Wykład 21.10.2014r.
Czynności bankowe i podstawowa rola rachunkowości bankowej
Z zakresu czynności bankowych wynika że:
Bank angażując cudze pieniądze w operacje własne, musi jednocześnie zabezpieczać depozyty przed skutkami ryzyka bankowego
Rolą rachunkowości jest monitorowanie na bieżąco tych procesów, w ten sposób zabezpieczając bank przed skutkami utraty płynności i wypłacalności, które są zależne zarówno od wielkości, struktury terminowej i oprocentowania depozytów, jak i od portfela kredytów – terminowości ich spłaty, zasad oprocentowania. W banku obydwa strumienie w każdym momencie muszą być zsynchronizowane – bank nie może utracić zdolności zamiany aktywu ( należności kredytowej) na pieniądz (nie może utracić płynności) bo to zagroziłoby jego wypłacalność (możliwość realizacji zobowiązań – wypłaty depozytów na żądanie klientów)
Przedmiot rachunkowości bankowej
czynności bankowe (prawo bankowe art.5.1)
Czynne(aktywne) – generują przychody w postaci odsetek i prowizji
Udzielanie kredytów i pożyczek
Udzielanie lokat
Dyskonto weksli
Zakup papierów wartoścowych
Bierne(pasywne) – przyjmowanie depozytów, generują one koszty w postaci odsetek
Przyjmowanie depozytów
Zaciąganie zobowiązań związanych z emisja papierów wartościowych
Inne czynności wykonywane przez banki - usługi bankowe – generują one przychody w postaci opłat.
wykonywanie zleceń płatniczych,
zakup papierów wartościowych dla klienta,
wynajęcie skrytek bankowych
Ad1) CZYNNOŚCI BANKOWE:
Zarezerwowane tylko dla banków : przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie, prowadzenie rachunków, udzielanie kredytów, udzielanie potwierdzeń, gwarancji, potwierdzanie akredytyw, emitowanie bankowych pap wartościowych, wydawanie, rozliczanie i umarzanie pieniądza elektronicznego, przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych, inne.
Wykonywane także przez inne podmioty rynku finansowego: udzielanie pożyczek pieniężnych, operacje czekowe, wekslowe, warranty, wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji za ich pomocą, kontrakty forward/futures, działalność faktoringowa, przechowywanie pap wart, udostępnianie skrytek sejfowych, obrót dewizowy, poręczenia ( ale nie bankowe) czynności zlecone związane z emisją pap wartościowych
Ad2) INNE CZYNNOŚCI :
Inne czynności które banki mogą wykonywać poza czynnościami bankowymi: obejmowanie lub nabywanie akcji i praw z akcji, udziałów innej osoby prawnej i jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych, zaciąganie zobowiązań związanych z emisją pap, obrót pap wartościowymi, zamiana wierzytelności na składniki majątku dłużnika, nabywanie/zbywanie nieruchomości, świadczenie usług finansowych i inne.
Operacje bankowe – to sposoby i techniki wykonywania czynności bankowych. Można wyodrębnić:
Operacje czynne (aktywne):
Bank uczestniczy w nich jako deponent kapitałów własnych i powierzonych, podstawową ich grupą są należności
Operacje bierne (pasywne)
Bank występuje w nich jako instytucja emisyjna i organ rozliczeniowy, lokatobiorca wkładów i depozytów, podstawową ich grupą są zobowiązania
Operacje pośredniczące (usługowe)
Takie jak rozliczenia pieniężne, obsługa rachunków bankowych, pośrednictwo w obrocie papierami wartościowymi, doradztwo i inne operacje wykonywane na zlecenie klienta.
Specyfiką rachunkowości bankowej jest:
Podział klientóe operacji bankowych na rezydentów i nierezydentów
Sektorowy podział gospodarki na podmioty finansowe, niefinansowe oraz instytucje rządowe i samorządowe
System rezerw celowych
Rezydent to:
Osoba fizyczna mająca miejsce zamieszkania w kraju oraz osoba prawna mająca siedzibę w kraju, a także inny podmiot majacy siedzibę w kraju, posiadający zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu
Polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i inne polskie przedstawicielstwa oraz misje specjalne korzystające z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych lub konsularnych
Nierezydent – wszystkie osoby fizyczne i prawne, które nie mają statusu rezydenta
Sektoryzacja gospodarki ma istotne znaczenie w kształtowaniu polityki pieniężnej państwa oraz w sprawozdawczości banków dla celów NBP, a także dla EBC. Tworząc zakładowy plan kont na poziomie każdego banku, należy mieć na uwadze, że sprawozdawczość jest sporządzana w układzie sektorowym i z posziałem na rezydentów i nierezydentów.
Sektorowy podział gospodarki na rezydentów:
Sektor finansowy:
BC,
pozostałe monetarne instytucje,
instytucje ubezpieczeniowe i fundusze emerytalne,
pozostałe instytucje pośrednictwa fin.
pomocnicze instytucje finansowe
Sektor niefinansowy:
przedsiębiorstwa i spółki państwowe,
firmy prywatne i oraz spółdzielnie,
przedsiębiorcy indywidualni,
osoby prywatne,
rolnicy,
instytucje niekomercyjne, które działają na rzecz gospodarstw domowych
Sektor instytucji rządowych i samorządowych:
instytucje rządowe szczebla centralnego,
instytucje samorządowe,
fundusz ubezpieczeń społecznych
Podstawowe rodzaje rezerw bankowych
Rezerwy celowe związane z udzielanymi kredytami przypisywane do ekspozycji kredytowych
Rezerwy ogólne tworzone na cały portfel kredytowy z wyłączeniem kredytów z rezerwami celowymi w wysokości 0,5 % udzielonych kredytów.
Rezerwy obowiązkowe: instrument polityki pieniężnej banku centralnego, tworzone w wysokości 3,5% zgromadzonych depozytów.
Przedmiotowe zróżnicowanie operacji:
> należności – głównie z tytułu udzielonych kredytów, skupionych wierzytelności, zrealizowanych gwarancji, a w ramach operacji z podmiotami finansowymi także rachunki bieżące (loro i nostro) i lokaty.
Należności banku (z wyjątkiem dotyczących NBP) dzieli się z punktu widzenia ich płynności (zależnej od terminowej spłaty kapitału i odsetek oraz od sytuacji ekonomiczno-finansowej dłużnika) na należności: normalne, pod obserwacją, i zagrożone, w tym: poniżej standardu, wątpliwe, stracone;
> zobowiązania – głównie z tytułu przyjętych depozytów: rachunków bieżących, depozytów terminowych, depozytów zablokowanych, a także w ramach operacji z podmiotami finansowymi kredyty i pożyczki (zaciągnięte przez bank), a w ramach operacji z podmiotami niefinansowymi: bony oszczędnościowe, książeczki oszczędnościowe, rachunki środków specjalnego przeznaczenia, rachunki inwestycyjne w biurach maklerskich;
Rachunkowość ma charakter uniwersalny, co oznacza, że jej nadrzędne zasady, procedury, metody i funkcje odnoszą się do wszystkich jednostek gospodarczych, niezleżnie od rodzaju prowadzonej przez nie działalności. Uwzględnienie specyfiki poszczególnych sektorów gospodarki pozwala na wyodrębnienie w ramach rachunkowości m.in., rachunkowości bankowej.
Rachunkowość bankowa – system gromadzenia, przetwarzania i prezentacji informacji ekonomicznych, które mają pomóc ich odbiorcom w ocenie działalności banku oraz w podejmowaniu racjonalnych decyzji.
Proces informacyjny rachunkowości
Dane Gromadzenie danych Obserwacja
Pomiar i wycena
Dokumentacja
Przetwarzanie danych Ewidencja
Rozliczanie
Weryfikacja zapasów
Informacje Prezentacja informacji Sprawozdawczość
Analiza
Planowanie
Funkcje szczegółowe rachunkowości, w których przejawia się jej ogólna funkcja informacyjna:
Funkcja rejestracyjna
Funkcja kontrolna
Funkcja dowodowa
Funkcja optymalizacyjna
Funkcja sprawozdawcza
Funkcja analityczna
Podstawowe zasady rachunkowości:
Zasada wiernego i rzetelnego obrazu
Zasada memoriałowa
Zasada współmierności
Zasada kontynuacji działania
Zasada ostrożności
Zasada ciągłości
Zasada istotności
Zakres przedmiotowy rachunkowości
| Opis przyjętych zasad (polityki) rachunkowości |
|---|
| Rok obrotowy i jego podział na okresy sprawozdawcze |
| Prowadzenie ksiąg rachunkowych |
|---|
| dziennik |
| Inwentaryzacja aktywów i pasywów |
|---|
| Spis z natury |
| Wycena aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku fin. |
|---|
| Sporządzanie sprawozdań finansowych |
|---|
| Bilans |
| Gromadzenie i przechowywanie dokumentacji |
|---|
| Dowody księgowe |
| Badanie i ogłaszanie sprawozdań finansowych |
|---|
Inwentaryzacja majątku w banku
- Ze względu na specyfikę majątku instytucji bankowej główną rolę odgrywa potwierdzenie sald i weryfikacja
- Potwierdzenie sald dotyczy środków zgromadzonych na rachunkach bankowych, kredytów i pożyczek (normalnych), papierów wartościowych w postaci zdematerializowanej i innych należności i zobowiązań, w tym z tytułu dostaw i usług oraz stanu powierzonych innym jednostkom (osobom) własnych składników majątkowych
> uzgodnienie stanu środków na rachunkach bankowych, kredytów i pożyczek przeprowadza się na bieżąco na podstawie sporządzanych i wysyłanych do klientów wyciągów bankowych (i ewentualnie dowodów źródłowych). Roczna inwentaryzacja polega na wysyłaniu do klientów zawiadomień o stanach na rachunkach.
- Weryfikacja stosowana jest w stosunku do: należności zagrożonych, odsetek, rozliczeń międzyokresowych, rozrachunków z jednostkami nie prowadzącymi ksiąg rachunkowych, rozrachunków publiczno-prawnych, rezerw i funduszów banku, zobowiązań pozabilansowych, w tym udzielonych lub otrzymanych gwarancji i poręczeń, wartości niematerialnych i prawnych, gruntów i środków trwałych, do których dostęp jest utrudniony.
- Spisowi z natury podlegają krajowe środki płatnicze, waluty obce i dewizy, papiery wartościowe w postaci materialnej i inne wartości przechowywane w kasach i skarbcach oraz wszelkie rzeczowe składniki majątku.
> termin inwentaryzacji wartości przechowywanych w kasach i skarbcach uważa się za zachowany, jeśli inwentaryzację rozpoczęto na 10 dni przed końcem roku obrotowego i zakończono do 5 dnia roku następnego.
Rola i rodzaje dowodów księgowych
- Są podstawą zapisów księgowych.
- Mogą być nimi dowody własne i obce (dyspozycje własne banku lub dyspozycje wystawione przez klienta banku).
- Często występują dowody zastępcze, rozliczeniowe i różnego rodzaju dowody zbiorcze
- Operacje bankowe dokumentowane są najczęściej następującymi dowodami:
> polecenia przelewu;
> polecenia zapłaty;
> czeki;
> przekazy eksportowe i importowe;
> dowody wpłat i wypłat;
> zestawienia zbiorcze dowodów księgowych;
> noty memoriałowe
DOWODY KSIĘGOWE:
dowody źródłowe :
zewnętrzne obce – otrzymane od kontrahentów
Zewnętrzne własne – przekazywane w oryginale kontrahentom
Wewnętrzne – dotyczące operacji wewnątrz jednostek
inne dowody będące podstawą zapisów księgowych:
Zbiorcze (łączne zapisy zbioru dowodów źródłowych np. raport kasowy)
Korygujące (poprawiające poprzednie zapisy)
Zastępcze(do czasu otrzymaniu zewnętrznego obcego)
Rozliczeniowe (wymagające zapisy wg nowych kryteriów)
Przy prowadzeniu ksiąg rachunkowych przy użyciu komputera za dowody księgowe uważa się zapisy wprowadzone automatycznie za pośrednictwem urządzeń łączności, komputerowych nośników danych lub tworzone wg algorytmu (programu) na podstawie informacji zawartych w księgach:
Uzyskują one czytelną postać zgodną z treścią dowodów księgowych
Możliwe jest stwierdzenie źródła ich pochodzenia oraz ustalenie osoby odpowiedzialnej za ich wprowadzenie
Stosowana procedura zapewnia sprawdzenie poprawności przetworzenia odnośnych danych oraz kompletności i identyczności zapisów
Dane źródłowe w miejscu ich powstania są chronologiczne w sposób zapewniający ich niezmienność przez okres wymagany do przechowywania danego rodzaju dowodów księgowych
Pojęcia i urządzenia szczególne dla rachunkowości bankowej
- POJĘCIA:
> data operacji – dzień, w którym operacja została wykonana;
> data waluty – dzień, w którym następują określone skutki finansowe, np. przeliczenie dewiz na PLN, początek biegu naliczania odsetek, itp.
> rachunek nostro – rachunek jaki dany bank otworzył w innym banku krajowym lub zagranicznym (z włoskiego „nasz rachunek u was”)
| Dt „Rachunek nostro” Ct |
|---|
| Wpłaty |
> rachunek loro – rachunek prowadzony w danym banku dla innego banku krajowego lub zagranicznego. ( z wł. Wasz rachunek u nas)
| Dt „Rachunek loro” Ct |
|---|
| Wypłaty |
Przykład: Bank A odprowadza nadmiar gotówki na swój rachunek w NBP:
Operacja bankowa w księgach Banku A
Kasa Rach. bieżący ,,nostro” w NBP
Operacja bankowa w księgach NBP
Kasa Rach. ,,loro” Banku A
Przykład: Bank B przekazuje pieniądze na swój rachunek w Banku A:
Operacja bankowa w księgach Banku B
Rachunek bież. ,,nostro” w NBP Rach. Bież. ,,nostro” w Banku A
Operacja bankowa w księgach Banku A
Rach. Bież. ,,loro” Banku B Rach. Bież. ,,nostro” w NBP
URZĄDZENIA:
- Terminarze zawierające dane o charakterze opisowym, które określają:
> pierwotny termin ważności aktywów/pasywów (okres na jaki została zawarta umowa, czyli na jaki został udzielony kredyt lub pożyczka, bądź na jaki przyjęto depozyt);
> pozostały termin ważności (zapadalności/wymagalności) aktywów/pasywów (okres pozostały do przebiegu);
> wartość oraz charakter stóp procentowych (zmienne, stałe)
- Każdy terminarz dotyczy jednego konta ogólnego, z którym musi być okresowo porównywany i podlega kontroli równolegle z kontrolą konta.
- Obowiązkowo prowadzone są terminarze:
> kredytów;
> portfela weksli;
>papierów wartościowych;
> walorów różnych składanych do inkasa;
> depozytów terminowych;
> bonów i obligacji emitowanych przez bank.
- Dzięki nim możliwe jest zarządzanie płynnością i stopą procentową oraz planowanie i prognozowanie wyniku finansowego.
1. Bankowy plan kont
- konstrukcja i zawartość
- rola wyznaczników/atrybutów
- nietypowe konta typowo występujące w banku
2. zobowiązania pozabilansowe
- charakterystyka
- rodzaje
3. Podsumowanie cech charakterystycznych rachunkowości bankowej
| Nr | Nazwa zespołu | Przykładowe konta |
|---|---|---|
| 0 | Aktywa trwałe | Udziały i akcje w jednostkach zależnych, współzależ., stowarzyszonych i mniejszoś., Rzeczowe aktywa trwałe, WNiP, Aktywa trwałe do zbycia |
| 1 | Operacje z udziałem środków pieniężnych i operacje z podmiotami finansowymi | Kasa, Należności i zobowiązania wobec NBP (operacje bieżące, terminowe, refinansowe, aukcyjny obrót papierami wartościowymi, i inne); Należności z tytułu: Rachunki bieżące (loro, nostro), Lokaty, Kredyty i pożyczki, Skupione wierzytelności, Zrealizowane gwarancje, Inne należności – wg, klasyfikacji normalne/różne kategorie zagrożonych, oraz rezerwy celowe; Zobowiązania z tytułu: rachunki bieżące, depozyty terminowe, kredyty i pożyczki; Odsetki należnościowe i zobowiązaniowe |
| 2 | Operacje z podmiotami niefinansowymi | Należności (wg. Klasyfikacji normalne/różne kategorie zagrożonych): Kredyty, Skupione wierzytelności, Zrealizowane gwarancje, Inne, oraz rezerwy celowe; Zobowiązania: rachunki bieżące, depozyty terminowe i zablokowane, pożyczki; Odsetki należnościowe i zobowiązaniowe |
| 3 | Operacje z instyt. Rządowymi i samorządowymi | j.w. |
| 4 | Papiery wartościowe | Papiery wartościowe (z prawem i bez prawa do kapitału): przeznaczone do obrotu, dostępne do sprzedaży, utrzymywane do terminu zapadalności; Transakcje z przyrzeczeniem odkupu (kupno i sprzedaż); Emisja własnych papierów wartościowych; Premia i dyskonto oraz odsetki |
| 5 | Operacje różne | Rozrachunki międzybankowe, Rozrachunki międzyoddziałowe; Rozliczenia m/o kosztów i przychodów, Przychody zastrzeżone; Zapasy, Aktywa i rezerwy z tytułu podatku dochodowego; Konta techniczne (pozycje wymiany, równowartość pozycji wymiany) |
| 6 | Fundusze własne | Podstawowe, uzupełniające, wynik finansowy |
| 7 | Koszty i straty | Koszty operacji (odsetki, prowizje, inne) z podmiotami finansowymi, niefinansowymi, z sektorem budżetowym; Koszty operacji papierami wartościowymi; Koszty działania banku i amortyzacja (osobowe, rzeczowe, podatki i opłaty, BFG); Odpisy na rezerwy (celowe na należności i zobowiązania pozabilansowe, na ryzyko ogólne, z tyt. trwałej utraty wartości pap. wart.); Pozostałe koszty operacyjne; Straty nadzwyczajne. |
| 8 | Przychody i zyski | Przychody z operacji (odsetki, prowizje, inne): z podmiotami finansowymi, niefinansowymi, z sektorem budżetowym; Przychody z operacji papierami wartościowymi; Przychody uboczne; Przychody z tytułu rozwiązania rezerw oraz wzrostu wartości papierów wartościowych i udziałów; Pozostałe przychody operacyjne; Zyski nadzwyczajne. |
| 9 | Zobowiązania pozabilansowe udzielone i otrzymane | Udzielone i otrzymane zobowiązania o charakterze finansowym, gwarancyjnym (linie kredytowe, akredytywy, poręczenia i gwarancje spłaty kredytów); Zobowiązania z tytułu operacji wymiany (bieżące i terminowe), obrotu papierami wartościowymi, operacji instrumentami pochodnymi (zabezpieczające, spekulacyjne); Konta techniczne (pozycja wymiany, równowartość pozycji wymiany, pozabilansowe różnice z wymiany). |
Bankowy plan kont:
- Symbole kont mają w bankowym planie kont rozwinięcie trzycyfrowe (z wyjątkiem kont odsetek, które oznaczono czterema cyframi).
- Pierwsza cyfra symbolu konta oznacza zespół, druga grupę kont, a trzecia konto ogólne (grupa produktu lub typ konta), czwarta cyfra dla odsetek służy podziałowi na należności i zobowiązania.
- Dla własnych potrzeb banki mogą uzupełniać każdy symbol konta odpowiednią liczbą cyfr, tworząc bardziej szczegółowe przekroje.
- Dla bardziej szczegółowych analiz banki dodatkowo posługują się wyznacznikami (atrybutami), dzięki którym wprowadzając liczne klucze rozdzielne można uzyskiwać potrzebne informacje dla potrzeb analityki czy sprawozdawczości bankowej, bez stosowania dodatkowych przekrojów analitycznych.
- Przykładowe wyznaczniki to:
> waluta (złote, dewizy)
> partner operacji (rezydent, nierezydent z kraju trzeciego)
> okres umowny operacji (pierwotny)
>okres zapadalności (pozostały do przebiegu)
> warunki oprocentowania (stałe, zmienne)
> refinansowane przez NBP
> klasyfikacja podmiotów ekonomicznych
> kredyty gwarantowane lub niegwarantowane przez państwo
> rodzaj należności (terminowe, przeterminowane)
> źródło tworzenia rezerw (stanowiące/niestanowiące koszt uzyskania przychodu)
> rodzaj odsetek (naliczone nie zapadłe, zapadłe nie spłacone, naliczone od zadłużenia przeterminowanego).
Przykładowa symbolika konta z wykorzystaniem wyznaczników:
kredyt dla spółki z o. o. udzielony na dwa lata zostanie ujęty na koncie o symbolu 20221, gdzie:
> 2 – Zespół: operacje z podmiotami niefinansowymi
> 20 – Grupa kont: należności normalne
> 202 – Rodzaj produktu: kredyty finansujące gospodarkę krajową
Dalsze uszczegółowienie rodzaju produktu:
> 2022 – kredyty finansujące gospodarkę krajową udzielony na dwa lata
Typ klienta:
> 20221 – kredyty finansujące gosp. kraj. na dwa lata przedsiębiorstwom, spółkom prywatnym lub spółdzielniom
Dla dalszego rozwinięcia używa się wyznaczników, np. :
> X – rodzajów waluty (1 – PLN, 2 – dewizy);
> XX – rodzaj należności kredytowej (0 – raty niezapadłe, 1 – raty zapadłe);
> XXX – rodzaj kredytu (np. 11 – na cele inwestycyjne, 22 – kredyt obrotowy)
W przypadku kredyty złotowego, niezapadłego dla spółki z o.o. udzielonego na dwa lata na cele inwestycyjne symbol konta będzie przedstawiał się następująco: 20221-1011.