfowiska i składu roślinności torfotwórczej powstają następujące gleby torfowe: eutroficzne torfowisk niskich, mezotroficzne torfowisk przejściowych i oligotroficzne torfowisk wysokich.
Proces murszenia następuje po odwodnieniu torfowiska. Jest to złożony proces biochemiczny, który
prowadzi do mineralizacji do humifikacji i częściowej mineralizacji masy torfowej.