W swojej pracy napotykam dzieci z różnymi zaburzeniami emocjonalnymi: nieśmiałe, lękliwe, bojaźliwe czy też z nieopanowaną agresywnością, wybuchowością, z niezrozumiałym uporem czy złośliwością. Zastanawiam się niejednokrotnie, dociekam poprzez obserwację, kontakty indywidualne z dzieckiem, rozmowy z rodzicami, dlaczego tak jest, co jest przyczyną? Często stwierdzam, iż otaczające dziecko środowisko – szczególnie najbliższa rodzina działa na niego w sposób negatywny – są to rodziny patologiczne. Dzieci bywają niejednokrotnie świadkami lub ofiarami przemocy.

Powszechnie wiadomo, iż rozwijające się dziecko potrzebuje częstego kontaktu z rodzicami. Jednak niewielu z nas uświadamia sobie, że dziecko, którego rodzic pije, ma go o połowę mniej: mniej czasu spędzonego w kontakcie fizycznym, na zabawie, czytaniu książek czy na spacerze; mniej czasu na obserwację bliskiej dorosłej osoby, podczas którego dzieci tak wiele się uczą; mniej rozmów i bliskości. Jest to rodzaj zaniedbania emocjonalnego, które pojawia się niezależnie od tego, że matka i ojciec mogą bardzo kochać dziecko. Alkoholizm to choroba całej rodziny, dlatego my nauczyciele współdziałając z pedagogami, psychologami, terapeutami powinniśmy pomóc zarówno dziecku jak 
i jego rodzinie.
Jeżeli my nauczyciele będziemy coraz lepiej rozumieć „alkohol” 
i związane z nim zjawiska mamy realne szanse na zmniejszenie szkód, które towarzyszą osobom pijącym i tym, którzy żyją wokół nich – dzieciom.

SPECYFIKA RODZINY Z CHOROBĄ ALKOHOLOWĄ

Rodzinę stanowi grupa ludzi zależnych od siebie w zaspokajaniu potrzeb uczuciowych, społecznych i duchowych. 
Każda rodzina wytycza swoje własne ścieżki porozumiewania się, przeżywania, załatwiania wspólnych spraw. Każda ma swoje zwyczaje, normy i rytuały. Dzieci w jednej rodzinie są ośrodkiem życia rodzinnego i wszystko wokół nich się obraca, w innej zaś są jedynie dodatkiem do ważnych spraw dorosłych.
Rodziny z problemem alkoholowym także nie są produktem żadnej formy, można w niej znaleźć typowe reakcje osób żyjących z alkoholikiem. Rodzina z problemem alkoholowym to rodzina, w której choćby jeden z jej członków jest uzależniony od alkoholu. 
Osoba pijąca w sposób destrukcyjny dostarcza wszystkim innym członkom rodziny problemów życiowych, finansowych i uczuciowych. Pośrednio wiec, cała rodzina styka się z szeroko rozumianym problem alkoholowym.
Pojęcie „osoba z problemem alkoholowym” jest szeroko traktowane i obejmuje nie tylko ludzi bezpośrednio uzależnionych. Chodzi także o osoby żyjące w bliskim związku z alkoholikiem: matkę, żonę, męża, dziecko, brata czy siostrę. Tworzą oni pewną grupę poprzez swoje cierpienie, lęk, bezradność, niepokój o innych w rodzinie, desperacje czy ucieczkę. Osobą z problemem alkoholowym można nazwać każdego, kto w swojej rodzinie potyka się o butelkę z alkoholem jeśli nawet sam po nią nie sięga, a nawet jest zagorzałym jej przeciwnikiem. Jeśli alkohol stanowi psychiczny punkt odniesienia, gdy jest wrogiem numer jeden w rodzinie, gdy wiele przeżyć, planów i życiowych rozwiązań kręci się wokół alkoholu, wtedy można stwierdzić, że dana osoba żyje 
z problemem alkoholowym.

SYLWETKA PSYCHOLOGICZNA DZIECKA Z RODZINY ALKOHOLOWEJ

Dzieci wychowujące się w rodzinach alkoholowych zasługują na szczególną uwagę. Ich potrzeba ciepła, bezpieczeństwa, a nawet zwykłej, codziennej opieki łatwo może pozostać niezaspokojona w atmosferze konfliktu, napięcia i niepewności.
W rodzinach, w których role dorosłych są odgrywane w sposób niekonsekwentny lub niewłaściwy, dzieci nie mają wzorca dla ukształ-towania swojej tożsamości. Jest bardzo prawdopodobne, że dzieci takie będą miały o wiele większe trudności niż ich rówieśnicy wówczas, gdy zaczną wchodzić w relacje międzyludzkie poza domem – w szkole czy też w czasie wspólnych zabaw.
Trudności przeżywane przez dziecko mogą być sygnałem istnienia problemu alkoholowego w jego rodzinie.
Dzieci w takich rodzinach są znacznie bardziej narażone na zakłócenia w stanie poczucia swojego bezpieczeństwa. Doświadczają więcej napięć, lęku, dezorientacji i samotności. Może to prowadzić do tworzenia obronnej postawy życiowej.
Postawa obronna jest związana z urazami, które przeżywa dziecko. W rodzinie patologicznej występują urazy ostre i urazy rozmyte. Uraz ostry to pojedyncze lub powtarzające się doświadczenie w postaci bólu, przemocy, upokorzenia czy seksualnego wykorzystania. Alkohol wyostrza jeszcze bardziej tego typu zdarzenia. Dzieci bywają ofiarami i świadkami przemocy. Często przeżywają przerażenie, bunt i nienawiść.
Uraz rozmyty to drugi rodzaj urazu. Nic ostrego i wyraźnego się nie dzieje, lecz życiu towarzyszy odczucie niepokoju, chaosu i braku oparcia. Ten rodzaj występuje częściej w doświadczeniach dzieci z rodzin alkoholowych. 
Chodzi tu zazwyczaj o sytuacje braku porządku, sytuację nieprze-widywalności, gotowości obronnej wobec tego, co za chwilę może się wydarzyć. Dzieci takie poddawane są zmiennym emocjom, skrajnym zdarzeniom. Chaos tego rodzaju sprawia, że dziecko odrywa się od rzeczywistości, tworzy swój zamknięty świat ucieka w fantazję i marzenia.
Próba dostosowania się do alkoholowej rzeczywistości prowadzi do tworzenia postaw określonych:
- nie ufać
- nie mówić 
- nie odczuwać,
Nie ufać, bo dziecko dźwiga ciężar niespełnionych obietnic, niedotrzymanych umów, niekonsekwencji wychowawczych.
Nie mówić, bo problem picia taty czy mamy bywa ukrywany przed dalszą rodziną, sąsiadami. Jest to temat tabu, zwłaszcza wobec obcych. Tajemnica rodzinna która rodzi wstyd, niepewność, czasami nadzieję, że będzie lepiej. Nie odczuwać, to efekt znieczulenia. Złość czy agresja wobec któregoś rodzica stawia dziecko w trudnej psychologicznie sytu-acji. Trzeba bowiem siebie przekonać , że nie doświadcza się takich uczuć. Dziecko uczy się, że tak jest bezpiecznie. Zafałszowania wewnętrznej rzeczywistości powoduje osłabienie lub wyłączenie czujnika emocjonalnego, niezbędnego w dalszym życiu do orientacji w świecie 
i w sobie samym.
U dzieci z rodzin z problemem alkoholowym obserwuje się rozstrojenie życia uczuciowego, jakiś rodzaj niemoralności w przeżywaniu lub wyrażaniu uczuć. Jest to nadmierna płaczliwość, lękliwość, nieopanowania agresywność, wybuchowość, niezrozumiały upór czy złośliwość. Ponieważ człowiek jest całością, rozstrojenie uczuciowe odbija się w różnych podstawowych czynnościach życiowych: 
sen – trudności z zasypianiem, niespokojny sen; jedzenie -brak apetytu, przejadanie się; wydalanie – moczenie nocne.
Konsekwencją trudności emocjonalnych są też zaburzenia w kontaktach z innymi ludźmi, wycofanie się, bierność lub agresywność, przemoc fizyczna. Życie w warunkach długoletniego stresu psychicznego doprowadza do destrukcyjnych wzorów zachowań:
Bohater rodzinny – jest to zazwyczaj najstarsze dziecko. Osoba pełna wyrzeczeń i poświęcenia dla swojej rodziny . Często rezygnuje z bardzo ważnych osobistych celów życiowych by godzić rodziców, kształcić młodsze rodzeństwo, nakładać na siebie liczne obciążenia, obowiązki by innymi mieli lżej. Bohater rodzinny nigdy nie mówi : Stop! Już nie mogę więcej! Świadomość jego własnych potrzeb jest bardzo mała i nie potrafi w zdrowy sposób dbać o siebie. Nigdy nie odczuwa zmęczenia ani nie odbiera sygnałów choroby.
Wyrzutek (kozioł ofiarny) – to dziecko szczególnie narażone na niszczącą grę ”to przez ciebie” i odpowiadające na to niepokornym buntem, który prowadzi w stronę marginesu społecznego. Jest to częsty odbiorca agresji alkoholowej, upokorzeń. To bardzo często zły uczeń , wagarowicz, dziecko uciekające z domu tzw. „niedobre dziecko”, „trudne dziecko”. Szuka aprobaty, oparcia w grupach rówieśniczych często nastawionych antyspołecznie. Dziecko to jest oschłe i ostre wobec bliskich, lubi być w centrum uwagi. Jest głównym kandydatem do wczesnego sięgnięcia po alkohol lub inne środki psychoaktywne.
Maskotka czyli Błazen – rola takiego dziecka polega na poprawianiu nastroju w rodzinie, rozładowywaniu napięcia uśmiechem, humorem. To dziecko bardzo przymilne, urocze, pełne wdzięku. Zazwyczaj ukochana córeczka taty lub synek mamy. Maskotkę, błazna nikt nie traktuje poważnie, jest to jego pewien dramat, gdyż ona sama w swoim zachowaniu zatraca granicę między serio a żartem, między śmiechem a płaczem, między przyjemnością dawania a bólem. Dziecko takie robi minę do złej gry. W środku maskotka czuje się przestraszona niepewna, osamotniona, pełna lęku.
Zagubione dziecko (Dziecko we mgle, Aniołek, Niewidoczne dziecko) – rola takiego dziecko sprowadza się do tego, iż jest ono niewidzialne, właściwie nie ma go.
Dziecko to jest na zewnątrz nieśmiałe, trzyma się zawsze na uboczu, zamknięte w sobie bierne, wycofane w świat swoich fantazji, marzeń, gdzie wszystko jest doskonałe i bezpieczne. Zazwyczaj dziecko takie nie sprawia problemów wychowawczych, Ceną jaką za to płacą jest brak umiejętność i kontaktu , współżycia z innymi ludźmi , szuka ucieczki od trudnych sytuacji. Jest to często najmłodsze dziecko w rodzinie. Wewnątrz czuje się bardzo samotne, pokrzywdzone, nic nie warte, niedobre. Wyżej wymienione patogenne role narzucone dziecku przez dysfunkcyjną rodzinę stanowią jeden z elementów syndromu dziecka maltretowanego. U małych maltretowanych dzieci występują zaburzenia mowy, motoryki, procesów poznawczych i zdolności uczenia się, silna nadpobudliwość lub apatia, tiki, fobie.
Przemoc w rodzinie bardzo często wiąże się z nadużywaniem alkoholu. W rodzinach w których występuje choroba alkoholowa dochodzi do ataków przemocy. W rodzinach o niskim statusie częściej występuje stosowanie kar fizycznych i zaniedbywanie dziecka, zaś w rodzinach 
o wyższym statusie bardziej powszechne są kary psychiczne. Większość aktów przemocy dokonywana jest w sytuacjach konfliktu. Dziecko bite często staje się po pewnym czasie bardziej lękowe, napięte niespokojne. Napięcie to najczęściej zostaje zredukowane za pomocą nadpobudliwości, płaczliwości i moczenia nocnego, agresywności do kolegów i obcych. Stosowanie przemocy wobec dziecka w większości przypadków nie pozostawia widocznych śladów fizycznych, chyba że dokonywane jest z dużą brutalnością. Dziecko w sytuacji pokrzywdzenia samo sobie nie poradzi, może liczyć wyłącznie i jedynie na pomoc osoby dorosłej. Osoba ta nie zawsze jest zainteresowane zapewnieniem mu pomocy, gdyż pomoc specjalistyczna może wiązać 
z ryzykiem ujawnienia przemocy. Efekty złego traktowania dziecka bardziej będą czytelne dla dorosłego, który ma stały kontakt z dzieckiem np. ktoś z dalszej rodziny, nauczyciel, pielęgniarka, osoba, która nie jest bezpośrednio zaangażowana w system rodzinny. Dorosły, który regularnie spotyka się z dzieckiem powinien szczególnie zwrócić uwagę na objawy fizyczne tj.:
- sińce i obrzęki na twarzy, ramionach
- obrzęki na dłoniach i stopach
- zwiększona wrażliwość na dotyk
- nietypowe ślady po oparzeniach
- skarżenie się na częste bóle głowy lub brzucha.
Na przemoc, która ma objawy emocjonalne jedne dzieci reagują wzrostem agresywności, nieposłuszeństwem, nadpobudliwością a inne zaś zwiększoną bojaźliwością, wycofywaniem się apatią tj.:
- wzrost napięcia emocjonalnego
- wzrost lęku, niepokoju
- tłumiony płacz
- wycofanie, skłonność do izolacji
- zmienność nastroju
- poczucie odrzucenia, opuszczenia
- niska samoocena
Wzrost agresywności w stosunku do otoczenia jest jednym z najbardziej powszechnych zachowań dzieci doświadczających przemocy. Zaobserwowane objawy społeczne to między innymi:
- bójki z innymi dziećmi
- zobojętnienie na karę
- drażliwość, złośliwość, hałaśliwość w zabawach grupowych
- brak dystansu wobec dorosłych
- kurczliwe trzymanie się rodzica
- krnąbrność, opór, negatywne nastawienie,
- nieposłuszeństwo dziecka wobec większości osób, które nie stanowią bezpośredniego zagrożenia.
Dziecko maltretowane fizycznie lub psychicznie ma zablokowane podstawowe potrzeby, prawa do jego moralnego życia i rozwoju nie są respektowane. Dziecko takie jest przeświadczone o braku rodzicielskiej miłości, odczuwa brak przynależności uczuciowej do osób najbliższych co wywołuje poczucie krzywdy i osamotnienia. Bite dziecko ma niezaspokojoną potrzebę bezpieczeństwa. Rodzi się lęk i obawa w jego psychice o porzucenie go, rozpad rodziny. Dziecko maltretowane ma zablokowaną potrzebę akceptacji siebie. Co przejawia się w odczuwaniu przez niego niskiej wartości siebie , jest przeświadczone , iż nikt go nie potrzebuje . U starszych dzieci , które widzą brak sukcesów w rodzinie 
i w szkole wywołuje niechęć do podejmowania wymagających wysiłku zadań, gdyż z góry zakłada dziecko porażkę. Twierdzi, iż nie warto próbować, nic się nie udaje. Zostaje tu zablokowana kolejna potrzeba 
– potrzeba sensu życia.
„Maltretowanie dziecka może stanowić zaprzeczenie jego osobowości – całkowicie uprzedmiotowiona ofiara osądzana jedynie w funkcji swego oporu lub uległości – doznaje utraty poczucia siebie, czyli depersonalizacji. Znęcaniu się fizycznemu towarzyszą na ogół eksplozje werbalnej agresji, obelgi, poniżenie, próby zniszczenia poczucia własnej wartości i godności. Ofiary tej rodzinnej hipnozy mogą wyrobić w nich przekonanie, że są faktycznie złe, podłe, odrażające, głupie, kłamliwe, leniwe i nie nadają się do niczego. Ktoś bity za to, że jest „złym dzieckiem”, może stać się „złym człowiekiem”.
Wczesne wykrycie, wychwycenie dzieci z problemem alkoholowym może pomóc w szybkiej interwencji terapeutycznej, która pomoże przerwać ten cykl chorobowy, zanim zostanie on utwierdzony, ugruntowany gdyż może on dokonać w dziecku spustoszeń pod wzglę-dem fizycznym, emocjonalnym, intelektualnym a nawet społecznym.
Dzieciom trzeba stwarzać sytuacje, w których mogą zaprezentować własną wartość i usłyszeć od innych jej potwierdzenie. Odpowiednio prowadzone zajęcia mogą bardzo pomóc dziecku we wzmocnieniu i polepszeniu własnej osoby, do poczucia dumy ze swoich bliskich (dziecko w czasie zajęć edukacyjnych powinno się dowiedzieć, że alkoholizm nie jest niemoralnym postępowaniem dorosłego, wynikającym ze złej woli, lecz chorobą).

Pomoc dziecku powinna polegać na tworzeniu sytuacji zarówno w grupie jak i w indywidualnych kontaktach z terapeutą, nauczycielem, które mają na celu korygowanie negatywnych skutków przeżytych wcześniej doświadczeń urazowych.