05.10.2013
Prawo cywilne
Podręcznik do części ogólnej: Prawo cywilne. Część ogólna, Radwański, aktualne wydanie
Podręcznik do prawa rodzinnego: Beck, Smyczyński, Prawo rodzinne albo jakiś inny podręcznik dot. prawa rodzinnego.
Model stosowania prawa
Nie wynika on z żadnego przepisu. Nauka prawa wyróżnia w modelu stosowania prawa 3 etapy:
ustalenie stanu faktycznego – Najważniejszy przepis KPC art. 227 - przedmiotem dowodu są jedynie te fakty, które mają istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Jest kilka reguł postępowania dowodowego:
fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu np. nie trzeba udowadniać, jaka jest zazwyczaj pogoda w listopadzie
fakty przyznane w toku postępowania nie wymagają dowodu, jak i te które nie zostały nawet wyraźnie zaprzeczone.
domniemania – np. art.7 KC domniemanie istnienia dobrej wiary. art. 9 – domniemanie faktyczne; w razie urodzenia się dziecka domniemywa się, że przyszło ono na świat żywe. Domniemania mogą być obalone w toku postępowania. art. 6 – ciężar dowodzenia spoczywa na osobie, która wywodzi z danego faktu skutki prawne.
ustalenie właściwej normy prawnej – (clara non sunt interpretanda). Niektórzy twierdzą, że wszystko podlega wykładni; niektórzy uważają, że to co jasne, nie podlega wykładni. Normę prawną ustala się w drodze wykładni, czynności zmierzających do ustalenia znaczenia i zakresu zwrotów przepisu. Przykładowo art. 504 KC
Przy wykładni mówi się o dyrektywach interpretacyjnych I (mówią jak interpretować) i II stopnia (mówią o wzajemnym stosunku dyrektyw I stopnia, bo czasami dają one wyniki sprzeczne). Wyróżnia się 3 rodzaje wykładni:
1) językowa (odwołanie się do reguł języka, np. art. 24 w związku z art. 448 KC);
2) systemowa (ustalenie znaczenia interpretowanej normy w kontekście całego prawa);
3) wykładnia funkcjonalna, celowościowa – tu zastanawiamy się, po co jest w ogóle dany przepis?
jest zwolennikiem wykładni funkcjonalnej.
Obok wykładni mamy też do czynienia z wnioskowaniami:
a maiori ad minus – od większego do mniejszego ; np. jeśli mogę zrobić cokolwiek ze swoją rzeczą, np. zniszczyć, to tym bardziej mogę ją uszkodzić
a minori ad maius – od mniejszego do większego – np. jeśli zakazane jest uszkodzenie cudzego ciała, to tym bardziej zakazane jest zabicie innej osoby
per analogiam – przez podobieństwo, np. art. 145 KC
a contrario – przez przeciwieństwo, np. art. 103 i 39 KC.
subsumpcja – wiążące ustalenie konsekwencji prawnych stanu faktycznego, ustalenie normy prawnej indywidualno-konkretnej (w praktyce np. wyrok sądowy).
Historia dot. prawa cywilnego – nie wymagana, nie obowiązuje na egzaminie (m.in. Kodeks Napoleona).
Zasięg przestrzenny (terytorialny) prawa cywilnego – obowiązuje na terenie Polski z tym zastrzeżeniem, że spory i reguły jakie prawo z jakiego kraju stosować określa ustawa – Prawo prywatne międzynarodowe (!); to się jeszcze zderza z problemem proceduralnym np. takim czy państwo polskie ma uznawać wyroki i postanowienia organów innych państw (tym się zajmują przepisy o jurysdykcji).
Zasięg czasowy prawa cywilnego – nie ma ogólnych reguł w przepisach w tym zakresie. Im częściej prawo zmienia się w czasie, tym częściej pojawia się problem jakie prawo stosować, tak dotyczy to prawa materialnego jak i procedury. Zazwyczaj jest tak, że w przepisach nowelizujących KC są przepisy intertemporalne, gdy chodzi o procedury. Gdy chodzi o prawo materialne to zazwyczaj od razu stosuje się prawo nowe, albo uznaje się zasadę dalszego stosowania ustawy dawnej. I tak, Kodeks Napoleona choć nie obowiązuje formalnie, bo został uchylony, to do spraw dotyczących czasu jego obowiązywania – obowiązuje.
Stosunek cywilnoprawny, definicja, podmiot, przedmiot, treść
Jest to stosunek społeczny regulowany przez normy prawa cywilnego; stosunek normatywny i powinnościowy (określa w sposób wiążący kto i jak powinien się zachować).
W ramach stosunku cywilnoprawnego wyróżnia się podmiot (osoby fizyczne, osoby prawne oraz inne twory podobne mające ułomną osobowość prawną czy atrybuty osoby prawnej). Możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków ze stosunku cywilnoprawnego to zdolność prawna. Przedmiot stosunku cywilnoprawnego – rzecz lub zachowanie, którego stosunek cywilnoprawny dotyczy. Treść to prawa i obowiązki wynikające z tego stosunku, w którym jedna tylko strona jest zobowiązana i tylko jedna uprawniona, albo z takich stosunków, w których dwie strony są jednocześnie wobec siebie zobowiązane i uprawnione.
Strona stosunku cywilnoprawnego ≠ podmiot, po 1 stronie może być kilka podmiotów.
Zdarzenia cywilnoprawne
Stosunki cywilnoprawne wynikają ze zdarzeń cywilnoprawnych - stany faktyczne czyli zjawiska świata zewnętrznego przewidziane w hipotezach norm prawnych, z których wystąpieniem, spełnieniem, normy wiążą powstanie, zmianę bądź ustanie stosunku cywilnoprawnego.
art. 85 KRiO; wyrok rozwodowy powoduje ustanie stosunku cywilnoprawnego małżeństwa; wypowiedzenie zmieniające stosunek pracy czy przy umowie najmu.
Charakter zdarzenia cywilnoprawnego jest cechą normatywną, czyli nie wszystko to co się dzieje w świecie ma dla nas znaczenie, ale jedynie to, co przewidziane jest w przepisach.
Przykład: separacja faktyczna, pozbawiona jest znaczenia prawnego.
Podział zdarzeń cywilnoprawnych:
fakty – nie zależą od woli człowieka, np. upływ czasu (np. przedawnienie roszczeń, zasiedzenie, przemilczenie – instytucja po II wojnie światowej), narodziny człowieka czy śmierć człowieka
działania – zależy od woli człowieka, obejmuje również zaniechanie. Działania dzielą się na:
czynności – czy skutek cywilnoprawny był zamierzony przez podmiot, Dzielą się na:
oświadczenia woli – przejaw woli ludzkiej zmierzający do wywołania skutków cywilnoprawnych. Np.: na czynność prawną umowy sprzedaży składają się oświadczenia woli dwóch stron, sprzedawcy i kupującego; konstytutywne orzeczenia sądowe, tworzące prawo np. wyrok rozwodowy czy ustalenie ojcostwa. Wszystkie wyroki np. zasądzające odszkodowanie, mają charakter deklaratoryjny.
…
…
czyny – skutek cywilnoprawny nie był zamierzony, nawet jeśli był przewidywany to nie stanowił esencji działania. Podmiot działa ze swoją wolą, ale nie wyobraża sobie, że powstaną skutki prawne. Czyny dzielą się na:
zgodne z prawem – przejaw woli (wiedzy), ale nie oświadczenie woli, np. uznanie niewłaściwe długu; przejawy uczuć (np. wydziedziczenie, przebaczenie), zawiadomienie o wadzie rzeczy sprzedanej, czynności czysto-faktyczne (znalezienie rzeczy), art. 181 KC,
niezgodne z prawem – mogą być:
naruszenia umowy – możliwe tylko między stronami umowy,
czyny niedozwolone – gdy jeden podmiot staje się ….
Stany podmiotowe – kiedy zastanawiamy się nad ….
Podmioty prawa cywilnego
Art. 1 KC zawiera zakres podmiotowy kodeksu wskazuje, że chodzi o stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi. Z przepisu też wynika, że podmiotem nie może być rzecz, która jest przedmiotem prawa ale nie podmiotem.
Osoba fizyczna – zagadnienia zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnej.
Osoby fizyczne to ludzie. Każdemu człowiekowi przysługują dwa atrybuty:
zdolność prawna
zdolność do czynności prawnych
Zdolność prawna –zdolność do tego, by być podmiotem praw i obowiązków o charakterze cywilnoprawnym.
Zdolność do czynności prawnych –zdolność nabywania tych praw i obowiązków w drodze własnych działań, poprzez czynności prawne.
Zdolność prawna
Wszyscy ludzie mają taką samą zdolność prawną, pewne ograniczenia które występują nie są traktowane jako ograniczenia zdolności prawnej (np. ograniczenia dla cudzoziemców do nabywania nieruchomości w Polsce).
Początek zdolności prawnej – art. 8 § 1 Kc – chwila narodzin. Każdy człowiek od chwili narodzenia ma zdolność prawną. Urodzenie żywe - całkowite wydalenie lub wydobycie z ustroju matki noworodka, który po takim wydaleniu lub wydobyciu oddycha bądź wykazuje jakiekolwiek inne oznaki życia.
Urodzenie żywe jest warunkiem prawnym uzyskania zdolności prawnej.
Nasciturus –dziecko poczęte ale nie narodzone, ze względów praktycznych.
Np. kobieta w ciąży, nie będąca mężatką otrzymuje dużej wartości darowiznę. Organy podatkowe dowiadują się o tym, wszczynają postępowanie dot. podatku od darowizny. Kobieta argumentuje, że darowizna nie była na jej rzecz, tylko na rzecz dziecka. Np. małżeństwo, 3 dzieci, kolejne w drodze. W wypadku samochodowym ginie ojciec i jego czwarte dziecko rodzi się po śmierci ojca. Komu należy się odszkodowanie po śmierci ojca?
Np. kobieta w ciąży, ginie mąż – kto jest spadkobiercą? Np. metoda in vitro – w Polsce, wobec braku przepisów w tym zakresie możliwe są sytuacje, w których zarodki zamrożone zostaną przeniesione do ciała kobiety już po śmierci jej męża. Zapłodnienie następuje po śmierci ojca. Czy narodzone dziecko traktować jako spadkobiercę?
Nasciturus nabywa te prawa, które przynoszą mu korzyści.
W Polsce obowiązywał §2 art. 8 – ten przepis obowiązywał od 15.03.1993r. do 4.01.1997r. (!). Stanowił, że zdolność prawną ma również dziecko poczęte, jednakże prawa i zobowiązania majątkowe uzyskuje ono pod warunkiem że urodzi się żywe. Przepis ten niczego nie zmieniał w obowiązującym porządku prawnym.
Obecnie brak przepisu, który w sposób ogólny reguluje zdolność prawną nasciturusa. Są przepisy, które w sposób cząstkowy regulują pozycję prawną nasciturusa (na pamięć):
art. 927 § 2 KC – możliwość bycia spadkobiercą, pod warunkiem że dziecko urodzi się żywe. Co wtedy, jeśli dziecko jest poczęte w ogóle po dacie otwarcia spadku? (np. pośmiertne wykorzystanie nasienia mężczyzny). Inna wątpliwość – w prawie spadkowym możliwe jest odrzucanie spadku. Odrzuca pełnoletnie dziecko po swoim ojcu; jeśli odrzuci, to do jego części dochodzą wnuki zmarłego. Co, jeśli wnuki zmarłego urodziły się po i też zostały poczęte po śmierci dziadka? Część sędziów uznaje, że dopiero odrzucenie spadku otworzyło drogę do dalszego ustalania porządku dziedziczenia, Inni uznają, że warunkiem otwarcia spadku jest to by istnieć w chwili otwarcia spadku.
art. 972 KC – dot. zapisu; nie jest się następcą pod tytułem ogólnym zmarłego
art. 75 KRiO – przepis ten umożliwia uznanie ojcostwa dziecka jeszcze nie urodzonego lecz poczętego. Dotyczy to w pewnym względzie podmiotowości prawnej nasciturusa. Uznanie ojcostwa jest praktyczne z różnych względów nie tylko prawnych ale ekonomicznych, wartości, zemsty itp.
art. 142 KRiO – nakłada na ojca dziecka nie będącego mężem matki, jeszcze przez urodzeniem się dziecka obowiązek zapłaty alimentów na rzecz tego dziecka przez 3 m-ce w okresie ciąży.
art. 182 KRiO – kurator wentris – kurator dla dziecka poczętego lecz nienarodzonego – np. dla ochrony praw dziecka i jego reprezentacji.
Do przepisów dokładamy orzecznictwo Sądu Najwyższego i NSA. Sądy w swojej praktyce:
uznawały że po urodzeniu dziecko może żądać naprawienia szkód powstałych przed urodzeniem dziecka (np. działania szkodzące matce i płodowi)
że należy się renta po zmarłym ojcu – nie ma podstaw by dyskryminować dziecko przez sam fakt, że urodziło się później w zakresie pozbawienia renty po ojcu
darowizny – jedyne publikowane orzeczenie NSA z 22.11.1985r. – sąd przyjął że można dokonać darowizny na rzecz dziecka poczętego ale nienarodzonego.
Dlatego art. 8 § 2 KC był zbędny.
nasciturus pro iam nato habetur quotiens de commodis eius agitur
art. 4461 KC. Z chwila urodzenia dziecko może żądać szkód powstałych przed urodzeniem.
Do 1997r. przepis ten miał inny kształt – zakazywał podnoszenia z tego zarzutów wobec matki (np. że źle się prowadziła w czasie ciąży). Obecnie od każdego dziecko może dochodzić odszkodowania i zadośćuczynienia.
Doktryna przyjmuje, że nasciturus ma również zdolność prawną, ale ograniczoną (do tych wypadków kiedy przepisy bądź orzecznictwo udziela ochrony, jak też do nowych sytuacji adekwatnych do strony psychofizycznej np. obraza słowna dziecka nienarodzonego nie jest sankcjonowana) i warunkową pod warunkiem zawieszającym, że urodzi się żywe (tak: Szpunar, Grzybowski; Walaszek uważał że nasciturus ma zdolność prawną ograniczoną ale pod warunkiem rozwiązującym tj. nabycie prawa jest natychmiastowe ale to ulegnie rozwiązaniu gdy dziecko urodzi się martwe). Treść art. 927 KC przesądza raczej o tym, że jest to warunek zawieszający a nie rozwiązujący.
Concipientus(ie) „ten, który ma być poczęty”. Np. przy odszkodowaniu z tytułu niechcianego poczęcia. Ochrona prawna na przedpolu poczęcia. Orzeczenie sądu niemieckiego z lat 60-tych – kobieta pozwała aptekarza żądając odszkodowania (odpowiadającego kosztom utrzymania dziecka, nie będące alimentami), który to aptekarz sprzedając jej zamiast tabletek antykoncepcyjnych sprzedawał jej lekarstwo na żołądek (pomyłka nazwy leku, która następowała regularnie w odstępach czasu, 3-krotnie), a kobieta urodziła 6-te dziecko. Wyrok zapadł, zasądzono połowę kwoty, bo przyjęto przyczynienie się poszkodowanej (mogła zwrócić na to uwagę). Wyrok się nie uprawomocnił, bo aptekarz wyraził chęć adopcji dziecka. Strony zawarły ugodę, której treść nie jest znana.
I karniści uważają, że zabicie dziecka poczętego a nie narodzonego, nie jest zabójstwem człowieka (sygn. SN I KZP 18/06).
Koniec zdolności prawnej - jest nią chwila śmierci człowieka (czyli ustania czynności pnia mózgu)– akt zgonu (art. 4 ustawy prawo o aktach stanu cywilnego). Porządek prawny musi precyzyjnie definiować śmierć.
Czy można skazać kogoś, za zabicie człowieka, jeśli zwłok nie odnaleziono i nie wiemy czy nie żyje?
Pytanie o to czy ktoś żyje w prawie cywilnym również występuje. Jest przyczynkiem rozstrzygania dużych sporów prawniczych (co np. gdy w księdze wieczystej jest wpisany ktoś, kto miałby obecnie 140 lat a nie wiemy, czy żyje czy nie bo nie ma aktu zgonu i nie ma o nim wiedzy?)
Procedura wystawiania aktu zgonu –na podstawie karty zgonu wystawianej przez lekarza, który musi naocznie przekonać się, że dana osoba nie żyje, albo ma inny dokument wystawiony przez innego lekarza.
Są sytuacje, w których wystawienie aktu zgonu na zasadach ogólnych jest niemożliwe bo nie ma zwłok, albo w ogóle nie wiemy, czy ktoś żyje, czy nie, np. zaginął.
Są 2 instytucje:
sądowe stwierdzenie zgonu
sądowe uznanie za zmarłego
Są to postępowania przed sądem powszechnym – sądem rejonowym – postępowania nieprocesowe, kończące się zawsze wydaniem postanowienia przez sąd o stwierdzeniu zgonu albo o uznaniu za zmarłego. Po uprawomocnieniu się tych postanowień przesyłanych do urzędu stanu cywilnego, są one podstawą wydania aktu zgonu.
Sądowe stwierdzenie zgonu
art. 535 KPC; gdy śmierć jest niewątpliwa. Niewątpliwe, to niemalże pewne, przyjmuje się jednak jakiś margines niepewności. Sam proces dowodzenia może być dotknięty wadami, jest to wnioskowanie redukcyjne. Przykłady sytuacji: WTC – mamy pewność, że ktoś był w tym budynku na którymś piętrze, budynek się zawalił, i jest informacja, że nikogo żywego nie znaleziono. Przyjmuje się, że śmierć jest niewątpliwa.
Brak odnalezienia zwłok ale praktycznie pewność, że w danych okolicznościach śmierć by nastąpiła.
W praktyce najczęściej dotyczyło to przypadków obozów zagłady.
Postanowienie sądu ma charakter deklaratywny, potwierdza tylko pewien stan, który jak się przyjmuje, nastąpił. Niewątpliwość śmierci zakłada że znamy okoliczności śmierci. W postanowieniu sąd stwierdza, że ktoś nie żyje. Wniosek o stwierdzenie zgonu może być złożony w każdym czasie, nie trzeba dokonywać ogłoszeń które są fakultatywne. W postanowieniu sąd oznacza ściśle datę śmierci.
Sądowe uznanie za zmarłego
Są dwie przesłanki łącznie wymagane aby uznać osobę za zmarłą:
dana osoba musi być zaginiona – zaginionym jest ten, o którym nie wiemy czy żyje
musi upłynąć określony czas.
Każda wzmianka, że ktoś żyje, zeruje przekonanie, że ktoś jest zaginiony.
Upływ czasu – wg KC musi upłynąć lat 10 od końca roku kalendarzowego w którym ostatni raz widziano osobę żywą lub jest ślad o jej życiu (art. 29 KC). Termin ten może być:
skracany – z powodu wieku (np. ze względu na podeszły wiek). Przyjęto w latach 60`tych, że skrócenie okresu dotyczy osób od 60 roku życia. Wg art. 29 w chwili uznania za zmarłego jeżeli zaginiony ukończyłby lat 70, to okres z lat 10 może być zredukowany do lat 5. Jeżeli jednak miałby lat 63, to wystarczy czekać do okresu w którym kończyłby lat 70.
wydłużany – z powodu wieku (np. gdy zaginie noworodek), maksymalnie okres oczekiwania wynosi 23 lata – art. 29 § 2 KC. Ta liczba 23 lat nie jest przypadkowa; przyjmuje się, że w obrocie może występować co najmniej 13-latek + 10 lat zaginięcia = 23 lata.
Skrócenie okresów terminów z art. 29 i art. 30 KC – w związku ze wzmożonym niebezpieczeństwem – do zrobienia samemu !!! (turystycznej – w związku z podróżą statkiem powietrznym lub morskim; pozostałe inne niebezpieczeństwa)
Sąd w postanowieniu o uznaniu za zmarłego wskazuje chwilę śmierci tą najbardziej prawdopodobną. Jeśli sąd nie ma w ogóle żadnych informacji, to przyjmuje pierwszy dzień terminu z upływem którego uznanie za zmarłego jest możliwe (art. 31 § 2 KC). Niektórzy sędziowie przyjmują tu 31 grudnia (zazwyczaj), inni 1 stycznia. Postanowienie ma charakter konstytutywny. Obowiązkowe jest ogłoszenie o toczącym się postępowaniu w prasie poczytnej na terenie całego kraju oraz w monitorze sądowym i gospodarczym. Uprawnionym do złożenia wniosku o uznanie za zmarłego jest każdy uprawniony.
Co jeśli okaże się, że ktoś jednak żyje lub zmarł kiedyś indziej?
Nie można grzebać w datach śmierci. Potrzebna jest jakaś pewność, porządek. Nie można zmienić daty ustalonej w postanowieniu o uznaniu za zmarłego i postanowieniu o stwierdzeniu zgonu, chyba że, przechodzimy z uznania za zmarłego na postanowienie o stwierdzeniu zgonu. (art. 542 KPC)
26.10.2013
Zdolność do czynności prawnych
Jest to zdolność do tego, by mocą własnych działań poprzez czynności prawne nabywać prawa i obowiązki o charakterze cywilnoprawnym. Każdy z elementów tej def. jest ważny. Działania poprzez czynności prawne, bo nie zawsze wystąpi czynność prawna by nabyć prawa i obowiązki.
W prawie polskim odpowiedzialności za delikty, nie będące czynnościami prawnymi, granicą od której pojawia się odpowiedzialność za własny czyn jest ukończenie 13 roku życia; nie oznacza to też braku odpowiedzialności rodziców za brak nadzoru nad małoletnim.
Zakres zdolności do czynności prawnych zależy od wieku i ubezwłasnowolnienia.
Możemy wyróżnić 3 kategorie osób:
nie mające w ogóle zdolności do czynności prawnych – osoby od urodzenia do poniżej 13 roku życia oraz ubezwłasnowolnieni całkowicie;
mające ograniczoną zdolność do czynności prawnych – osoby między 13 rokiem życia a uzyskaniem pełnoletności; Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają również osoby ograniczone częściowo (art. 15) oraz wg KPC osoby, dla których w toku postępowania o ubezwłasnowolnienie (nie wiemy jeszcze jak się skończy postępowanie) ustanowiono doradcę tymczasowego.
mające pełną zdolność do czynności prawnych – osoby pełnoletnie i nie ubezwłasnowolnione. Zasadą jest (art. 10 § 1) że pełnoletniość uzyskujemy z ukończeniem 18 roku zycia, przy czym można uzyskać ją wcześniej poprzez zawarcie małżeństwa (z KRiO – kobieta między 16 a 18 rokiem życia za zgodą sądu opiekuńczego uzyskuje pełnoletniość).
W razie unieważnienia małżeństwa nie traci pełnoletności; nie traci pełnoletności w razie rozwodu (ad maiori ad minus).
Nawet zawarcie wbrew prawu małżeństwa np. bez zgody sądu, albo przez kobietę która miała 15 lat i 11 m-cy, czy przez mężczyznę gdy były jakieś bezprawne zachowania a zawarto małżeństwo – to i tak następuje nabycie pełnoletności, bo przepis nie mówi o zawarciu ważnego małżeństwa, tylko zawarciu małżeństwa.
Ubezwłasnowolnienie
Jest to pozbawienie bądź ograniczenie zdolności do czynności prawnych mocą orzeczenia sądowego. Z tej def. orientujemy się, że w Polsce nie ma czegoś takiego jak materialny zakres zdolności do czynności prawnych. Tutaj wszystko dzieje się wg kryteriów formalnych. Przykładowo, gdy ktoś zapadnie w stan śpiączki, to tak długo gdy ktoś tej osoby nie ubezwłasnowolni, tak długo ma pełną zdolność do czynności prawnych.
O ubezwłasnowolnieniu rozstrzyga sąd okręgowy w I instancji, w postępowaniu nieprocesowym, w składzie 3 osobowym sędziów zawodowych (czyli bez ławników). Orzeczenie sądu ma charakter konstytutywny. Faktyczny poziom intelektualny nie ma wpływu na zakres zdolności do czynności prawnych. Są tu stosowane kryteria formalne, a nie materialne.
Pojawia się często problem, kiedy mamy do czynienia z osobą, która na pierwszy rzut oka sprawia wrażenie nie mającej kontaktu z rzeczywistością. Należy odróżniać problemy natury psychicznej od problemów z komunikacją z daną osobą.
Przesłanki ubezwłasnowolnienia – całkowitego (art. 13):
ukończenie 13 roku życia – bo wcześniej nie ma co ubezwłasnowolniać, bo osoba nie ma zdolności do czynności prawnej,
przesłanka medyczna – w postaci choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, innego rodzaju zaburzenie czynności psychicznych w szczególności pijaństwo lub narkomania,
niemożność kierowana swym postępowaniem.
W sprawie o ubezwłasnowolnienie jest obligatoryjny udział – dowód z opinii biegłego psychiatry lub psychologa; czyli lekarz ma zdanie przesądzające. Gdy chodzi o chorobę psychiczną, to choroby są stypizowane (ICD10 – lista wszystkich chorób określona przez organizację międzynarodową – światową organizację zdrowia; wykaz DSM4 – wykaz amerykańskiego towarzystwa psychiatrycznego).
Choroba psychiczna ma być stanem nabytym.
W odróżnieniu, niedorozwój umysłowy – to termin anachroniczny!. Nabrał on pejoratywnego znaczenia i zastąpił dawniejszy, jeszcze gorszy termin (debilizm itd.). W kodeksie karnym mowa jest o upośledzeniu umysłowym. Upośledzenie umysłowe, nazywane w KC niedorozwojem umysłowym, jest stanem wrodzonym, który w przeciwieństwie do choroby psychicznej jest nieuleczalny.
Innego rodzaju zaburzenia czynności psychicznych – to z reguły uszkodzenia jakiegoś układu ośrodka mózgowego, jak też inne – w tym w szczególności pijaństwo i narkomania. W myśl orzecznictwa, sam fakt narkomani czy alkoholizmu nie jest wystarczającą podstawą do ubezwłasnowolnienia. Podejście może być krytykowane – bo np. wg niektórych, każdy alkoholik to chory psychicznie. Są tym czasem 4 stopnie alkoholizmu, i tu pytanie, od którego stopnia mamy do czynienia z alkoholizmem w stopniu wystarczającym do ubezwłasnowolnienia.
Sąd wymaga, by temu alkoholizmowi lub narkomanii towarzyszyły jeszcze jakieś inne zaburzenia psychiczne.
Przykłady zachowań nie stanowiące podstawy do ubezwłasnowolnienia: nieróbstwo, prowadzenie atypowego stylu życia, przynależność do sekty.
Nie do końca prawdą jest, że upośledzenia umysłowego nie da się leczyć, ponieważ jest ono diagnozowane jest przez psychologa za pomocą:
badania ilorazu inteligencji
badania kompetencji społecznych.
O ile poziomu inteligencji nie możemy zmienić, to o tyle kompetencje społeczne są wyuczalne. Może więc być ktoś, kto po jakimś czasie miałby wyższe kompetencje społeczne.
Teoretycznie możliwe są sytuacje, w których będzie możliwe wystąpienia o uchylenie ubezwłasnowolnienia.
Niemożność kierowania swym postępowaniem – to nieuświadamianie sobie następstw swoich poczynań, brak racjonalnej oceny rzeczywistości.
Przesłanki ubezwłasnowolnienia częściowego:
art. 15 – wiek – między 13 rokiem życia a uzyskaniem pełnoletności
przesłanka medyczna, która jest taka sama jak w przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego, przy czym nasilenie jej jest mniejsze,
osoba jest w stanie kierować swym postępowaniem, ale potrzebna jest jej pomoc w prowadzeniu jej spraw.
Orzecznictwo wykształciło jeszcze kolejną przesłankę, wspólną dla dwóch typów ubezwłasnowolnienia – ma ono nastąpić dla dobra tej osoby a nie dla dobra rodziny lub innych organów, instytucji.
Postępowanie o ubezwłasnowolnienie:
wniosek może zawsze złożyć prokurator, ale też
najbliższa rodzina, art. 545 KPC – małżonek, krewni w linii prostej rodzice, dziadkowie, wnuki, prawnuki) a w linii bocznej tylko rodzeństwo (brat, siostra), jak również
przedstawiciel ustawowy takiej osoby, np. w razie gdy ktoś jest ubezwłasnowolniony częściowo a zachodzi potrzeba ubezwłasnowolnienia całkowitego,
by zapobiegać wnioskom lekkomyślnym, może być zastosowana kara grzywny
może wniosek złożyć sama osoba której ubezwłasnowolnienie ma dotoczyć – przynajmniej teoretycznie skoro może złożyć wniosek o uchylenie ubezwłasnowolnienia, to czemu nie mogłaby złożyć wniosku o ubezwłasnowolnienie. Przepisy jednak milczą w tej kwestii
w postępowaniu musi być biegły psychiatra lub psycholog
jeśli sąd uzna to za potrzebne, dla ochrony praw tej osoby, może ustanowić doradcę tymczasowego dla takiej osoby na mocy art.548 KPC.
Postanowienie o ubezwłasnowolnieniu może być w każdym czasie uchylone bądź zmienione z całkowitego na częściowe, także z urzędu, jeśli ustaną podstawy do tego ubezwłasnowolnienia. Przez długi czas nie było zgodności w orzecznictwie co do tego, że tak jak obecnie, ubezwłasnowolniony może sam z siebie złożyć wnioski o uchylenie ubezwłasnowolnienia (poprzednio uznawano, że osoba ubezwłasnowolniona składająca wnioski o tego uchylenie nie ma zdolności do czynności prawnej a zatem jej wnioski nie wywołują skutków prawnych).
Skutki ubezwłasnowolnienia:
przy ubezwłasnowolnieniu całkowitym:
utrata zdolności do czynności prawnych i ustanowienie opieki, chyba, że jest pod władzą rodzicielską – art. 13 § 2
art. 53 KRiO – jeśli osoba ubezwłasnowolniona jest w małżeństwie, to powstaje rozdzielność majątkowa,
przy ubezwłasnowolnieniu częściowym – to następuje ograniczenie zdolności do czynności prawnych tej osoby (art. 16 § 2) i ustanawia się kuratora.
Nie ma w prawie polskim naturalnej zdolności do czynności prawnych, o tym decydują kwestie formalne. Powstaje pytanie, skąd się biorą orzeczenia czy pomysły że istnieje coś takiego jak naturalna zdolność do czynności prawnych.
W prawie polskim nie ma innej możliwości niż ubezwłasnowolnienie, zapewnienia takiej „protezy procesowej” dla takiej osoby. Brakuje instrumentu by na potrzeby danego postępowania ustanowić kuratora dla danej osoby co do której są wątpliwości co do jej zdolności intelektualnych itp. Stąd też taki pomysł sądów czasami kiedy odwołuje się do pojęcia naturalnej zdolności do czynności prawnych.
Opis sytuacji osób o różnych poziomach zdolności do czynności prawnych:
osoby mające pełną zdolność do czynności prawnych – mogą samodzielnie dokonywać wszelkich czynności prawnych w tym również czynności procesowych w sprawach przez siebie wszczętych; odpowiednikiem zdolności do czynności prawnych jest w postępowaniu cywilnym zdolność procesowa. Są jednak szczególne sytuacje, kiedy zdolność procesowa jest ograniczona, np. gdy ktoś jest pełnoletni. Przykładowo – przymus adwokacji czy radcowski przy wnoszeniu skargi kasacyjnej do SN – tu jest ograniczenie jednak pełnej zdolności do czynności prawnych.
osoby nie posiadające w ogóle zdolności do czynności prawnych – art. 14 – zasadą jest, że wszystkie czynności prawne niezależnie od ich rodzaju dokonane przez tą osobę są nieważne. Wyjątek dotyczy tzw. umów błahych – czyli umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Umowy np. zawarte przez dziecko staną się ważne, jeżeli umowa taka nie pociąga za sobą rażącego pokrzywdzenia danej osoby.
Umowy powszechnie zawierane – relatywizuje się do danej grupy społecznej, kręgu w którym dana rodzina żyje; chodzi o tzw. umowy życia codziennego, np. zakupy w sklepie, sprzedaż czegoś między samymi dziećmi. Te umowy stają się ważne z chwilą wykonania, jeżeli nie pociągają ze sobą oczywistego dla każdego rażącego pokrzywdzenia. Chodzi np. o sytuacje, kiedy 12-latek nakupuje niepotrzebnych rzeczy o znacznej wartości – spełnione przesłanki rażącego pokrzywdzenia.
Za te osoby działa przedstawiciel ustawowy.
osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych – ich sytuacja kształtuje się różnie w zależności od tego, o jakie czynności prawne chodzi:
tak jakby nie miała w ogóle zdolności do czynności prawnych – art. 944 – nie można sporządzić testamentu przez przedstawiciela ustawowego, tak samo dotyczy osób które nie mają w ogóle zdolności do czynności prawnych; analogicznie brak zdolności do odwołania testamentu.
tak jakby miała ograniczoną zdolność do czynności prawnych – art. 17 – chodzi o to, że na czynności zobowiązujące i rozporządzające, na ich dokonanie przez tą osobę to potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego. Czynności rozporządzające prowadzą do zmniejszenia aktywów, czyli pozycji czynnych w majątku. Czynności zobowiązujące prowadzą do zwiększenia pasywów, czyli pozycji ujemnych w majątku.
Forma zgody – w takiej samej formie jak forma czynności (art. 63).
Czas uzyskania zgody – zasadą jest, że powinna być zgoda wcześniej albo przynajmniej w czasie czynności.
Skutki nieuzyskania zgody – jednostronna czynność prawna jest zawsze nieważna (art. 19) czyli nie ma możliwości jej późniejszego potwierdzenia. Przykładowo, 15-latek, któremu zginął pies daje ogłoszenie w internecie, że da nagrodę 500zł za odnalezienie psa. Jest to przyrzeczenie publiczne, które jest jednostronną czynnością prawną. W razie braku zgody rodziców – czynność prawna taka jest nieważna.
Gdy chodzi o umowy, to jest tu szczególna konstrukcja. Otóż, występuje sytuacja bezskuteczności zawieszonej (tzw. czynność prawna kulejąca; negotium claudicans). To jest sytuacja, w której nie wiemy, czy umowa jest ważna, czy jest nieważna. Stanie się ostatecznie ważna. jeśli przedstawiciel ustawowy ją potwierdzi, czyli po, albo stanie się ostatecznie nieważna, jeśli odmówi jej potwierdzenia. Co gdy wciąż czekamy na to potwierdzenie? Art. 18 § 3 – kontrahent strony która ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych może wyznaczyć termin na potwierdzenie. Upływ terminu jest równoznaczny z brakiem potwierdzenia i umowa staje się nieważna. Z art. 17 chodzi o wszystkie czynności które nie są ani zobowiązaniem ani rozporządzeniem – np. przyjęcie darowizny nieobciążonej (rękodajmej). Tak samo art. 20 – umowy błahe bez żadnych ograniczeń. Dodatkowo – rozporządzanie swoim zarobkiem – chodzi o rozporządzanie zarobkiem zarówno ze stosunku pracy (jest dozwolone zatrudnianie małoletnich po uk. 16 roku życia), ale także zarobkiem ze zbierania runa leśnego, zbieranych i sprzedawanych grzybów itd. ….nagranie. Nie chodzi o to, że np. dziecku kupuje się sweter a ono je sprzedaje. Oddanie do swobodnego użytkowania w myśl art. 22…..
16.11.2013
Ochrona dóbr osobistych
To przykład zagadnienia wskazujący, że prawo cywilne zajmuje się nie tylko pieniędzmi czy majątkiem.
Dobra osobiste człowieka to ogólnie wartości niemajątkowe ściśle związane z osobą ludzką.
Art. 23
Art. 23. Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.
Art. 24. § 1. (8) Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.
§ 2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.
§ 3. Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym.
W Konstytucji RP wskazana jest godność człowieka jako podstawowe prawo, z którego wynikają wszystkie pozostałe dobra osobiste. Ustawodawca w KC nie definiuje dóbr osobistych, tylko przykładowo je wymienia. Nie jest wymienione „życie” ale to nie znaczy, że nie jest ono pod ochroną prawa cywilnego.
Na tyle art. 23 powstały następujące koncepcje „dóbr osobistych”:
F.Zoll – na początku XXw. wskazywał że istnieje jedno dobro osobiste i tym dobrem jest osobowość człowieka chronione przez prawo podmiotowe – prawo osobistości.
Z chwilą wejścia w życie KC dominujące stało się stanowisko inne np. prof.Szpunara, prof.Woltera – istnieje wiele dóbr osobistych i każdemu z tych dóbr przysługuje odrębne prawo podmiotowe (wielość dóbr i wielość praw podmiotowych stojących na ich straży). Na tle przepisu wydaje się, że ta koncepcja jest najbardziej przekonująca.
Prof.Grzybowski sformułował def. zgodnie z którą dobra osobiste to wartości świata uczuć i przeżyć psychicznych człowieka. Definicja ta została poddana krytyce prof.Szpunara wg którego to więcej zaciemnia niż wyjaśnia, a zresztą jest dotknięta błędem subiektywizmu bo każdy ma swój własny świat. W orzecznictwie jednak ta definicja często jest przywoływana.
Prof.Szpunar – dobra osobiste są to wartości niemajątkowe ściśle związane z osobą ludzką i powszechnie uznane w społeczeństwie. Ta def. ma tą zaletę że wprowadza element obiektywny „powszechne uznanie w społeczeństwie”.
Z kolei prawa osobiste są to prawa podmiotowe bezwzględne, czyli skuteczne względem wszystkich, są to prawa o charakterze niemajątkowym i są ściśle związane z podmiotem którego dotyczą. Życia i prawa do życia sprzedać nie można. Ale np. wizerunek, nazwisko, niekiedy także zdrowie – jako dobra osobiste – rzeczywistość wymusza pewną elastyczność tj. nie przenosi się prawa niezbywalnego, a w obrocie są tylko pewne formy korzystania z tych praw.
Przesłanki ochrony dóbr osobistych
musi istnieć dobro osobiste uznane przez prawo
musi dojść do naruszenia dobra osobistego bądź zagrożenia naruszeniem,
zagrożenie naruszeniem bądź naruszenie, musi mieć charakter bezprawny.
Te 3 elementy wystarczają do udzielenia ochrony.
Dobro osobiste uznane przez prawo
Niewątpliwie wszystkie dobra z art. 23 podlegają ochronie. Do tego prawo prasowe wymienia wprost dobro osobiste w postaci prywatności. (w innych ustawach mogą być wymieniane inne dobra osobiste). Ochronie podlegają również te dobra osobiste co do których orzecznictwo udzieliło również ochrony np.:
kult pamięci osoby zmarłej – przysługuje najbliższym członkom rodziny zmarłego i polega na niezakłóconym możliwościom wspominania zmarłego, dbania o jego pamięć; w praktyce to np. spory między matką zmarłego a żoną zmarłego co do tego, jak i gdzie ma być pochowany zmarły, jaki ma mieć pomnik. Kult pamięci zmarłego jest wykorzystywany również do innego typu spraw dotyczących „czci” osób zmarłych o znaczeniu historycznym, np. pojawia się książka w której ktoś pisze negatywnie o postawie danej osoby w czasie II wojny światowej.
mir domowy – nieco pokrewne do nietykalności mieszkania
intymność – w Polsce rozróżnia się prywatność i intymność. Kwestie intymności co do zasady nigdy nie mogą być ujawnione ogółowi (są wyjątki ale bardzo szczególne)
możliwość kształtowania rodziny, życia rodzinnego, planowania tego życia – dobro to zostało odkryte przy sprawach gdy kobieta pozywała szpital w związku z bezprawnym uniemożliwieniem przerwania ciąży.
herb rodowy, głos,
Nie podlega ochronie możliwość przedstawiania siebie w dobrym, prawdziwym świetle. Nie można zakazać plotkowania. Korzystanie z nieskażonego środowiska naturalnego – również nie korzysta z ochrony na gruncie dóbr osobistych. Poczucie estetyki i poczucie młodości – również. Te dobra które nie podlegają ochronie wg orzecznictwa (na dziś przynajmniej), to wg def prof.Szpunara poglądy społeczne mogą się zmieniać w danym temacie.
Co do ochrony zwierząt, są przepisy chroniące zwierzęta przed okrutnym postępowaniem, ale wątpliwe jest, by było prawo podmiotowe – dobro osobiste w postaci miłości do zwierząt. Wydaje się, póki co, że nie. Co innego w kontekście odszkodowania. Czy w tym przypadku podać zadośćuczynienie czy nie?
Kazus na E
Było 2 sąsiadów. Segment w Łodzi z małymi działkami. Jeden z sąsiadów postawił na swojej działce mały domek narzędziowy. Powód zażądał ochrony i rozbiórki tego domku narzędziowego wskazując, że rzuca on cień na jego działkę, jest brzydki, nie pasuje do krajobrazu w którym są drzewa a jego pojawienie się było nagłe i zaskakujące dla powoda. W sprawie ustalono, że niewątpliwie domek narzędziowy nie zasłania światła, bo pozostaje w cieniu większych od niego drzew. Pozostały w sprawie kwestie natury estetycznej.
Wystąpienie przesłanki „musi istnieć dobro osobiste uznane przez prawo” udowadnia powód.
Musi dojść do naruszenia dobra osobistego bądź zagrożenia naruszeniem
Z tej przesłanki wynika że prawo chroni dobro osobiste na przedpolu, nie musi dojść do naruszenia bo już zagrożenie naruszeniem jest objęte art. 23. Przykłady stanów zagrażających naruszeniem:
wiedza, że ma się pojawić artykuł w prasie o tym, że firma jakaś jest w złej kondycji finansowej
Wykazanie przesłanki 1 i 2 automatycznie powoduje domniemanie bezprawności.
W prawie cywilnym bezprawność rozumiana jest szeroko jako sprzeczność z prawem i zasadami współżycia społecznego. O tym że istnieje domniemanie bezprawności wnioskujemy z art. 24 – zapis „…chyba, że nie jest ono bezprawne”. Okoliczności wyłączające bezprawność nie są nigdzie zdefiniowane. Bezprawność wyłączają:
Z pewnością okolicznością taką jest działanie na podstawie przepisu ustawy lub w ramach porządku prawnego. Por. art. 423 KC – obrona konieczna – naruszenie przy tym dóbr osobistych innej osoby nie jest bezprawne. Art. 424 KC – stan wyższej konieczności – tak samo. Inny przykład: osoba skazana na karę pozbawienia wolności żali się na policję, że została zatrzymana na ulicy że naruszono jego dobro osobiste w postaci wolności – owszem doszło do naruszenia dobra osobistego ale to naruszenie nie jest bezprawne.
Działanie w obronie społecznie uzasadnionego interesu – np. dziennikarze gdy powiadamiają w artykułach o zachowaniach jakiejś osoby. Tak samo krytyka w prasie czy środkach masowego przekazu.
Zgoda osoby zainteresowanej – również wyłącza bezprawność (volenti non fit iniuria – chcącemu nie dzieje się krzywda). Zgoda nie może dotyczyć pozbawienia życia i ciężkich uszkodzeń ciała. Nie na wszystko wobec tego zgoda taka jest dopuszczalna. Art. 156 Kk. Nie ma szczególnej formy zgody, chyba że przepisy to określają (np. przy udzielaniu świadczeń medycznych). Istnienie zgody musi udowodnić sprawca.
działanie w granicach dozwolonego ryzyka – np. w sporcie, bokser przyjmuje ryzyko wystąpienia określonych sytuacji i problemów zdrowotnych (urazów).
Środki ochrony dóbr osobistych
To, czego można żądać gdy doszło do bezprawnego naruszenia lub zagrożenia naruszenia dóbr osobistych:
środki o charakterze niemajątkowym – art. 24 § 1:
roszczenie o usunięcie skutków naruszenia – chodzi o jakiekolwiek zachowanie które usuwa skutek naruszenia, np. złożenie oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Przy naruszeniu czci może być np. żądanie przeprosin w prasie, przeproszenie w liście kierowanym do poszkodowanego, przeproszenie na sali rozpraw, przeproszenie w piśmie kierowanym do innych osób. Przyjmuje się, że to powód powinien sformułować treść tego żądania, jakich przeprosin, ale sąd ma możliwość pewnej modyfikacji w jakimś zakresie. Sporne jest, czy sąd może nakazać inną formę przeprosin. Prawo cywilne tego nie reguluje ale możliwe jest chyba podanie wyroku do publicznej wiadomości. Sąd musi bardzo zwracać uwagę na to by treść oświadczenia (nie zawsze to muszą być przeprosiny, mogą być wyrazy ubolewania) nie prowadziła do pogłębienia naruszenia dobra osobistego.
żądanie zaniechania naruszeń – sąd może nakazać, by pewne zachowania nie pojawiały się w przyszłości. Np. w stosunkach sąsiedzkich wylewania szamba na działkę sąsiedzką.
powództwo o ustalenie - art. 189 KPC – każdy kto ma interes prawny może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia prawa.
Środki ochrony niemajątkowej są niezależne od winy sprawcy. Jak osoba niepoczytalna rozpowszechnia informacje o kimś, jakieś pomówienia, to chociaż jest całkowicie niepoczytalna, to można żądać przeproszenia, udzielenia sprostowania itp. Ponadto, roszczenia niemajątkowe nie ulegają przedawnieniu.
środki o charakterze majątkowym:
zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę – za ból, cierpienie fizyczne lub psychiczne. O zadośćuczynieniu pieniężnym stanowi wyraźnie art. 24 § 1 zdanie 2, jak również w art. 448. W prawie polskim jest przez wszystkich przyjmowana konstrukcja, że by uzyskać zadośćuczynienie pieniężne należy wykazać naruszenie określonego dobra osobistego. Jest to roszczenie o charakterze majątkowym, zależne jest co do zasady od winy sprawcy, którą ma wykazać poszkodowany, chyba że szczególna podstawa odpowiedzialności przewiduje odpowiedzialność bez winy a np. na zasadzie ryzyka. Przykładowo, art. 436 w prawie cywilnym posiadacz pojazdu mechanicznego nie odpowiada na zasadzie winy a na zasadzie ryzyka. Ogólną podstawą odpowiedzialności jest art. 415 KC (przeniesiony z Kodeksu Napoleona). Roszczenie o zadośćuczynienie ulega przedawnieniu, ze względu na to że ma charakter majątkowy. Art. 4421.
odszkodowanie za szkodę majątkową – np. nieprawdziwa informacja w małej miejscowości że lekarz molestuje pacjentki może skutkować niskimi dochodami tego lekarza (odpływ klientek). Wg tych samych reguł jak zadośćuczynienie – przedawnia się, wykazanie winy chyba że ryzyko.
Powstaje pytanie przy zadośćuczynieniu pieniężnym za doznaną krzywdę, czy jest jedno takie zadośćuczynienie czy też są dwa: dla siebie, oraz zapłaty sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny (art. 24 i 448). Czy jeżeli wymienimy rozmiar krzywdy niemajątkowej na 50tys. zł to mogę żądać tego dla siebie, czy tylko dla jakiejś fundacji, a może i dla siebie i dla fundacji? Wg SN można kumulować te roszczenia. Zdaniem prof.Petrykowskiej nie. Jedni uważają że można, bo literalnie w przepisie jest „lub”. Wg innych nie można, bo poza zadośćuczynieniem nie chodzi o karanie dodatkowe czy wzbogacanie pod miarę.
Ostatnio na czasie jest temat w Komisji Europejskiej trwają pracę jak to uregulować – prawo do bycia zapomnianym. Chodzi o to, że każdy z nas do Internetu, mógł sam decydować czy chce być zwykłym człowiekiem lub powszechnie znanym. Teraz taka możliwość wyboru zanika, bo jakikolwiek ślad o kimś w Internecie pozostaje teoretycznie na zawsze. Prace zmierzają do tego by osoba mogła żądać usunięcia tego, wycofania.
Osoby prawne – do zrobienia samemu !
(§ 21 i 23 z podręcznika Radwańskiego)
O konsumentów i przedsiębiorców – nie pyta.
Nie omawia i nie pyta o „miejsce zamieszkania” osób fizycznych.
Oświadczenia woli i czynności prawne
Def. oświadczenia woli
Jest to termin techniczno-prawny oznaczający przejaw woli ludzkiej zmierzający do wywołania skutku prawnego w postaci powstania, zmiany bądź ustania stosunku cywilnoprawnego. Nie chodzi tylko o oświadczenie w znaczeniu informacyjnym. Nie chodzi o wolę w sensie psychologicznym. Są 3 warunki którym musi odpowiadać przejaw woli by był uznany za oświadczenie woli:
musi być swobodny
zrozumiały
na serio.
Przejaw woli – a zatem samo myślenie nie wywołuje skutków prawnych. Tak samo jak w prawie karnym. Tylko w prawie kanonicznym można wywoływać skutki myślą.
Tylko przymus fizyczny absolutny wyłącza swobodę złożenia oświadczenia woli. Oświadczenie jest zrozumiałe, gdy w drodze zabiegów interpretacyjnych jesteśmy w stanie ustalić treść oświadczenia woli, wolą podmiotu. Wiele jest takich umów, które na pierwszy rzut oka jest całkowicie niezrozumiałych. Jedynie w przypadku konsumentów jest reguła nakazująca rozstrzyganie na korzyść jednej ze stron art. 385 § 2.
Na serio – to znaczy z rzeczywistą wolą wywołania skutków prawnych, nie dla pozoru, nie dla dowcipu. Decyduje o tym kontekst wydarzenia. Natomiast są oświadczeniami woli złożonymi na serio oświadczenia złożone dla pozoru w obrocie cywilnoprawnym.
23.11.2013
Prawnicy rozważając kwestie oświadczeń woli zastanawiają się co ma znaczenie, niektórzy wyróżniają dwa etapy:
wola wewnętrzna – pobudki, motywacje, skłaniające do decyzji, jako sfera przeżyć psychicznych podmiotu składającego oświadczenie woli
uzewnętrznienie woli, przejawy woli – mamy tu do czynienia z wolą zewnętrzną. Czasami dochodzi do pewnych zaburzeń i może się zdarzyć sprzeczność między wolą wewnętrzną i jej zewnętrznymi przejawami, albo tym jaka jest wola wewnętrzna a jak ona jest odbierana przez inne podmioty.
Były co do tego różne koncepcje:
teoria woli – w razie konfliktu nakazywała dać prymat woli wewnętrznej. Uzasadniona jest tym, że to autor najlepiej wie co miał na myśli, to autor jest sprawcą pewnych skutków prawnych, on inicjował złożenie oświadczenia woli.
teoria oświadczenia – kładła nacisk na bezpieczeństwo obrotu; pierwszeństwo przyznajemy woli zewnętrznej
teoria zaufania – jako kompromisowa, różnicowała skutki w zależności od tego czy mamy do czynienia z jednostronnym oświadczeniem woli, czy też z dwustronnymi czynnościami prawnymi np. umowami – w ich przypadku należy chronić zaufanie, bezpieczeństwo obrotu, czyli prymat woli zewnętrznej. Natomiast przy jednostronnych czynnościach prawnych to decyduje wola wewnętrzna, zastanawiamy się co autor miał na myśli. Wydaje się że echa tej koncepcji pobrzmiewają w KC – np. art. 948 dot. wykładni testamentu, czyli jednostronnej czynności prawnej, nakazuje tłumaczenie testamentu w sposób zgodny z wolą autora testamentu. W przypadku czynności dwustronnych – np. art. 65 § 2 w umowach należy raczej badać jaki był zamiar i cel stron umowy aniżeli opierać się na ich dosłownym brzmieniu.
W orzeczeniu sądu apelacyjnego w Krakowie z 28.09.2012r. wskazano jakie elementy powinno się brać przy wykładni woli stron umowy wg teorii zaufania: przebieg negocjacji stron, przebieg dotychczasowej współpracy stron, dotychczasową praktykę w postępowaniu, sposób wykonania zobowiązania, i inne zachowania ujawnione po zawarciu umowy.
teoria doniosłości aktu prawnego – popierana przez prof.Pyziak-Szafnicką – ta koncepcja zanegowała sens podziału na elementy woli wewnętrznej i zewnętrznej, ponieważ z prawnego punktu widzenia cały proces składania oświadczenia woli należy potraktować jako jedno zachowanie doniosłości prawnej. Tutaj właściwie oświadczenie woli traktujemy jako jedno zachowanie o doniosłości prawnej. Oświadczenie woli może być porównane do ustawy (ktoś zgłasza projekt, później są głosowania, prace legislacyjne, jest głosowanie i wola jest odzwierciedlona w dzienniku ustaw – tu autor nie może się powoływać na to co miał na myśli). Skuteczność aktu prawnego jakim jest oświadczenie woli może być odważona jedynie w przypadkach wskazanych w ustawie i z przyczyn wskazanych w ustawie, a tymi przyczynami są uregulowane ustawowo wady oświadczeń woli.
Rozróżnienie oświadczeń woli na:
kierowane do adresata – dla swej skuteczności wymagają dotarcia do innej osoby, np. oferta. Kiedy takie oświadczenie staje się skuteczne, wywołuje skutki prawne? Tu są teorie:
teoria napisania – przyjmuje się, ze oświadczenie woli jest skuteczne z chwilą gdy zostało napisane;
teoria wysłania – ma tą wadę, że oświadczenie woli jest złożone adresatowi choć nie ma on jeszcze możliwości zapoznania się z jego treścią,
teoria dotarcia do adresata – decyduje chwila doręczenia – tą koncepcję przyjmuje polski KC – art. 61 Kc. Oświadczenie jest złożone drugiej stronie z chwilą gdy mogła się zapoznać z jego treścią. Ma znaczenie to, że strona mogła się zapoznać z treścią a nie to, czy mogąc się zapoznać faktycznie się strona zapoznała. Odwołanie oświadczenia jest skuteczne jeśli doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej. Gdy doszło później, nie można jednostronnie odwołać oświadczenia. To rozwiązanie rzutuje na wszystkie procedury w zakresie doręczeń pism sądowych, urzędowych i innych. W KPC jest coś takiego jak doręczenie zastępcze – czyli tak zwane przez awizo – art. 139 KPC. Z kolei, w art. 62 KC – następstwa śmierci autora oświadczenia woli – przepis ten wskazuje, że co do oświadczenia woli nie traci ono mocy co do zasady wskutek tego, że nim doszło do danej osoby to składający oświadczenie woli zmarł.
teoria zapoznania się.
Koncepcja a) i d) nie nadają się praktycznie do obrotu bo tylko jedna osoba o tym wie kiedy było napisane, i tylko jedna kiedy się zapoznała.
skierowane do nieokreślonego adresata – np. automat z kawą jako zachęta zawarcia umowy,
nie kierowane do adresata – np. testament – one dla swej skuteczności i ważności nie wymagają aby dotarły do jakiegoś adresata i by ktoś z nimi się zapoznał. Tak samo np. uznanie ojcostwa.
Podział ten ma znaczenie dla kwestii odwołalności oświadczeń woli.
Czynności prawne
Oświadczenie woli a czynność prawna to nie są synonimy, te terminy znaczą coś innego.
Czynność prawna to zachowanie ludzkie które świadomie zmierza do wywołania skutku prawnego, podobnie jak oświadczenie woli. Tym się jednak różni od oświadczenia woli, że to jest pojęcie szersze. Czynność prawna to stan faktyczny w którego skład wchodzi co najmniej jedno oświadczenie woli ale może wchodzić też coś więcej, inne elementy niż oświadczenie woli. A zatem, np. synonimem będzie powiedzenie „oświadczenie woli” i „jednostronna czynność prawna” (bo jednostronna czynność prawna składa się tylko z oświadczenia woli), ale mogą być takie sytuacje że na czynność prawną np. umowę przechowania, składają się oświadczenia woli obu stron oraz element dodatkowy, element faktyczny w postaci oddania rzeczy na przechowanie, gdyż nie ma umowy przechowania bez oddania rzeczy do przechowania. Ta umowa potrzebuje dla swej skuteczności oprócz oświadczeń woli także elementu faktycznego.
Podziały czynności prawnych. /tu zawsze wymaga podania nazwy podziału i kryterium podziału oraz wyjaśnienia o co chodzi/:
Czynności jednostronne i dwustronne. Kryterium podziału jest ilość wymaganych oświadczeń woli. Czynności prawne jednostronne dla swej skuteczności wymagają złożenia oświadczenia tylko jednej strony (np. art. 919 – przyrzeczenie publiczne).
Czynności prawne dwustronne dla swej skuteczności wymagają dwóch oświadczeń woli – woli dwóch stron (np. darowizna). Po jednej stronie może być kilka podmiotów. Nie można utożsamiać pojęcia strony z ilością podmiotów (np. małżonek i małżonka jako kredytobiorcy są jedna stroną umowy kredytu). Ten podział na czynności jednostronne i dwustronne nie jest jasny bo pomija np. uchwały organów podmiotów prawnych (osób prawnych), które są odrębnym typem oświadczeń woli. Umowy wymagają zgodnych oświadczeń woli stron, a dla uchwał wystarczająca jest określona większość głosujących. Jednostronne czynności są nieliczne, a w tym przykładowo:
oferta – sama w sobie jest jednostronna
wypowiedzenie umowy,
sporządzenie testamentu
odwołanie testamentu
przyjęcie i odrzucenie spadku
uznanie ojcostwa
przyrzeczenie publiczne
Czynności prawne dwustronne to przede wszystkim umowy.
Czynności prawne między żyjącymi i na wypadek śmierci. Kryterium podziału jest to czy ważność i skuteczność oświadczenia woli zależy od śmierci autora. Czynności prawne na wypadek śmierci czyli mortis causa – ich skuteczność zależy od śmierci autora oświadczenia. W prawie polskim jedyną taką czynnością jest sporządzenie testamentu – staje się on skuteczny z chwilą śmierci autora. Dyskutowana jest darowizna na wypadek śmierci – ale nie jest to jednoznaczne.
Zdecydowana większość czynności w obrocie to między żyjącymi, czyli inter vivos – ich skuteczność nie zależy od śmierci autora oświadczenia woli.
Czynności prawne konsensualne i realne. Kryterium podziału jest to czy do skuteczności czynności prawnej wystarczą same oświadczenia woli czy też potrzebny jest dodatkowy element realny, inny niż oświadczenie woli. Zdecydowana większość czynności w obrocie to czynności konsensualne. Dochodzą do skutku solo consensu czyli samo porozumienie stron wystarczy aby powstały skutki prawne. Czynność prawna jest ważna i skuteczna na skutek złożenia samych oświadczeń woli chociażby wykonanie tej czynności nastąpiło w odległej przyszłości. Przykład czynności prawnej konsensualnej to umowa sprzedaży (art. 535 – przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się….; tu nie ma słowa że do ważności sprzedaży rzeczy jest ważne wydanie rzeczy). Inaczej przy umowie użyczenia – jako przykład czynności prawnej realnej – przez umowę użyczenia ….przepis KC. Bez oddania rzeczy nie ma umowy użyczenia. Podobnie ustanowienie zastawu (art. 307), zadatek (art. 394), przechowanie (art. 835), ustanowienie hipoteki, powstanie czy przeniesienie użytkowania wieczystego (do czasu wpisu w księdze wieczystej skutku nie ma).
Czynności prawne zobowiązujące i rozporządzające. Kryterium podziału jest skutek jaki wywołuje to oświadczenie woli w sferze majątkowej autora oświadczenia, tego kto mówi a nie jego kontrahenta. Są takie czynności prawne które nie są ani zobowiązaniem ani rozporządzeniem, np. uznanie ojcostwa.
Czynności rozporządzające to takie czynności które prowadzą do zniesienia prawa („zrzeczenia się prawa”), obciążenia prawa, bądź przeniesienia prawa. Czynności prawne zobowiązujące prowadzą do powstania zobowiązania, zaciągnięcia długu, po stronie składającego oświadczenie woli. Czynności rozporządzające zawsze prowadzą do zmniejszenia aktywów (czyli pozycji czynnych), a zobowiązujące prowadzą zawsze do zwiększenia pasywów, czyli pozycji ujemnych, a więc powstania długów. W tym podziale badamy tylko bezpośredni skutek w sferze majątkowej autora, bez znaczenia jest ekwiwalent ekonomiczny. Przykłady: najem lokalu jest po stronie wynajmującego czynnością rozporządzającą. Problem pojawia się wtedy gdy mamy do czynienia z czynnością prawną zobowiązującą do rozporządzenia, czyli np. mówiąc, że „zobowiązuję się przenieść własność komputera”. Czy umowa zobowiązująca do rozporządzenia wywołuje podwójny skutek? Możliwe są dwa rozwiązania:
w prawie francuskim – umowa taka jest jednocześnie rozporządzeniem,
w prawie niemieckim – tam zobowiązywać się można wiele razy ale rozporządzić się tylko raz, potrzebne jest dodatkowe rozporządzenie,
w prawie polskim – co do zasady przyjęte jest rozwiązanie francuskie- art. 155 – wskazuje, że jakakolwiek umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy jak sprzedaży, zamiany, darowizny, to taka umowa przenosi własność na nabywcę, a więc jest ten podwójny skutek w tej jednej czynności. Wyjątki mogą wynikać z ustawy oraz z woli stron (np. wyjątek w art. 157 – zakaz warunkowego przenoszenia własności nieruchomości).
Przysporzenia i inne czynności prawne. Kryterium podziału są skutki jakie wywołuje czynność prawna w majątku kontrahenta. Przysporzenia to takie czynności prawne które powodują zwiększenie aktywów po stronie kontrahenta, bądź zmniejszenie pasywów. Przysporzeniem jest również zmniejszenie pasywów, np. zwolnienie z długu.
Czynności odpłatne i nieodpłatne. Kryterium podziału jest to czy przysporzenia występują po jednej tylko stronie czy po obu stronach. Jeśli przysporzenia występują po obu stronach to mamy do czynienia z czynnościami prawnymi odpłatnymi. Jeśli tylko po jednej ze stron – to mamy do czynienia z czynnością prawną nieodpłatną. Mówimy w tym o podziale o kryterium formalnym – dany typ czynności prawnej wskazuje czy jest to czynność odpłatna, czy nieodpłatna (np. darowizna z samej definicji jest nieodpłatna; inne np. zamiany są odpłatne). Jest jeszcze tzw. materialne kryterium odpłatności – np. sprzedaż „za bezcen” (poniżej wartości) – to sprzedaż czy darowizna? Formalnie sprzedaż, materialnie darowizna.
O tym z jaką czynnością prawną mamy do czynienia nie przesądza jej nazwa tylko jej treść. Ten podział jest potrzebny bo ustawodawca słabiej chroni czynności prawne nieodpłatne (np. art. 690). Trudniej jest chronić czynność prawną nieodpłatną, łatwiej jest ją zaatakować. Gdy ktoś dostał korzyść majątkową nie płacąc za to – np. skarga pauliańska (z art. 528); podobnie przy błędzie oświadczenia woli (art. 84).
Czynności przyczynowe (czynności kauzalne) i czynności oderwane (czynności abstrakcyjne). Ten podział na czynności kauzalne i czynności abstrakcyjne odnosi się tylko do przysporzeń! (a więc patrzymy jakie skutki są w majątku kontrahenta). Kryterium podziału jest to, czy istnienie i ważność przyczyny przysporzenia wpływa na ważność przysporzenia (czyli czy przyczyna ma znaczenie dla tego co zrobiliśmy). Jeśli przyczyna przysporzenia wpływa na ważność przysporzenia to jest to czynność kauzalna. Jeśli zaś nie wpływa, to daną czynność zakwalifikujemy jako abstrakcyjną. Prawnicy mówią, że każde przysporzenie ma jakąś przyczynę. Te przyczyny przysporzeń dzielą się na 4 grupy:
kauza (przyczyna) donandi – czyli ktoś dokonuje przysporzenia z zamiarem szczodrobliwości (np. nieodpłatne wynajęcie lokalu rodzinie), bez zamiaru otrzymania ekwiwalentu,
kauza solvendi – ktoś dokonuje przysporzenia by zwolnić się z zobowiązania, np. daję komuś 100zł po zwracam pożyczkę
kauza cavendi – dokonujemy przysporzenia w celu zabezpieczenia, w celu ochrony. Przykład: zabezpieczenie udzielone przez rodziców wyrażających zgodę na obciążenie ich nieruchomości jako zabezpieczeniem kredytu branego przez ich dziecko.
kauza obligandi vel aquirendi – dokonujemy przysporzenia by nabyć prawo, zobowiązać inna stronę.
W prawie polskim przy czynnościach rozporządzających (prawo rzeczowe, własności itd.) mają one charakter kauzalny. Jeśli chodzi o zobowiązania (prawo zobowiązań), to wprawdzie jest art. 510, ale właściwie oprócz przelewu brak jest przepisu który by to regulował – przyjmuje się, że w prawie zobowiązań prawie wszystkie czynności mają charakter kauzalny. Czynności abstrakcyjne – to czynności z prawa wekslowego (podpisanie weksla), czynnościach bankowych – gwarancja bankowa, jak również przy ubezpieczeniach - gwarancja ubezpieczeniowa.
30.11.2013
Składanie oświadczeń woli / zawarcie umowy
Jest kilka sposobów zawarcia umowy:
Złożenie oferty i oświadczenia o przyjęciu oferty
Art. 66 – oferta to jednostronna czynność prawna skierowana do adresata, oświadczeniem woli oferenta, w którym wyraża stanowczą propozycję zawarcia umowy określonej treści. Adresat może być określony lub nieokreślony.
Treść oferty – powinna określać przynajmniej istotne przedmiotowo postanowienia proponowanej umowy (elementy składające się na dany typ umowy, np. przy sprzedaży – określenia przedmiotu i cena).
Oferta to nie są rokowania. Oferent zabiera głos tylko raz formując propozycje – ofertę. Jeśli jakiś elementów w ofercie nie ma, to o treści będą decydowały przepisy.
W sytuacjach, gdy strona nieprecyzyjnie formułuje treść oferty, może się zdarzyć, że proces rekonstrukcji czy została złożona oferta, a jeszcze bardziej czy i jaka została zawarta umowa, bywa trudne.
Czy oferent jest związany własną ofertą? W prawie polskim przyjmuje się że jest, zatem powinien on pozostawać w gotowości do zawarcia umowy. Jest możliwe odwołanie oferty, ale musi być złożone wcześniej lub w tym samym czasie co oferta.
Termin związania ofertą – jeżeli oferent oznaczył termin, to jest nim związany do upływu terminu. Jeśli termin jest podany w dniach – to do końca ostatniego dnia, czyli do północy. Jeśli termin nie był określony, to wszystko zależy od tego czy oferta była składana w obecności drugiej strony, czy też była kierowana, składana na odległość.
Jeśli strony są jednocześnie obecne (z tą sytuacją zrównane jest korzystanie ze środków technicznych bezpośredniego porozumiewania się na odległość, np. telefonu, skype itp.) to taka oferta przestaje wiązać, jeśli nie zostanie przyjęta niezwłocznie. Niezwłocznie – to bez nieuzasadnionej zwłoki. O długości czasu decyduje charakter oferty, zagadnień jakich dotyczy, adekwatnie do zastanowienia się nad ofertą.
Jeśli oferta składana jest na odległość, np. listownie – art. 66 § 2 – oferta przestaje wiązać z upływem czasu w którym oferent (składający ofertę) mógł uzyskać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia (czyli czas na zastanowienie + czas na obieg korespondencji).
Odpowiedź spóźniona – art. 67 – wiąże oferenta (autora oferty) jeżeli z treści tej odpowiedzi wynika, że została nadana w czasie właściwym, chyba że składający ofertę powiadomi autora odpowiedzi na ofertę że umowa nie zostaje zawarta na skutek opóźnienia (np. nie przyjmuję odpowiedzi spóźnionej bo sprzedałem samochód innej osobie).
Adresat oferty to oblat. Adresat oferty może ofertę przyjąć, może odrzucić ofertę. Nie może przyjąć oferty z zastrzeżeniem – gdyby to miało miejsce, to poczytuje się za nową ofertę, adresat oferty staje się wówczas oferentem (zamiana ról).
W prawie cywilnym milczenie co do zasady oznacza „nie”.
Przyjęcie oferty – jak oblat może przyjąć ofertę? Otóż, może wyraźnie oświadczyć, że ofertę przyjmuje. Nie musi używać szczególnych słów. Można ofertę przyjąć poprzez przystąpienie do wykonywania umowy, czyli w drodze czynności faktycznych (tj. per facta concludentia) art. 69 – jest to szczególne przyjęcie oferty. Przepis ten wprowadza wymogi do przyjęcia oferty w drodze czynności faktycznych:
musi istnieć albo ustalony zwyczaj dopuszczający taką możliwość,
albo z treści oferty tak wynika, że wystarczy przystąpienie do wykonywania umowy,
druga strona w czasie właściwym przystąpi do wykonywania umowy.
Art. 69 czyli zawarcie umowy w drodze czynności faktycznych, ta konstrukcja stosowana jest nieraz do uzasadnienia że między stronami została zawarta umowa najmu lokalu mieszkalnego, jeśli od kilku, czy wielu lat trwa stan, w którym właściciel lokalu toleruje fakt jej zamieszkiwania, ale nigdy oficjalnie nie zawarł umowy. Sądy czasem przyjmują, że całokształt zachowań właściciela lokalu stanowiło ofertę a zachowanie mieszkającego, było odpowiedzią na tą ofertę.
Milczenie. Czy milczenie oznacza przyjęcie oferty czy też odrzucenie? Przyjmuje się zasadę, że milczenie generalnie nie jest równoznaczne z oświadczeniem o przyjęciu oferty. Jedyny wyjątek dotyczy przedsiębiorcy jako adresata oferty (jako oblata). Zgodnie z art. 682 milczenie będzie traktowane za równoznaczne z przyjęciem oferty, jeśli:
oferta była skierowana do przedsiębiorcy
oferentem był podmiot pozostający w stałych stosunkach z adresatem oferty
oferta dotyczy zawarcia umowy w ramach prowadzonej działalności gospodarczej.
Łączne spełnienie tych warunków umożliwia dopiero traktowanie milczenia jako przyjęcie oferty.
Nie traktujemy milczenia jako przyjęcie oferty w stosunkach z konsumentami, bo:
nie można jednostronnie zobowiązać drugiej strony,
ustawodawca w ustawie dot. obrotu konsumenckiego zawarł dokładny przepis że konsumenta nie obciąża obowiązek odbioru przesyłek niezamówionych.
Umowy adhezyjne – czyli umowy które zawiera się poprzez akceptację warunków proponowanych przez drugą stronę, opisanych w jakiś ogólnych warunkach umów, wzorcach umownych. Art. 384 do 3854. Tam jest kwestia związania strony ogólnymi warunkami umowy, wzorcami umownymi – wiążą one drugą stronę jeśli zostały im zawarte przed zawarciem umowy, a tam gdzie jest to zwyczajowo przyjęte – nie jest wymagane gdy druga strona mogła z łatwością się zapoznać z tymi warunkami. Konsumentowi trzeba doręczyć ogólne warunki umów (OWU) chyba że chodzi o sprawy powszechnie zawierane w drobnych sprawach życia codziennego.
Definicja konsumenta zawarta jest w art. 221 KC. Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.
Wzorce umowne – w przypadku umów konsumenckich poczytuje się że takie niejasne postanowienia wykłada się na korzyść konsumenta, występuje pojęcie niedozwolonych klauzul umownych (art. 3851) – nie wiążą konsumenta te postanowienia które nie zostały uzgodnione indywidualnie, które rażąco naruszają interesy konsumenta, przy czym to ograniczenie nie występuje gdy chodzi o rzeczy podstawowe.
Art. 3853 zawiera przykłady niedozwolonych klauzul umownych np. przeniesienie praw i obowiązków bez zgody konsumenta. Dodatkowo KPC reguluje postępowania w sprawach wzorców umów zawierających niedozwolone postanowienia (art. 47936 i n.) – vide „lista klauzul niedozwolonych UOKiK”.
Rokowania czyli negocjacje
Art. 72. Potocznie nazywamy „targowaniem się”. Jest to wzajemne wymienianie oczekiwań stron, przy czym w toku tej wymiany ma nastąpić uzgodnienie treści przyszłej umowy. Pojawia się pytanie – czy umowa zostaje zawarta jeśli strony porozumiały się co do wszystkich elementów, o których rozmawiały, czy umowa zostaje zawarte jeśli strony porozumiały się nie do wszystkich ale tylko co do istotnych warunków umowy.
Art. 72 przyjmuje wymóg uzgodnienia wszystkich elementów, nie tylko istotnych postanowień umowy.
Art. 72 § 2 wprowadza odpowiedzialność odszkodowawczą za rokowania prowadzone z naruszeniem dobrych obyczajów, tzw. culpa in contrahento – tj. wina w negocjowaniu. Podmiot ponosi odpowiedzialność w ramach ujemnego interesu umownego, chodzi o szkody, które druga strona poniosła licząc na zawarcie umowy (chodzi o koszty rzeczywiście poniesione, nie chodzi o utracone przyszłe korzyści).
Art. 721 chroni przed wykorzystaniem informacji poufnej uzyskanej w toku negocjacji.
Umowa przedwstępna
Art. 389. Umową przedwstępną jest umowa w której strona bądź strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości oznaczonej umowy zwanej umową przyrzeczoną. Umowa przedwstępna jest umową zobowiązującą przy czym ona zobowiązuje nie do rozporządzenia tylko do złożenia oświadczenia woli. W praktyce obrotu, wprawdzie umowa ta może być stosowana do wszystkich umów, ale ogranicza się do tych najważniejszych. Dotyczy również umów w obrocie nieruchomościami i to niezależnie od formy umowy przedwstępnej. Przyjął się zwyczaj w obrocie zawierania umów przedwstępnych w formie pisemnej zwykłej co przy braku zadatku wg sądownictwa nic nie znaczy; gdy był zadatek – taka umowa będzie ważna.
Elementy umowy przedwstępnej – tym elementem jest treść umowy przyrzeczonej. Trzeba wskazać, jaka umowa przyrzeczona ma być zawarta. Muszą być określone istotne elementy umowy przyrzeczonej. Ogólne wskazanie że będzie zawarta jakaś umowa, nic nie znaczy. Wskazanie elementów istotnych umowy przyrzeczonej jest o tyle ważne, że gdy występuje skutek silniejszy umowy przyrzeczonej, tzn. można zmusić stronę do zawarcia umowy, to wg art. 64 oświadczenie strony uchylającej się może być zastąpione prawomocnym orzeczeniem przez sąd stwierdzenia obowiązku danej osoby do złożenia oświadczenia woli (to, zastępuje oświadczenie woli strony).
Nie jest elementem termin zawarcia umowy przyrzeczonej. Kiedyś był, ale to zostało zmienione w 2003r. Jeśli jest wskazany termin, to zawarcie umowy przyrzeczonej powinno nastąpić w tym terminie. Jeśli termin nie jest wskazany, to umowa powinna być zawarta w terminie wskazanym przez osobę uprawnioną do żądania zawarcia umowy. Jeśli obie strony są zobowiązane do zawarcia umowy przyrzeczonej i każda z nich wyznaczyła inny termin, to terminem wiążącym jest termin wyznaczony przez stronę, która dokonała wyznaczenia terminu wcześniej (nie chodzi o wcześniejszy termin, a stronę która wyznaczyła termin wcześniej).
Skutki umowy przedwstępnej:
obie strony zamierzają zawrzeć umowę przyrzeczoną i ją zawierają – wtedy jest wszystko OK
obie strony zgodnie rezygnują z umowy przyrzeczonej i składają zgodne co do tego oświadczenia – wtedy jest wszystko OK
jedna ze stron chce zawrzeć umowę a druga strona uchyla się od tego – tu występują dwa skutki:
skutek słabszy – to roszczenie odszkodowawcze – zawsze można żądać odszkodowania przez to że poniosłem szkodę licząc na zawarcie umowę (chodzi o poniesione straty rzeczywiste a nie przyszłe korzyści). Skutek ten wywołuje każda umowa przedwstępna
skutek silniejszy – strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej i ten skutek występuje wówczas, gdy umowa przedwstępna odpowiada warunkom ważności umowy przyrzeczonej. Co do obrotu nieruchomościami wg art. 158 to umowa przyrzeczona jak i umowa przedwstępna musi mieć formę aktu notarialnego. Warunkiem umowy przyrzeczonej przenoszącej własność jest wymóg aktu notarialnego. Gdy umowa przedwstępna nie ma aktu notarialnego – to występuje tylko skutek słabszy. Dodatkowo art. 394 – przy zadatku nie ma wymogu dla ważności zadatku formy aktu notarialnego. Poza warunkami co do formy, jako warunkami ważności, mogą być oczywiście inne warunki.
Umowa przedwstępna może być zawarta pod warunkiem, np. zobowiązuję kupić pod warunkiem że otrzymam kredyt.
Przedawnienie roszczeń (skutek słabszy lub silniejszy) – termin przedawnienia to 1 rok od dnia, w którym umowa miała być zawarta.
Przy umowie przedwstępnej można więc do upływu 1 roku od umowy przedwstępnej żądać zawarcia umowy przyrzeczonej, a następnie przez kolejny 1 rok żądać roszczeń (skutku słabszego lub silniejszego).
Aukcje i przetargi
Ustawodawca rozróżnia aukcje i przetarg – art. 701 do 705.
Aukcje – umowa zostaje zawarta z chwilą udzielenia przybicia. Co gdy na aukcji została licytowana nieruchomość? Art. 702 § 3 – to art. 64.
Jest też możliwość unieważnienia aukcji lub przetargu – jeśli strona tej umowy, uczestnik lub osoba działająca w porozumieniu z uczestnikiem, wpłynęła na wynik przetargu w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami.
Jak ma wyglądać oświadczenie osoby składającej oświadczenie woli zmierzające do zawarcia umowy?
Art. 60 wskazuje, że zasadą jest że może to zachowanie wyglądać w sposób dowolny; wola może być wyrażona przez jakiekolwiek zachowanie: słowo, gest itp. Jest dowolność formy.
Ustawodawca posługuje się pojęciem formy w 2 znaczeniach:
w znaczeniu technicznym – czyli jak ma wyglądać zachowanie danej osoby. Zasadą jest forma dowolna. Ustawodawca wyróżnia formę:
formę zwykłą – czyli dowolną (nawiązać do wykładu mówiącego o wymogu zrozumiałego charakteru oświadczenia woli i wykładni tego zachowania co do woli danego podmiotu; zachowanie w ogóle, słowo, gest itd.)
formę pisemną – dzielącą się na:
formę pisemną zwykłą – art. 78 – ilekroć przepis stanowi o formie pisemnej i dalej milczy, to zawsze chodzi o formę pisemną zwykłą. Czy wszystko ma być odręczne? Czy musi być data? Czy musi być podpis? i inne pytania?
Do zachowania tej formy wystarczy złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie zawierającej treść. Treść może być spisana pismem maszynowym lub odręcznie, jakkolwiek, nawet wyryte na murze. Są możliwe wyjątki od tej reguły – najważniejszy dotyczy testamentu zwykłego holograficznego – musi być w całości napisany odręcznie i osobiście i z datą (art. 949).
Jeśli chodzi o datę – to jej co do zasady nie musi, nie jest warunkiem zachowania formy co do zasady.
Podpis – co to znaczy że coś jest podpisane? Orzecznictwo i nauka prawa zajmuje się kwestią jak ma wyglądać podpis:
- przepisy nie określają jak ma wyglądać podpis
- przyjmuje się że podpis pełni następujące funkcje: dowodową że ktoś złożył swój podpis na dokumencie, ale również potwierdzającą, że coś przestało być „projektem” a zaczęło być „wiążącym oświadczeniem woli” do momentu podpisu – podpis wskazuje, gdzie kończy się oświadczenie; to co poniżej podpisu nie jest oświadczeniem woli.
Podpis ma wyglądać tak, by było możliwe przypisanie podpisu danej osobie. Ideałem byłoby gdyby podpis składał się z pewnego imienia, nazwiska i był do tego czytelny. Im więcej liter, tym łatwiej grafologicznie ustalić wiarygodność podpisu. Dopuszcza się podpis zawierający pierwszą literę imienia i nazwisko. Dopuszcza się też podpis nieczytelny (wówczas np. z kontekstu treści się wnioskuje kto podpisał; tak, by ustalić kto podpisał np. także przez porównanie z innymi podpisami danej osoby zwyczajowo przez nią składanymi). Dyskutowana jest kwestia „parafki” jako podpisu (tzw. „ptaszek”). SN wskazuje, że parafa nie jest podpisem. Faksymila nie zastępuje podpisu chyba że jest przepis szczególny to honorujący (np. na banknotach jest wydrukowany podpis prezesa NBP – tak jak faksymila).
Orzecznictwo dopuszcza złożenie podpisu, podpis, przez wskazanie stopnia pokrewieństwa ewentualnie inne określenie, byleby tylko z całokształtu oświadczenia dało się odczytać, kto złożył ten podpis (problem dot. testamentów umieszczonych w liście kierowanym do innej osoby np. ktoś wysyłał list, wujek do siostrzenicy, wskazując z nim że gdyby zmarł to wszystko będzie dla niej …a podpis „Twój Kochany Wujek” – wiadomo, kto jest autorem listu i podpis w takich warunkach jest dopuszczalny)
formę pisemną kwalifikowaną, która się dzieli na:
pismo z datą pewną – daje pewność co do tego kiedy dokument został sporządzony, ale nie daje pewności kto go sporządził i nie daje pewności co do jego treści. Kwestie związane z tą formą reguluje art. 81 KC + prawo o notariacie. Zawsze pismo uzyskuje walor pisma z datą pewną od chwili śmierci danej osoby.
pismo z podpisem urzędowo poświadczonym – daje pewność co do daty oraz pewność co do tego, że konkretna osoba złożyła podpis, ale nie daje pewności co do treści oświadczenia woli. To też jest jedna z czynności notarialnych – poświadczenie podpisu.
forma aktu notarialnego – oświadczenie woli składane jest w obecności notariusza, który spisuje treść tego oświadczenia woli; mamy pewność co do daty, podpisu przez konkretną osobą i treści oświadczenia woli. Notariusz jest zawodem zaufania publicznego. Dotyczy wszystkich rozporządzeń nieruchomością, ale również w przypadku ustanawiania ograniczonych praw rzeczowych na nieruchomościach dla oświadczenia właściciela nieruchomości (art. 245 § 2).
Każda z tych kolejnych form, jest ważniejsza od poprzedniej. Oznacza to, że jeśli prawo wymaga np. formy 2 a ktoś ma formę 3 – to jest OK. Jeśli zaś prawo wymaga formy 3 a jest tylko forma 2, to czynność prawna jest nieważna.
07.12.2013
forma wyróżniana ze względu na skutki niezachowania formy w znaczeniu technicznym – może być:
forma zastrzeżona pod rygorem nieważności – forma ad solemnitatem – niezachowanie tej formy powoduje bezwzględną nieważność czynności prawnej, czyli czynność prawna nie wywołuje skutków prawnych od początku (żadnych skutków nie wywołuje). Czynności prawnej nie można konwalidować, można dokonać co najwyżej innej, nowej czynności ale poprzedniej nie można uzdrowić. Sąd bierze tą nieważność z urzędu; żadna ze stron nie musi się nawet na to powołać. Skoro czynność prawna jest nieważna, to otwiera to drogę do zwrotu wzajemnych świadczeń stron jeśli zostały zrealizowane (ten zwrot – na podstawie odpowiednich przepisów). Pod tym rygorem co do zasady jest zastrzeżona każda forma pisemna szczególna (kwalifikowana) – art. 73 § 2. Rygor może też być zastrzeżony dla innych form w znaczeniu technicznym, jeśli strony tak postanowiły (np. w umowie).
forma zastrzeżona w celu dowodowym (dla celów dowodowych) – forma ad probationem – czynność prawna jest ważna i skuteczna, natomiast występuje ograniczenie dowodowe (zakaz dowodowy) w zakresie osobowych źródeł dowodowych dowodzenia, że czynność w ogóle miała miejsce. Ludzie jako świadkowie są w tym przypadku niedopuszczalni. Art. 74 § 1. Niezachowanie tej formy powoduje że w sporze nie jest dopuszczalny dowód ze świadków ani dowód z przesłuchania stron, na fakt dokonania czynności. Zakaz ten zostaje uchylony jeżeli:
1) obie strony wyrażą na to zgodę;
2) jeśli żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą; nieprawdą jest, że do reklamacji jest potrzebny paragon – są już sieci handlowe, gdzie nie wymaga się paragonu ale by wykazać zakup potwierdza się fakt zapłaty np. kartą. Paragon nie jest warunkiem skutecznej reklamacji, ponieważ nie można wyłączyć nawet umownie odpowiedzialności sprzedawcy ze względu na ochronę konsumentów (art. 3853 pkt 2).
3) jeśli fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma; chodzi o jakikolwiek ślad w innym dokumencie wskazujący na uprawdopodobnienie, że czynność dana w ogóle wystąpiła; np. dokonanie przelewu bankowego w wykonaniu jakiejś umowy nawet ustnej – taki wydruk dowodzi że umowa w ogóle miała miejsce. Pozew o zapłatę sam w sobie, nie może być dokumentem uprawdopodabniającym.
4) art. 246 KPC – w razie wykazania że dokument obejmujący czynność został zakupiony, zniszczony, zabrany przez osobę trzecią. Np. teraz nie mam żadnego dokumentu wskazującego na umowę pożyczki, ale miałem go w domu i wnoszę o przesłuchanie żony, że ten dokument był w domu, który uległ pożarowi (dokument został zniszczony). SN dopuścił w jednej ze spraw w takich okolicznościach dziedziczenie na podstawie kserokopii testamentu.
Dla celów dowodowych zastrzeżona jest dla np.:
forma pisemna zwykła, chyba że ustawa zastrzega inny rygor – art. 73; wyjątek np. art. 99 § 2.
art. 720 § 2
zgoda na zabieg lekarski
Co z pokwitowaniem? Czy dłużnik który twierdzi że spełnił np. świadczenie pieniężne z pożyczki 1000zł może udowadniać ze świadków, że oddał te pieniądze, jeżeli nie ma żadnego pokwitowania? Czy w ogóle może udowadniać, a nie to, że mu się uda. Pokwitowanie – art. 462 – przepis wskazuje, że dłużnik spełniając świadczenie może żądać od wierzyciela pokwitowania. Jeśli wierzyciel odmawia pokwitowania, to dłużnik może powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia i złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego (art. 463). Dłużnik może powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia – nie ma pokwitowania, nie ma pieniędzy. Co jednak, jeśli zwrócił dług, a nie ma pokwitowania? Spełnienia świadczenia nie można traktować jako oświadczenia woli, to jest coś innego. Pokwitowanie nie dotyczy oświadczenia woli, tylko spełnienia świadczenia, czyli czynności faktycznej. Jeśli tak, to przepisy o skutkach dowodowych dotyczą oświadczeń woli, a nie spełniania świadczeń. A wobec tego, nie ma obowiązku pokwitowania w jakiejś formie pisemnej i nie ma tez zakazów dowodowych. Będzie można udowadniać za pomocą źródeł osobowych że świadczenie zostało lub nie spełnione. Jest wyjątek – dotyczy sytuacji, w których ze spełnieniem świadczenia powiązany jest jakiś element oświadczenia woli.
Kazus na E
Członkowie klubu sportowego pozywają klub sportowy o zapłatę stypendium, które zostało im przyznane, o czym oni nie wiedzieli, i twierdzą, że nigdy pieniędzy nie otrzymali. O stypendium dowiedzieli się, bo klub sportowy przysłał im po jakimś czasie oświadczenie dla celów podatkowych. Klub sportowy twierdzi, że ma świadków na to, że wypłacono stypendium – przyznaje, że nie ma pokwitowań. Wg sportowców, nie słuchajmy świadków bo klub nie ma pokwitowania. Stypendium było przyznawane na wniosek sportowców i podpisywali oni takie wnioski, przy czym w momencie składania tych oświadczeń, nie wiedzieli oni, czy w ogóle dostaną stypendium i w jakiej wysokości.
Należy to powiązać z przepisami odpowiednio stosowanymi o darowiźnie – art. 888 wymagającym dla darowizny umowy (oświadczeń woli stron).
forma zastrzeżona dla wywołania określonych skutków prawnych – forma ad eventum – strony mogą zastrzec określoną formę jednocześnie postanawiając, że w razie jej niezachowania to albo czynność prawna nie wywoła wszystkich skutków prawnych, albo też może być tak, że niezachowanie tej formy będzie skutkowało wprowadzeniem innego skutku niż to strony zamierzały wprowadzić (zarówno pierwsze jak i drugie może wynikać z ustawy lub z woli stron). Np.: umowa przedwstępna i umowa przyrzeczona. Art. 660.
Wady oświadczeń woli
Oświadczenie woli które już zostało złożone, nie może być ot tak pozbawione skutków prawnych, nawet jeżeli są jakieś nieprawidłowości, ale może to nastąpić w przypadkach wskazanych w ustawie. Przyjmuje się def. że wady oświadczeń woli to szczególne stany faktyczne szczegółowo unormowane przez ustawodawcę, które uzasadniają (ale nie wymuszają) pozbawienie aktu prawnego jakim jest oświadczenie woli skuteczności prawnej.
Wady oświadczeń woli:
brak świadomości lub swobody – art. 82
pozorność – art. 83
błąd – art. 84
podstęp – art. 86
groźba – art. 87
wyzysk – art. 388
Skutki tych wad są różne, czy czynność jest odpłatna, czy nieodpłatna, czy jedna czy wiele stron, ale istotne znaczenie ma ciężar gatunkowy danej wady. Dodatkowo, jest poza KC szczególna regulacja dot. testamentu, zawarcia małżeństwa, uznania ojcostwa. Sytuacja wymusza szczególną regulację.
Te wady wywołują różne skutki:
brak świadomości i pozorność powodują bezwzględną nieważność czynności prawnej. Oświadczenie nie wywołuje żadnych skutków prawnych, czynność prawna jest nieważna od początku (ex tunc), działa z mocy samego prawa, nie trzeba się powoływać na bezwzględną nieważność czynności prawnej, i tu nie ma żadnych terminów (żadnego przedawnienia, prekluzji itd.). Orzeczenie sądu potwierdzający zaistnienie takiej wady ma charakter deklaratoryjny, sąd tylko potwierdza.
błąd podstęp i groźba – powodują wzruszalność czynności prawnej. Ta osoba, która złożyła oświadczenie woli dotknięte wadą, może się zdecydować czy chce, by nic nie robić z czynnością prawną, ale może też zdecydować, że uchyli się od skutków prawnych oświadczenia woli dotkniętego wadą, czyli że wzruszy czynność prawną. Jeśli ktoś się uchyli, to czynność prawna stanie się nieważna od początku.
wyzysk – powoduje inne skutki prawne. Tam ustawodawca dąży do tego by utrzymać w mocy umowę, tylko ją nieco skorygować.
Brak świadomości lub swobody
Art. 82. traktuje o 2 stanach: braku świadomości albo braku swobody. Brak świadomości to brak rozeznania, czyli braku zdolności zrozumienia swojego postępowania, czy innych osób. Brak swobody to stan w którym możliwość wolnego wyboru jest całkowicie wyłączona.
Zgodnie z orzecznictwem SN brak świadomości lub brak swobody nie musi być całkowity. Brak świadomości pociąga za sobą brak swobody, ale mogą być takie sytuacje, że ktoś ma świadomość, ale nie ma swobody (np. na głodzie narkotycznym). Przykłady: kwestie medyczne takie jak choćby choroba psychiczna; ciężka śmiertelna choroba powodująca przejściowe wyłączenia świadomości, ostateczne wyczerpanie, bardzo wysoka gorączka, szok pourazowy, użycie pewnych leków i skutki uboczne.
We wszystkich takich przypadkach chodzi o przyczynę tkwiącą wewnątrz podmiotu. Narzucenie np. warunków umowy jest przyczyną zewnętrzną. Ten problem pojawia się przy uzależnieniu osób zniedołężniałych – osoby te wyrażają zgodę na czynności prawne dokonywane przez opiekunów. Trzeba tylko przy takich przypadkach wykazać, że to uzależnienie wynika z przyczyn wewnętrznych po stronie osoby niedołężnej.
Postępowanie dowodowe – jest o tyle utrudnione, że trzeba ustalić stan psychiczny osoby składającej oświadczenie woli po jakimś czasie, zazwyczaj SN wymaga dowodu z opinii biegłych, psychiatry, psychologa. Dotyczy to często opiniowania zdarzeń przeszłych, a zmarły już nie żyje. Brak świadomości albo swobody to tą wadą zajmujemy się, gdy ktoś ma zdolność do czynności prawnych – gdy jej nie ma, to tą wadą się w ogóle nie zajmujemy, jest to kryterium formalne.
Przepisy szczególne w zakresie małżeństwa – art. 151 KRO. Ustawodawca wskazał, że małżeństwo może być unieważnione jeżeli wyłączona była świadoma wola jednego z nupturientów (nie jest wyłączona swoboda?)
Co do testamentu art. 945 § 1 pkt 1. jest podobna regulacja.
14.12.2013
uzupełnić I część
Pozorność
Nieważne jest oświadczenie woli złożone dlrugiej stronie za jej zgodą dla pozoru.
Okoliczności….
nie są pozornością oświadczenia nie na serio (np. aktor na scenie, wypowiedzi niektórych uczestników reality show)
zastrzeżenie potajemne – reservatio mentalis – jest to sytuacja, w której jedna ze stron zakłada potajemnie, czyli nie informując drugiej strony, że dana czynność prawna nie wywoła żadnych skutków prawnych. Np. jest darowizna nieruchomości, wszystkie warunki są spełnione, mija 10 lat i darczyńca żąda zwrotu darowizny podnosząc, że nigdy tak tego nie chciał zrobić w istocie.
nie są pozornością czynności powiernicze, np. przewłaszczenie na zabezpieczenie (co do zasady przeniesienie własności jest aktem ostatecznym, natomiast przy przewłaszczeniu przenosimy na kogoś własność jednie po to, by zabezpieczyć spłatę pożyczki czy kredytu). Chodzi o ochronę innego stosunku prawnego.
Przesłanki pozorności:
oświadczenie ma być złożone drugiej stronie. Z tego wynika, że pozornością nie mogą być dotknięte nie kierowane do adresata który byłby stroną czynności prawnej. Pozorność nie może występować w jednostronnych czynnościach prawnych. Przykład: uznanie ojcostwa (SN wskazał że nie może być dotknięte nigdy pozornością, bo nie jest kierowane do drugiej strony czynności, nie ma drugiej strony tej czynności, a to że jest składane wobec urzędowego organu jest bez znaczenia).
ma nastąpić zgoda drugiej strony na pozorność, nie na czynność prawną lecz na pozorność! W praktyce najczęściej chodzi o umowy
oświadczenie ma być złożone dla pozoru, czyli bez zamiaru wywołania skutku prawnego który zazwyczaj wynika z danego oświadczenia a po to, by w pewnym sensie oszukać innych uczestników obrotu.
Gdy są spełnione te 3 przesłanki, wówczas występuje bezwzględna nieważność czynności prawnej.
II część
Należy odróżnić sytuacje:
gdy tylko jest czynność pozorna – strony nie zamierzają wywołać żadnych innych skutków prawnych. Np. ucieczka przed komornikiem i postępowaniem egzekucyjnym.
czynność symulowana (jest bezwzględnie nieważna) i służy ukryciu czynności dysymulowanej. Powstaje pytanie, czy czynność dysymulowana może być uznana za ważną. Art. 83 § 1 zdanie drugie wskazuje, że czynność ukryta może być ważna, o ile:
czynność ukryta musi nastąpić
czynność ukryta musi być czynnością inną niż czynność pozorna,
porozumienie co do czynności ukrytej musi być osiągnięte najpóźniej z chwilą dokonywania czynności pozornej. Umówienie się później – nie ma problemu pozorności co do tej drugiej czynności.
czynność ukryta nie może być sprzeczna z ustawą czy zasadami współżycia społecznego. Czynność dysymulowana będzie ważna, gdy czynność pozorna została dokonana w takiej formie, jaka jest wymagana dla czynności dysymulowanej.
Ochrona osób trzecich przy pozorności:
art. 83 § 2 chroni nabywcę prawa (osobę trzecią) jeżeli prawa nabył te odpłatnie i działał w dobrej wierze.
Błąd
Jest to mylne wyobrażenie o rzeczywistości bądź brak prawidłowego takiego wyobrażenia o rzeczywistości. Prawo polskie nie zawiera definicji błędu. Sytuacje, które nie są błędem:
zła nazwa nie szkodzi – falsa demonstratio non nocet – jeśli np. strony zawarły umowę najmu a nazwały ją umową dzierżawy, to nie jest to żaden błąd. Jeżeli strony ujawniają złych terminów na ujawnienie swej rzeczywistej woli, to to również nie jest błąd.
nie jest błędem tzw. dyssens czyli przeciwieństwo konsensusu. Jeśli to jest jawny dyssens, to nie ma umowy bo strony nie osiągnęły w ogóle porozumienia. Ukryty jest gdy strony osiągnęły porozumienie lecz zupełnie inaczej rozumieją treść swoich oświadczeń woli. Dyssens ukryty w praktyce trudno odróżnić od błędu.
gdy składamy podpis nie zapoznając się z treścią oświadczenia- zarzut podpisania oświadczenia woli bez zapoznania się z treścią jest bezskuteczny, chyba że zostanie wykazane, że druga strona zapewniała że coś innego wynika ze sformułowań niż to wynika z treści.
Przesłanki błędu – czyli sytuacje gdy mamy do czynienia z błędem prawnie doniosłym:
przesłanki, które zawsze muszą być spełnione:
błąd musi być błędem co do treści czynności prawnej – ten błąd to nie tylko co do tego co wyraźnie w umowie przewidziano, ale to błąd również co do tych elementów stanu faktycznego, które mają znaczenie dla danego typu czynności prawnej. Przykład: nabycie projektu architektonicznego celem wykorzystania w postępowaniu o pozwolenie na budowę. Zawierając taką umowę, często nie postanawia się że twórcą projektu ma być osoba posiadająca uprawnienia architektoniczne – oczywistym jest, …….. Nie jest błędem co do treści czynności prawnej błąd co do pobudki, motywacji, bądź co do czynników natury psychologicznej.
Kazus na E: Przykład: Jak uwiódł Janinę i obiecał jej małżeństwo i szczęśliwe życie do końca. Jedynym warunkiem było uczynienie na rzecz Jana przez Janinę kwoty 100tys. zł by ten mógł zapłacić za operację swojej matki. Po otrzymaniu $ Jan „zwiał”. Czy Janina może się powołać na wadę oświadczenia woli, a jeżeli tak to na jaką? I czy odpowiedź byłaby taka sama, gdyby Jan nie mówił w jakim celu chce $?
chyba ma znaczenie to, w przypadku umowy darowizny, gdy działamy w szczodrobliwości;
błąd musi być istotny – musi wystąpić istotność subiektywna, czyli że gdyby dana osoba znała rzeczywisty stan rzeczy to by nie dokonała czynności prawnej, i musi też wystąpić istotność obiektywna, tzn. odwołujemy się do zdania postronnego obserwatora (art. 84 § 2). Błąd ma być motorem działania, przyczyną złożenia oświadczenia woli. Wg prof.Petrykowskiej – błąd nie musi być motorem działania.
dodatkowe przesłanki które musza być spełnione w przypadku dwustronnych czynności odpłatnych:
druga strona błąd wywołała chociażby bez swojej winy albo o błędzie wiedziała albo błąd mogła z łatwością zauważyć.
Postępowanie z wadliwym oświadczeniem – co może zrobić osoba, która złożyła wadliwe oświadczenie:
ten kto złożył takie oświadczenie ma prawo podmiotowe kształtujące, tzn. przez jednostronne oświadczenie woli może uchylić się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu,
musi to zrobić na piśmie, w ciągu 1 roku od dnia wykrycia błędu.
Wtedy mamy do czynienia ze wzruszeniem czynności prawnej – po złożeniu takiego oświadczenia.
Jest szczególna regulacja błędu:
przy testamencie – art. 945 § 1 pkt 2 – nie ma wymogu istotności obiektywnej. Testament będzie nieważny jeśli tylko wykażemy że testator działał w błędzie nawet gdy na tyle powinien być rozsądny, by błąd wykryć (złagodzone przesłanki błędu)
przy ugodzie – art. 918 – zaostrzone przesłanki błędu – trudno się powołać na błąd przy ugodzie. Zaostrzenie polega na tym, że obie strony muszą działać w błędzie, błąd musi dotyczyć okoliczności faktycznych a nie stanu prawnego, i gdyby strony znały prawdę do żadnej ugody by nie było bo nie byłoby też sporu.
przy zawieraniu małżeństwo – w KRiO – art. 151§1 pkt 2 – błąd ma dotyczyć jedynie tożsamości drugiej strony. Czyli chodzi o fizyczne pomylenie osób, natomiast bez znaczenia pozostaje błąd co do przymiotów i właściwości drugiej strony.
Podstęp
To jest wada oświadczenia woli która w prawie karnym funkcjonuje jako „oszustwo”. Jest to celowe wprowadzenie w błąd danej osoby by złożyła oświadczenie woli danej treści. W podstępie chodzi o podstępne wywołanie błędu, czyli musi być błąd ale jest wywołany podstępnym, złym działaniem, wywołuje mylne wyobrażenie rzeczywistości i to prowadzi do złożenia oświadczenia woli. Wymagana jest wina umyślna. Nie można podstępnie działać w sposób nieświadomy (podobnie jak w prawie karnym), oraz musi wystąpić jakiś element materialny: albo zapewnianie o istnieniu jakiejś właściwości lub zatajaniem tego.
Ocena konkretnych stanów faktycznych jest skomplikowana, bo prawo nie chroni osób naiwnych, nie chroni samej naiwności. Z drugiej strony, orzecznictwo sądów karnych szeroko ujmuje oszustwo. Podstęp tym się różni od błędu, że:
przy podstępie ….może dotyczyć okoliczności leżących poza treścią, czyli również pobudki, motywacji.
błąd wywołany podstępnie nie musi być istotny,
Groźba
Jest to zapowiedź pewnego zła, ma to służyć wywołaniu u drugiej strony stanu obawy celem złożenia przez nią oświadczenia woli o określonej treści. Sytuacje, które nie są groźbą:
w której jedna ze stron ma sytuację dominującą gospodarczo
w której jedna ze stron jest w trudnym położeniu a druga ze stron nie oferuje pomocy
Przesłanki groźby:
element zewnętrzny - zapowiedź pewnego zła – w praktyce ta zapowiedź pewnego zła jest trudna do ustalenia. KC stanowi o niebezpieczeństwie osobistym lub majątkowym. W przypadku zawarcia małżeństwa przesłanka tylko niebezpieczeństwa osobistego.
musi wystąpić element wewnętrzny – element obawy – i to ma być skutkiem zła zewnętrznego. Tu też są kłopoty w praktyce do ustalenia.
Jaka ma być groźba? Groźba ma być bezprawna, czyli zachowanie którym grozimy ma być sprzeczne z ustawą lub zasadami współżycia społecznego. Prawo cywilne rozróżnia:
bezprawność środka – sam środek jest zły
bezprawność celu – grozimy czymś co nie jest bezprawne, ale bezprawny jest cel, to wymuszenie oświadczenia woli. Np. groźba samobójstwa – samobójstwa nie jest bezprawne w prawie polskim. Problem jest wtedy, gdy ktoś grozi pójściem na policję w celu ujawnieniu popełnienia przestępstwa Czy jest bezprawność celu?
musi wystąpić wywołanie stanu obawy, tzn. musimy zbadać, czy dana osoba mogła się obawiać, że jej samej lub innej osobie grozi niebezpieczeństwo (realne, możliwe do osiągnięcia).
groźba osoby trzeciej zrównana jest z groźbą drugiej strony czynności prawnej.
Sposób postępowania taki sam jak przy błędzie.
Wyzysk
Generalnie niektórzy wyzysk kwestionują jako wadę oświadczenia woli, bo jest w art. 388 a nie w części ogólnej KC.
Może wystąpić tylko przy umowach i to tylko przy umowach wzajemnych, i dodatkowo – oparty jest na konstrukcji nieprawidłowości w procesie podejmowania decyzji.
Art. 388 – to wykorzystanie sytuacji drugiej strony by uzyskać nieuzasadnioną korzyść. Nie chodzi o potoczne rozumienie „wyzysku”!
Przesłanki wyzysku:
przesłanki obiektywne:
musi nastąpić rażąca dysproporcja świadczeń. Co to jest rażąca? Rzucająca się w oczy, w sposób oczywisty dla każdego. Jest też coś takiego, jak prawo do okazji.
dysproporcja ma być w chwili zawierania umowy.
przesłanki subiektywne:
po stronie wyzyskanego musi wystąpić albo przymusowe położenie, albo niedołęstwo, albo niedoświadczenie (w ogóle, np. osób bardzo młodych lub wychowywanych w izolacji ze światem zewnętrznym, a nie w danym typie umowy). Przymusowe położenie – chodzi o poważny przymus ekonomiczny, niebezpieczeństwo dot.życia, zdrowia itp. Nie jest przymusowym położeniem sytuacja, że ktoś potrzebuje pieniędzy (trzeba ostrożnie korzystać z orzeczeń dot. kwestii związanych z żerowaniem na osobach słabszych ekonomicznie). Niedołęstwo – to i psychiczne, jak i fizyczne, oraz stan uzależnienia od drugiej osoby.
musi być świadomość po stronie wyzyskującego owego przymusowego położenia drugiej stronie. Trzeba udowodnić, że wyzyskujący miał świadomość przymusowego położenia.
Jeśli są spełnione przesłanki wyzysku, to jest zupełnie inaczej niż bezwzględnej nieważności, inaczej niż przy wzruszalności czynności prawnej. Jest trzeci skutek – ustawodawca chce utrzymania w mocy umowy lecz dąży do wyrównania dysproporcji świadczeń. Wyzyskanemu przysługuje roszczenie o wyrównanie świadczeń (zmniejszenie jej świadczenia np. odsetek, lub zwiększenia świadczenia drugiej strony). Gdy jest to niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, to dopiero wtedy można żądać unieważnienia umowy. Te uprawnienia wygasają z upływem 2 lat od zawarcia umowy.
W praktyce – większą rolę ochronną pełnią przepisy o oszustwie niż o wyzysku.
11.01.2014
było bodajże w temacie:
przedstawicielstwo, pełnomocnictwo
przedawnienie, przerwanie biegu przedawnienia, art. 123
Przedstawicielstwo – można dokonać czynności prawnej przez przedstawiciela.
Z przedstawicielstwem mamy do czynienia wówczas gdy jedna osoba przedstawiciel dokonuje czynności w imieniu osoby reprezentowanej a skutki tej czynności powstają bezpośrednio w sferze prawnej osoby reprezentowanej. To zdanie jest prawdziwe jeżeli przedstawiciel działa w sferze umocowania a nie poza zakresem umocowania.
Od przedstawicielstwa należy odróżnić inne instytucje :
Posłaniec – którym jest osoba przenosząca cudze gotowe już oświadczenie woli. Posłaniec nie musi mieć zdolności do czynności prawnych. W uchwale sądu najwyższego z maja 2013 roku wskazano że takim posłańcem jest notariusz w razie sporządzenia aktu notarialnego dot. nieruchomości notariusz ma obowiązek przesłania dokumentu do wydziału ksiąg wieczystych sądu rejonowego.
Zastępstwo pośrednie – są to sytuacje gdy ktoś działa we własnym imieniu ale w cudzym interesie. Jest to sytuacja komisanta prowadzącej komis. Komisant zawiera umowę z klientami.
Działanie organu osoby prawnej – działanie jest działaniem osoby prawnej a nie przedstawiciela .
Prokura – szczególny rodzaj pełnomocnictwa w stosunkach handlowych
Czy każda czynność może być dokonana przez przedstawiciela. Nie, nie może.
1) Nie można dokonać przez przedstawiciela czynności prawnej dot. sporządzenia i odczytania testamentu.
2) Nie jest możliwe również uznanie ojcostwa przez przedstawiciela wynika to z właściwości tej czynności. Czynność ta ma walor osobisty.
3) Zgoda na przysposobienie- zgody tej nie można udzielić przez przedstawiciela. Ustawodawca zezwala jednak zawarcie małżeństwa przez przedstawiciela .
Według czyich stanów podmiotowych oceniamy wadliwość oświadczeń woli ?
Teoria reprezentacji – przyjmujemy że przedstawiciel składa oświadczenia woli. Wprawdzie w cudzym imieniu i rachunek ale to on składa oświadczenie woli a zatem art. 95 par 2 czynność prawna dokonana przez przedstawiciela . Bierzemy pod uwagę stany podmiotowe przedstawiciela ustawowego a nie mocodawcy . Chyba że stan podmiotowy mocodawcy ma znaczenie np. ktoś wie że dokonałoby czynności prawnej z osoba nieuprawnioną wtedy uwzględniamy stan podmiotowy mocodawcy .
Rodzaje przedstawicielstwa ze względu na źródło umocowania:
Art. 96 przedstawicielstwo może opierać się na ustawie – przedstawicielstwo ustawowe np. rodzice do małoletnich dzieci, opiekun wobec osób bez zdolności prawnej, kurator do osoby częściowo ubezwłasnowolnionej itp. Itd.
Przedstawicielstwo może opierać się na oświadczeniu woli mocodawcy i jest to pełnomocnictwo.
Różnice między przedstawicielstwem ustawowym a pełnomocnictwo
- przedstawicielstwo źródło umocowania – // pełnomocnictwo oświadczenie woli
Zakres
Przedstawicielstwo Ustawa - // pełnomocnictwo mocodawca
Przedstawiciel ustawowy musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych a pełnomocnik nie, wystarczy ograniczona zdolność do czynności prawnych art. 100
Przy przedstawicielstwie jest obowiązek działania przedstawiciela w wypadku pełnomocnika zaś jest to jedynie uprawnienie. Obowiązek może wynikać co najwyżej z innej czynności prawnej np. – pracodawca zatrudnia dana osobę po to by zawrzeć umowę z innymi klientami.
Przy przedstawicielstwie przekroczenie granic umocowania skutkuje bezwzględną nieważnością czynności prawnej natomiast przy pełnomocnictwie przekroczenie umocowania powoduje zastosowania instytucji rzekomego pełnomocnika.
Przy przedstawicielstwie o wygaśnięciu decyduje ustawa a przy pełnomocnictwie decyduje o tym wola ustawodawcy. Art. 101 par 2 Umocowanie wygasa ze śmiercią pełnomocnika chyba że postanowiono inaczej .
Przedstawicielstwo może być czynne i bierne. Czynne to do składania oświadczeń woli a bierne do przyjmowania oświadczeń woli art. 109 KC. Pełnomocnictwo definicji : jest to jednostronna czynność prawna obejmująca oświadczenie woli mocodawcy w którym mocodawca upoważnia inna osobę – pełnomocnika do działania we własnym imieniu ( mocodawcy ) i ze skutkami dla siebie (mocodawcy).
Rodzaje pełnomocnictwa wynikają z art. 98 i jest ich 3.
- szczególne – do dokonania konkretnej czynności prawnej .
- ogólne – obejmuje umocowanie do czynności zwykłego zarządu. Pojęcie to nie jest nigdzie definiowane . Ustawa o własności lokali posługuje się przykładowym wyliczeniem przekraczających umocowanie.
- rodzajowe – do dokonania czynności danego rodzaju np. sprzedaży nieruchomości
Najszerszy zakres będzie wymagał z prokury – nie opisał i nie będzie z tego pytał.
Forma pełnomocnictwa – istnieje zasada dowolności formy pełnomocnictwa – art. 99 par 1. Wyjątek dotyczy pełnomocnictwa ogólnego art. 99 par 2 pełnomocnictwo ogólne pod rygorem nieważności powinno być udzielone na piśmie. Forma szczególna może wynikać z formy pochodnej pełnomocnictwa art. 99 par 1 .
Sąd najwyższy przyjął że odwołanie może już nastąpić w dowolnej formie.
( szczególnie lubi ten przepis )Art. 97 KK – Dotyczy pełnomocnictwa dorozumianego dla osoby czynnej w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonym do usługiwania publiczności. W razie wątpliwości ta osobę poczytuje się do umocowanej do dokonywania czynności które zazwyczaj zostają dokonywane z ludźmi korzystający z usług tego przedsiębiorstwa.
Do fryzjera przyszła pani by wykonać usługę przedłużania włosów. Według tej pani usługę te wykonał Pan który się na tym zna – fryzjer . Według powódki usługa była wykonana wadliwie, klei się rozlał po skórze, trzeba było ściąć włosy co było wielkim ciosem gdyż dla niej wygląd był najważniejszy. Pozwany bronił się wskazując że po 1) usługa była wykonana dobrze a przynajmniej nie było wykazane że było źle, usługa nie była wykonana w tym zakładzie 3) a nawet jeśli była to nie był to pracownik. Sąd uznał że klienta nie powinno to interesować co i na jakiej podstawie czyni fryzjer który jest w zakładzie fryzjerskim.
Art. 734 par 2 KC inna forma pełnomocnictwa dorozumianego – umowa zlecenia – w braku odmiennej umowy zlecenie obejmuje umocowania do czynności w imieniu dającego zlecenie
Inny przepis ale jednak martwy –art. 29 KRiO – zajrzeć bo nie zrozumiałem jego wypowiedzi.
Sytuacja pełnomocnika- nie musi mieć pełnej zdolności do czynności prawnej wystarczy ograniczona. Z pełnomocnictwa wynika prawo a nie obowiązek działania. Dlatego bo udzieleni pełnomocnictwa to jednostronna czynność prawna. Pełnomocnictwo może być udzielone kilku osobom z tym samym zakresem pełnomocnictwa.
Substytucja - czy pełnomocnik może działać nie poprzez własne działania czy może udzielić dalszego pełnomocnictwa ? jest to możliwe jeżeli wynika to z treści tego pierwszego pełnomocnictwa , wynika z ustawy albo wnika ze stosunku prawnego .
Dokonanie czynności z samym sobą – nie może być takiej sytuacji chyba że co innego wyraźnie wskazano w treści pełnomocnictwa albo mamy do czynienia z taka czynnością prawna w którym wyłączona jest możliwość naruszenia interesu prawnego mocodawcy np. przyjęcie darowizny niczym nie o obciążonej.
Wygaśnięcie pełnomocnictwa – art. 101- pełnomocnictwo może być w każdym czasie odwołane. Zasada ta wynika z założenia że pełnomocnictwo jest oparte na zaufaniu a gdy to straci to może odwołać pełnomocnictwo. Chyba że mocodawca zrzekł się odwołania pełnomocnictwa z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa.
Wygasa jeżeli zmarł mocodawca bądź pełnomocnik art. 101 par 2. Chyba że znów inaczej zastrzeżono z przyczyn stosunku prawnego. Gdy pełnomocnik utracił całkowicie zdolność do czynności prawnych.
Zasadą jest że działanie pełnomocnika wiąże mocodawcę ale tylko wtedy gdy mieści się w granicach umocowania. Występują sytuacje gdy ktoś nie jest pełnomocnikiem a działa jako pełnomocnik albo sytuacje gdy ktoś jest pełnomocnikiem ale przekroczy zakres umocowania. I co wtedy ? I teraz zależy czy jest to umowa czy jednostronna czynność prawna
Umowa art. 103- mamy do czynienia z czynnością prawna kulejącą. Kontrahent pełnomocnika jest związany umową natomiast związanie mocodawcy zależy od potwierdzenia tej umowy przez mocodawcę. Jeśli mocodawca odmówi tej umowy to umowa staje się nieważna od początku. Jeśli potwierdzi staje się ważna od początku. Jeśli zaś mocodawca milczy to po bezskutecznym upływie terminu czynność jest bezskuteczna. W razie odmowy potwierdzenia występują pewne sankcje dotykającego pełnomocnika. Musi oddać wszystko to co otrzymał w wyniku otrzymania umowy a po drugie musi naprawić szkodę którą druga strona poniosła przez to że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania lub o przekroczeniu umocowania.
Jednostronne czynności prawne – jeśli nie jest skierowana do adresata to wtedy jest to czynność prawna nieważna natomiast jeśli jest to czynność prawna jednostronna skierowana do adresata i jeśli ten adresat zgodzi się na ta sytuacje czyli wie że oświadczenie kieruje osoba która w ogóle nie jest umocowana lub przekracza jej zakres to wtedy stosujemy negotium claudicans tak jak w umowie.
Inna sytuacja – gdy pełnomocnik działa po wygaśnięciu pełnomocnictwa ale w granicach umocowania – art. 105 taka czynność prawna jest ważna i pociąga skutki dla mocodawcy chyba ze druga strona umowy wiedziała o wygaśnięciu pełnomocnictwa bądź mogła się dowiedzieć.
Przedawnienia roszczeń – na egzamin radzi się nauczyć
Przedawnienie jest to jedna z instytucji prawa cywilnego które wiążą skutki prawne z upływem czasu. Inne instytucje które wiążą analogicznie to :
Zasiedzenie – nabycie własności po upływie określonego czasu
Przemilczenie – utrata własności na skutek upływu czasu i nie wykonywania prawa przez pewien czas
Terminy prekluzyjne lub zawite – ogólnie chodzi o osłabienie siły roszczenia czyli jednego z praw podmiotowych na skutek upływu czasu. Instytucja ta występuje w rzymskich porządkach kulturowych a nawet religijnych co świadczy o tym że występuje z ważnych powodów. Skutek taki że zobowiązania w ogóle wygasają.
Art. 344 KC roszczenie o ochronie posiadania wygasa jeżeli nie będzie dochodzone. W polskim KC przedawnieniu mogą ulec jedynie roszczenia – a contrario nie przedawniają się te prawa które nie są roszczeniami. Nie ulega przedawnieniu prawo własności. Roszczenie jest to prawo podmiotowe polegające na tym ze wierzyciel może żądać od określonej osoby określonego zachowania się. Roszczeniu przeciwstawia się prawa podmiotowe bezwzględne np. prawo własności. Mogą istnieć sytuacje gdy prawo podmiotowe mogą być chronione za pomocą roszczeń. Przedawnieniu ulegają po pierwsze roszczenia.
Nie wszystkie roszczenia lecz tylko majątkowe ulegają przedawnieniu. Nie wszystkie roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu ponieważ mogą istnieć przepisy szczególne które wyłączają dochodzenie roszczeń majątkowy np. art. 233 par 1 KC . Nie ulega przedawnieniu roszczenie o zniesienie współwłasności.
Na czym polega przedawnienie. Przedawnienie roszczenia polega na tym że dłużnik nadal pozostając dłużnikiem może skutecznie uchylić się od zaspokojenia roszczenia uniemożliwiając wdrożenie sankcji przymusu państwowego. Na skutek przedawnienia nie mogą być przymusowo egzekwowane przedawnienia. Powinno się podnieść zarzut przedawnienia aby było ono skuteczne. Na skutek upływu terminu przedawnienia po stronie dłużnika w postaci długu i odpowiedzialności pozostaje tylko dług. Dalej jest powinność spełnienia świadczenia ale odpada odpowiedzialności .
Podniesienie zarzutu przedawnienia- nie ulega wątpliwości że nie jest wymagana szczególna forma do podniesienia tego zarzutu.
Termin przedawnienia roszczeń wynosi co do zasady lat 10 a dla świadczeń okresowych i związanej z prowadzeniem działalności gospodarczej termin ten wynosi 3 lata. Chyba że przepis szczególny wprowadza inny termin przedawniania. Prawa alimentacyjne się nie przedawniaja.1007 art.
Jak liczymy termin przedawnienia art. 120 wskazuje nam że liczy od dnia od kiedy roszczenie stało się wymagalne i jeśli zaś nie był wskazany termin spełnienia świadczenia a zatem świadczenie powinno być spełnione po wezwaniu do zapłaty to art. 120 wyjaśnia sprawę.
Przedstawicielstwo i przedawnienie
Art. 95 KC. Zastrzeżenie związków wynikających z ustawy lub czynności prawnej nożna wykonać czynności prawne przez przedstawiciela. Mamy do czynienia gdy przedstawiciel dokonuje czynności w imieniu osoby reprezentowanej a skutki tej czynności powstają bezpośrednio w sferze prawnej osoby reprezentowanej.
Jest to prawdziwe jeśli przedstawiciel działa w sferze umocowania a nie poza zakresem umocowania.
Chodzi oto aby nie dokonywać samemu czynności prawnej poprzez brak nieśmiałości, braku czasu itp.
Należy odróżnić inne instytucje:
Odróżnić od posłańca, którym jest osoba przenosząca cudze gotowe już oświadczenie woli. Inna osoba składa swoje oświadczenie woli a posłaniec tylko przenosi z jednego miejsca do innego. Posłaniec nie musi mieć zdolności do czynności prawnych. W uchwale SN z 22 maja z 2013r. wskazano, że posłańcem jest notariusz w razie sporządzenia aktu notarialnego notariusz ma obowiązek przesłania dokumentów do sądu rejestrowego w zakresie ksiąg wieczystych.
Zastępstwo pośrednie – ktoś działa we własnym imieniu ale w cudzym interesie – komisant. Komisant zawiera umowę we własnym imieniu ale działa w interesie osoby, która zawarła z min umowę.
Działanie organu osoby prawnej – działanie osoby prawnej a nie działanie przedstawiciela.
Prokura – szczególna osoba w stosunkach handlowych
Czy każda czynność może być wykonana przez pełnomocnika
NIE ponieważ wyłączone są czynności prawne na sporządzanie i odwołanie testamentu (art. W KC - dopisać). Nie jest możliwe uznanie ojcostwa co wynika z własności tej czynności. Zgoda na przysposobienie. Wyraźnie wskazuje się, że można zawrzeć małżeństwo przez przedstawiciela choć jest to czynność osobista.
Wadliwość oświadczeń woli
Przyjęto teorię reprezentacji i przyjmujemy, że przedstawiciel składa oświadczenie woli. Zatem przyjmujemy z art. 95 par. xx zatem bierzemy pod uwagę dobrą i zła wiarę przedstawiciela. Jest zastrzeżenie – stan podmiotowy ma znaczenie np. wie, że dokonał czynności z osobą nieuprawnioną. Wtedy oceniamy stan podmiotowy mocodawcy.
Rodzaje przedstawicielstwa ze względu na źródło umocowania
Art96 przedstawicielasto może opierać się na ustawie – przedst.. ustawowe – rodzice w stosunku do małoletnich dzieci, opiekun, kurator w stosunku do osoby częściowo ubezwłasnowolnionej.
Może opierać się na oświadczeniu woli mocodawcy i jest to pełnomocnictwo.
Różnice między
Źródło umocowania – ustawa lub oświadczenie woli mocodawcy
Zakres: decyduje ustawa przy ustawowym a umowa przy pełnomocnictwa.
Umowa przy woli
Przedstawiciel ustawowy musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych a pełnomocnik wystarczy ograniczona na podst. Art.100KC
Art. 94 KRO – dot. Władzy rodzicielskiej – może ona przysługiwać temu rodzicowi który ma pełną zdolność do czynności prawnych
Obowiązek działania przedstawiciela przy ustawowym w wypadku pełnomocnika jest to jedynie uprawnienie. Obowiązek może wynikać co najwyżej z innej czynności prawnej. NP.
Przedst.. ustawowe skutkuje bezwzględna nieważności czynności prawnej a przy pełnomocnictwa przekroczenie umocowania powoduje zastosowania instytucji rzekomego pełnomocnika – należy potwierdzić czynność prawną.
Wygaśnięcie - Przy ustawowym decyduje ustawa a przy umowie decyduje umowa mocodawcy. Art.101 2
Podziała na przedstawicielstwo czynne i bierne
Czynne do składania oświadczeń woli z bierne do przyjmowania oświadczeń woli art. 109 KC
Osoba może tylko przyjmować oświadczenia woli.
Pełnomocnictwo
Definicja – jest to jednostronna czynność prawna obejmująca wolę mocodawcy w której mocodawca upoważnia inną osobę – pełnomocnika – do działania we własnym imieniu (mocodawcy) i ze skutkami dla siebie (mocodawcy).
Rodzaje pełnomocnictwa:
Szczególne - do dokonania konkretnej czynności prawnej art. 98
Rodzajowe – do dokonania czynności danego rodzaju np. sprzedaż nieruchomości
Ogólne – obejmuje umocowanie do czynności zwykłego zarządu
Zwykły zarząd – zachowanie rzeczy w stanie niepogorszonym i coś jeszcze. Min.30.30
Ustawa o własności lokali art.22 ust.3 wymienia w szczególności zwykły zarząd.
Min. 32 WAŻNE
Nie będzie pytał z prokury art. 109 i następne
Forma pełnomocnictwa
Istnieje zasada dowolności formy pełnomocnictwa – art.99 par.1 – wyjątek dotyczy pełnomocnictwa ogólnego art. 99 par.2 powinno być udzielone na piśmie pod rygorem nieważności.
Forma szczególna może z formy szczególnej min.38.50 – przeniesienie własności nieruchomości wymaga aktu notarialnego to pełnomocnictwo też musi być w formie aktu notarialnego.
Odwołanie szczególnej formy pełnomocnictwa może nastąpić w dowolnej formie – orzeczenie SN
Art.97 KC min. 41,50
Pełnomocnictwo dorozumiane w lokalu do obsługiwania publiczności – osobę tą rozumie się za umocowaną do czynności prawnych w imieniu mocodawcy dla osób korzystających z usług tego przedsiębiorstwa.
Przepis może znaleźć zastosowanie – do zakładu fryzjerskiego przyszła pani na usługę. Wg tej pani usługę wykonał pan który się na tym zna czyli fryzjer. Wg powódki usługa była wykonana wadliwie. Klej rozlała się podskórze przez co trzeba było ściąć własy a dla niej ważny jest wygląd. Pozwany bronił się że
Usługa wykonana dobrze a przy najmniej nie wykazano żże była wykonana źle
Usługa nie była wykonana w inny mzakłądzie
Jakby była wykonaa w tym lokalu to byłaby wykonana przez osobe nie będącą pracownikiem bo to może być syn właścicielaki.
Poswanyh nie może odpowiadać za coś do dokonuje osoba nie będąca pracownikiem firmy. Sąd orzekła że nie interesuje to klienta bo skąd ma wiedzieć. Widzi osobę machającą nożyczkami więc domniemuje się, że ma do tego prawo.
Art.734 par.2 KC – umowa zlecenia
Min 49,40
Art. 29 KRO – drugi małżonek może pobierać przypadającą należność
Sytuacja pełnomocnika
Nie musi mieć pełniej zdolności do czynności prawnej
Z pełnomocnictwa wynika prawo a nie obowiązek działania bo jest to jednostronna czynność prawna
Może być udzielone kilku osobom w tym samym zakresie
Substytucja – jest możliwe jeśli wynika z treści pierwszego pełnomocnictwa lub z ustawy lub stosunku prawnego. Jeśli chodzi o pełnomocnictwo procesowe jest dopuszczalne jeśli mocodawca wyraźnie nie wyłączy tej możliwości.
Dokonanie czynności z samym sobą czy pełnomocnik może być drugą stroną – zasada że nie może być chyba wyraźnie wskazano w treści pełnomocnictwa albo mamy do czynienia z taką czynnością prawną w której wyłączona jest odpowiedzialność prawna mocodawcy.
Wygaśnięcie pełnomocnictwa art. 101
Pełnomocnictwo może być w każdym czasie odwołane chyba że mocodawca zrzekła się odwołania pełnomocnictwa z przyczyn uzasadnionych treścią innego stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa.
Wygasa jeśli zmarł mocodawca lub pełnomocnik art. 201 par.2 chyba że inaczej określono treścią stosunku prawnego
Gdy pełnomocnik utracił całkowicie zdolność do czynności prawnych
Rzekomy pełnomocnik
Działanie pełnomocnika wiąże mocodawcę w granicach mocy.
Jeśli rzekomy pełnomocnik Lub pełnomocnik przekroczy zakres umocowania to skutki są różne w zależności od tego czy mamy doczynienia umowy czy czynności jednostronnej
Czynność prawna kulejąca w przypadku umowy:
Kontrahent pełnomocnika jest związany umową a działanie mocodawcy zależy od potwierdzenia tej umowy. Jeśli mocodawca odmawia potwierdzenia to jest nieważna od początku jeśli potwierdzi to ważna od początku. Jeśli mocodawca milczy to po bezskutecznym terminie czynność jest bezskuteczna. W razie odmówienia potwierdzenia są sankcje dotyczącą pełnomocnik musi oddać to co dostał w wyniku umowy i musi naprawić szkodę którą druga strona poniosła przez to że zawarła umowę z osobą nie mającą umocowania.
Jeśli chodzi o jednostronne umowy prawne:
Jest bezwzględnie nieważna
Jeśli czynność prawna jednostronna skierowana do adresata i adresat zgodził się na t sytuację (wie że robi to osoba nie mająca umocowania) to stosujemy zasadę min. 5.20
Pełnomocnik działa po wygaśnięciu pełnomocnictwa ale w granicach umocowania
Art.105 czynność prawna jest ważna i pociąga za sobą skutki prawne chyba że druga strona mogła się dowiedzieć.
PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ
Ważne na egzamin
Jest to instytucja, która wiąże skutki prawne z upływem czasu. Inne instytucje , które wiążą skutki prawne z czasem to:
Zasiedzenie – nabycie własności po upływie określonego czasu – utrata własności po upływie czasu
Przemilczenie
Terminy zawite (rekursyjne)
Chodzi o osłabienie siły roszczenia (jednego z praw podmiotowych) a skutek upływu czasu. Instytucja ta występuje we wszystkich porządkach kulturowych i religijnych co świadczy o tym, że jest to ważne.
Przedawnieniu mogą ulec roszczenia – a contario nie ulegają przedawnieniu roszczenia które nie są prawa podmiotowe bezwzględne.
Min. 18.00
Roszczenie jest to prawo podmiotowe polegające na tym że wierzyciela może żądać od konkretnej osoby konkretnego zachowania się.
Roszczeniom przeciwstawia się roszenia erga omnes np. prawo własności.
Przedawnieniu ulegają:
Roszczenia
Nie wszystkie roszczenia ale tylko majątkowe – ochrona dóbr osobistych
Nie wszystkie roszczenia majątkowe bo są przepisy wyłączające roszczenia majątkowe art.223 par.1 nie ulega przedawnieniu prawo własności nieruchomości oraz roszczenie o zniesienie zniesienie współwłasności.
Przedawnienie roszczenia polega na tym że dłużnik nadal pozostając dłużnikiem może skutecznie uchylić się od zaspokojenia roszczenia uniemożliwiając wdrożenie sankcji przymusu państwowego. Czyli na skutek przedawnienia nie mogą być przymusowo egzekwowane roszczenia. Mogą być tylko dobrowolnie spełnione.
Przedawnienie jest tylko na wniosek dłużnika. Sąd nie robi tego z urzędu.
Na skutek upływu terminu dłużnika pozostaje tylko dług .
Podniesienie zarzutu przedawnienia. Nie jest potrzeba specjalna forma.
Termin przedawnienia roszczeń 10 lat.
A dla prowadzenia działalności gospodarczej i świadczenie okresowe(np. alimenty) – 3 lata chyba że przepis wprowadza inny okres przedawnienia.
Roszczenie o zachowek upływa z terminem 5 lat – przykład innego terminu przedawnienia.
Terminy nie mogą być ani skracane Ali wydłużane – tylko ustawa wskazuje okresy przedawnienia.
Liczenie terminu przedawnienia art.120
Liczymy od dnia kiedy roszenie stało się wymagalne jeśli zaś nie był wskazany termin spełnienia świadczenia a zatem świadczenie powinno być spełnione po wezwaniu do zapłaty to art. 120 wskazuje part.1 zdanie 2. Bieg terminów rozpoczyna się od dnia kiedy ……..
Instytucja zawieszenia biegu przedawnienia lub jego nie rozpoczęcia art. 121
Złagodzenie następuje na skutek odsunięcia w czasie art.122
Przerwanie biegu przedawnienia art.123 wskazane wyczerpujące wiążą się z aktywnością dłużnika lub wierzyciela
Ad.3. jednie na skutek jakiejkolwiek czynności przed sadem lub innym organem powołanym do rozpatrywania spraw lub sądem polubownym. Jest to czynność która służy do dochodzenia roszczenia, ustalenia roszczenia lub zaspokojenia roszczenia.
Zawezwanie do próby ugodowej przed sądem – najłatwiejszy sposób przerwania przedawnienia.
Złożenie wniosku do komornika, wystąpienie o nadanie klauzuli wykonalności.
Jest to aktualne dopóki termin
Nie przerywa biegu terminu samo złożenie wniosku o ustanowienie pełnomocnika oraz złożenie wniosku o ……. Sprawa spadkowa.
18.01.2014
Przedawnienie roszczeń – ciąg dalszy.
Art. 123. § 1. Bieg przedawnienia przerywa się:
1) (63) przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
2) przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje,
3) (64) przez wszczęcie mediacji.
§ 2. (65) (skreślony).
pkt 1) § 1 art. 123 – aktywność wierzyciela
czynność przedsięwzięta bezpośrednio – ta czynność sama w sobie ma na celu dochodzenie, ustalenie albo zaspokojenie lub zabezpieczenie roszczenia.
dochodzenie roszczenia – to np. wytoczenie powództwa
wniosek o zwolnienie od kosztów – nie jest czynnością o której mowa w art. 123
np. wierzyciel spadkowy (osoba, która kiedyś pożyczyła pieniądze spadkodawcy) ma roszczenie o zapłatę wobec spadkobierców bo długi wchodzą w skład spadku; często wierzyciel nie wie kto jest spadkobiercą, nie wie kto odziedziczył; wierzyciel ma możliwość żądania aby sąd ustalił kto jest spadkobiercą (wierzyciel jest uprawniony do złożenia wniosku o stwierdzenie kto nabył spadek) – taki wniosek nie jest wnioskiem, o którym mowa w art. 123, bo nie jest bezpośrednio w celu dochodzenia….
Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku nie zmierza przecież do zapłaty.
czynność przed sądem… - uczymy się prawa cywilnego materialnego czyli o tym jak wygląda norma prawna z zakresu prawa materialnego o charakterze abstrakcyjnym i ogólnym; odrębną kwestią są procedury (postępowanie) jak dojść do wyegzekwowania/zastosowania normy prawa materialnego. W KPC są 3 etapy postępowania:
postępowanie rozpoznawcze – ma doprowadzić na końcu do wydania wyroku, sąd ustala normę indywidualno-konkretną (np. wyroki zasądzające pieniądze)
gdy mamy wyrok – to dłużnik powinien sam z siebie zapłacić; gdy nie zapłaci – to można złożyć wniosek o nadanie klauzuli wykonalności (natychmiastowego wykonania) ; złożenie wniosku takiego przerywa bieg przedawnienia; art. 125 wskazuje, że roszczenie stwierdzone wyrokiem sądu (prawomocnym orzeczeniem sądu, nie tylko wyrokiem) przedawnia się z upływem lat 10 chociażby termin przedawnienia roszczeń był krótszy.
właściwe postępowanie egzekucyjne które rozpoczyna się od złożenia wniosku do komornika o wszczęcie egzekucji; ta czynność powoduje że znów bieg terminu przedawnienia przerywa się i liczymy od nowa, przy czym (art. 124 § 2) jeśli jest wszczęte jakiekolwiek postępowanie na skutek czynności która przerwała bieg przedawnienia to w czasie tego postępowania przedawnienie nie biegnie na nowo, czekamy wtedy jak się postępowanie skończy. Jak ktoś umiejętnie prowadzi politykę przerwań biegu przedawnienia, to tak może funkcjonować kilkadziesiąt lat a przedawnienie nie nastąpi.
Złożenie wniosku przed komornikiem – to jest to czynność przed innym organem zmierzająca do zaspokojeni roszczenia (komornik to jedyny organ umożliwiający przymusową realizację roszczenia).
Samo w sobie zwracanie się do dłużnika o spełnienie świadczenia bezpośrednio, nie przerywa biegu przedawnienia bo dłużnik nie jest sądem czy innym organem o którym mowa w art. 123.
pkt 3 art. 123 – wszczęcie mediacji i próba zawarcia ugody sądowej
art. 183 KPC, art. 184
pkt 2 § 1 art. 123 ) -aktywność dłużnika
chodzi tu o uznanie roszczenia przez dłużnika, chodzi przede wszystkim o uznanie właściwe – którym jest czynność prawna w której dłużnika wyraża swoją wolę potwierdzenia, że jest dłużnikiem, celowo składa takie oświadczenie że jest dłużnikiem. W przypadku osób prawnych taka czynność może być dokonana przed odpowiednio umocowany organ osoby prawnej.
Uznanie długu jest czynnością prawną kauzalną – można uznać tylko taki dług, który rzeczywiście istnieje.
Jest jeszcze tzw. uznanie niewłaściwe. Dla skuteczności uznania niewłaściwego nie jest wymagane istnienie po stronie zobowiązanego zamiaru wywołania skutku prawnego w postaci przerwania biegu przedawnienia, ponieważ jest to oświadczenie wiedzy.
Jedno i drugie uznanie przerywa bieg przedawnienia (np. wszelkie prośby o rozłożenie na raty, prośby o odroczenie płatności itp. – to wszystko przerywa bieg przedawnienia).
Przerwania biegu przedawnienia nie wolno mylić z prekluzją czyli tzw. terminami zawitymi, tj. kiedy dochodzi w ogóle do wygaśnięcia roszczenia (tam gdzie przepis stanowi, że roszczenie wygasa, to ono przestaje istnieć).
Przykładem gdy chodzi o prekluzję jest art. 344 § 2 (roszczenia służące ochronie posiadania).
termin… do zrobienia samemu
warunek…do zrobienia samemu
PRAWA PODMIOTOWE
Jest to kategoria nadrzędna nad uprawnieniami. Jest to kategoria charakteryzująca kompleksowo stosunek cywilnoprawny. Z jednego stosunku może wynikać szereg różnych uprawnień które mogą pojawiać się w innych stanach faktycznych.
Cywilistyczne koncepcje praw podmiotowych – było ich sporo. M.in.:
w XIXw. – teoria woli – prawo podmiotowe to sfera możności kształtowania własnego postępowania i jednocześnie prawo domagania się by inni akceptowali tą sferę możności, by nie przeszkadzali. Koncepcja ta miała charakter pozytywistyczny – ta sfera jest taka, jaka wynika z przepisów.
teoria interesu – Rudolf Ihering – prawo podmiotowe to prawnie chroniony interes. Wyróżniał w prawie podmiotowym sferę:
materialną – prawo, możliwość żądania od innych osób określonego zachowania się, które przynosi nam pewną korzyść
formalną – uprawnionemu przysługują środki by wyegzekwować sferę materialną.
Np. art. 354 KPC.
koncepcje negujące realny byt prawa podmiotowego – np. Kelsen – prawo podmiotowe dla niego to taka konstrukcja językowa, chodzi tylko o to, że jeżeli jest jakaś norma prawna której hipoteza odpowiada sytuacji danej osoby, to ta osoba ma po prostu prawo podmiotowe.
koncepcja Leona Digi (czy tak się pisze z j.franc.?:) – prawo podmiotowe to funkcja jaką jednostka ma pełnić w zbiorowości a prawa jakie przyznajemy jednostce to nie są w jej interesie tylko w interesie całego społeczeństwa.
w prawie polskim dominuje właściwie koncepcja woli. Wolter – prawo podmiotowe to przyznana i zabezpieczona przez normę prawną a wynikająca ze stosunku cywilnoprawnego sfera możności postępowania w określony sposób w celu realizacji interesów podmiotu uprawnionego.
Normatywne postacie praw podmiotowych w prawie cywilnym
Wyróżnia się prawa:
bezpośrednie (władcze) – np. własność. Te prawa ustawodawca określa opisując jedynie sytuację podmiotu uprawnionego i ten opis jest oderwany od obowiązku pozostałych osób, którym to prawo nie przysługuje. Np. art. 140 KC. Ustawodawca wskazuje nam co może robić właściciel, jaka jest wiązka jego uprawnień. Pozostałe osoby mają właścicielowi nie przeszkadzać w wykonywaniu prawa władczego. Jest jakiś stosunek między właścicielem rzeczy a wszystkimi innymi osobami polegający na tym, że te osoby nie mogą zakłócać wykonywania praw przez właściciela rzeczy.
roszczenia – tu uprawnienia są ściśle skorelowane z obowiązkiem drugiej strony, czyli uprawnionemu wolno tylko tyle do czego zobowiązana jest druga strona stosunku. Roszczenie to możliwość żądania od określonej osoby określonego zachowania się.
prawa podmiotowe kształtujące – uprawniony może w sposób jednostronny doprowadzić do powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego. Mają 3 cechy:
nie rodzą roszczeń,
nie odpowiada im obowiązek drugiej strony
są ograniczone terminem.
Powstanie stosunku – np. adresat oferty ma prawo podmiotowe kształtujące do przyjęcia oferty.
Zmiana stosunku – np. zobowiązanie przemienne, art. 365. Np. pomalować pokój albo postawić płot – wybór przez dłużnika.
Ustanie stosunku cywilnoprawnego – np. uchylenie się od skutków cywilnoprawnych jednostronnie.
możliwość podniesienia zarzutu przedawnienia jako inny typ prawa podmiotowego.
Klasyfikacja praw podmiotowych
wg kryterium podziału jakim jest rodzaj interesu prawnego którego realizacji służy prawo podmiotowe:
prawa majątkowe – np. własność, użytkowanie wieczyste, wszystkie ograniczone prawa rzeczowe, wierzytelności, prawa rodzinne o charakterze majątkowym, prawa majątkowe na dobrach niematerialnych (np. prawa autorskie),
prawa niemajątkowe – prawa osobiste (osobowości, osobistości, wizerunek, godność, cześć itp.), prawa rodzinne o charakterze niemajątkowym (np. prawo do osobistej styczności z dzieckiem niezależne od władzy rodzicielskiej),
wg kryterium zakresu ochrony przyznanego prawu podmiotowemu przez porządek prawny:
prawa podmiotowe bezwzględne – np. własność, to są prawa skuteczne erga omnes (przeciw wszystkim); w konsekwencji każdy może być potencjalnym naruszycielem i przeciwko każdemu naruszycielowi podmiot może wystąpić z odpowiednim roszczeniem. Prawo to rodzi nieograniczoną liczbę roszczeń.
prawa podmiotowe względne – np. wierzytelność. Są to prawa skuteczne inter partes (między stronami), tj. potencjalnym naruszycielem może być jedynie druga strona stosunku cywilnoprawnego. Żądanie określonego zachowania można kierować wyłącznie wobec takiej osoby (np. wobec dłużnika w przypadku pożyczenia pieniędzy). Prawo to wyczerpuje się w roszczeniach i wygasa wraz z nimi.
Czasami dochodzi do względnego charakteru zobowiązań, tzn. tego, że są skuteczne tylko między stronami. Różne sytuacje:
Przełamanie tego względnego charakteru zobowiązań może polegać na tym, że osoba trzecia w sposób zawiniony uniemożliwi spełnienie świadczenia przez dłużnika i to uzasadnia roszczenie odszkodowawcze wierzyciela wobec tej osoby trzeciej na zasadzie art. 415 KC.
Jest jeszcze art. 59 KC – chodzi o sytuacje gdy osoba trzecia zawiera umowę z dłużnikiem i w ten sposób strony umowy świadomie doprowadzają do tego, że uczynienie zadość zobowiązaniu przez dłużnika staje się niemożliwe; wierzyciel z pierwszej umowy ma roszczenie odszkodowawcze wobec tych pozostałych stron umowy że jego umowa nie może zostać zrealizowana.
Dalej – art. 527 i n. – akcja pauliańska – działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela.
Art. 690 KC – najemca lokalu ma roszczenia takie jak przysługują właścicielowi.
Z ustawy o księgach wieczystych i hipotece – ujawnienie w księdze umowy najmu lub dzierżawy jest skuteczne względem nabywcy nieruchomości gdy tak obciążona nieruchomość jest przedmiotem sprzedaży (odpowiedzialność kolejnych właścicieli nieruchomości). Por. art. 678 KC.
Do zrobienia we własnym zakresie:
nabycie prawa podmiotowego, pochodne, pierwotne
wykonywanie prawa podmiotowego, nadużycie prawa podmiotowego
22.02.2014
PRAWO RZECZOWE
- zakres przepisów – to od art. 140 do 352, oraz część rzeczy z części ogólnej (art. 45 – 55)
- hipotekę – daruje, nie wymaga na egzamin
- nie będzie też: własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu
KC w zakresie prawa rzeczowego zajmuje się regulacja stosunków społecznych związanych z istnieniem rzeczy, czyli przedmiotów materialnych zgodnie z art. 45 KC. Regulacja wynika w pewnym sensie z fizykalnych właściwości rzeczy materialnych (zajmują miejsce w przestrzeni, mogą być zawłaszczone, nie mogą być zwielokrotnione czyli nie mają takich cech jak pliki cyfrowe które można nieustannie kopiować). Rzeczy podlegają ochronie dlatego że są rzeczami a decyzja ustawodawcy o ochronie prawnej jest w pewnym sensie wtórna gdyż nie sposób sobie wyobrazić sytuacji w której ustawodawca podjąłby decyzję o braku ochrony praw związanych z rzeczami. Czym innym jest natomiast wyłączenie pewnych rzeczy z obrotu cywilnoprawnego np. materiałów rozszczepialnych, narządów, narkotyków.
Prawo rzeczowe nie zajmuje się dobrami niematerialnymi w postaci wiedzy i wytworów intelektu. Tymi zagadnieniami zajmuje się prawo autorskie, prawo własności intelektualnej. Tym niemniej w porządku prawnym występują pewne dobra które dość trudno kwalifikować, np.:
kod PIN (ten problem pojawia się na gruncie prawa karnego, np. na tle przestępstwa rozboju, np. sprawca dokonuje przemocy by zabrać kod PIN). Przepisy prawa karnego w tym przypadku odsyłają do prawa cywilnego, bo nie definiują „rzeczy”. Pytanie, czy mamy do czynienia z zaborem mienia. Kodu PIN nie można traktować jako rzeczy, mienia, gdyż nie jest on rzeczą, nie jest częścią składową telefonu czy karty i nie jest przynależnością telefonu czy karty. Nie ma bowiem samodzielnego bytu materialnego nawet jeżeli jest zapisany na kartce.
energia – również problem pojawia się na gruncie prawa karnego. Istnieje postać kwalifikowana kradzieży – kradzież energii (art. 278 § 5 KK). SN stanął przed pytaniem, czy kradzież akumulatora naładowanego to kradzież tylko akumulatora czy akumulatora i energii? Wg SN zabór nośnika energii – czyli akumulatora – nie stanowi jednocześnie kradzieży energii.
dobra wirtualne istniejące w światach gier komputerowych – w obrocie cywilnoprawnym zawieranych jest szereg umów mających za przedmiot postacie z gier sieciowych, wyposażenie tych postaci, i inne „przedmioty” z gier komputerowych. Są tendencje na świecie by do obrotu cywilnoprawnego takimi dobrami wirtualnymi stosować przepisy prawa rzeczowego na zasadzie analogii, ale pogląd ten jest odosobniony. Prawa rzeczowego nawet na zasadzie prawa analogii stosować nie można. W grę będą tu wchodziły umowy obligacyjne nienazwane choć podobne do pewnych typów umów, ale nie z zakresu prawa rzeczowego. Tak więc, obrót tymi dobrami wirtualnymi jest sankcjonowany przez prawo, ale nie przez prawo rzeczowe. Tak samo jest w przypadku plików elektronicznych (e-booki).
pliki cyfrowe, w tym również książki elektroniczne – tu również nie stosujemy prawa rzeczowego, bo w tych wszystkich sytuacjach (pkt 1 – 4) rozstrzygający jest art. 45 KC – chodzi wyłącznie o przedmioty materialne. Jest oczywiście możliwy obrót cywilnoprawny takimi plikami, ale nie będzie się stosowało prawa rzeczowego tylko prawo obligacyjne (zobowiązania). Co do obrotu plikami cyfrowymi niektórzy autorzy uważają że można stosować odpowiednio art. 555 KC (traktują pliki jako energię a nie jako rzecz).
Podział rzeczy
Rzeczy dzieli się na:
rzeczy ruchome – są nimi wszystkie rzeczy niebędące nieruchomościami.
nieruchomości – są nimi zgodnie z art. 46 części powierzchni ziemskiej. Wyjątkowo odrębną nieruchomością mogą być budynki trwale związane z gruntem jeśli istnieje przepis szczególny stanowiący że budynek jest odrębnym od gruntu przedmiotem prawa własności (np. odrębna własność lokali; art. 235 KC – budynki na gruntach oddanych w użytkowanie wieczyste).
Przedmiotem własności nie może być budynek! Nieruchomość przyrasta do gruntu – superficies solo cedit. Ta reguła jest dodatkowo opisana w art. 48 KC- do części składowych gruntu należą budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane i również drzewa i rośliny od momentu zasadzenia lub zasiania. Przykład: chcemy nabyć działkę na której są drzewa, kontener metalowy na cegłach. Kupujemy działkę, udajemy się do notariusza, następnego idziemy na działkę a tu nie ma kontenera – nie stanowił on części gruntu, bo nie był trwale związany z gruntem.
Nieruchomościami rolnymi zgodnie z art. 461 KC są te nieruchomości które mogą być lub są wykorzystywane do produkcji rolnej.
Części składowe rzeczy
art. 47 § 2 KC. – częścią składową rzeczy jest to wszystko co nie może być odłączone od rzeczy bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości bądź bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego.
Np.: częścią składową samochodu jest silnik. Jego odłączenie od samochodu powoduje istotną zmianę całości, samochód zwyczajnie nie jeździ. To samo można powiedzieć o akumulatorze w samochodzie.
Inny przykład: w prawie spadkowym jest taki przepis art. 939 KC który wprowadza ustawowy zapis naddziałowy dla małżonka spadkodawcy – małżonkowi w pewnych sytuacjach przysługuje ze spadku więcej niż to wynika z udziału spadkowego. To prawo dotyczy przedmiotów urządzenia domowego z których korzystał ten małżonek za życia spadkodawcy sam lub wspólnie ze spadkodawcą (np. sprzęt RTV i AGD – on się małżonkowi należy dodatkowo ponadto co wynika z ogólnych reguł dziedziczenia).
Weźmy teraz przykład, że w mieszkaniu po zmarłym jest luksusowa wanna. W jednej sytuacji, obłożona kafelkami. W innej, wolnostojąca. Czy może dojść do istotnej zmiany nieruchomości? A co z pralką? Wydaje się, że oczywiście pralka może być odłączona – skoro tak, to czemu nie wanna choćby luksusowa. Drogocenny obraz – jest również taką rzeczą zaspakajającą potrzeby wspólne (estetyczne) – będzie więc rzeczą naddziałową.
Za części składowe nieruchomości uznaje się również prawa związane z własnością nieruchomości – art. 50KC. Chodzi tu o to, że ktoś nabywa nieruchomość ze służebnością drogi koniecznej.
Urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania wszystkich mediów (wody, gazu, nieczystości, internetu) – te urządzenia nie należą do części składowych nieruchomości jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa. To zaś czy wchodzą w skład przedsiębiorstwa zależy np. od tego, czy właściciel nieruchomości zawarł stosowną umowę z przedsiębiorstwem. Zgodnie z art. 49 § 2 KC właściciel nieruchomości może zmusić przedsiębiorstwo do odkupienia urządzeń służących przyłączeniu do sieci. Np. gdy ktoś się buduje w szczerym polu i wybuduje wodociąg, to może żądać od przedsiębiorstwa dostarczającego wodę by odkupiło ten wodociąg.
Kwestia przynależności jest istotna ponieważ zgodnie z art. 52 KC – czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną dotyczy również przynależności jeśli nic innego nie postanowiono w umowie. Przynależności to coś innego niż części składowe rzeczy. Część składowa rzeczy zawsze jest przedmiotem umowy dotyczącej rzeczy głównej. Natomiast przynależności co do zasady podążają za rzeczą, chyba że inaczej się umówiono.
Co to są przynależności? Zgodnie z art. 51 KC – są nimi rzeczy potrzebne do korzystania z innej rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem, np. etui do drogiego pióra. Przynależność musi być rzeczą.
Pożytki rzeczy
Tu chodzi o odpowiedź na pytanie – czyje jest jajo znalezione przy drodze? Własnością właściciela kury, czy znalazcy. KC wyróżnia rodzaje pożytków:
naturalne – to są płody i inne odłączone od rzeczy części składowe o ile stanowią naturalny dochód z rzeczy (np. jajka z kury, jabłka z sadu).
cywilne – dochody z rzeczy która przynosi dochody na podstawie prawa cywilnego, np. czynsz z wynajmu nieruchomości.
Pytanie, komu należą się pożytki z rzeczy? Właścicielowi czy osobie której właściciel np. oddał rzecz na podstawie jakiegoś stosunku cywilnoprawnego. O tym, komu należą się pożytki decyduje rodzaj stosunku cywilnoprawnego. Np. różnica między umową najmu a umową dzierżawy (dzierżawa nieruchomości rolnej uprawnia osobę władającą nieruchomością do pobierania pożytków; przy najmie tak nie będzie, bo najem to tylko prawo do użytkowania; ten kto najął dom nie może zbierać jabłek z terenu na którym stoi dom).
/jako ciekawostka – dotacje na zasiewy wydają się być pożytkami z nieruchomości wobec tego nie słusznie przyznaje się dotacje tym co sieją a nie mają stosownego tytułu prawnego do nieruchomości/
Przedsiębiorstwo i gospodarstwo rolne
art. 55 – przedsiębiorstwo to zorganizowany zespół składników do prowadzenia określonej działalności gospodarczej. Art. 551 zawiera przykładowe wyliczenie części przedsiębiorstwa. Gdy kupujemy przedsiębiorstwo jako całość, to nie ma prawnego obowiązku wyliczania wszystkiego co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, nie trzeba wyliczać co jest na stanie mienia. Można to zrobić dla celów porządkowych, dowodowych Podobnie gdy się kupuje gospodarstwo rolne (poza gruntem, także zwierzęta jako inwentarz, budynki i inne).
01.03.2014
Własność a posiadanie
Prawa rzeczowe regulowane w II księdze są prawami bezwzględnymi, skutecznymi erga omnes (wobec wszystkich) i te prawa nie mogą być swobodnie kreowane przez strony stosunku cywilnoprawnego. Jest lista zamknięta praw rzeczowych – są tylko te prawa rzeczowe które ustanowił i wskazał ustawodawca. Jest to:
własność jako najpełniejsze prawo (używanie, pobieranie, rozporządzanie)
użytkowanie wieczyste
ograniczone prawa rzeczowe – są to prawa na rzeczy cudzej, nie dają wszystkich atrybutów własności.
Trwały zarząd nie jest prawem rzeczowym. Dzierżawa również nie jest prawem rzeczowym, jest prawem obligacyjnym.
Natomiast posiadanie, to nie jest prawo, to jest stan faktyczny chroniony przez prawo. Przepisy o posiadaniu znajdują się w części końcowej prawa rzeczowego. Instytucja posiadania jest niezwykle istotna albowiem
W życiu codziennym posiadanie traktowane jest potocznie jak własność – ale nie jest to prawo. Na posiadanie składają się zgodnie z 336 KC następujące elementy:
faktyczne władztwo nad rzeczą – corpus posessionis – faktycznie włada rzeczą ten to faktycznie podejmuje jakieś czynność wobec rzeczy, sprawuje kontrolę, nie chodzi by w każdym momencie dotykał rzeczy.
element psychiczny – zamiar wykonywania tego władztwa dla siebie (posiadanie samoistne) bądź dla siebie i jednocześnie w cudzym interesie (posiadanie zależne) – animus posidendi – element ten oceniany jest obiektywnie w toku ewentualnej sprawy sądowej, tj. patrzy się z zewnątrz i ocenia zachowanie danej osoby, np. grodzenie nieruchomości przemawia za tym, że ktoś ma zamiar wykonywania władztwa nad nieruchomością dla siebie. Inny przykład: patrzy się, czy ktoś płaci podatki za nieruchomość – nie wystarczy zaś deklaracja danej osoby, której nie można obiektywnie zweryfikować.
Od posiadania należy odróżnić dzierżenie – art. 338. Dzierżenie to nie jest dzierżawa ! Dzierżenie to mniej niż posiadanie, ponieważ występuje w nim tylko i wyłącznie element faktycznego władztwa nad rzeczą.
Dzierżyciel czyli ten kto włada rzeczą bez elementu psychicznego, włada rzeczą tylko i wyłącznie dla kogoś innego (władanie jedynie w cudzym interesie). Np. kolega przenoszący naszą książkę do innego kolegi.
Dzierżycielem będzie również posiadacz zależny – ten posiadacz zależny będzie zarówno dzierżycielem jak i posiadaczem zależnym. Np. oddaję komuś swój samochód innej osobie do używania na okres tygodnia. Najemca tej rzeczy jest posiadaczem zależnym, ale jest też dzierżycielem bo również włada w moim interesie.
Gołe dzierżenie w praktyce bardzo rzadko występuje.
Innym przykładem dzierżyciela jest przechowawca, pełnomocnik któremu zleciliśmy zakup jakiejś rzeczy i przedstawiciel ustawowy.
Od posiadania, dzierżenia należy odróżnić stosunek prekaryjny – czyli z grzeczności albo z wygodzenia. Tu nie ma żadnego stosunku prawnego (np. zaproszenie znajomych do domu, potoczne rozumienie „pożyczenie długopisu”). Przykład z władaniem rzeczą na podstawie stosunku z grzeczności – ma to znaczenie dla odpowiedzialności samoistnego posiadacza środka komunikacji. Była taka sytuacja, że właściciel samochodu osobowego zezwolił Andrzejowi K. na krótkotrwałe użycie swego samochodu. Andrzej K. nietrzeźwy naruszył autem zasady bezpieczeństwa ruchu drogowego i doprowadził do wypadku, wskutek którego zmarł. Właściciel auta nie dopełnił obowiązku OC. Powstaje pytanie – kto powinien odpowiadać za szkodę? Czy właściciel auta? Czy następcy prawni Andrzeja K.? Art. 436 § 1 który jest podstawą odpowiedzialności za wypadki komunikacyjne – odpowiada samoistny posiadacz, zazwyczaj właściciel, ale gdy oddał on w posiadanie zależne, to odpowiada posiadacz zależny. Czy właściciel pojazdu oddając kluczyki oddał auto w posiadanie zależny? czy też to z racji znajomości było stosunkiem prekaryjnym? W tej sprawie SN przyjął odpowiedzialność właściciela. SN 13.09.2001r. – stosunek oparty na wygodzeniu, czyli władztwo prekaryjne, jest sytuacją czysto faktyczną, a nie stosunkiem prawnym. Między właścicielem rzeczy a prekarzystą nie ma żadnego stosunku prawnego. Właściciel może w każdym momencie odebrać rzecz prekarzyście. Tym to się różni od użyczenia. Jak zawieramy umowę użyczenia (umowę do bezpłatnego używania przez czas oznaczony) to nie można się rozmyślić, bo jest umowa. W stosunku prekaryjnym właściciel w każdym momencie może zażądać zwrotu rzeczy.
Podział posiadania
podział wynikający z art. 336 – na posiadanie samoistne i zależne.
Posiadanie samoistne występuje wtedy gdy posiadacz włada rzeczą jak właściciel. Czyli niekoniecznie musi być właścicielem, ale zachowuje się jak właściciel. Włada rzeczą jak właściciel ten kto nie uznaje cudzego władztwa nad rzeczą, ten kto płaci podatki związane z własnością rzeczy, ten kto wchodzi w spory z innymi jak właściciel, ten kto podejmuje czynności faktyczne takie jak właściciel wobec rzeczy.
Posiadanie zależne występuje wtedy, gdy posiadacz włada rzeczą jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca, lub jak osoba mająca inne prawo z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą. Do zasiedzenia, czyli nabycia własności rzeczy na skutek długotrwałego władania rzeczą prowadzi tylko posiadanie samoistne. Czyli, jeśli wynajmiemy komuś mieszkanie na 40 lat, to nie nabędzie własności mieszkania. Przy leasingu ktoś włada rzeczą jak posiadacz zależny.
Czy można samodzielnie dokonać zmiany posiadanie zależnego w samoistne? (czyli np. dzierżawca nieruchomości stwierdza że po 10 latach nie będzie płacił czynszu i będzie się zachowywał jak właściciel). Jest możliwa zmiana posiadania zależnego w samoistne (odwrotnie niż w prawie rzymskim).
podział na posiadanie zgodne z prawem i posiadanie niezgodne z prawem.
Posiadanie zgodne z prawem występuje wtedy gdy osoba władająca rzeczą rzeczywiście ma określone prawo do rzeczy – ma miejsce w przypadku właściciela, najemcy lokalu itp.
Posiadanie niezgodne z prawem występuje wtedy gdy osoba włada rzeczą i żadne prawo jej nie przysługuje do tego władztwa, czyli włada rzeczą bez żadnego tytuły prawnego, np. złodziej samochodu posiada niezgodnie z prawem auto, przy czym złodziej może być posiadaczem samoistnym (gdy kradnie dla siebie) lub zależnym (gdy kradnie dla kogoś).
podział na posiadanie w dobrej wierze i posiadanie w złej wierze
Posiadaczem w dobrej wierze jest ten kto ma usprawiedliwione okolicznościami przekonanie że przysługuje mu określone prawo do rzeczy. Np. posiadaczem takim jest właściciel rzeczy (jest posiadaczem zgodnie z prawem i w dobrej wierze). Mogą być sytuacje, że ktoś posiada niezgodnie z prawem ale w dobrej wierze – np. przy zakupie w komisie telefonu komórkowego, który pochodzi z kradzieży.
Kwestie dobrej czy złej wiary mają duże znaczenie również na gruncie prawa karnego również w przypadku paserstwa nieumyślnego. Nie da się stworzyć abstrakcyjnie katalogu czynności które muszą być wykonane przez daną osobę by uznać że działała w dobrej wierze. O tym decyduje przedmiot transakcji, jego wartość, okoliczności nabycia. Np. nie znajdzie się w żadnym przepisie jak rozróżniać telefon kradziony od niekradzionego, ale już cena, istnienie lub brak pudełka fabrycznego, zasilacza, instrukcji itp. może wskazywać na nielegalne pochodzenie przedmiotu. Przy samochodach np. zakres czynności wymagających sprawdzenia a więc wykluczenia nielegalności pochodzenia auta, jest oczywiście znacznie szerszy.
Aktualnie w orzecznictwie SN i sądów powszechnych jest tendencja ostrzejszego traktowania kryteriów dobrej wiary – trudniej jest ją wykazać. Stąd ten element obiektywizujący „kto ma usprawiedliwione okolicznościami przekonanie…” a nie tylko, że „ma przekonanie”.
W złej wierze jest ten kto wie że nie ma prawa lub nie ma przekonania albo ma przekonanie które nie jest usprawiedliwione okolicznościami danego stanu faktycznego.
Ochrona posiadania
Choć posiadanie jest stanem faktycznym to jest chronione prawem. Wstępem do ochrony jest omówienie systemu domniemań w KC które zostały ustanowione po to, by sytuacja posiadacza była bardziej klarowna. Domniemania:
art. 339 – domniemywa się, że ten kto faktycznie włada rzeczą jest posiadaczem samoistnym.
art. 341 – domniemywa się, że posiadanie jest zgodne z prawem.
z pkt 1 i pkt 2 wynika domniemanie, że ten kto faktycznie włada rzeczą jest właścicielem.
Gdyby nie było tych domniemań to mielibyśmy w obrocie gospodarczym bardzo wiele niepewności. Te wszystkie domniemania są wzruszalne – trzeba przy tym pamiętać o restrykcyjnym rozumieniu „dobrej wiary”.
Mówi się tez, że istnieje domniemanie dobrej wiary – art. 342.
Istnieją sytuacje, w których konkretny przepis ustawy wyłącza możliwość powołania się na ww. domniemania. Chodzi o obrót nieruchomościami i domniemania wynikające z wpisu w księdze wieczystej. Nie można obalić domniemania wynikającego z wpisu w księdze wieczystej o domniemania z posiadania ww.
Art. 5 ustawy o księgach wieczystych i hipotece – przepis ten stanowi, że w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym, treść ksiąg wieczystych rozstrzyga na korzyść ujawnionego w księdze.
domniemanie z art. 340 – domniemanie ciągłości posiadania. Wystarczy wykazać pierwszy punkt na linii czasu w którym władaliśmy rzeczą, i ostatni punkt, i wtedy przyjmujemy że między tymi punktami cały czas władaliśmy rzeczą. Gdyby tego nie było, to nikomu praktycznie nie udałoby się zasiedzieć nieruchomości. Przemijająca przeszkoda władania rzeczą nie powoduje przerwania ciągłości posiadania.
art. 342 – przewiduje bezwzględny zakaz naruszania posiadania chociażby posiadacz był w złej wierze. Nawet właściciel rzeczy nie może samowolnie przywrócić posiadania.
W razie naruszenia posiadania przysługują 2 rodzaje środków:
środki pozasądowe
środki ochrony sądowej.
Środki pozasądowe
Reguluje je art. 343 – który jest wyjątkiem od zasady że nie można samowolnie przywrócić posiadania. Przewiduje on:
obronę konieczną § 1 – jest możliwa w celu odparcia samowolnego naruszenia posiadania. Czyli jeżeli ktoś się z nami szarpie by wyrwać nam telefon na ulicy, to można się temu przeciwstawiać. Pojęcie obrony koniecznej występuje też w czynach niedozwolonych w KC.
dozwoloną samopomoc § 2 – ustawodawca dzieli zasady w zależności od tego czy mamy do czynienia z ruchomościami czy nieruchomościami:
nieruchomości – art. 343 § 2 zdanie 1 – można stosować dozwoloną samopomoc niezwłocznie po samowolnym naruszeniu posiadania, i nie wolno stosować przemocy względem osób. Nie można więc np. wyrzucić na siłę najemcę lokalu któremu ustał stosunek najmu bo nie płaci czynszu. Przemoc zarezerwowana jest dla państwa.
Nie będzie stosowaniem przemocy względem osób sytuacja, w której ktoś wymieni zamki w czasie nieobecności najemcy, ale najemca sam będzie mógł nas pozwać do ochrony posiadania.
ruchomości – też jest dozwolona samopomoc. Nawet gdy nie ma już stanu obrony koniecznej, bo atak już ustał, naruszono posiadanie, to posiadacz rzeczy ruchomej w sytuacji gdy grozi mu niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody może natychmiast po naruszeniu go posiadania stosować samopomoc. Różnica „niezwłocznie po” a „natychmiast”.
Ze środków pozasądowych, oprócz posiadacza może korzystać również dzierżyciel.
Do władania lokalem stosuje się przepisy o ochronie posiadania. Na tej podstawie najemca lokalu sam może stosować pewne środki pozasądowe jak i sądowe do ochrony posiadania.
Środki sądowe
roszczenie posesoryjne (possesio – posiadanie) – nie mylić z petytoryjnym dotyczącym własności! – art. 334.
Kto jest legitymowany czynnie? Kto może wystąpić o ochronę posiadania? Posiadacz zależy jak i samoistny, posiadacz w dobrej jak i w złej wierze, posiadacz w zgodnym lub niezgodnym z prawem posiadaniem. Czyli każdy. Złodziej może pozwać złodzieja… xD :D To powództwo nie przysługuje dzierżycielowi.
Przeciwko komu? Jaka jest legitymacja bierna? Albo ten, kto samowolnie naruszył posiadanie, albo ten na czyją korzyść nastąpiło naruszenie posiadania.
Treść żądań: -można się domagać przywrócenia stanu poprzedniego lub zaniechania naruszeń. Sąd nie bada tutaj prawa lecz stan faktyczny sprzed naruszenia i z naruszenia, i nakazuje przywrócić stan faktyczny.
Jak się może bronić pozwany? Teoretycznie ustawodawca dopuszcza badanie, czy stan który nastąpił jest zgodny z prawem, albo tego nie dopuszcza. W posesoryjnym prawo nas nie interesuje. Czy pozwany może się powołać na to że miał prawo? Polski ustawodawca wybrał model czystego procesu posesoryjnego, czyli w ogóle nie bada się kwestii prawnych. To oznacza, że są wyłączone zarzuty prawne a w szczególności zarzut prawa własności. Jednak jest jeden wyjątek, określony w art. 344 § 1 zdanie 2 – dotyczy sytuacji w której już po naruszeniu posiadania zapadło prawomocne orzeczenie sądu lub innego organu że stan naruszenia jest zgodny z prawem. Wtedy możemy się powołać na zarzut prawa własności. Roszczenie posesoryjne wygasa po roku od chwili naruszenia. Chodzi o to, że szybko trzeba iść do sądu, dlatego nie ma przedawnienia tylko wygaśnięcie roszczenia posesoryjnego, jest to termin zawity czyli prekluzyjny, roszczenie wygasa.
art. 347 – roszczenie o wstrzymanie budowy. Przysługuje posiadaczowi nieruchomości wobec osoby która rozpoczyna budowę i przysługuje to roszczenie w sytuacji w której budowa mogłaby naruszyć posiadanie lub grozić wyrządzeniem szkody. To roszczenie wygasa w ciągu miesiąca od rozpoczęcia budowy. Praktycznie nie jest to spotykane w sądach bo termin jest niezwykle krótki. Roszczenie wygasa niezależnie od przyczyn nieznajomości stanu rzeczy. Początek budowy – liczony jest od czynności faktycznych na nieruchomości gruntowej.
Roszczenie o ochronę posiadania przysługuje również między współposiadaczami ale tylko wtedy, jeśli da się ustalić zakres współposiadania. art. 346.
08.03.2014
Przykłady stanów faktycznych dot. naruszenia stanu posiadania:
powódka wniosła o nakazanie pozwanemu dopuszczenia do współposiadania lokalu mieszkalnego poprzez wydanie kluczy do lokalu oraz nie podejmowanie działań uniemożliwiających zamieszkiwanie powódki w tym lokalu. Między stronami toczyły się jednocześnie postepowania rozwodowe i pozwany wniósł o oddalenie powództwa w sprawie o ochronę posiadania. Ustalono również, że między stronami istnieje konflikt rodzinny. Powódka pokazywała obdukcje lekarskie. Chodziło również o art. 58 § 2 KRiO – przepis wskazujący na element obligatoryjny wyroku rozwodowego w sytuacji w której małżonkowie wspólnie zamieszkują. …. nagranie
powódka żądała dopuszczenia współposiadania poprzez wydanie kluczy. Powódka na kilka lat wcześniej rozstała się z mężem i zamieszkiwała razem z córką w innym lokalu, ale miała cały czas klucze. Zamieszkała w lokalu naprzeciwko. Gdy dowiedziała się że pozwany wymienił zamki w drzwiach, wytoczyła powództwo o wydanie kluczy i dopuszczenie do współposiadania. Sąd musiał się zastanowić, co zrobić, w końcu powódka nie mieszkała w tym lokalu a żądała ochrony posiadania. Sąd doszedł do wniosku, że w przypadku posiadania nie jest zawsze w każdym przypadku faktyczne dzierżenie rzeczy. Art. 349 reguluje sposób przeniesienia posiadania nazywany constitutum posesorium. W tym sposobie dotychczasowy posiadacz samoistny władający rzeczą przenosi na inną osobę posiadanie samoistne pozostawiając sobie posiadanie zależne. Art. 155 – reguluje przeniesienie własności rzeczy oznaczonych co do gatunku. Do przeniesienia własności tych rzeczy wymaga przeniesienia posiadania ale przepis nie stanowi nic o wydaniu rzeczy – możliwe są sytuacje, gdy ktoś stanie się posiadaczem mimo że tych rzeczy jeszcze nie dotyka. Sąd uznał, że choć powódka przez kilka lat faktycznie nie mieszkała w lokalu to cały czas była posiadaczem samoistnym i zareagowała natychmiast jak pozwany zmienił zamki (tj. w ciągu roku) i uzyskała ochronę posiadania.
przedsiębiorca kupuje 10 ton cukru w hurtowni, a przeniesienie posiadania następuje w ten sposób, że w magazynie na paletach zostaje powieszona kartka, że cukier jest danego nabywcy, choć nie doszło do faktycznego wydania rzeczy.
Nabycie posiadania
Są dwa rodzaje nabycia posiadania:
nabycie pierwotne – bez związku z sytuacją poprzednika, np. znalezienie rzeczy, kradzież rzeczy.
nabycie pochodne – gdzie występuje więź między poprzednikiem a następcą.
To rozróżnienie jest istotne, że tylko przy nabyciu pochodnym zgodnie z art. 176 KC możliwe jest doliczenie dla celów zasiedzenia czasu posiadania poprzednika.
Umowa dotycząca przeniesienia posiadania ma szczególny charakter. Niektórzy mówią, że nie można mówić o umowie tylko o porozumieniu stron, jak i to że do tej czynności nie jest potrzebna pełna zdolność do czynności prawnych – bo posiadanie to nie jest prawo, to jest stan faktyczny (dziecko też może przenieść posiadanie). W związku z tym przeniesienie posiadania jest to termin techniczno-prawny zastrzeżony dla nabycia posiadania jeżeli między stronami istnieje porozumienie dotyczące przeniesienia posiadania z poprzednika na następcę.
Wyróżnia się 2 grupy sposobów przeniesienia posiadania:
z wydaniem rzeczy – art. 348 zdanie pierwsze – jest to faktyczne wydanie rzeczy z ręki do ręki – traditio corporalis. Nie w każdej sytuacji da się faktycznie wydać rzecz, przekazać ją z ręki do ręki, i wtedy jest art. 348 zdanie drugie – longa manu traditio – wydanie dokumentów bądź środków które umożliwiają rozporządzanie rzeczą (np. wydanie kluczyków i dowodu rejestracyjnego do samochodu).
bez wydania rzeczy – podyktowane są tym że albo strona nie jest na razie zainteresowana wydaniem faktycznym rzeczy, albo to wydanie nastąpiło wcześniej, albo ma ono nastąpić w odległej przyszłości.
Art. 349 – constitutum posesorium – dotychczasowy posiadacza samoistny przenosi posiadanie samoistne na nabywcę, jednocześnie rzeczy zachowuje w swoim władaniu albo jako posiadacz zależny, albo jako dzierżyciel (czyli bez żadnego interesu dla siebie). To się często pojawia w obrocie nieruchomościami.
Art. 351 – traditio brevi manu – dotychczasowy posiadacz zależny albo dzierżyciel staje się posiadaczem samoistnym.
Art. 350 – ten przepis dotyczy sytuacji w których rzecz znajduje się w posiadaniu zależnym bądź w dzierżeniu osoby trzeciej. Wtedy posiadacz samoistny przenosi na inną osobę posiadanie samoistne, ale faktyczne wydanie nie następuje, bo włada osoba trzecia. Np. „sprzedaż kamienicy z lokatorami”.
PRAWO WŁASNOŚCI
Własność jest prawem podmiotowym bezwzględnym, skutecznym erga omnes, dającym uprawnionemu najszerszy zakres uprawnień spośród wszystkich praw rzeczowych. Wszystkie inne prawa rzeczowe dają mniej. Sporne jest, czy w stosunku do prawa własności należy przyjąć konstrukcję stosunku prawnego między właścicielem rzeczy a wszystkimi pozostałymi osobami na świecie – przy tej koncepcji prawo podmiotowe wynika ze stosunku prawnego. Czy też, prawo podmiotowe wynika z treści przepisu KC – art. 140.
Niezależnie od koncepcji, w przypadku prawa własności można wyodrębnić stronę pozytywną i negatywną. Strona pozytywna to wszystkie atrybuty prawa własności przysługujące właścicielowi. Strona negatywna to zakaz ingerencji w to prawo własności przez wszystkie pozostałe osoby na świecie.
Wg tego ujęcia definicja prawa własności zawarta jest w art. 140.
Zakres uprawnień właściciela
Tradycyjnie mówi się o triadzie uprawnień właściciela:
ius posidendi – prawo do posiadania rzeczy, właściciel może posiadać rzecz – tu wszystko co dotyczy posiadania.
ius utendi / ius fruendi - prawo do używania i pobierania pożytków co wspólnie nazywane jest korzystaniem z rzeczy (rozróżniać to! co jest używaniem, co korzystaniem!). Tu są wstępne wykłady o pożytkach cywilnych, naturalnych itd. Używanie – to podejmowanie faktycznych czynności wobec rzeczy, tym jest zbliżone do posiadania.
ius abutendi – prawo do zniszczenia rzeczy. Tu chodzi zarówno o doprowadzenie do całkowitego zniknięcia z rzeczywistości danej rzeczy, co jest możliwe co do zasady tylko wobec rzeczy ruchomych i raczej nie obejmuje nieruchomości, bo teoretycznie może być taka sytuacja że kierując przepływem rzeki można doprowadzić do zniknięcia (zalania) gruntu.
Jest oczywiście triada uprawnień właściciela i to jego uprawnień podstawowych należy prawo do rozporządzania rzeczą ( może przenieść na inną osobę prawo własności lub obciążyć to prawo własności). W prawie własności najważniejsze jest to, że cechą prawa własności jest to że właściciel z rzeczą może absolutnie wszystko, nawet gdy sobie tego nie wyobraził albo nawet wtedy, gdy rozwój wiedzy czy techniki jeszcze do tego nie doszło, jakiegoś sposobu używania rzeczy itd.
Granice prawa własności
Chodzi zarówno o granice w znaczeniu fizycznym, jak i też granice wyznaczone przez ustawy (znaczenie prawne). Granice w znaczeniu fizycznym – z istoty wynika że chodzi przede wszystkim o to, że własność dotyczy rzeczy która ma określone wymiary i położenie.
Jeśli chodzi o nieruchomości, to granice wyznaczone są w ten sposób, że sięga to w głąb globu (ziemi) – stożkowo, i w powietrze. Art. 143.
Ustawy również wyznaczają granice prawa własności i np. jeśli chodzi o grunty pod powierzchnią nieruchomości to wchodzą ustawy o wydobywaniu kopalin, gazu itp. – mogą one stanowić, że właściciel nie może robić wszystkiego. Nawet wydobycie torfu z własnej nieruchomości jest regulowane i warunkowane zgodą właściwego organu. Ustawy mogą ograniczać w tym sensie prawo własności – dotykając jednego z poszczególnych atrybutów prawa własności.
Np. jeśli chodzi o zniszczenie rzeczy – nie można niszczyć pieniędzy.
Jeśli chodzi o dzieła sztuki i ogólnie utwory w rozumieniu prawa autorskiego to czasem ustawy wprowadzają ograniczenia w prawie zniszczenia takich przedmiotów. Art. 32 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych zobowiązuje właściciela egzemplarza utworu w razie podjęcia decyzji o zniszczeniu do skontaktowania się najpierw z twórcą obrazu i zaproponowania odkupienia.
Ograniczenia dot. np. rozporządzanie nieruchomościami – ograniczenia dotyczące obrotu nieruchomościami z cudzoziemcami. Czasami przepisy zakazują używania pewnych form nie zakazując posiadania (np. materiały pornograficzne).
Prawo sąsiedzkie
W przypadku prawa własności nieruchomości dużego znaczenia nabierają kwestie sąsiedzkie. Doczekały się one szczególnej regulacji już na wstępie przepisów o treści prawa własności. Te przepisy art. 144 – art. 154. Będzie tego wymagał na egzaminie.
Najważniejsze kwestie z tego zakresu to:
immisje –
służebności drogi koniecznej – art. 145
cała grupa przepisów art. 148 – art. 154, regulujących: ogrodzenie, gałęzie przechodzące, wejście na teren sąsiedzki, odpowiedzialność za utrzymanie płotów itd.
Art. 148 – owoce które spadną na nasza nieruchomość stają się naszym pożytkiem. U sąsiada np. stoi jabłoń, owoce z niej spadłe na naszą stronę – są nasze.
Art. 149 – czy można usunąć gałęzie przechodzące na naszą nieruchomość z nieruchomości sąsiedniej – możemy, także można wejść na teren sąsiada w celu usunięcia takich gałęzi lub owoców zwieszających się z gruntu sąsiada na nasz grunt. Nie można ścinać całego drzewa. Ale jak drzewo wskutek złego przycięcia uschnie – wówczas odszkodowanie. Musimy najpierw wyznaczyć takiej sąsiedniej nieruchomości termin, w którym on sam może usunąć te gałęzie lub owoce. Liście spadłe z drzewa sąsiedzkiego czyje są? Liście nie są owocami, ale też nie są pożyteczne. Kłopot ma ten na którego działkę spadną liście.
Art. 150 – korzenie – można obcinać korzenie przechodzące na naszą stronę.
Art. 152 - Płoty, siatki, rozgraniczenia – czyje to jest? kto ma za to płacić? Przepis stanowi że właściciele sąsiednich nieruchomości powinni współpracować przy rozgraniczaniu oraz przy utrzymywaniu stałych znaków granicznych (paliki geodezyjne granitowe ustawione przez uprawnionego geodetę). Koszty ponoszą po połowie. Płoty, siatki i inne ogrodzenia nie są stałymi znakami granicznymi a zatem nie można obciążyć kosztami ich postawienia i utrzymania na podstawie art. 152.
Jest art. 154 – z tego wynika że sąsiada nie obciążają koszty budowy płotów, murów, miedz, rowów, czyli nie można żądać kosztów połowy, ale korzystający z wymienionych urządzeń zobowiązani są ponosić wspólnie koszty utrzymania, uzupełnienie braków itp. Wprowadzone jest domniemanie, że mury i płoty służą do wspólnego użytku sąsiadów, ale to domniemanie może być obalone.
W jakiej odległości od granic działki można dokonać nasadzeń drzew i krzewów? Nie ma przepisów które by na to wprost wskazywały. W wyroku z 6.2.2003r. SN wskazał, że miejsce sadzenia drzew i krzewów wyznacza zasięg korzeni tych drzew i krzewów w stosunku do gruntu sąsiedniego. W konsekwencji, nie można z pewnością sadzić w granicy lub tuz przy granicy. Dawniej obowiązywały przepisy dotyczące przeznaczenia gruntów rolnych do zalesienia – już nie obowiązują, ale było kiedyś 1,5 metra jeśli po drugiej stronie granicy był grunt rolny nadający się do zalesienia, a w przypadku pozostałych gruntów – 3 metry. W regulaminie rodzinnych ogródków działkowych jest mowa o odległości 2-3 a nawet 5 metrów od granicy w zależności od rodzaju krzewów, drzew (wyłącznie w charakterze pomocniczym do oceny w konkretnym przypadku). To nie dotyczy drzew i krzewów które wyrosły same z siebie.
22.03.2014
Nabycie własności
Spośród różnych sposobów nabycia prawa własności będzie omówione przeniesienie własności.
Przeniesienie własności – jest to termin techniczno-prawny oznaczający przejście prawa własności na podstawie umowy. Osoba przenosząca własność to zbywca, osoba która uzyskuje prawo własności do nabywca.
Cechy umowy przenoszącej własność:
jest to co do zasady czynność prawna o podwójnym skutku zobowiązująco-rozporządzającym. Skutkiem zobowiązania jest zwiększenie pasywów, skutkiem rozporządzenia jest zmniejszenie aktywów. Co do zasady przy przeniesieniu własności jest podwójny skutek (zobowiązująco-rozporządzający – art. 155 § 1) – jakakolwiek umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy przenosi własność rzeczy na nabywcę chyba że strony inaczej postanowiły albo też ustawa inaczej stanowi. Najważniejsze wyjątki ustawowe:
podwójny skutek dotyczy tylko i wyłącznie rzeczy oznaczonych co do tożsamości. Nie ma podwójnego skutku w przypadku rzeczy oznaczonych co do gatunku. Wówczas, ten podwójny skutek zobowiązująco-rozporządzający pojawi się dopiero wtedy jeżeli dojdzie do przeniesienia posiadania (art. 155 § 2).
art. 157 § 2 dotyczy przeniesienia własności nieruchomości pod warunkiem bądź z zastrzeżeniem terminu. Konieczne jest wówczas dodatkowe porozumienie stron, czyli już umowa rozporządzająca.
brak podwójnego skutku może też wynikać z woli stron z różnych względów – strony mogą być zainteresowane tym, by najpierw zawrzeć umowę zobowiązującą a następnie umowę rozporządzającą.
Rzeczy oznaczone co do gatunku – to rzeczy oznaczone wg cech ilościowych, miary, wagi.
Rzeczy oznaczone co do tożsamości – to rzeczy oznaczone wg cech indywidualizujących dany przedmiot.
Czy z art. 155 § 1 i § 2 KC warunkiem przejścia prawa własności rzeczy oznaczonych co do gatunku jest wydanie rzeczy? Nie jest. Np. piekarz w młynie zakupuje 20 worków mąki ale bez ich odbioru od razu tylko za 3 dni. Wobec tego, w razie spalenia się młyna, spaliła się mąka młynarza czy piekarza? Zależy, od zindywidualizowania rzeczy sprzedanej po sprzedaży.
Pewne rzeczy mogą stać się rzeczami oznaczonymi co do tożsamości na skutek woli stron. Np. nowy samochód – jest rzeczą oznaczoną co do tożsamości czy co do gatunku? Samochód nowy fabryczny ma numer VIN, jest oznaczony, ale nie znaczy to że jest od razu rzeczą oznaczoną co do tożsamości bo np. dealer nie kupuje konkretnych samochodów o konkretnych numerach VIN. Dopiero kupujący dane auto u dealera staje się nabywcą auta, które staje się wówczas oznaczone co do tożsamości (kupiono auto o konkretnych nr VIN).
jest to umowa o charakterze konsensualnym, czyli wystarcza porozumienie stron. Wyjątek dotyczy art. 155 § 2 rzeczy przyszłych oraz oznaczonych co do gatunku. To są rzeczy które mają powstać w przyszłości. Mogę dziś kupić np. 30 litrów mleka od krowy, choć dziś tego mleka jeszcze nie ma.
forma umowy – co do zasady forma dowolna; wyjątek dotyczy nieruchomości. art. 158 – przeniesienie własności nieruchomości może nastąpić jedynie w formie aktu notarialnego. Natomiast wymogu tej formy szczególnej pisemnej nie ma co do rzeczy ruchomych nawet jeżeli byłyby bardzo wartościowe np. zegarek wart 300 tys. zł – można przenieść w wyniku umowy zawartej jedynie ustnie, a działki gruntu wartej 20 tys. zł – jedynie w formie aktu notarialnego.
Zagadnienie nabycia własności rzeczy od nieuprawnionego
W prawie polskim obowiązuje zasada nie ustaniowiona wprawdzie wprost, nemo plus iuris ad alium transfere potest quam ipse habet (nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw aniżeli sam ma).
Oznacza to że zbywcą może być jedynie właściciel – bo tylko właścicielowi przysługuje uprawnienie do rozporządzania rzeczą. Tym niemniej w prawie polskim występują wyjątki od tej zasady:
w odniesieniu do rzeczy ruchomych tym wyjątkiem jest art. 169 (!!!)
w odniesieniu do nieruchomości wyjątek od zasady jest określony w art. 5 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.
Z tych dwóch przepisów wynika, że w pewnych sytuacjach ktoś kto nie jest właścicielem może skutecznie przenieść prawo własności.
Jeśli dojdzie skutecznie do przeniesienia własności przez nieuprawnionego to dotychczasowy właściciel traci prawo własności. Podobnie jest w odniesieniu do zasiedzenia. Jest tak dlatego, że zgodnie z konstytucją prawo własności podlega szczególnej ochronie a pozbawienie prawa własności jest wyjątkiem który powinien być interpretowany ścieśniająco. Z art. 169 KC jest skutek taki jakby ktoś został „wywłaszczony”. Rzecz nie może mieć dwóch wyłącznych właścicieli.
Dlaczego tak jest? Otóż, w prawie cywilnym jak i innych gałęziach prawa, trzeba ważyc interesy dotychczasowego właściciela jak i interesy uczestników obrotu, trzeba dbać by był on bezpieczny. Jeśli ktoś działa w zaufaniu do pewnych okoliczności to też powinien być chroniony. Stąd art. 169 KC.
Jest to jednak tak wyjątkowa sytuacja że musi istnieć przepis szczególny który na to zezwala – art. 169 Kc i art. 5 KWIH, a tam gdzie nie ma takich przepisów tam nie ma takich możliwości (np. w prawie autorskim nie ma takiego przepisu który by na to zezwalał).
Art. 169 KC – przesłanki nabycia własności rzeczy ruchomej od nieuprawnionego w § 1:
zbywcą jest osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą – chodzi o osobę np. taką jak pełnomocnik właściciela, który nabył dla właściciela rzecz i miał mu ją wydać, ale zamiast tego dokonać, sprzedał rzecz komuś innemu.
dochodzi do zawarcia porozumienia między zbywcą a nabywcą dotyczącego przeniesienia własności – to się wnioskuje ze słowa „zbywa rzecz” czyli musi być coś co jest zbliżone do umowy w tym sensie że są oświadczenia obu stron.
nabywca działa w dobrej wierze – w dobrej wierze jest ten kto ma usprawiedliwione okolicznościami przekonanie że zawiera umowę z osobą uprawnioną. Nie da się stworzyć abstrakcyjnego katalogu czynności które mają być wykonane przez nabywcę dla wszystkich typów rzeczy aby można było powiedzieć że działa on w dobrej wierze. Orzecznictwo buduje odrębne wymogi co do poszczególnych typów rzeczy i najdalej posunięta ostrożność jest w przypadku samochodów (by wykazać bycie w dobrej wierze podstawową rzeczą jest konieczność porównania danych dowodu rejestracyjnego z dowodem osobistym; należy porównać osobiście albo przez kogoś kto się na tym zna numery VIN w dowodzie rejestracyjnym z tymi co są zamieszczone na samochodzie; przy tym porównaniu należy zwrócić uwagę na to czy są zauważalne zmiany na samochodzie; nie ma wymogu sprawdzenia w centralnym rejestrze pojazdów bo taki rejestr mimo że jest ale oficjalnie go nie ma; bierze się pod uwagę okoliczności sprzedaży, czy np. cena nie odbiega zbytnio od ceny rynkowej). Co do innych typów rzeczy najważniejszym kryterium jest to czy cena zbytnio nie odbiega od rynkowej i okoliczności sprzedaży. Zła wiara która przychodzi później, nie szkodzi. W razie sporu między dotychczasowym a nowym właścicielem (np. powództwo o ustalenie, powództwo windykacyjne) to nabywcy trzeba udowodnić że działał w złej wierze (nie on musi udowadniać że działał w dobrej wierze – to wynika ze słów „chyba, że działał w złej wierze”).
następuje wydanie rzeczy (czyli nie samo przeniesienie posiadania) – musi nastąpić fizyczne wydanie, wręczenie rzeczy natomiast wymogu tego nie spełnia przeniesienie posiadania rzeczy bez jej wydania. (konieczne jest „z ręki do ręki”).
i wówczas gdy te przesłanki są spełnione to nabywca uzyskuje prawo własności z chwilą objęcia posiadania.
Rzeczy kradzione
W przypadku rzeczy skradzionych właścicielowi, zgubionych przez niego, a zatem w przypadku sytuacji w których wyjście przedmiotu z władztwa właściciela nastąpiło całkowicie wbrew jego woli. Art. 169 § 2. Przepis zaostrza przesłanki nabycia własności rzeczy.
nabycie własności nie może nastąpić wcześniej niż przed upływem 3 lat od zgubienia, kradzieży itd. bo ustawodawca daje czas właścicielowi na poszukiwanie rzeczy (przepis ochronny dla właściciela). Ważne jest że liczy się to od dnia kradzieży a nie od dowiedzenia się o kradzieży.
nabywca musi być cały czas do momentu upływu 3 lat od momentu kradzieży, w dobrej wierze. Tutaj nie obowiązuje zasada że zła wiara która przychodzi później nie szkodzi. Odwrotnie więc, zła wiara która przychodzi później w tym przypadku szkodzi – trzeba cały czas być w dobrej wierze. O tym że trzeba być cały czas w dobrej wierze wnioskuje się z połączenia § 2 z § 1 art. 169 i ze sformułowania że „nabywca działa” a nie „że działał” czyli nabywca nabywa własność pod warunkiem że działa w dobrej wierze, a skoro nabycie jest odroczone przez okres 3 lat, stąd cały czas musi w dobrej wierze działać, posiadać w dobrej wierze.
orzecznictwo SN spotykało się z dużą krytyką – wg niego, warunkiem nabycia rzeczy skradzionej jest działanie w …. (nagranie). Orzeczenie to uchyla w istocie ten przepis art. 169.
możliwe jest w sytuacjach spornych powództwa o ustalenie kto jest właścicielem rzeczy co otworzy nam drogę do ponownej rejestracji pojazdu. Trzeba pozywać nie tylko dotychczasowego właściciela ale i zbywcę, co bywa utrudnione gdy kupujemy od złodzieja.
ograniczenia z art. 169 (3 lata i działanie w dobrej wierze) nie dotyczy przedmiotów nabytych na licytacjach komorniczych.
05.04.2014
Zasiedzenie
Zasiedzenie jako sposób nabycia własności dotyczy zarówno rzeczy ruchomych jak i nieruchomości. Przy czym rzeczy ruchome to art. 174 a nieruchomości to art. 172 KC.
Def. Zasiedzenie jest instytucją prowadząca do nabycia prawa na skutek upływu czasu. Już z tego wynika że zasiedzenie jest instytucją związaną z dawnością (w części ogólnej była mowa o przedawnieniu). Kiedyś porządek prawny przewidywał tzw. przemilczenie – nie ma już teraz tej instytucji – natomiast do niej się wraca w różnych postępowaniach sądowych w przypadkach badania skuteczności nabycia własności majątków opuszczonych lub poniemieckich przez Skarb Państwa. Po II wojnie światowej, wiele osób pozostawiło majątki które były opuszczono. Wprowadzono taką konstrukcję (coś innego niż zasiedzenie), która prowadziła do nabycia przez Skarb Państwa majątków w ten sposób, że nimi się nikt nie interesował przez 10 lat po wojnie – gdy w tym czasie nie wrócił właściciel. Jeżeli wrócił, to wchodził w posiadanie. Jak nie wrócił, to Skarb Państwa nabywał własność jeżeli nie podejmował żadnych działań wobec tej nieruchomości.
Przy przemilczeniu prowadziło to do utraty prawa własności na skutek braku zainteresowania nieruchomością, tym się różni zasadniczo od zasiedzenia.
Skutek zasiedzenia następuje ex lege, z mocy prawa, a postanowienie sądu w tym zakresie ma charakter jedynie deklaratoryjny (bez rozstrzygnięcia sądu i postanowienia się nie obędzie oczywiście, ale sąd bada, czy zostały spełnione przesłanki, jak tak – to to potwierdza). Mamy do czynienia tu z pierwotnym sposobem nabycia prawa podmiotowego, czyli nie wstępujemy w sytuację prawną poprzednika, tworzymy od zera swoją sytuację prawną. !!! Z tego nie wynika, że jak zasiadujemy nieruchomość, to wyczyści się hipotekę, bo hipoteka jest ujęta w księdze wieczystej!!!
Zasiedzenie jako nabycie prawa dotyczy tylko praw rzeczowych a i tak nie wszystkich a jedynie prawa własności, o którym mówimy, dotyczy też niektórych służebności gruntowych (art. 292 KC – np. przez 15 lat korzystamy ze studni sąsiada, to wtedy nabędziemy służebność) i użytkowanie wieczyste również można nabyć w drodze zasiedzenia.
Można nabyć w drodze zasiedzenia również udział w prawie własności, czyli nie tylko całość prawa własności ale także udział, np. 3 współwłaścicieli, każdy ma 1/3 udziału, jeden z nich 30 lat temu opuścił Polskę, pozostali korzystali z tego, to po tym czasie każdy z tych pozostałych dwóch nabędzie po połowie tej 1/3.
Można też zasiedzieć część nieruchomości, w fizycznie wyodrębnionej części.
Nie można nabyć przez zasiedzenie praw obligacyjnych, wierzytelności, praw na dobrach niematerialnych
(prawa autorskiego nie można zasiedzieć).
Zasiedzenie jako sposób nabycia własności nieruchomości
Można zasiedzieć każdą nieruchomość. Jeśli chodzi o nieruchomość lokalową (odrębną własność lokalu) to tutaj jednak w przeciwieństwie to nieruchomości gruntowej to nie można zasiedzieć jej części (np. jednego pokoju) bo to wynika z przepisów by lokal stanowiący przedmiot odrębnej własności miał samodzielność lokalową (jeden pokój nie ma takiej samodzielności). Co innego w sytuacji przebudowy, zamurowania itd.
Nabyć prawo własności w ten sposób może zarówno osoba fizyczna ale i osoba prawna. Przy czym przy osobie prawnej będą w tym sensie kłopoty, że trzeba się zastanawiać jak oceniać dobrą wiarę – czy osób z organów zarządzających, rozstrzygać kwestie czy zachowuje się jak właściciel (posiadania samoistnego).
Przy osobach prawnych jest rozstrzygnięcie SN że dla przyjęcia dobrej lub złej wiary osoby prawnej to wystarcza stan psychiczny jednej z osób zasiadających w organie tej osoby (jak jedna jest w złej wierze, to traktuje się jakby wszystkie były).
Przesłanki do nabycia własności nieruchomości w drodze zasiedzenia:
posiadanie samoistne – chodzi tu o badanie czy dana osoba płaci podatek od nieruchomości, czy wchodzi w spory z sąsiadami (to dobrze, bo właściciel wchodzi w spory), czy zleca wykonywanie jako właściciel czynności geodezyjnych, czy nie płaci nikomu czynszu (jak płaci czynsz, to właściwie już nie jest samoistne posiadanie). Natomiast czyni się jeden wyjątek - zwrócenie się z propozycją odkupienia nieruchomości nie będzie traktowane niekorzystnie dla osoby zasiadającej, by nie zamykać drogi do prawnego ugodowego uregulowania kwestii w drodze niespornej. Uzasadnienie prawne – zamiar odkupienia świadczy o świadomości braku tytuły prawnego.
upływ czasu - !!!! dobra wiara nie jest żadną przesłanką nabycia własności nieruchomości w drodze zasiedzenia. Dobra wiara skraca jedynie czas potrzebny do zasiedzenia. Jak ktoś jest w złej wierze, to też nabędzie, tylko że po dłuższym okresie czasu. Termin dla posiadania w dobrej wierze wynosi lat 20, a dla posiadania w złej wierze 30 lat. Decyduje moment objęcia rzeczy w posiadanie dla oceny dobrej wiary – późniejsza zła wiara nie szkodzi. W dobrej wierze jest ten kto ma usprawiedliwione okolicznościami przekonanie że przysługuje mu prawo.
SN restrykcyjnie podchodzi – przełom w 1991r. – uchwałą przystopował nieformalny obrót nieruchomościami. Problem się pojawił w latach 70`, popularne stały się działki – to często były nieformalne umowy. Do pewnego momentu SN traktował takie osoby jak działające w dobrej wierze, ale w 1991r. od tego momentu nie można traktować nieformalnych nabywców nieruchomości jako działających w dobrej wierze. Bez formy aktu notarialnego w odniesieniu do nieruchomości – działa się więc w złej wierze. Zasada ta dotyczy także nieruchomości „nabytych” przed 1991r.
Nie trzeba udowadniać posiadania przez każdy dzień – wystarczy udowodnić początek i koniec. W razie przeniesienia posiadania następca może doliczyć sobie czas posiadania poprzednika (art. 176 KC). Wprawdzie posiadanie jest stanem faktycznym, ale w tym wyjątkowym przypadku jest pewne podobieństwo do dziedziczenia.
Chwila uzyskania prawa własności – to upływ tych terminów, a nie wydania postanowienia przez sąd – ma on obowiązek wskazać, z jaką chwilą ktoś uzyskał własność nieruchomości przez zasiedzenie.
Niestety dla wielu osób, SN konsekwentnie odmawia możliwości zastosowania zasiedzenia wobec bałaganiarzy, tj. wobec osób które pogubiły dokumenty, nieruchomości bez ksiąg wieczystych. Właściciel nie może nabyć przez zasiedzenie już posiadanej własności nieruchomości tylko z powodu „bałaganiarstwa”. Nie wchodzi w rachubę powództwo o ustalenie – bo trzeba kogoś pozwać – a właściciel „bałaganiarz” nie ma kogo pozwać
Jest tylko jeden podmiot premiowany – to są spółdzielnie mieszkaniowe jeśli nie da się ustalić stanu prawnego.
Nie ma przedawnienia żądania ustalenia przez sąd zasiedzenia – bo zasiedzenie następuje zawsze z mocy prawa.
Zasiedzenie jako sposób nabycia własności ruchomości
Przesłanki nabycia własności ruchomości przez zasiedzenie:
posiadanie samoistne
upływ czasu – 3 lata – ale tu inaczej niż w przypadku nieruchomości dodatkową przesłanką jest dobra wiara przez cały okres posiadania (art. 174 KC – „chyba że posiada w złej wierze”)
nie można zasiedzieć rzeczy ruchomych które się kiedyś użyczyło od kogoś bo nie działamy w dobrej wierze, wiedzieliśmy od początku, że to nie jest nasze; ale wytworzy się pat prawny – jak wiele lat minie, to przedawni się roszczenie windykacyjne dotychczasowego właściciela (art. 223 KC) – nie ulegają przedawnieniu jedynie roszczenia windykacyjne dotyczące nieruchomości. Będzie więc tak, że roszczenie windykacyjne będzie bezskuteczne ale jednocześnie nie nabędziemy własności ruchomości takiej rzeczy.
12.04.2014
Inne przypadki nabycia i utraty prawa własności
Porzucenie rzeczy ruchomej (czyli utrata własności)
Własność rzeczy ruchomej można utracić celowo poprzez porzucenie czyli pozbycie się władztwa nad rzeczą z zamiarem utraty prawa własności np. wyrzucenie śmieci. Art. 180 dotyczy tylko rzeczy ruchomych. Jeśli chodzi o nieruchomości kiedyś był art. 179 który zawierał analogiczną regulację co do art. 180 w tym sensie że umożliwiał pozbycie się prawa własności na podstawie jednostronnego aktu (w formie aktu notarialnego). Ustawodawca nie dopuszcza by nie istniały nieruchomości niczyje, to konsekwencją zrzeczenia się było wtedy nabycie własności tej nieruchomości przez gminę na której obszarze ta nieruchomość się znajdowała.
Są takie sytuacje w których ktoś może być zainteresowany pozbyciem się nieruchomości – wtedy gdy ten przepis obowiązywał umożliwiał rozwiązanie takiego problemu. Jednak uznano, że przepis ten za bardzo wkracza w prawo własności, w całą sferę majątkową gminy (orzeczenie TK z 2005r . – ówczesny art. 179 jest niezgodny z konstytucją, bo dlaczego gmina ma otrzymać taką niechcianą nieruchomość). To nie rozwiązało problemu, bo pojawia się pytanie czy dalej jest możliwe zrzeczenie się własności nieruchomości ? Zdania nie są jednoznaczne. Problem byłby z tym gdyby znaleźć notariusza który dokonałby takiej czynności, no i kto byłby właścicielem takiej zrzeczonej się nieruchomości, no i czy taka czynność prawna znalazłaby odzwierciedlenie we wpisie w księdze wieczystej.
dr Kurosz uważa, że to powinno być uregulowane prawnie, w sumie brak jest powodów, które przemawiałyby za uniemożliwieniem zrzeczenia się własności nieruchomości.
Zawłaszczenie
Dotyczy rzeczy niczyich. Art. 181. Nie dotyczy to rzeczy, które zostały zgubione. O roju pszczół nie będzie mowy na wykładzie.
Rzeczy zgubione i znalezione
Znalazca rzeczy zgubionej albo porzuconej ale bez zamiaru pozbycia się prawa własności nie staje się właścicielem tej rzeczy. Na znalazcy ciążą pewne obowiązki polegające na zawiadomieniu osoby właściciela o odnalezieniu rzeczy a jeśli to nie jest możliwe bo nie wiemy kto jest właścicielem, to znalazca powinien oddać rzecz do biura rzeczy znalezionych.
Przysługują też pewne prawa znalazcy – art. 186 – przysługuje prawo do znaleźnego w wysokości 1/10 wartości rzeczy. To jest roszczenie. Warunkiem skuteczności tego roszczenia jest jego zgłoszenie najpóźniej w chwili wydania rzeczy osobie uprawnionej do odbioru.
Co, gdy ktoś znalazł np. kluczyki od auta (1/10 auta czy kluczyków), testament (1/10 wartości kartki papieru?).
Co gdy oddajemy rzecz do biura rzeczy znalezionych? Zgodnie z rozporządzeniem RM z 1966r. w sprawie rzeczy znalezionych w przypadku takiej rzeczy to znaleźne wypłaca organ przechowujący biorąc pod uwagę wartość rynkową rzeczy. Ta kwota wypłacana może nastąpić dopiero w ciągu 2 lat od znalezienia (art. 187 KC) – czyli to nie jest tak, że od razu wypłacają.
Czy znalazca może stać się właścicielem rzeczy które znalazł? Tak, może, jeśli oddał rzecz do biura rzeczy znalezionych a właściciel nie zgłosił się nie po nie w ciągu 2 lat od znalezienia. Tyle tylko, że jest jeden problem, zgodnie z art. 187 KC znalazca może odebrać te rzeczy po 2 latach z biura ale za zwrotem kosztów przechowywania (może w praktyce być wątpliwe jakie są te koszty).
Są pewne kategorie rzeczy które nigdy nie mogą się stać własnością znalazcy:
pieniądze,
papiery wartościowe
kosztowności
rzeczy mające wartość naukowo-artystyczną (skarb)
Te kategorie rzeczy zawsze stają się po upływie 2 lat własnością Skarbu Państwa.
Znalezienie 1 zł – nikt nie oddaje bo to jest taka życiowa okoliczność Ale co do zasady pieniądze podlegają powyższej zasadzie.
Jeśli chodzi o kwestię znalezienia skarbu – art. 189 KC – w przypadku znalezienia rzeczy które mają znaczniejszą wartość materialną, naukowo-artystyczną, a z okoliczności odnalezienia wynika że poszukiwanie właściciela jest od razu bezcelowe, to w takiej sytuacji nie stosuje się biura rzeczy znalezionych, powiadamia się np. konserwatora zabytków, i taka rzecz staje się od razu własnością Skarbu Państwa a znalazcy przysługuje odpowiednie wynagrodzenie (nie ma normy takiej jak 1/10 w tym przypadku) bo wartość może być olbrzymia. W jaki sposób się ustala wysokość takiej kwoty? To wynika z doktryny, niektórzy mówią, że bierze się pod uwagę koszty poniesione przez znalazcę (np. koszty wyprawy), nakład pracy, wartość tego skarbu i powstaje pytanie – jaki%. Niektórzy uznają, ze nie może być mniej niż znaleźne, a przy wielkich kwotach mniej niż znaleźne. W razie sporu w tej kwestii to występuje się z powództwem o zapłatę wobec Skarbu Państwa (wobec jednostki która rzecz będzie przechowywała np. muzeum państwowe, albo jak nie jest określone – to może wojewódzki konserwator zabytków – trzeba byłoby ustalić statio fisci w tym przypadku). To nie jest powództwo o ustalenie z art. 189 KPC. To nie jest problem powoda aby ustalić statio fisci tylko jest to problem sądu.
Tych przepisów o konieczności oddania do biura rzeczy znalezionych, o konieczności poszukiwania właściciela rzeczy i chyba też o znaleźnym (ale to dla dr Kurosza jest wątpliwe) to nie stosuje się do rzeczy znalezionej w budynku otwartym dla publiczności (urzędy, sądy, wagony kolejowe, teatry, kina, środki transportu publicznego). Wówczas rzecz powinno się oddać zarządcy budynku, środka transportu publicznego itd.
dr Kurosz uważa, że znaleźne w takim przypadku też się należy.
Jest orzeczenie SN – znaleźne nie należy się osobom które znalazły rzecz w toku czynności służbowych.
Przetworzenie rzeczy ruchomej z cudzych materiałów
Problem może występować np. w przypadku problemów złotniczych. O tym kto jest właścicielem decyduje porównanie wartości rzeczy przetworzonej i wartości nakładu pracy. Czyli jeśli większa jest wartość nakładu pracy to właścicielem jest ten co rzecz przetworzył, chyba że przetworzenie było dokonane w złej wierze (np. wiedział że złoto pochodzi z kradzieży – art. 192).
Pomieszanie bądź inne połączenie rzeczy ruchomych – art. 193 – to jest problem skomplikowany, ale np. w gospodarstwie rolnym zajmującym się hodowlą ryb, może dojść do połączenia się ryb z jednego stawu z rybami z drugiego stawu. Właściciele dotychczasowi stają się współwłaścicielami całości – ale w jakich częściach? (ile ryb kto miał i jakiej wartości). Ponadto, może ktoś być w takiej sytuacji bezpodstawnie wzbogacony wówczas będzie musiał oddać jakąś wartość.
To koniec gdy chodzi o inne przypadku nabycia i utraty prawa własności.
WSPÓŁWŁASNOŚĆ
art. 195 – art. 221 – przy czym nie będzie pytał na egzaminie o zniesienie współwłasności gospodarstw rolnych. To nie znaczy że to nie jest ważne zagadnienie. Nieco mniej będzie wymagał kwestie zarządu rzeczą wspólną.
Co to jest współwłasność? Ze współwłasnością mamy do czynienia wtedy kiedy własność jednej rzeczy przysługuje niepodzielnie co najmniej 2 osobom. Niepodzielnie – chodzi o to, że nie wyodrębnia się w rzeczy fizycznie jej części przysługujących poszczególnym osobom. Osoby są współwłaścicielami co do całej rzeczy. Nie chodzi o to, ze ułamki nie są podzielne.
W przypadku zbioru rzeczy, stanowiących pewną funkcjonalną całość, np. biblioteka, zbiór znaczków, to wygląda to tak, ze współwłaściciele stają się współwłaścicielami rzeczy składającymi się na tą całość.
Współwłaścicielami mogą być zarówno osoby fizyczne, osoby prawne jak również osoby fizyczne łącznie z osobami prawnymi.
Współwłasność dotyczy prawa własności ale przepisy o współwłasności stosuje się odpowiednio do majątku spadkowego, tj. gdy jest kilku spadkobierców (art. 1035 KC), jak i też stosuje się w wypadku ustania wspólności ustawowej (stosuje się wtedy przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych – art. 46 KRiO). Co więcej, te przepisy stosuje się również do użytkowania wieczystego (to samo prawo przysługuje kilku podmiotom), ale również do użytkowania (nie mylić z używaniem), a nawet te przepisy stosuje się do stosunku najmu kiedy jest kilku najemców a nawet do współposiadania.
Rodzaje współwłasności:
współwłasność w częściach ułamkowych
współwłasność łączna (tzw. do niepodzielnej ręki)
Współwłasność w częściach ułamkowych
Ma samodzielny byt w tym znaczeniu, że może być celem samym w sobie, nie musi towarzyszyć innemu stosunkowi prawnemu (podstawowemu), może występować tak sama z siebie. Możemy np. wszyscy wspólnie coś kupić, np. gazetę. Współwłasność łączna zawsze towarzyszy innemu stosunkowi prawnemu, sama z siebie nigdy nie może wystąpić (towarzyszy albo wspólności majątkowej ustawowej małżeńskiej, bo tak przepisy o tym stanowią, albo np. towarzyszy współce cywilnej – art. 860 KC). To oznacza, że współwłasności łącznej nie można na zasadzie swobody umów wprowadzić umownie bez istnienia innego stosunku prawnego (podstawowego stosunku prawnego).
We współwłasności w częściach ułamkowych występują udziały współwłaścicieli – wielkość tych udziałów wynika ze zdarzenia cywilnoprawnego które było źródłem powstania współwłasności. Zazwyczaj chodzi tu o umowę. Jeśli w umowie nie wskazano wielkości udziałów – to można o niej wnioskować na podstawie wykładni umowy – gdy np. jedna osoba daje 1/3 wartości auta, a druga 2/3 się dokłada, to w takiej wartości mają udziały. Dopiero ostatecznie przyjmuje się, w razie braku innych ustaleń, że udziały są równe.
Kolejną cechą jest to, że jest swoboda rozporządzania udziałami. Oznacza to, że każdy ze współwłaścicieli zgodnie z art. 198 może bez pytania się o zgodę pozostałych zbyć swój udział. Czasami motywy powstania współwłasności są natury emocjonalnej – ale może się okazać, że ktoś dokona zbycia swego udziału na rzecz innej osoby, której np. nie lubimy – nie można nić na to poradzić.
Czy dopuszczalne jest umowne wyłączenie takiej możliwości zbycia na rzecz innej osoby? Chyba dopuszczalne jest umowne ograniczenie tej swobody rozporządzania swoim udziałem na zasadzie swobody umów i takiej autonomii woli – chcącemu nie dzieje się krzywda (volenti non fit iniuria). Jest jeszcze argument że żądanie można umownie wyłączyć, to pewnie tez można ograniczyć możliwość rozporządzania swoim udziałem. Nie wydaje się że jest dopuszczalne bezterminowe zobowiązanie się że nie rozporządzę swoim udziałem. Argument – art. 210 – zniesienie współwłasności – może się zobowiązać ale tylko przez pewien czas (okres lat 5, można to ponawiać ale to wymusza kolejne spotkania i porozumienia).
Nie tyle chodzi o ruchomości w praktyce, co nieruchomości – np. wspólny zakup działki letniskowej przez 2 rodziny.
Skoro można rozporządzać swoim udziałem, to i ten udział sam z siebie a nie całe prawo własności może być przedmiotem egzekucji sądowej. Jak jest 2 współwłaścicieli w częściach ułamkowych nieruchomości i jeden ma długi wobec np. Skarbu Państwa, to nie ma licytacji całej nieruchomości, tylko jest zajęcie udziału we współwłasności. W przeciwieństwie do swobody rozporządzania udziałem – rozporządzenie do całości rzeczy wspólnej wymaga zgody wszystkich współwłaścicieli – art. 199. Np. 5 osób ma po 1/5 udziału we współwłasności nieruchomości – a ktoś chce kupić całość – to by sprzedać całość trzeba mieć zgodę wszystkich. Ale ten przepis umożliwia takie swoiste wywłaszczenie mniejszościowego współwłaściciela na wniosek większości liczonej udziałami a nie wg głów współwłaścicieli. Większościowi współwłaściciele mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd który bierze pod uwagę interesy współwłaścicieli większościowych i interesy drugiej strony która chce np. kupić, jak i interesy współwłaściciela mniejszościowego.
Współwłasność łączna
nie funkcjonuje samodzielnie i jest „do niepodzielnej ręki”
nie ma wydzielonych ułamków – przyjmuje się że współwłaściciele są współwłaścicielami, nie badamy w jakich częściach. Tak jest np. w podstawowym ustawowym ustroju majątkowym małżeńskim (ułamek może być określony jeżeli oboje kupili udział).
dopóki trwa, nie można podzielić majątku. Nie można znieść tym samym współwłasności (nie jest to bezwzględne, można to obejść).
nie można rozporządzać udziałem – czyli jak mąż i żona są współwłaścicielami nieruchomości to mąż nie może sprzedać swojego udziału.
Nie oznacza to, że współwłaściciele wspólnie nie mogą rozporządzić co do całości prawem własności rzeczy – oczywiście mogą tylko przenoszą całość własności rzeczy.
nie ma możliwości zaspokojenia się z udziału jeżeli jeden ze współwłaścicieli jest dłużnikiem, bo nie ma w tej współwłasności udziału. Ale w przypadku małżonków (art. 52 § 1a KRiO) wierzyciel może żądać wprowadzenia przez sąd rozdzielności majątkowej. Przyjmuje się wtedy przez domniemanie że udziały są równe, o ile nie wchodzi art. 43 KRiO. (nakłady pracy itd.) Tak samo w przypadku spółki cywilnej art. 870 KC – wierzyciel osobisty wspólnika może wypowiedzieć jego udział w spółce.
next week:
Zarząd przy współwłasności w częściach ułamkowych (nie będzie tego wymagał bardzo na egzaminie)
Zniesienie współwłasności (bardzo ważne do egzaminu !)
Ochrona własności