Zasada swobody (wolności) umów jest jedną z najważniejszych reguł w stosunkach umownych. Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według własnego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Należy jednak mieć na względzie, iż zasady tej nie należy odnosić jedynie do swobody kształtowania treści stosunku umownego, ale również do swobody wyboru formy kontraktu.
Niemniej powyższa zasada w zakresie wyboru formy, podobnie jak w zakresie kształtowania treści stosunku prawnego, nie jest absolutna. Niekiedy przepisy, dla skuteczności dokonania określonej czynności, zastrzegają formę szczególną.
Co do zasady, podstawową formą zawierania umów jest zwykła forma pisemna. Obok postaci pisemnej przepisy Kodeksu cywilnego wyróżniają tzw. inne formy szczególne zawierania umów (kwalifikowane), np. umowa z podpisem notarialnie poświadczonym, umowa z datą pewną i akt notarialny.
W polskim ustawodawstwie określona forma czynności prawnej zastrzeżona jest albo pod rygorem nieważności, albo dla celów dowodowych, albo dla wywołania określonych skutków prawnych. Rozróżnienie to ma znaczenie ze względu na konsekwencje niedochowania wskazanej przez ustawę formy prawnej.
Jeśli dana forma szczególna została zastrzeżona przez ustawę pod rygorem nieważności, bądź strony same przewidziały ją pod takim rygorem w umowie, niezachowanie jej spowoduje bezwzględną nieważność czynności prawnej i to od samego początku. Na przykład umowa w przedmiocie przeniesienie własności nieruchomości winna być zawsze sporządzona w formie aktu notarialnego; zbycie, wydzierżawienie przedsiębiorstwa lub ustanowienie na nim użytkowania powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym; natomiast umowa o ustanowienie zastawu powinna być zawarta na piśmie z datą pewną, chociażby umowa o przeniesienie prawa nie wymagała takiej formy.
Jeśli chodzi o formę zastrzeżoną jedynie dla wywołania skutków prawnych to niezachowanie jej powoduje, iż choć umowa będzie ważna, ale nie zostaną wywołane niektóre wskazane w ustawie skutki prawne, które wystąpiłyby gdyby dokonano zastrzeżonej formy.
Tak zwane inne formy szczególne (kwalifikowane) mogą być zastrzeżone wyłącznie pod rygorem nieważności, albo dla wywołania określonych skutków prawnych. Toteż, jeśli ustawodawca nie wskazał, iż zachowanie kwalifikowanej formy wymaga dany skutek, to należy przyjąć, że forma ta została zastrzeżona pod rygorem nieważności. Natomiast zwykła forma pisemna może zostać zastrzeżona także dla celów dowodowych.
Jeśli ustawodawca nie zastrzegł dla zwykłej formy pisemnej rygoru nieważności (nie użył zwrotów „powinna”, „pod rygorem nieważności”), ani dla wywołania określonych skutków prawnych, należy przyjąć, iż dana forma została zastrzeżona jedynie dla celów dowodowych. Umowa zawarta bez wskazanej formy będzie ważna, aczkolwiek strony narażają się na ograniczenia dowodowe. W razie bowiem sporu sądowego, np. w zakresie zawarcia umowy i jej treści, nie będą mogły wnosić o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron i ze świadków, chyba że obie strony wyrażą na to zgodę, co w praktyce się nie zdarza, bądź fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma (np. dłużnik prosi o przedłużenie terminu spłaty pożyczki; bądź jeśli zażąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą. Tym samym każda umowa, dla której ustawodawca nie zastrzegł rygoru nieważności, będzie ważna, niemniej strony będą miały trudności dowodowe.
Przepisów o formie pisemnej przewidzianej dla celów dowodowych nie stosuje się do czynności prawnych w stosunkach między przedsiębiorcami.
Dla zachowania zwykłej formy pisemnej konieczne jest złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie zawierającym oświadczenie woli obu stron. Treść oświadczenia winna być wyrażona w języku polskim, ale nie ma znaczenia, czy zostanie ono sporządzone pismem odręcznym czy maszynowym. Ustawa wymaga tylko, by podpis pod oświadczeniem woli był własnoręczny. Podpis może zawierać tylko nazwisko bądź nazwisko i pierwszą literę imienia. Nie ma znaczenia również, na jakim materiale została sporządzona przedmiotowa umowa, czy będzie to np. kartka papieru, czy serwetka.
Osoba niemogąca pisać, lecz mogąca czytać, może zamiast podpisu złożyć pod oświadczeniem tuszowy odcisk palca, a obok tego odcisku inna osoba napisze imię i nazwisko osoby składającej czy przyjmującej oświadczenie, umieszczając również własny podpis. Zamiast odcisku pod oświadczeniem woli może podpisać się inna osoba, a jej podpis będzie poświadczony przez notariusza i wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starostę lub marszałka województwa. Natomiast osoba niemogąca czytać – dla zawarcia umowy musi posłużyć się formą aktu notarialnego.
Poświadczenie podpisu polega na tym, że notariusz lub inny upoważniony urzędnik zamieszcza na umowie stosowną klauzulę, w której stwierdza własnoręczność podpisu złożonego przez wskazaną w tej klauzuli umowę.
Data pewna stanowi natomiast, że czynność została dokonana w określonym czasie, co może uczynić notariusz, który poświadcza datę (dzień, miesiąc i rok) na okazanym mu dokumencie, a na żądanie stron także godzinę i minutę okazania tego dokumentu. Nadto powinien wymienić w poświadczeniu imię, nazwisko i miejsce zamieszkania osoby, która dokument mu okazała, a także datę i oznaczenie miejsca jego sporządzenia, a na żądanie również godzinę, oznaczenie kancelarii, swój podpis i swoją pieczęć.
Czynność prawna ma datę pewną także w wypadkach następujących:
w razie stwierdzenia dokonania czynności w jakimkolwiek dokumencie urzędowym – od daty dokumentu urzędowego;
w razie umieszczenia na obejmującym czynność dokumencie jakiejkolwiek wzmianki przez organ państwowy, organ jednostki samorządu terytorialnego albo przez notariusza – od daty wzmianki.
Natomiast w razie śmierci jednej z osób podpisanych na dokumencie, datę złożenia przez tę osobę podpisu na dokumencie uważa się za pewną od daty śmierci tej osoby.
Forma aktu notarialnego polega na tym, że notariusz współuczestniczy w redagowaniu treści oświadczeń woli, spisuje treść tych oświadczeń, odczytuje je stronom, na końcu zaś podpisuje. Oryginalne akty notarialne pozostają w kancelarii notarialnej, natomiast strony otrzymują ich wypisy, które są dosłownym powtórzeniem oryginałów i mają walor dokumentów oryginalnych.
Swoboda umów to zasada prawa zobowiązań polegająca na przyznaniu podmiotom prawnym ogólnej możliwości zawierania i kształtowania treści umów w granicach zakreślonych przez prawo. Na swobodę umów składają się cztery elementy:
swoboda w zawieraniu umowy
swoboda w wyborze kontrahenta
swoboda w kształtowaniu treści umowy
swoboda w wyborze formy zawarcia umowy
Zakres swobody umów wyznacza treść lub cel stosunku zobowiązaniowego, które nie mogą sprzeciwiać się właściwości (naturze) tego stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
W szczególnych przypadkach zasada swobody umów może zostać wyłączona lub ograniczona przez ustawę z uwagi na wyższe racje prawem chronione. Administracyjny przymus zawierania umów przez przedsiębiorców z konsumentami funkcjonuje w prawie przewozowym, telekomunikacyjnym i energetycznym.
Ustawodawca w celu ochrony pewności obrotu wprowadził pewne ograniczenia co do formy zawierania umów. Na przykład umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Niezachowanie tej formy powoduje nieważność umowy.
Nominalizm pieniężny to zasada prawna umożliwiająca dłużnikowi zwolnienie się ze zobowiązania pieniężnego przez zapłatę na rzecz wierzyciela sumy nominalnej, tzn. sumy w znakach pieniężnych danego kraju, przedstawiającej tę samą wartość, co przy zaciąganiu zobowiązania. Zasada ta nie uwzględnia zmiany siły nabywczej pieniądza pomiędzy powstaniem zobowiązania i jego wykonaniem.
Przeciwieństwem zasady nominalizmu jest zasada waloryzacji świadczeń pieniężnych, zezwalająca na modyfikację wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia przez dłużnika, w zależności od zmiany siły nabywczej pieniądza. Na gruncie polskiego ustawodawstwa dominująca jest zasada nominalizmu, od której istnieją jednak wyjątki na rzecz zasady waloryzacji świadczeń pieniężnych.
Dodatkowe zastrzeżenie umowne ma na celu zwiększyć trwałość umowy i zabezpieczyć jej wykonanie.
Wśród dodatkowych zastrzeżeń umownych wyróżniamy:
kodeksowe
zadatek
umowne prawo odstąpienia
odstępne
karę umowną
pozakodeksowe
wadium
Zadatek - dodatkowe zastrzeżenie umowne. Służy do zabezpieczenia interesów obu stron umowy. Strona, która nie wykona swojego zobowiązania traci zadatek, jeśli sama go dała, albo obowiązana jest go zwrócić w dwukrotnej wysokości. Zadatek jest skuteczny tylko wtedy, jeżeli zostanie wręczony przy zawarciu umowy.
Zadatek jest najczęściej stosowany w umowach przedwstępnych (sprzedaży nieruchomości, samochodu itp.). Dzięki niemu każda ze stron zabezpiecza się na wypadek zerwania umowy w ostatniej chwili przez drugą stronę.
Zadatek różni się od zaliczki tym, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron, druga strona wzbogaca się o wysokość zadatku; natomiast zaliczka jest po prostu zwracana, bez dodatkowych konsekwencji. Zadatek staje się nim tylko wtedy, gdy zostanie to jasno określone w umowie - bez takiego określenia będzie to zaliczka.
Najczęstszy scenariusz: kupujący, zawierając umowę przedwstępną, płaci sprzedającemu zadatek (zwykle 10%).
Jeśli umowa właściwa zostanie zawarta, zadatek jest zaliczony jako część zapłaty i kupujący dopłaca brakujące 90%
Jeśli kupujący wycofa się z zakupu, to sprzedający może zatrzymać zadatek
Jeśli sprzedający wycofa się ze sprzedaży, to kupujący może żądać zwrotu zadatku w podwójnej wysokości
Jeśli właściwa umowa nie zostanie zawarta z winy obu stron lub z przyczyn niezależnych, to zadatek ulega zwrotowi
Jest dopuszczalne ustalenie innych możliwości dotyczących wycofania się z umowy, w zależności od ustaleń między stronami.
Umowne prawo odstąpienia to zastrzeżenie umowne pozwalające stronie lub stronom odstąpić od umowy w ciągu oznaczonego terminu, nie wymaga podawania warunków, chyba że strony tak postanowią. Prawo to wykonuje się poprzez oświadczenie woli z zastrzeżeniem odpowiedniej formy.
Odstępne polega na tym, że strony podpisujące umowę mogą zastrzec prawo odstąpienia od niej za zapłatą oznaczonej sumy pieniężnej.
Celem odstępnego jest zrekompensowanie drugiej stronie strat poniesionych wskutek zawarcia umowy, która została unicestwiona poprzez złożenie oświadczenia o odstąpieniu.
Skuteczność zastrzeżenia odstępnego zależy od spełnienia pewnych warunków. Przede wszystkim konieczne jest oznaczenie terminu, w czasie którego będzie możliwe skorzystanie z tego prawa. Wprowadza ono bowiem stan niepewności co do trwałości umowy, a więc nie jest zasadne, aby stan ten był bezterminowy. Ponadto należy w umowie wskazać, czy uprawnienie to przysługuje obydwu stronom czy też tylko jednej z nich.
Do skuteczności odstąpienia od umowy w tym wypadku konieczne jest także (oprócz złożenia oświadczenia woli o odstąpieniu) jednoczesne dokonanie zapłaty kwoty ustalonej przez strony jako odstępne.
Oświadczenie o odstąpieniu składa się drugiej stronie poprzez złożenie odpowiedniego oświadczenia woli. Oznacza to, że w razie skorzystania przez jedną ze stron z prawa odstąpienia, unicestwia ono zawartą umowę z mocą wsteczną, zatem powstaje sytuacja, jakby do zawarcia umowy w ogóle nie doszło.
Zapłata odstępnego ma stanowić substytut odszkodowania. Oświadczenie o odstąpieniu nie może być cofnięte ani odwołane (chyba że strona umowy, której złożono oświadczenie o odstąpieniu, wyrazi na to zgodę).
Zawarcie omawianej klauzuli umownej nie jest dopuszczalne np. w przypadku umów przenoszących własność nieruchomości.
Kara umowna to klauzula, którą strony mogą umieścić w umowie cywilnoprawnej. W klauzuli tej strony mogą postanowić, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego (i tylko takiego) nastąpi poprzez zapłatę określonej sumy. Ustawa wyraźnie stanowi jednak, że dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej. W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w ustalonej wcześniej wysokości bez względu na rzeczywistą wysokość poniesionej szkody. W przypadku gdyby strony chciały dopuścić żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość kary umownej konieczne musiałoby być wcześniejsze zastrzeżenie tego w umowie. Dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej w dwóch przypadkach:
gdy wykonał już swoje zobowiązanie w znacznej części
gdy kara umowna jest rażąco wysoka.
Kara umowna nazywana jest też czasem odszkodowaniem umownym. Jest traktowana jako surogat odszkodowania. Wzmacnia ona pozycję wierzyciela i pełni funkcję dyscyplinującą wobec dłużnika. Jej zastrzeżenie w umowie jest o tyle korzystne dla wierzyciela że nie musi on wykazywać istnienia szkody ani jej wysokości. Jednak w przypadku gdyby zastrzeżona kara umowna była mniejsza niż rzeczywista szkoda a wierzyciel nie zastrzegł w umowie prawa do żądania odszkodowania przenoszącego wysokość kary umownej, nie może on żądać takiego odszkodowania.
Wadium - kaucja, zastaw. Jest to określona suma pieniędzy składana w poczet zabezpieczenia dotrzymania warunków danej umowy. Wadium wpłacane jest zazwyczaj przy przetargach (licytacjach) na rzecz organu organizującego przetarg, gdzie oferent składa swoją propozycję cenową. Inaczej wadium jest dodatkowym zastrzeżeniem pieniężnym, które może być zawarte w warunkach aukcji lub przetargu na polecenie organizatora. Wysokość wadium wskazują warunki aukcji albo przetargu - zwykle jest to określony procent sumy pieniężnej od wartości przedmiotu licytowanego. Suma ta zazwyczaj jest uiszczona gotówką niekiedy może być ona zabezpieczona przez udzielenie poręczenia. Podmiot, który wpłacił bądź zabezpieczył wadium staje się czynnym uczestnikiem aukcji albo przetargu. Podmiot, który nie wpłacił bądź nie zabezpieczył wadium nie bierze udziału w aukcji albo przetargu. Po zakończeniu przetargu bądź aukcji (zawarciu zamierzonej umowy) organizator jest obowiązany zwrócić uczestnikom uiszczone wadia natomiast, gdy zostały one zabezpieczone, poręczenie to wygasa z mocy ustawy. Wyjątkiem jest sytuacja w której nie doszło do realizacji umowy. Jeżeli powstała ona wskutek winy uczestnika tzn. gdy uchyla się on od zawarcia umowy, mimo iż jego oferta została wybrana - organizator może zachować wadium dla siebie lub dochodzić zaspokojenia sumy wadium z tytułu poręczenia. Jeżeli powstała ona wskutek winy organizatora, tzn. gdy uchyla się on od zawarcia umowy z uczestnikiem, którego oferta została wybrana - uczestnik może żądać zwrotu podwójnej wysokości wadium bądź w inny sposób domagać się naprawienia szkody.
Sprzedaż jest umową:
konsensualną (z wyjątkiem sprzedaży rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku lub rzeczy przyszłych, gdzie sprzedaż jest umową realną)
odpłatną
wzajemną
zobowiązującą, z reguły wywołuje też skutki rozporządzające
kauzalną
Jeżeli przedmiotem sprzedaży jest przedsiębiorstwo, wymagana jest forma pisemna z podpisami stron poświadczonymi notarialnie (pod rygorem nieważności). Jeżeli przedmiotem sprzedaży jest nieruchomość, prawo użytkowania wieczystego lub spadek, wymagana jest forma aktu notarialnego. Jeżeli przy sprzedaży zastrzeżono prawo własności rzeczy sprzedanej, a rzecz została wydana kupującemu, to zastrzeżenie takie powinno być potwierdzone pismem; skuteczność zastrzeżenia wobec wierzycieli kupującego zależy od tego, czy pismo ma datę pewną. Przy sprzedaży na raty zastrzeżenie natychmiastowej wymagalności ceny może być dokonane tylko na piśmie przy zawarciu umowy. Jeżeli umowa sprzedaży wymagała szczególnej formy, a sprzedawca na jej podstawie wykonuje zastrzeżone w niej prawo odkupu, musi zachować tę samą formę.
Postanowienia istotne przedmiotowo, czyli elementy konstrukcyjne niezbędne do zakwalifikowania konkretnej umowy jako umowy sprzedaży to:
określenie stron
określenie przedmiotu świadczeń stron
określenie ceny.
Stroną umowy sprzedaży może być każdy podmiot - osoba fizyczna lub prawna, jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznała zdolność prawną.
Przedmiotem umowy sprzedaży, a więc świadczenia sprzedawcy mogą być:
rzeczy oznaczone indywidualnie bądź tylko co do gatunku
energie: elektryczna, wysokich ciśnień, gazowa, wodna, cieplna
prawa majątkowe zbywalne
zespoły rzeczy i praw,
Przy czym rzecz będąca przedmiotem umowy sprzedaży nie musi stanowić własności sprzedawcy. Oprócz tego przedmiot umowy sprzedaży nie musi mieć ściśle skonkretyzowanej postaci w chwili zawierania umowy ale może dotyczyć rzeczy mającej powstać w przyszłości.
Ponadto ustawodawca polski wprowadził pewne ograniczenia co do przedmiotu sprzedaży. Nie mogą być przedmiotem umowy sprzedaży np. zabytki historyczne o dużym znaczeniu dla całego narodu. Istnieją też kategorie rzeczy, co do których potrzebne jest spełnienie dodatkowych formalności, jak np. broń palna czy narkotyki.
Kupujący jest obowiązany do zapłaty sumy pieniężnej (ceny) określonej - w zakresie obrotu krajowego - co do zasady w walucie polskiej, której wysokość ma odpowiadać wartości przedmiotu sprzedaży (czyli cena ma być ekwiwalentna). Ekwiwalentność ceny jest rozumiana subiektywnie i może odbiegać od obiektywnej wartości rzeczy.
Obowiązki sprzedawcy:
obowiązek przeniesienia własności sprzedawanej rzeczy na kupującego
obowiązek wydania rzeczy kupującemu
Obowiązki kupującego:
obowiązek zapłaty ceny
obowiązek odebrania kupionej rzeczy
Podstawowe cechy sprzedaży na raty to:
sprzedawcą musi być profesjonalista (osoba zawodowo trudniąca się sprzedażą), kupującym - osoba fizyczna
profesjonalista musi zawrzeć umowę w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa
przedmiotem sprzedaży może być wyłącznie rzecz ruchoma
świadczenie umowne kupującego powinno być rozłożone w czasie, czyli cena jest płatna w ratach
świadczenie umowne sprzedawcy, a mianowicie wydanie rzeczy powinno być spełnione przed całkowitym spełnieniem świadczenia wzajemnego kupującego
Strony mogą zamieścić w umowie zastrzeżenie własności sprzedanego przedmiotu na rzecz sprzedawcy aż do chwili zapłaty ceny, skutkiem czego zastrzeżenie własności nie bezpodstawnie uważa się za sposób zabezpieczenia wierzytelności sprzedawcy o zapłatę ceny.
Do umowy sprzedaży strony mogą wprowadzić postanowienie, że sprzedawca ma uprawnienie odkupienia od kupującego przedmiotu sprzedaży, aby stać się ponownie jego właścicielem (dochodzi wówczas do powstania prawa akcesoryjnego). Zastrzeżenie prawa odkupu może pełnić funkcję zabezpieczającą, jednakże wiąże się z pewnym ryzykiem dla sprzedawcy, ponieważ - jako skuteczne tylko między stronami - nie pozbawia kupującego faktycznej możności wykonywania wszelkich praw właściciela, które mu w pełni przysługują, a w tym np. sprzedaży rzeczy osobie trzeciej.
Prawo pierwokupu, ogranicza uprawnionego (właściciela) co do swobody rozporządzania przedmiotem sprzedaży. Prawo pierwokupu może wypływać bądź z przepisu prawa (ustawowe prawo pierwokupu), bądź z czynności prawnej (umowne prawo pierwokupu może zostać zastrzeżone np. w umowie sprzedaży, darowizny, dzierżawy, najmu). Prawo pierwokupu nie może być zastrzeżone na wypadek innej umowy niż sprzedaż (np. umowy darowizny przy czym może mieć w niej swe źródło). Prawo pierwokupu stanowi zastrzeżenie uprawnienia pierwszeństwa przy kupnie oznaczonej rzeczy w razie, gdyby rzecz ta była komukolwiek sprzedawana. Obowiązek respektowania tego uprawnienia spoczywa na sprzedawcy rzeczy.
W prawie cywilnym gwarancja odnosi się do gwarancji jakości rzeczy sprzedanej bądź gwarancji samoistnej (autonomicznej), której szczególną formą jest gwarancja bankowa.
Gwarancja jakości to ogół dodatkowych uprawnień, których zbywca rzeczy lub prawa może udzielić jego nabywcy. Sprowadzają się one zazwyczaj do zobowiązania, że zbywca zapewni nabywcy możliwość korzystania z rzeczy lub prawa bez zakłóceń (np. bez awarii). Są sankcjonowane możliwością żądania przez nabywcę, by zbywca przywrócił rzecz do należytego stanu na swój koszt (tzn. dokonał naprawy albo wymienił rzecz) bądź nawet możliwością odstąpienia od umowy. Jeśli zbywca udziela nabywcy gwarancji nie podając konkretnych jej warunków, mają zastosowanie "domyślne" przepisy o gwarancji z kodeksu cywilnego. Gwarancja jest ważnym elementem konkurencji handlowej.
Gwarancja międzynarodowa producenta jest jego zobowiązaniem do świadczenia usług serwisowych w przypadku reklamacji produktu poza krajem, w którym ów produkt został nabyty. Nie musi to jednak oznaczać, że producent jest zobowiązany posiadać lub utrzymywać punkty serwisowe we wszystkich krajach świata. Może na przykład mieć zawartą umowę z międzynarodową firmą kurierską, za pośrednictwem której odbierze od klienta reklamowany produkt w celu jego naprawy we własnym serwisie .
Rękojmia to odpowiedzialność sprzedającego względem kupującego za wady fizyczne oraz prawne sprzedawanej rzeczy. W przypadku sprzedaży rzeczy ruchomej z udziałem konsumentów stosuje się niezgodność towaru z umową.
Wady fizyczne mogą polegać na:
zmniejszeniu wartości, użyteczności rzeczy (np. przemakalność nieprzemakalnej kurtki),
niekompletności (np. brak oprogramowania do komputera, brak dokumentacji i instrukcji),
braku określonych właściwości (np. zawyżono parametry, użyto innych materiałów).
Wada fizyczna może stanowić podstawę odpowiedzialności sprzedawcy, gdy istniała przed wydaniem rzeczy albo powstała po wydaniu rzeczy, ale z przyczyny tkwiącej już uprzednio w rzeczy.
Wady prawne mogą polegać tylko na tym, że:
sprzedawana rzecz nie należy do sprzedającego, lecz jest własnością osoby trzeciej,
sprzedawana rzecz jest obciążona prawem na rzecz osoby trzeciej (np. hipoteką albo zastawem).
Uprawnienia kupującego z tytułu rękojmi:
może żądać obniżenia ceny; obniżenie ceny powinno odzwierciedlać rzeczywiste obniżenie wartości sprzedanej rzeczy;
może żądać usunięcia wady; jeśli sprzedawca jest zarazem producentem kupujący może żądać naprawienia rzeczy;
może żądać wymiany rzeczy na wolną od wad; sprzedawca ponosi wszelkie wynikłe z tego tytułu koszty, np. transportu, ubezpieczenia, pakowania itp.;
może odstąpić od umowy, ale tylko w przypadku, gdy wada jest istotna, tzn. nie pozwala na użytkowanie przedmiotu zgodnie z jego przeznaczeniem.
Aby kupujący mógł skorzystać z ww. uprawnień musi dokonać tzw. aktów staranności, tj. zbadać dostarczone mu rzeczy, zawiadomić sprzedawcę o wykrytych wadach i zgłosić swoje roszczenia.
Sposób reklamacji wybiera kupujący. Rękojmia za wady fizyczne jest skuteczna przez okres jednego roku a w przypadku budynku przez 3 lata; (w przypadku przedmiotów używanych okres może zostać skrócony, jednak nie bardziej, niż na okres 1 roku) od dnia wydania towaru, z zastrzeżeniem, iż wada zostanie zgłoszona sprzedawcy nie dalej jak 1 miesiąc od chwili wykrycia tej wady, a w przypadku produktów spożywczych terminy te są krótsze. Okres ten może zostać wydłużony, gdy sprzedawca wadę podstępnie zataił. Rękojmią nie są objęte rzeczy nabyte w postępowaniu egzekucyjnym lub upadłościowym. Okres rękojmi biegnie na nowo w przypadku wymiany towaru.
Sprzedaż konsumencka to sprzedaż rzeczy ruchomej osobie fizycznej, która nabywa tę rzecz w celu niezwiązanym z działalnością zawodową lub gospodarczą.
Jedną stroną umowy jest konsument, drugą – przedsiębiorca.
Sprzedaż konsumencką reguluje odrębna ustawa. Natomiast sprzedaż pomiędzy dwoma firmami uregulowana jest w przepisach kodeksu cywilnego.
Sprzedaż konsumencka dotyczy wyłącznie sprzedaży rzeczy ruchomych (nie dotyczy więc np. zakupu mieszkania, działki, domu). Nie obejmuje jednak sprzedaży energii elektrycznej, gazu i wody (chyba że są sprzedawane w ograniczonej ilości lub objętości - np. turystyczna butla gazowa), a także sprzedaży egzekucyjnej i sprzedaży dokonywanej w postępowaniu upadłościowym albo innym postępowaniu sądowym.
Niezgodność towaru z umową w praktyce oznacza zwykle wadę towaru. Taka niezgodność może powodować m.in., że towar nie nadaje się do celu, do jakiego jest zwykle używany, nie posiada właściwości, jakie powinny go cechować albo został nieprawidłowo zamontowany lub uruchomiony.
Jeśli towar okazał się niezgodny z umową, konsument może złożyć reklamację.
Zawsze składa się ją u sprzedawcy, który nie ma prawa odsyłać klienta np. do producenta czy hurtownika. Reklamację można złożyć w ciągu 2 lat od dnia wydania towaru, w przypadku zakupu rzeczy używanych termin ten może być krótszy, jednak nie poniżej jednego roku.
Konsument ma prawo wyboru trybu reklamacyjnego - albo skorzysta z uprawnień wynikających z niezgodności towaru z umową, albo z gwarancji.
Jeśli towar okaże się być niezgodny z umową, w pierwszej kolejności można żądać nieodpłatnej naprawy towaru albo wymiany towaru na nowy. Dopiero gdy jest to niemożliwe albo wymaga nadmiernych kosztów, klient może ubiegać się o obniżenie ceny lub zwrot pieniędzy.
Sprzedawca ma 14 dni na ustosunkowanie się do żądań zgłoszonych w reklamacji - jeśli tego nie zrobi, uważa się, że uznał je za uzasadnione.
Sprzedawca ma ustawowy obowiązek udzielenia kupującemu jasnych, zrozumiałych i niewprowadzających w błąd informacji w języku polskim. Powinien w szczególności podać:
nazwę towaru,
określenie producenta lub importera,
kraj pochodzenia towaru,
znak bezpieczeństwa i znak zgodności,
informacje o dopuszczeniu do obrotu w RP,
stosownie do rodzaju towaru, określenie jego energochłonności.
Na żądanie klienta sprzedawca powinien również wyjaśnić mu znaczenie poszczególnych postanowień umowy.
Przy sprzedaży na raty, na przedpłaty, na zamówienie, według wzoru lub na próbę oraz sprzedaży za cenę powyżej 2 tys. zł sprzedawca ma obowiązek potwierdzenia na piśmie wszystkich istotnych elementów umowy. W pozostałych przypadkach sprzedawca wydaje pisemne potwierdzenie zawarcia umowy, na którym powinno znaleźć się oznaczenie sprzedawcy z jego adresem, data sprzedaży, określenie towaru oraz jego ilość i cena.
Wraz z kupowanym towarem sprzedawca ma obowiązek wydania kupującemu wszystkich istotnych elementów wyposażenia oraz sporządzone w języku polskim instrukcje obsługi, konserwacji i inne dokumenty wymagane przez odrębne przepisy.