ZABURZENIA

EMOCJONALNE U

DZIECI I MŁODZIEŻY

Emocje ( uczucia)



to

subiektywne

reakcje

na

istotne

wydarzenia,

charakteryzowane poprzez zmiany fizjologiczne oraz zmiany na
poziomie doświadczenia i widocznego dla innych zachowania.



silne wzruszenia, które mogą przejawiać się jako żal, radość,

wstyd, gniew czy strach



wyrażają stosunek podmiotu do ludzi, rzeczy, zjawisk bądź do

siebie, swego organizmu lub własnej aktywności.



wywierają wpływ na gotowość organizmu do działania. Na

przykład gniew zwykle tę gotowość podwyższa, silny strach
obniża lub znosi całkowicie.



ich funkcja motywacyjna, zwłaszcza emocje głębokie (na

przykład miłość lub nienawiść) są zwykle silnymi czynnikami
motywacyjnymi,

popychającymi

do

działania

i

ukierunkowującymi je.



zewnętrznym przejawem emocji jest ekspresja, przejawiająca

się w mimice, gestach i oznakach fizjologicznych.

Tabela1. Sześć podstawowych emocji i
sposoby ich wyrażania ( Schaffer 2008)

Emocje

Ekspresja twarzy

Reakcje fizjologiczne

Funkcja adaptacyjna

Gniew

Obniżenie i zbliżenie do

siebie brwi, wargi

zaciśnięte

Przyspieszona akcja

serca, podwyższona

temperatura skóry,

wypieki

Przezwyciężenie

przeszkody, osiągnięcie

celu

Lęk

Brwi uniesione, oczy

szeroko otwarte

Przyspieszona akcja

serca, obniżenie

temperatury skóry,

posapywanie

Rozpoznanie

zagrożenia, uniknięcie

niebezpieczeństwa

Obrzydzenie

Brwi obniżone, nos

zmarszczony, warga

uniesiona

Spowolnienie akcji

serca, podwyższona

odporność skóry

Unikanie szkodliwego

źródła

Smutek

Wewnętrzne końce brwi

uniesione, kąciki ust

opuszczone

Spowolniona akcja

serca, niska

temperatura skóry

Zachęcanie innych do

pocieszania

Radość

Kąciki ust uniesione i

cofnięte, policzki

uniesione, oczy

przymrużone

Przyspieszona akcja

serca, nieregularny

oddech

Sygnał do życzliwego

kontaktu

Zaskoczenie

Oczy szeroko otwarte,

brwi uniesione, usta

otwarte

Spowolniona akcja

serca, oddech nagle

zawieszony, ogólny

spadek napięcia mięśni

Przygotowanie do

zdobycia nowego

doświadczenia,

poszerzenie pola

widzenia

Tabela 2. Strategie autoregulacji emocji
( Schaffer 2008)

Strategia

Zachowanie

Moment pojawienia

się

Przekierowanie

uwagi

Odwracanie wzroku od źródła pobudzenia

emocjonalnego

Ok. 3. miesiąca

Samouspokojenie

Ssanie palca, kręcenie loków, kołysanie się

1. rok

Poszukiwanie

dorosłego

Uczepianie się, podążanie za, przywoływanie i

inne

Druga połowa 1. roku

Użycie tzw.

przedmiotów

przejściowych

Przytulanie maskotek, szmatek itp..

Druga połowa 1. roku

Fizyczne unikanie

Uciekanie z sytuacji trudnych emocjonalnie

Początek 2. roku

Zabawa na niby

Wyrażanie różnych emocji z poczuciem

bezpieczeństwa w zabawie na niby

2. i 3. rok

Kontrola werbalna

Rozmowy na temat emocji z innymi, myślenie

o nich

Okres przedszkolny

Tłumienie odczuć

emocjonalnych

Rozmyślne oddzielenie myśli od źródła

niepokoju

Okres przedszkolny

Konceptualizacja

emocji

Refleksja na d doświadczeniami

emocjonalnymi i werbalizowanie myśli w

sposób abstrakcyjny

Środkowe dzieciństwo

Dystansowanie się

poznawcze

Samoświadomość tego, w jaki sposób

powstają emocje i jak nad nimi panować

Środkowe dzieciństwo

Przyczyny powstawania zaburzeń
emocjonalnych u dzieci i młodzieży - rodzina

Rodzina

jest naturalnym i najbliższym środowiskiem społecznym

dziecka; w niej nawiązuje pierwsze kontakty z ludźmi, poznaje
pierwsze wzory osobowe. Rodzina zaspokaja biologiczne i
psychiczne potrzeby dziecka, dostarcza mu wiele zarówno
pozytywnych jak i negatywnych doświadczeń stwarzając warunki
kształcenia jego osobowości. Wpływ rodziny na dziecko jest
decydujący: zależy on m.in. od

warunków

bytowych rodziny, jej

struktury, atmosfery

, która panuje w domu, wzajemnych

kontaktów

interpersonalnych wyznaczonych przez

postawy

rodziców i

więzi

emocjonalne istniejące pomiędzy nimi, zależy

również od

metod

oddziaływania na dziecko (szkodliwe efekty

przynosi przede wszystkim obecność systemu nadmiernie
karzącego, nadmiernie liberalnego lub niekonsekwentnego).

Przyczyny powstawania zaburzeń
emocjonalnych u dzieci i młodzieży -
rodzina cd.

Spośród

czynników składających się na atmosferę emocjonalną rodziny

najbardziej szkodliwy wpływ na rozwój dziecka mają:

- niezrozumienie i niezaspokajanie potrzeb psychicznych dziecka,
- odrzucenie emocjonalne dziecka,
- atmosfera jawnych konfliktów,
- zakłócenia komunikacji, w tym sprzeczne komunikaty lub komunikacja ukryta,
- osobowość rodziców (głównie matki jako osoby przebywającej stale,
szczególnie z małym dzieckiem, np. matki nerwicowe, nadmiernie chroniące,
pedantyczne, wymagające).

Trudności w kontaktach pomiędzy rodzicami a dziećmi przybierają, w
późniejszych latach życia dziecka, charakter dwustronny. Niewłaściwe
zachowania rodziców, wynikające z braku akceptacji dziecka, wywołują u
dziecka poczucie zagrożenia i lęki, co uzewnętrznia się różnymi formami
nieprawidłowych zachowań. Te z kolei wzmacniają niekorzystne dla dziecka
reakcje rodziców (nadmierne karanie, nadmierne ochranianie, odrzucenie itp.).
Powstaje

"błędne koło„

, które utrwala zaburzenie emocjonalne i nieprawidłowe

zachowania u dziecka.

Ryc.1 .Wzajemność wpływów w rodzinie
(Belsky, 1981).

Zachowania rodzicielskie

Zachowania rodzicielskie

Przyczyny powstawania zaburzeń
emocjonalnych u dzieci i młodzieży –
przedszkole i szkoła

Przedszkole i szkoła

mogą być dla dziecka środowiskiem

pełniącym rolę stymulującą rozwój, rozszerzającą dotychczasowe
jego doświadczenie, ukierunkowujące rozwój społeczny, uczuciowy
i intelektualny. Ale także mogą być przyczyną pojawiających się
nieprawidłowości w rozwoju. Dzieje się tak wówczas, gdy

warunki

stwarzane przez przedszkole nie są dostosowane do jego potrzeb
lub

wymagania

w szkole zbyt wysokie, w stosunku do możliwości

dziecka. Te dzieci, dla których są one nadmierne, przeżywają w
związku z niemożnością sprostania tym wymaganiom stan
permanentnej frustracji i napięcia.
Długotrwale przebywanie w

dużej, hałaśliwej grupie

dzieci nie

wpływa pozytywnie na mało odporny układ nerwowy dziecka.
Duża liczebność dzieci w grupach i klasach uniemożliwia
indywidualne traktowanie dzieci.

Przyczyny powstawania zaburzeń emocjonalnych u
dzieci i młodzieży – grupa rówieśnicza

Wymagania szkoły jako instytucji wychowującej dotyczą

wywiązywania się z

ról społecznych i wchodzenia w określone interakcje społeczne

. Podstawowe

dwa obszary tych interakcji to "nauczyciel-uczeń" oraz "uczeń-uczeń".

Relacje między uczniem a nauczycielem oraz między uczniem a kolegami
bywają źródłem urazów, które w efekcie mogą stać się przyczynami lub
wzmocnić istniejące już zaburzenia emocjonalne dziecka. I tak np. w obszarze

"nauczyciel-uczeń"

do sytuacji tworzących urazy zaliczamy przede wszystkim

negatywny stosunek nauczyciela do ucznia oraz nadmierne wymaganie
stawiane dziecku, zaś w obszarze

"uczeń-uczeń"

- odrzucenie dziecka przez

grupę rówieśniczą

czy też przeżywana stale rywalizacja między kolegami.

Na prawidłowy rozwój dziecka duży wpływ wywierają doświadczenia i
przeżycia z poprzedniego okresu. Nie można oczekiwać, że dziecko będzie
radosne i pogodne, jeśli jego wcześniejsze doświadczenia dotyczyły przeżyć
przykrych w niekorzystnych warunkach rozwoju. Potrzeba doznawania
czułości, zapewnienie poczucia bezpieczeństwa jest niezbędnym warunkiem
prawidłowego rozwoju uczuć.

Ryc.2.Dziecko a inne systemy
(J . Bomba)

Przyczyny powstawania zaburzeń
emocjonalnych u dzieci i młodzieży - inne

Sytuacje traumatyczne

występujące nagle: utrata bliskiej osoby, nagła

ciężka choroba dziecka lub kogoś z rodziny, przeżycie uczucia bardzo
silnego zagrożenia itp. Mogą one doprowadzić do

nagłego powstania

zaburzeń

, w przeciwieństwie do sytuacji, gdy dziecko przeżywa długotrwały

stres i napięcia, a zaburzenia emocjonalne dziecka narastają stopniowo.

Procesy emocjonalne dziecka związane są także z

cechami układu

nerwowego, funkcjonowaniem układu endokrynologicznego i
ogólnym stanem jego zdrowia

. U dzieci chorowitych, słabych i

męczliwych stwierdza się często brak równowagi emocjonalnej lub
przewagę negatywnych emocji w codziennych reakcjach.
Zależność między procesami psychicznymi a stanem organizmu jest
zależnością dwustronną, tzn. z jednej strony zły stan zdrowia ma wpływ na
rozwój emocjonalny dziecka, z drugiej zaś - przedłużający się stan napięcia
emocjonalnego, stresu i niepokoju może doprowadzić do zakłóceń w
prawidłowym funkcjonowaniu organizmu.

Ogólne zasady rozwoju dzieci i kryteria określające
zaburzenia procesów emocjonalnych

Występują wielkie trudności w określaniu normy zachowania i odchylenia od normy, czyli zaburzeń
emocjonalnych. Jednak mówiąc o normie musimy brać pod uwagę:

•

wiek

dziecka,

•

szeroko rozumiane

środowisko

, w jakim się ono wychowuje, wymagania stawiane przed nim,

zasady przestrzegane przez rodziców, zwyczaje kulturowe, moralne itp.,

•

płeć

dziecka i wynikające stąd różnice zachowania,

•

właściwości indywidualne

dziecka.

 
Określając zachowanie dziecka jako normalne, bądź odbiegające od normy, powinniśmy także
wziąć pod uwagę stopień tolerancji rodziców bądź nauczycieli.

Kryteria, które powinny być przyjęte przy określaniu zaburzeń emocjonalnych u dzieci to:

•

trwałość

występujących objawów - za przejaw zaburzenia można uznać jedynie symptomy, które

utrzymują się przez dłuższy czas,

•

intensywność

objawów - duża ich liczba i natężenie mogą wskazywać na zaburzenia emocjonalne,

•

częstość

symptomów - znaczna częstość występowania określanych objawów wskazuje na

istnienie problemów typu emocjonalnego.

Wszystkie te kryteria powinny być analizowane w każdym przypadku przy rozpoznawaniu zaburzeń
emocjonalnych z uwzględnieniem wieku dziecka, jego indywidualnych właściwości oraz środowiska
w jakim się rozwija.

Zaburzenia emocjonalne rozpoczynające
się w niemowlęctwie, dzieciństwie i wieku
szkolnym do ok. 10.roku życia

Dziecko wzrastające w atmosferze negatywnych bodźców
ma stałe poczucie zagrożenia, bezradności i niepokoju.
Stara się unikać sytuacji powodującej lęk. Ucieczka od
lęków

wyraża

się

właśnie

w

agresji,

bierności,

nadpobudliwości, zahamowaniu itp.

1.

Dzieci nerwicowe

2.

Dzieci zahamowane psychoruchowo

3.

Dzieci obojętne uczuciowo

4.

Dzieci nadpobudliwe

5.

Dzieci agresywne

1.Dzieci nerwicowe

a) LĘK

- podstawowy objaw nerwicy i jej źródło, jest to bardzo silny stan

napięcia charakteryzujący się poczuciem zagrożenia, bezradności, bezsilności i
niepokoju. Jest emocja bezprzedmiotową – nie uświadamiamy sobie jego źródła.

Lęk ujawnia się albo jako bezpośrednia reakcja na stres, albo w sposób
zastępczy pod postacią symptomów nerwicowych.

Częstą postacią lęków u dzieci są lęki nocne. Dziecko budzi się w nocy, jest
przerażone, krzyczy, nie reaguje na uspokajanie rodziców, a rano nie pamięta
nocnego incydentu. Lęki nocne często pojawiają się w okresach trudnych
przeżyć wywołanych na ogół sytuacją rodzinną, konfliktami między dziećmi a
rodzicami, obiecaną lub wymierzoną karą.

Dzieci lękliwe unikają kontaktów społecznych, trzymają się na uboczu. Są
niepewne siebie, mają poczucie mniejszej wartości, przewidując niepowodzenie
wolą nie podejmować działań, których rezultaty są niepewne. Dzieci te są bardzo
wrażliwe na oceny innych, nieodporne w sytuacjach stresowych.

Ad.1. Dzieci nerwicowe; ad. a) LĘK

Rodzaje zaburzeń lękowych



Lęk przed

separacją

od osób, z którymi dziecko jest

związane. Częstszy u dziewcząt.



Zaburzenia lękowe w postaci

fobii

(m.in. od 2. roku

przed zwierzętami, od 4. roku przed ciemnością).



Lęk

społeczny

– często rezultat przekonania ,że jest

bezwartościowe. Unikanie innych osób (również
rówieśników).



Zaburzenia związane z

rywalizacją w rodzeństwie

(najczęściej gdy rodzi się młodsze rodzeństwo –
walka o miłość i czułość rodziców).



Zaburzenia

tożsamości

i

rywalizacja

wśród

rówieśników.



Uogólniony lęk

Ad. 1. Dzieci nerwicowe

b) MOCZENIE MIMOWOLNE

- współwystępuje często z innymi objawami

zaburzeń emocjonalnych zwłaszcza z nadpobudliwością emocjonalną,
zmiennością nastroju i płaczliwością. Rzadziej z zahamowaniem emocjonalnym,
objawami apatii, nieśmiałości oraz brakiem pewności siebie. Ponadto u dzieci z
objawem moczenia stwierdzono również symptomy innego typu: lęki,
drażliwość, złe stosunki z grupą rówieśniczą, niechęć do nauki.
Dzieci zaczynają się moczyć, gdy w najbliższym otoczeniu pojawiają się
sytuacje zbyt trudne dla niego; groźba utraty miłości rodziców lub osłabienia
związku emocjonalnego między nimi a dzieckiem (np. pojawienie się nowego
dziecka w rodzinie
(częstsze u chłopców)



Moczenie pierwotne (trwa od urodzenia i jest kontynuacją moczenia

fizjologicznego).



Moczenie wtórne ( pojawiło się po co najmniej półrocznej przerwie)



Moczenie dzienne



Moczenie nocne

c) ZANIECZYSZCZANIE SIĘ KAŁEM

( celowe lub mimowolne oddawanie

stolca w nieodpowiednich miejscach)

Ad. 1. Dzieci nerwicowe

d) ZABURZENIA ODŻYWIANIA I JEDZENIA



Zaburzenia odżywiania – odmowa jedzenia i nasilone kapryszenie,

„nerwicowy brak apetytu”

. Często towarzyszące przeżuwanie .

Wywołuje niepokój rodziców o zdrowie dziecka, jednocześnie będąc
skutkiem błędów wychowawczych popełnionych przez ojca lub
matkę polegających głównie na nadmiernym zwracaniu uwagi na
proces jedzenia, stałe namawianie dziecka do jedzenia,
przymuszanie pod groźbą kary, zabawianie podczas posiłku.
Zaburzenie apetytu może być także reakcją na trudną sytuację
dziecka oraz niekorzystne bodźce środowiskowe odbierane przez
dziecko jako zagrażające jego poczuciu bezpieczeństwa. Anoreksja
opisywana jest również jako jeden z objawów ogólnego
negatywizmu dziecka lub jako wyrażenie niechęci lub wrogości do
rodziców, a także jako sposób zwrócenia uwagi i zapewnienia sobie
opieki.



Pica

– spożywanie niejadalnych substancji np.: papieru.

Ad. 1. Dzieci nerwicowe

e) JĄKANIE SIĘ (ZACINANIE SIĘ)

– występuje od ok. 3. roku życia ,

jest to częste powtarzanie i wydłużanie dźwięków, sylab, słów, wahania i
przerwy w toku wypowiedzi. Dziecko jest świadome swoich trudności w
mówieniu i mocno to przeżywa. Częste u chłopców. jąkanie może
pojawić się w sposób nagły pod wpływem urazu psychicznego, bądź w
efekcie długo trwających niesprzyjających sytuacji traumatyzujących.
Jąkanie jest z jednej strony rezultatem napięć emocjonalnych, z drugiej
przyczyną dalszego pogłębiania się zaburzeń życia emocjonalnego. Jest
jednym z objawów w procesie nerwicowania dziecka wywołanych
nieprawidłowymi warunkami środowiska rodzinnego.

f) MOWA BEZŁADNA (GIEŁKOT)

– szybkie tempo mowy,

niezrozumiałe, rozerwanie płynności ale bez wahań i powtórzeń. Dziecko
jest nieświadome swoich trudności w mówieniu. Częste u chłopców.

Ad. 1. Dzieci nerwicowe

g) STEREOTYPIE RUCHOWE

– powtarzające się niefunkcjonalne

ruchy, samouszkodzenia się.
np.: zgrzytanie zębami, kręcenie włosów

h) TIKI

– nagłe, mimowolne wyładowania grup mięśniowych.

Najczęściej spotykane rodzaje tików to mruganie oczami, grymasy
twarzy, podrzucanie lub wyciąganie ramion. Pojawiają się najczęściej w
wieku między 5 a 12 r. życia. Tiki są zaliczane do objawów
nerwicowych, a ich podłoże to silne przeżycia urazowe, wywołane
sytuacjami konfliktowymi. Ich etiologia podkreśla istnienie podłoża
ograniczonego, uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Tiki
cechują się uporczywością i długotrwałością występowania.

i) NADMIERNE ONANIZOWANIE SIĘ
j) SSANIE KCIUKA

, częste u dziewcząt

Ad.1. Dzieci nerwicowe

Główna przyczyną powstawania nerwicy są urazy psychiczne,
czyli różnego rodzaju traumatyzujące przeżycia wypływające z
niekorzystnych sytuacji środowiska zewnętrznego wywołujące
zaburzenia normalnego funkcjonowania.

Terapia

dzieci nerwicowych powinna być indywidualna ale

obejmować także środowisko rodzinne i szkolne dziecka.
Dotyczy ona głównie obniżenia napięcia emocjonalnego
dziecka i podwyższenia wiary we własne siły. Praca z rodzicami
powinna iść w kierunku zapewnienia dziecku spokojnej i
życzliwej atmosfery domowej bez napięć i konfliktów.

2.Dzieci zahamowane psychoruchowo

a) dzieci zmotywowane -

napięte

- charakterystyczna ich cecha to ogromna

skrupulatność i przesadna staranność w wykonywaniu zadań. Niepewne swych
umiejętności sprawiają wrażenie nieustannie napiętych i niespokojnych. Bardzo
związane z matką, odczuwają wielki lęk przed przedszkolem lub szkołą. Stronią od
nowych osób, sytuacji ,są wówczas ciche, lękliwe i wycofują się. Te same dzieci w
domu potrafią być ożywione, swobodne i ruchliwe.

b) dzieci podporządkowane -

uległe

- to dzieci "wyciszone" małomówne,

grzeczne, posłuszne, oceniane jako koleżeńskie i uczynne. Ich nieśmiałość i
lękliwość występuje zwłaszcza w kontaktach z osobami dorosłymi; od
najmłodszych lat słaba więź emocjonalna z matkami, które prezentują postawę
wymagającą i represyjną. Wpływa to na ukształtowanie się u dziecka podstawy
nieufności w stosunku do dorosłych.

c) dzieci z obniżoną samooceną -

zrezygnowane

- są to dzieci bierne zarówno

w domu jak i w szkole. Mają poczucie małej wartości, rezygnują z prób
podejmowania działań ze względu na krytyczną ocenę samych siebie. Nawet, gdy
osiągną sukces nie są w stanie w niego uwierzyć. Są apatyczne, powolne,
przygnębione. Niezmiernie wrażliwe na przejawy dezaprobaty i odrzucenia
uczuciowego ze strony innych osób. Często płaczą, gdy napotkają trudności
rezygnują z zadania. Bezradność i niska samoocena wynika z błędnych postaw
rodzicielskich wobec dzieci nacechowanych głównie nadmiernym krytycyzmem,
odrzuceniem, dezaprobatą dziecka.

d) dzieci nadwrażliwe -

asteniczne

- to dzieci bardzo skryte, powściągliwe, nie

ujawniające swoich przeżyć.. Czują się różne od innych dzieci, unikają
towarzystwa, męczy je hałas, ruchliwość rówieśników, wolą samotne zabawy.

Ad.2.Dzieci zahamowane psychoruchowo

Nadmierna wrażliwość emocjonalna tych dzieci powoduje
unikanie bodźców i izolowanie się od ludzi. Dzieci te pochodzą na
ogół z rodzin rozbitych, nieszczęśliwych. Matki charakteryzują się
cechami neurotycznymi, lękowymi, obarczają dzieci swymi
skomplikowanymi przeżyciami.

Dzieci zahamowane emocjonalnie nie sprawiają zazwyczaj swym
zachowaniem kłopotów wychowawczych, pozostają raczej
niezauważone, a ich cierpienie często nie jest dostrzegane przez
dorosłych. W

terapii

najważniejsze jest, aby zapewnić dzieciom

poczucie bezpieczeństwa przez akceptację ich takimi, jakimi są -
bez stosowania ocen, porównywania z innymi dziećmi czy
zawstydzania w przypadku wycofania się z aktywności.

3. Dzieci obojętne uczuciowo

a)Dziecko, które

nie umie nawiązać kontaktów uczuciowych

z dorosłymi i rówieśnikami, nie umie współodczuwać radości i
smutków innych osób; dziecko, którego mimika twarzy jest mało
ekspresyjna, smutne, często unikające kontaktu wzrokowego,
odtrącające przyjaźń innych, czasem złośliwe i wrogie w stosunku
do otoczenia, sprawiające wrażenie jak by mu nie zależało na
uczuciach innych - to dziecko określane jako uczuciowo obojętne.

b)Spotyka się też dzieci, które mimo odczuwania silnej potrzeby
więzi uczuciowej czy wręcz

"głodu uczuciowego"

nie potrafią

nawiązać stałego i bliskiego kontaktu z innymi ludźmi. Kontakty te
są powierzchowne, nie oparte na rzeczywistym przywiązaniu. Wg
wielu badaczy są to efekty lęku przed możliwością ponownej utraty
osoby, do której dziecko się przywiązało.
c)

Dzieci z chorobą sierocą

- ich terapia polega na nawiązywaniu

kontaktu uczuciowego zjedna i tą samą osobą np.: z terapeutą,
której efektem może być „transplantacja uczuciowa" na matkę
adaptacyjną.

Ad.3. Dzieci obojętne uczuciowo

Generalną zasadą

terapii

jest akceptacja wszelkich form

zachowania (szczególnie w pierwszym okresie), cierpliwość,
wyrozumiałość, serdeczność, zapewnienie dziecku poczucia
pełnego bezpieczeństwa.

Niezbędna jest dla dziecka obecność jednej i stale tej samej
osoby darzącej dziecko miłością pozostającej z nim w
bliskim i serdecznym kontakcie. Obojętność uczuciowa jest
rezultatem

niezaspokojenia

wrodzonej

potrzeby

przywiązania, przeżywania uczuć odtrącenia i osamotnienia.

4. Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo
( ADHD)

Ich reakcje emocjonalne są gwałtowne, nieproporcjonalne do
działającego

bodźca,

spowodowane

przewagą

procesów

pobudzenia nad hamowaniem

(wynika to z określonego typu

układu nerwowego). Są często drażliwe, skłonne do bójek, kłótliwe.
Dzieci te charakteryzują się na ogół słabym, nadpobudliwym,
labilnym układem nerwowym, szybko męczą się wykonywaną pracą,
łatwo

nużą

się,

są

niewytrwałe

w

działaniu.

Występują u nich jąkanie, tiki, grymasy twarzy.

W rozwoju dzieci nadpobudliwych istotne znaczenie ma system
wychowawczy,

szczególnie

niekorzystne

jest

wychowanie

niekonsekwentne tj. brak stałych, jasno sprecyzowanych wymagań
w stosunku do dziecka i często zmieniające się oceny jego
zachowania w zależności od nastawienia rodziców. Nadmierna
pobłażliwość przeplatająca się z wzmożonym rygorem, ostrymi
karami za błahe przewinienia dziecka wywołuje diametralnie różne
reakcje dorosłych w zależności od nastroju.

Ad.4. Dzieci nadpobudliwe

Postępowanie dorosłych z dzieckiem nadpobudliwym :



Przede wszystkim spokój i cierpliwość.



Schemat dnia powinien być zaplanowany i zorganizowany,

aby nie dostarczył dziecku zbyt dużo chaotycznych bodźców.



Ze względu na dużą męczliwość i znużenie, zabawy i zajęcia

dzieci powinny być przeplatane ruchome ze spokojnymi.



Dorośli powinni dyskretnie wspierać, pomagać i zachęcać

do wykonywania różnych zadań, pomóc w przezwyciężaniu
trudności.

5. Dzieci agresywne

Zachowania agresywne przejawiają się pod postacią

agresji

fizycznej lub

werbalnej.

- Fizyczna

to bezpośrednie zadawanie bólu innym osobom np. wybuchy gniewu,

rzucanie się z pięściami, bicie innych dzieci, drapanie, gryzienie,

- Werbalna

gdy dziecko nie wchodzi w bezpośredni fizyczny kontakt z osobami

lub przedmiotami, a powoduje ich cierpienie poprzez wyśmiewanie, złośliwe
uwagi, arogancję, przezywanie, skarżenie.

Zachowanie agresywne

rozpatruje się jako:

- reakcje na frustracje,
- naśladowanie obserwowanych zachowań
- zachowanie instrumentalne - gdy dziecko stara się przez czynności agresywne
zrealizować stawiany przed sobą cel: przekonuje się, że zachowanie agresywne
przynosi pozytywne efekty.

W literaturze mówi się jeszcze o

agresji patologicznej

, której przyczyn istnienia

dopatrują się w patologicznych zmianach w mózgu.

Ad.5. Dzieci agresywne

W

terapii

należy dążyć do wygaszania reakcji

agresywnych poprzez nie wzmacnianie ich,
nagradzanie

zachowań

pro

społecznych

i

dostarczenie wielu pozytywnych doświadczeń
zmierzających do podwyższenia poczucia własnej
wartości dziecka i poczucia bezpieczeństwa.

Zdjęcie 1. Skutki
agresji

……………

Zaburzenia okresu szkolnego i
dorastania(adolescencji)



Anoreksja(jadłowstręt psychiczny) – prowadzi do znacznych zakłóceń masy

ciała, myśli samobójcze.



Bulimia - prowadzi do znacznych zakłóceń masy ciała, myśli samobójcze.



Zaburzenia obsesyjno - kompulsyjne – zachowania mające charakter

rytuałów



Zaburzenia psychotyczne ( Schizofrenia młodzieńcza)



Choroby afektywne

(m.in. depresja młodzieńcza , dystymia (permanentny smutek utrzymujący
się miesiącami (często latami)), duża depresja (endogenna, jest
wieloobjawowym zaburzeniem psychicznym).



Zaburzenia lękowe i konwersyjne.

Zdjęcie 2.
Narkomania

Częsty sposób odreagowania dzieci i
młodzieży….

Zdjęcie 3.
Samobójstwa

Coraz częstsze zakończenie….

Piśmiennictwo

I. Namysłowska: Psychiatria dzieci i młodzieży,

Warszawa 2007r.

A. Kozłowska: Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku

przedszkolnym, Warszawa 1984 r.

W. Okoń: Nowy słownik Pedagogiczny, Warszawa 2004
H. R. Schaffer :Psychologia dziecka, Warszawa 2008