Pochodzenie i rozwój języka polskiego

1. Rodzina języków słowiańskich

Język polski, jako język słowiański, należy do rodziny języków indoeuropejskich, które stanowią kontynuację wspólnego języka praindoeuropejskiego; należą do nich języki: indoirańskie, ormiański, grecki, albański, bałto-słowiański, germański, italskie (reprezentowane współcześnie przez języki romańskie), celtyckie, z wymarłych m.in. hetycki i tocharski; obecnie mówi nimi ok. 1/3 ludności świata. Najdawniejsze znane i datowane teksty są zapisane w języku hetyckim (od XVIII w. p.n.e.) i greckim (od XIV w. p.n.e.); staroindyjska Rygweda, pochodząca być może z XV w. p.n.e. (nie jest datowana); nieco późniejsza jest irańska Awesta; inskrypcje łacińskie zaczynają się od VII w. p.n.e.

Wśród języków słowiańskich rozróżniamy trzy grupy bardzo bliskich sobie języków z rodziny indoeuropejskiej: zachodniosłowiańskie (języki: polski, połabski, górno- i dolnołużycki, czeski, słowacki), wschodniosłowiańskie (języki: rosyjski, ukraiński, białoruski, zw. także ruskimi), południowosłowiańskie (języki: bułgarski, macedoński, staro-cerkiewno-słowiański, serbskochorwacki, słoweński). Językami słowiańskimi mówi około 294 mln ludzi.

2. Zarys dziejów języka polskiego

Język polski jest językiem słowiańskim. z rodziny języków zachodniosłowiańskich, a jako oddzielny język zaczął się kształtować w X wieku. Okresem największych zmian językowych było średniowiecze, zahamowały je upowszechnienie druku i powstanie tradycji literackiej.

W toku dziejów zaszły liczne zmiany gramatyczne w języku polskim.Zanikły pewne końcówki przypadków, a nawet całe kategorie gramatyczne., np. liczba podwójna (dwie niewieście, chodźwa), dwa czasy przeszłe (aoryst i imperfectum) i odmiana prosta przymiotników (wesół, D. wesoła). Wytworzyły się rodzaje męskoosobowy i żeńskorzeczowy, powstała złożona odmiana przymiotników (wesoły, D. wesołego). W koniugacji ukształtował się m.in. nowy czas przeszły (mówiłem z dawnego mówił jeśm) i czas przyszły złożony (będę czytał). W budowie zdań ograniczono użycie imiesłowów, rozbudowano zaś w języku pisanym zdanie złożone. Ogromnie wzbogaciło się słownictwo rodzime, zapożyczono też wiele wyrazów, głównie z języków: niemieckiego, francuskiego i z łaciny.

Do XIV w. język polski istniał tylko w regionalnych i ludowych odmianach mówionych. Wysoki poziom artystyczny pierwszych zabytków (Bogurodzica, Kazania świętokrzyskie, Psałterz floriański) należy przypisać długotrwałej tradycji polszczyzny mówionej, głównie na dworach książęcych, w administracji państwowej, retoryce świeckiej i religijnej. Sprzyjało to tworzeniu się ponadregionalnego języka ogólnego, zwanego literackim lub kulturalnym. Język taki wykształcił się do XV w. zarówno z elementów dialektów małopolskich, jak i wielkopolskich, okrzepł zaś w XVI wieku, przede wszystkim wskutek rozwoju piśmiennictwa renesansowego oraz świadomej działalności pisarzy i drukarzy tego okresu. Drukarstwo przyczyniło się do spopularyzowania polszczyzny literackiej i dbałości o nią; jej złoty wiek przypada na 2. poł. XVI wieku. Od poł. XVII wieku użycie języka polskiego zostało ograniczone na rzecz łaciny, zachwiały się normy językowe. Teksty polskie przeplatano słowami i zwrotami łacińskimi (makaronizmy). Odrodzenie języka zaczęło się w poł. XVIII wieku. Duży wpływ miały reformy Komisji Edukacji Narodowej, wprowadzające polszczyznę jako język wykładowy w szkołach i przedmiot nauczania. Stworzono wtedy podstawy stylu naukowego i urzędowego; udało się ograniczyć wpływ łaciny i języka francuskiego (który jednakże oddziaływał przez cały XIX wiek). Powstały liczne gramatyki i pierwszy słownik języka polskiego (S.B. Lindego, 1807–14). W dobie romantyzmu wykształcił się (m.in. dzięki A. Mickiewiczowi i innym twórcom kresowym) nowy typ polszczyzny pisanej, bliższy językowi potocznemu, nasycony elementami regionalnymi i ludowymi. Dalsza modernizacja języka była zasługą wielkich prozaików pozytywizmu. Rozwój języka nie osłabł mimo zaborów, a pielęgnowanie polszczyzny stało się obowiązkiem patriotycznym inteligencji (czasem prowadzącym do wytworzenia postawy purystycznej). Po odzyskaniu niepodległości polszczyzna powróciła do szkół i urzędów; nastąpił rozwój stylów funkcjonalnych, język ogólny stał się mową większości społeczeństwa. Ujednolicono terminologię techniczną, skodyfikowano normę językową i ortografię.